Bartu Özden
LATEST STORIES
On liberal democracy, elections, and Turkey with Francis Fukuyama
Political scientist Prof. Dr. Francis Fukuyama from Stanford University connected online to the Second Economic Congress of the Century in Izmir and gave a speech on the crisis of liberal democracies in the world and the opportunities that the 2023 elections could provide for Turkey. We interviewed Fukuyama, whose thesis 'The End of History and the Last Man' marked an era, immediately after his speech. Abdullah Esin Hello Prof. Fukuyama, thanks so much for talking to us, Aposto. I have just listened to your speech at Congress for Future’s Economy. You are one of the prominent figures of liberal democracy and mostly known by your historical book “The End of History”. As you have mentioned in your speech, liberal democracy is in crisis throughout the World. The number of autocracies is on the rise while liberal democracies are falling. How do you analyze the current struggle of liberal democracy? What are the main dynamics behind the crisis of democracy? What the democrats should do to restore the liberal democracy in the world? Well, there are several different threats to liberal democracy. There is a geopolitical threat right now that is exemplified by Russia and China. That has turned into a military threat with the Russian invasion of Ukraine. So, I think that is important at a geopolitical level to show these countries that they can’t get away with attacking democracy using military force, to deter future attempts to use force in a similar way. I think the one people are worrying most is China attacking Taiwan in the same way Russia attacked Ukraine. But for other countries, in particular for Turkey, the struggle is internal, domestic one. The main issue is winning elections. I think there is an opportunity for Turkish democracy to make a comeback if the opposition can actually organize well enough to win the upcoming election. This is the same issue for us in the United States. The only way that we are going to defeat our form of populism is by winning elections. I think the election last November was good for the democracy in America, because a lot of the pro-Trump populist candidates lost their election bids. I think something like that needs to happen in every country where elections are still possible. Unfortunately, there are a lot of countries where authoritarianism has consolidated to the point that there really are not meaningful elections. In those cases, there are much longer-term struggle going on. I don’t think Turkey is there yet, so you got an opportunity to use the ballot box to reverse the kind of trends we have seen in the last decade. If the pro-democracy opposition in Turkey would win the election, what do you think about the challenges they might face? Will it be easy to restore democracy? It is going to be a huge challenge. The first challenge is going to be economic. Turkey has an incredibly high rate of inflation that brought on deliberately by Erdoğan’s crazy monetary policy. I think there is a budget deficit and it need to rein in the money supply. Those are all going to be very painful measures, because interest rates are going to have to go up. It is likely to trigger a recession. That is going to be very bad for the incoming government to have to deal with this legacy. Unfortunately to some extent, it can’t be avoided. Because, Turkey’s economy is heading in the wrong direction. Unless there is a big shift in the policy, it is going to continue to deteriorate. But there are other aspects of democratic governance that are important. What I said in my talk is that, what people want out of democracy is in a way very local and oriented towards service which governments are expected to provide. The failure to respond adequately to the earthquake was damaging to the current government. So a new government needs to make sure that it has the authority to actually build roads, make sure the electricity stays on and all of these relatively day to day activities that may not seem very dramatic but are really what in the end people want a democratically accountable government to provide for them. I would say that focus needs to be there. I want to ask a question about the election strategy of the opposition. In Turkey,, the pro-democracy opposition from very different ideologies is trying to defeat the authoritarian populist government by forming a wide alliance. Same election strategy failed in Hungary against Orban, but the same strategy worked in Israel against Netanyahu. However, in that case, we have seen the comeback of Netanyahu as a result of the internal disagreements in the coalition. Do you think forming a wide democratic alliance is a sustainable and successful option to defeat authoritarianism? There is no alternative. You are not going to restore democracy unless you gain political power. Right now, the only way of gaining political power is through winning an election. You are not going to win an election unless you got this kind of broad coalition. Just because it did not work in Hungary and in few other places does not mean it’s a failing strategy. Democratically inclined people in Turkey really have to concentrate on coalition building and coming up with the program that is actually going to be popular if they do succeed in coming to power. In your speech, you mentioned the importance of a common national identity to restore democracy. Nationalism and national identity have always been a conflict area in Turkey because of secularism debate and also because of the Kurdish issue. How do you think we can build a common national identity without falling to the trap of an ethnic or religious conflict? As I said, I don’t think that national identity in Turkey should be built around religion. That was one of Atatürk’s great contribution to redefine a Turkish nationalism that was not based in religion. You know the reasons for that, the religion is a very divisive issue. That is what divides many of the countries in the Middle East. Even if they are majority Muslim, there are huge splits within the world of Islam. In Turkey, you have a major split between religious people and secular people. So, if you base national identity on religion, you are going to inevitably have a huge internal social conflict. That’s really the reason that liberalism is created in the first place. Liberalism aroused in Europe in the middle of the 17 th century, after Europe’s wars of religion. Europeans spent 150 years killing each other over whether they are Protestant or Catholic. They were all Christians but they had this sectarian division. Liberalism was created in order to allow people to live in religiously diverse societies. I believe that is what Turkey needs to have. How do you see the current relations between Turkey and the European Union? Turkey’s EU membership ideal was a part of the democratization process. Do you think there will be another rounds of negotiations after the election if opposition wins? Or is it too late already after the years of destruction? Well I think that it is going to take a while before Europe is ready to consider Turkey again. First of all, assuming that the democratic forces win the election, there is still going to be a lot of uncertainty about how stable the coalition will be, whether there will be a return of Erdoğan and anti-democratic forces. Until it is clear that Turkey has returned to a stable democratic path, I think Europe is probably going to be reluctant. The other problem right now is that there is a lot of competition to get in to the EU, there are a lot Eastern European countries which have been waiting for years such as Ukraine and Moldova. A lot of existing member countries are reluctant to accept new members until they are more sure of what are the politics of the new members. Hungary is an important one, it was seen as a stable democracy and entered the EU. Since then it became an autocratic government and the EU hasn’t really got a mechanism to deal with that kind of backsliding. EU is going to be very careful about taking in any new members, not just Turkey. My last question is about the globe. I don’t know if you agree but in Global North, the rise of the right-wing populism is seen as the result of negative consequences of globalization. In the Global South, the reason is seen as the the rise of a neo-middle class. But the result is the same in both hemispheres of the globe. Why and how different consequences of globalization have produced the same result, as the rise of the right-wing populism? Actually, I think it is not just the difference between the Global South and North. There are many different varieties of populism. The classic form of populism was a left wing populism. You still see that in many places. In Latin America for instance, you have a number of populist presidents who have been elected, in Chile, Colombia, Peru. They are not like European populists. They are traditional people, worry about economic inequality. That is also true in many parts of the Global South. The other think is that there is resentment to western domination of the global economy. That is not necessarily ideological but it is the experience of colonialism and the past several decades of western policies. It made people unhappy that the west continues to dominate global institutions. All of those are separate reasons and I don’t think you are going to cure them with a single solution.
ÖZEL RÖPORTAJ - Siyaset Bilimci Francis Fukuyama
Abdullah Esin Stanford Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Dr. Francis Fukuyama, İzmir'de düzenlenen İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi'ne çevrimiçi bağlanarak dünyada liberal demokrasilerin yaşadığı krize ve 2023 seçimlerinin Türkiye'ye sağlayabileceği fırsatlara dair bir konuşma yaptı. ' Tarihin Sonu ve Son İnsan " adlı teziyle bir döneme damga vuran Fukuyama ile konuşmasının hemen ardından röportaj yaptık. Liberal demokrasi, küresel çapta bir kriz döneminden geçiyor. Otoriter rejimler güçlenirken ve sayıları artarken, liberal demokrasiyle yönetilen ülke sayısı azalıyor. Liberal demokrasinin mevcut durumunu nasıl yorumluyorsunuz? Demokrasinin içinde bulunduğu krizin temel dinamikleri neler? Demokratlar, liberal demokrasiyi küresel çapta restore etmek için ne yapmalı? Liberal demokrasiye yönelik birden fazla tehdit var. Mevcut konjonktürde, Rusya ve Çin’in başını çektiği bir jeopolitik tehdidin olduğunu söyleyebiliriz. Bu tehdit, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle asker î bir tehdide dönüştü. Bu ülkelere, askerî güç kullanarak demokrasilerden kurtulamayacaklarını göstermenin gelecek dönemde yaşanabilecek olası bir askerî saldırıyı da engelleyebileceğini düşünüyorum çünkü Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin Çin’in de Tayvan’ işgalini tetikleyeceği yönünde bir korku oluştu. Diğer ülkelerde, özellikle Türkiye'de, mücadele iç politika düzeyinde yürütülüyor . Burada temel mesele seçimleri kazanmak. Bence, muhalefetin seçimleri kazanabilecek kadar iyi organize olması durumunda Türkiye’de demokrasinin bir geri dönüş yapma şansı var. Bu, ABD’de bizim için de geçerli. ABD’de de kendimize özgü popülizmi yenebilmenin tek yolu seçimleri kazanmak. Kasım ayında yapılan ara seçimlerde, birçok Trump destekçisi adayın kaybetmesi Amerikan demokrasisi için büyük bir kazanımdı. Bu seçimlerde elde edilen kazanımların, seçimlerin hala mümkün olduğu her ülkede elde edilmesi gerektiğini düşünüyorum. Maalesef, birçok ülkede otoriter rejimler, seçimleri bir siyasi değişim aracı olmaktan çıkaracak kadar güçlendi. Bu ülkelerde, otoriter rejimlerle çok daha uzun vadeli bir mücadele yürütülüyor. Türkiye’nin henüz bu noktada olmadığını düşünüyorum. Bu nedenle son 10 yılda Türkiye’de görülen otoriterleşme trendini tersine çevirebilmek için seçimler büyük bir fırsat sunuyor. Türkiye'de demokrasiyi savunan Millet İttifakı seçimleri kazanırsa, ne gibi zorluklarla karşılaşabilir? Demokrasiye verilen hasarı onarmak kolay olacak mı? Bu çok zor olacak. İlk büyük mücadele ekonomi olacaktır. Erdoğan’ın kasti ve çılgın para politikası nedeniyle Türkiye’deki enflasyon çok yüksek seviyelere ulaştı. Büyük bir bütçe açığı var ve para arzının dizginlenmesi gerekiyor. Ekonominin rayına oturtulması acı verici önlemler gerektiriyor çünkü faiz oranlarının yükselmesi gerekiyor. Bu önlemler aynı zamanda bir resesyonu da tetikleyecektir. Bu mirası devralacak olan hükümeti büyük zorluklar bekliyor. Öte yandan, yanlış bir yönde ilerleyen Türkiye ekonomisinde büyük bir politika değişikliği yapılmazsa, durum daha da kötüye gidebilir. Demokratik yönetimle ilgili önemli olan başka meseleler de var. İktisat Kongresi’nde yaptığım konuşmada söylediğim gibi, insanların demokrasiden talepleri büyük oranda yerel ve hükümetin vereceği hizmete odaklı. Bu nedenle, depreme hızlı ve etkin bir cevap verilememesi mevcut hükümete büyük zarar veriyor. Yeni hükümetin de yol yapacak kapasiteye, elektrik dağıtacak altyapıya ve insanların şeffaf, demokratik bir yönetimden talep ettikleri günlük ihtiyaçlarının karşılanması konusunda yeterli güce sahip olduğunu kanıtlaması gerekiyor. Demek istediğim, yeni hükümetin bu konulara odaklanması gerektiği. Türkiye’de demokrasi yanlısı muhalefet, otoriter popülist iktidarı devirmek için farklı ideolojilerdeki partileri içeren geniş bir ittifak kurdu. Bu seçim stratejisi, Macaristan’da Orban’a karşı başarısız oldu ancak İsrail’de Netanyahu’ya karşı zafer kazandı. Öte yandan, koalisyon içindeki anlaşmazlıkların Netanyahu’yu yeniden iktidara getirdiğini de gördük. Siz, otoriter hükümetleri devirmek için geniş bir demokrasi koalisyonu kurmanın başarılı ve sürdürülebilir bir strateji olduğunu düşünüyor musunuz? Başka bir alternatif yok. Siyasi gücünüz olmadan demokrasiyi restore edemezsiniz. Mevcut durumda, siyasi güç elde etmenin tek yolu seçimleri kazanmak. Böylesi geniş bir koalisyon kurmadan da seçimleri kazanamazsınız. Geniş bir demokrasi koalisyonu kurma stratejisinin Macaristan’da veya başka ülkelerde işe yaramaması bunun başarısız bir strateji olduğu anlamına gelmiyor. Türkiye’de demokrasiye inanan insanlar bir koalisyon oluşturmaya ve iktidara gelmeleri durumunda uygulayacakları politikaların kamuoyu tarafından benimsenmesine odaklanmalılar. İktisat Kongresi’ndeki konuşmanızda, ortak bir milli kimlik yaratılmasının demokrasinin onarılmasındaki öneminden bahsettiniz. Milliyetçilik ve milli kimlik, laiklik tartışmaları ve Kürt meselesi nedeniyle Türkiye’de her zaman önemli bir tartışma alanı olmuştur. Etnik veya dini bir çatışmaya düşmeden Türkiye’de ortak bir milli kimliğin nasıl yaratılabileceğini düşünüyorsunuz? Türkiye’de milli kimliğin din üzerinden şekillenmemesi gerektiğini düşünüyorum. Atatürk’ün en önemli başarılarından biri Türk milliyetçiliğini dinden bağımsız bir şekilde yeniden tanımlamasıdır. Bunun nedeni de bildiğiniz üzere din konusunun çok ayrıştırıcı bir alan olmasıdır. Orta Doğu’daki birçok ülkede görülen hizipleşmenin temel nedeni de budur. Bu ülkelerin çoğunluğunun Müslüman ülkeler olmasına rağmen İslam dünyasında büyük ayrışmalar mevcut. Türkiye’de de seküler ve muhafazakâr insanlar arasında büyük bir kutuplaşma var. Bu nedenle, eğer milli kimliği din üzerinden tanımlarsanız büyük sosyal çatışmaların yaşanması kaçınılmaz hale gelir. Liberalizmin ortaya çıkışının temel nedenlerinden biri de budur. Liberalizm fikri, Avrupa’daki din savaşlarının ardından 17. yüzyılın ortalarında canlandı. Avrupalılar, Protestan-Katolik ayrışması nedeniyle 150 yıllarını birbirlerini öldürmekle harcadı. Aslında hepsi Hristiyandı ancak mezhepsel ayrışmalar içerisindeydiler. Liberalizm ideolojisi, insanların dini farklılıklarına rağmen barış içinde yaşayabilecekleri bir toplum inşa etmek için yaratıldı. Ben, Türkiye’nin de böyle bir toplumsal barışa ihtiyacı olduğuna inanıyorum. Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerinin mevcut durumunu nasıl yorumluyorsunuz? Türkiye’nin AB üyeliği ideali demokratikleşme sürecinin önemli bir parçasıydı. Muhalefetin seçimleri kazanması durumunda üyelik görüşmelerinin tekrar başlayacağını düşünüyor musunuz? Yoksa, yıllar süren yıkımın ardından artık çok mu geç? Bence, Avrupa’nın Türkiye’nin üyeliğini yeniden değerlendirmeye hazır olması biraz zaman alacak. Muhalefet seçimleri kazansa bile, koalisyonun istikrarlı olup olmayacağı veya Erdoğan’ın ve anti-demokratik güçlerin yeniden iktidara gelip gelmeyeceğine dair birçok belirsizlik olacaktır. Türkiye'nin istikrarlı bir demokratik yola döndüğü netleşene kadar Avrupa muhtemelen isteksiz davranacaktır. Şu anda diğer bir sorun da AB'ye girmek için çok fazla rekabet olması. Ukrayna ve Moldova gibi yıllardır bekleyen çok sayıda Doğu Avrupa ülkesi var. Mevcut üye ülkelerin birçoğu, yeni üyelerin politikalarının ne olduğundan emin olana kadar yeni üyeleri kabul etme konusunda isteksiz. Macaristan önemli bir örnek. İstikrarlı bir demokrasi olarak görülüyordu ve AB'ye girdi. O zamandan beri otokratik bir yönetim haline geldi. AB'nin ise bu tür gerilemelerle başa çıkabilecek bir mekanizması yok. AB sadece Türkiye'yi değil, herhangi bir aday ülkeyi üyeliğe kabul ederken çok dikkatli olacaktır. Son sorum dünya ile ilgili. Katılıyor musunuz bilmiyorum ama kuzey yarımkürede sağ popülizmin yükselişi küreselleşmenin olumsuz sonuçlarının bir sonucu olarak yorumlanıyor. Güney yarımkürede sağ popülizmi yükselten neden ise yeni bir orta sınıfın yükselişi olarak görülüyor. Ancak sonuç dünyanın her iki yarısında da aynı oluyor. Küreselleşmenin farklı bölgelerdeki farklı sonuçları nasıl aynı çıktıyı, yani sağ popülizmin yükselişini doğuruyor? Aslında bunun sadece yarımküreler arasındaki farktan kaynaklanmadığını düşünüyorum. Popülizmin çok farklı çeşitleri var. Popülizmin klasik biçimi sol kanat popülizmiydi. Bunu hâlâ pek çok yerde görebilirsiniz. Örneğin Latin Amerika'da, Şili'de, Kolombiya'da, Peru'da seçilmiş bir dizi popülist başkan var. Bunlar Avrupalı popülistler gibi değiller. Daha geleneksel insanlar ve ekonomik eşitsizlik konusunda endişeliler. Bu durum güney yarımkürenin pek çok yerinde geçerli. Diğer bir düşünce ise Batı'nın küresel ekonomi üzerindeki hakimiyetine duyulan kızgınlık. Bu illa ideolojik olmak zorunda değil, sömürgecilik deneyimi ve son birkaç on yıllık batı politikaları. Batının küresel kurumlara hakim olmaya devam etmesi insanları mutsuz etti. Bunların hepsi ayrı nedenler ve tek bir çözümle iyileştirebileceğinizi sanmıyorum.
Millet İttifakı'nın kentleşme ve afet yönetimi politikaları
Kentleşme Şehircilik ve Afet Yönetimi Bakanlığ ı’nın kurulacağını açıklayan Millet İttifakı, “ bilgi-iletişim teknolojileri ve akıllı uygulamalarla hayatı kolaylaştıran, refah düzeyi yüksek, sürdürülebilirlik ilkelerine uygun, tarihsel zenginliğini koruyan, turizm, tarım, lojistik, teknoloji ve sanayi sektörlerinde uluslararası kentlerle rekabet edebilecek, afetlere dayanıklı, güvenli, katılımcı, doğaya saygılı, gelecek nesillere gönül rahatlığı ile bırakabileceğimiz ve sağlıklı, mutlu ve marka şehirler ” inşa etme sözü veriyor. Şehirlerin kısa vadeli kişisel ranta değil, uzun vadeli planlanacağını, şehirleşme ve yapılaşma mevzuatlarının sadeleştirilerek vatandaşlar üzerindeki idari ve mali yüklerin azaltılacağını ifade eden muhalefet ittifakı, kentsel konumlandırmanın veriye dayalı yapılacağını söylüyor. Dahası, “ kente karşı işlenen suçlar ” kavramının hukukun bir parçası olması için çalışılacağı, tüm yapıların blok zinciri mimarisindeki “Kentsel Kayıt Platformu’na” kaydedileceği belirtiliyor. Kenti etkileyen büyük ölçekli yapılaşmaların kararının sosyal etki değerlendirme raporu ile alınacağı, mahalle kültürünün ve geleneksel mimari kültürün ve komşuluk ilişkilerinin korunduğu bir yaklaşımın benimseneceği ifade ediliyor. Kentlerin kültürel ve tarihi mirasına uyumlu şekilde yapılaşması için rehberler hazırlanmasından, ulusal akıllı kentler programı uygulanmasından, toplu ulaşımın teşvik edilmesinden, yürüyüş ve bisiklet yollarının yaygınlaştırılmasından bahsediliyor. 15 dakikalık kent/kendine yeten semt modelini özel desteklerle geliştirme vaadinde bulunuluyor. Şehirlerin sosyal kapsayıcılığının artacağı ifade ediliyor. Millet İttifakı, kentsel dönüşümü hızlandırmak için kentsel dönüşüm alanında yaşayanlara inşaat süresi boyunca ikame konut, ofis ve dükkan alanı belirlenmesinin, temelli taşınmak yeni yer seçenekleri sunulmasının ve taşınma giderlerine destek verilmesinin sözünü veriyor. İmar planı yapma konusunda yetki dağınıklığı olduğu tespitini yapan Millet İttifakı, imar planlarını mahalli idarelerin yapması, merkezi yönetimin ise bu planları denetlemesi , hem merkezi hem de yerel yönetimlerin imar planı çalışmalarında ilgili tüm paydaşlara danışarak hareket etmesi anlayışıyla bu dağınıklığa son verilmesini öngörüyor. İmar planı değişikliklerinin parsel bazlı değil, bölge bazlı hale getirilmesini, bölgede yaşayanların büyük kısmını etkileyecek projelerin halk oylamasına sunulmasını planlıyor. Ucuz ve kaliteli konut projeleriyle barınma sorununa insan odaklı çözüm üretileceği belirtiliyor. Rant veya yerel yönetimlere gelir sağlama amacı taşıyan imar planı değişikliklerinin ve emsal artışlarının son bulacağını belirten Millet İttifakı, tüm illerin çevre düzeni planları kapsamına alınacağını vadediyor. Programda imar planlarında cem evlerine mekan ayrılacağı da ifade ediliyor. Heyelan, sel, tsunami gibi tehlikelere maruz alanlarda farklı kısıtlamalar uygulanması, afet yönetimini etkisizleştiren imar aflarına son verileceği sözü veriliyor. Millet İttifakı, kişi başına düşen yeşil alan miktarını en az iki katına çıkarma vaadinde bulunurken, ihtiyaçlara uygun kent meydanları inşa edileceğini, altyapı planlamasının da kentsel gelişmeden önce planlanacağını söylüyor. Afet yönetimi Millet İttifakı, afet yönetimi programının yeni kurulacak Şehircilik ve Afet Yönetimi Bakanlığı tarafından yürütüleceği, afetler ile ilgili tüm mevzuatların bilimsel raporlar doğrultusunda yeniden düzenleneceği , tüm kurumların yeniden yapılandırılacağı sözünü veriyor. AFAD’a itibarını geri kazandırmaktan bahseden muhalefet ittifakı, kurumun İçişleri Bakanlığı bünyesinden çıkarılacağını ifade ediyor. Afet yönetimine katkı sağlayacak kurumlar arasındaki koordinasyonların geliştirileceği, afet riskini azaltacak planların yerel yönetimlerle birlikte yapılacağı sözü veriliyor. İttifak, afete ve afet yönetimine dair, bütçe dahil tüm bilgileri halkın erişimine açma vaadinde bulunurken afet vergilerinin amaç doğrultusunda kullanılacağını ifade ediyor. Fay hattı üzerindeki yerleşim yerlerinin yapı stoku risk analizinin tamamlanması, riskli binaların hızla güçlendirilmesi, deprem riski taşıyan bölgelerin zemin etüt sonuçlarına göre imar planlarının revize edilmesi, deprem toplanma alanlarının imara açılmasının engellenmesi, kamusal alanların afetlerde kullanılabilecek hale getirilmesi sözleri veriliyor. Tarihi ve kültürel mirasın afetlere karşı korunmasına da özel önem atfediliyor. Ulusal dijital afet yönetimi stratejisinin temelinde erken uyarı ve etkin müdahale yöntemlerinin yer alacağı ifade edilirken afete müdahale amacıyla çalışan sivil toplum kuruluşlarının verimliliklerinin ve afete müdahale konusunda eğitimli personel sayısının artırılmasından, itfaiye ekiplerinin teknik kapasitelerinin geliştirilmesinden bahsediliyor. Afet sonrası hak sahipliği kavramının da yeniden düzenleneceği, evleri oturulamaz hale gelen vatandaşları barınma imkanları ve kira yardımları sağlanacağı belirtiliyor. Afetlere sebebiyet veren suçlara caydırıcı cezalar getirilmesi öngörülürken ilgili bölümlerin akademik müfredatına deprem mühendisliği eğitimi eklenmesinden, okul öncesi çağından itibaren afet bilinci eğitimi verilmesinden, afet durumlarında medyanın doğru ve sürekli bilgiye erişmesinin sağlanmasından bahsediliyor.
Yeni bir merkezi inşa etmek
Cumhuriyet tarihine bakarak Türkiye’nin iki taşıyıcı kolonunu, kurucu parti CHP’nin içinden 1940’larda doğan merkez sağ ve merkez sol olarak düşünebiliriz. Bu iki siyasi akımın laik ve demokratik anayasal düzeni, hukuk devleti ilkelerini zorlamadan makul sınırlar içerisinde hareket etmesinin, kurucu değerlerle çatışma içinde olmamasının ve kriz dönemlerinde uzlaşabilmesinin de istikrarın ve toplumsal barışın anahtarı olduğunu söyleyebiliriz. Bu iki taşıyıcı kolondan biri özünden uzaklaştığı, laik demokratik anayasal düzeni tehdit eden politikalar izlemeye başladığı zaman da ülkenin temelinin zarar gördüğünü iddia edebiliriz. Merkez sağın yok oluşu Türkiye’de merkez sağ, 2001 kriziyle deyim yerindeyse öldü, canlanma emareleri gösterdiği anda da AK Parti tarafından “başarıyla” yutuldu. Anavatan Partisi ve Doğru Yol Partisi gibi köklü merkez sağ partilerin tabanı AK Parti tabanının içinde eritildi. Bu partilerin ülkenin batısında yaşayan seküler tabanının bir kısmı ise ister istemez CHP’ye ya da MHP’ye eklemlendi. HAS Parti ile yola çıkan Numan Kurtulmuş ya da “ gelecek vaat eden Demokrat Parti lideri ” Süleyman Soylu gibi isimler, iktidara yönelik çok ağır sözlerine rağmen henüz tabanlarını genişletemeden AK Parti kadrolarına dahil edildi. AK Parti ise özellikle 2010’lardan itibaren merkez sağ çizgisinden uzaklaştı ve giderek otoriterleşti. Hukuk devleti ilkelerini çiğnemeye başladı. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçmeden önceki dönemde Siyasal İslam, iktidarın yol haritasını belirliyordu. Merkez sağda oluşan boşluğu doldurmanın pek çok heveslisi olsa da ekonomik refahın görece iyi olduğu yıllarda pür ideolojik söylemlerle merkez sağa yerleşmek ve AK Parti’den merkez sağın tabanını geri almak mümkün olmuyordu. Önce merkez sol döndü AK Parti’nin merkez sağı tamamen kendisinde konsolide ettiği ve Siyasal İslam’ın belirleyici olduğu yıllarda merkez sol da Deniz Baykal liderliğindeki CHP’de kimlik politikalarına sıkışmıştı. Sosyal demokrasiden uzaklaşan CHP şehirlerin dışına, muhafazakarlara, Kürtlere, işçi sınıfına açılamıyor, “ düzen bekçiliğinden ” öteye gidemiyordu. CHP’deki lider değişikliği ise partide bir kıpırdanmaya yol açmıştı. Parti oylarını belirgin şekilde artıramasa da kimlik politikalarının ve düzen bekçiliğinin ötesine geçerek sosyal demokrat kimliğini yeniden hatırlıyordu. İYİ Parti'nin doldurduğu boşluk Sistem değişikliğinin ardından ise MHP ile kurulan ittifakın neticesinde otoriter bir Türk-İslam sentezi iktidardaki hâkim ideolojiye dönüştü. Rabia işaretleri yerini bozkurta bırakmıştı. 2017’deki anayasa referandumunda yeni sistemin onaylanması muhalefet tarafından engellenemese de o referandumun “hayır” cephesi, büyük oranda bugünkü Millet İttifakı’nın temelini oluşturdu. Tam da bu esnada İYİ Parti, MHP’nin AK Parti ile ittifakına ve parlamenter demokrasiden otoriter bir başkanlık sistemine geçilmesine itiraz eden MHP’lilerin öncülüğünde kuruldu. Lideri Meral Akşener’in “kalkınmacı, milliyetçi ve demokrat” olarak tarif ettiği İYİ Parti’nin içinde bir ülkücü, bir de merkez sağ olmak üzere iki ayrı kanat göze çarpıyordu. Parti, Kemal Kılıçdaroğlu’nun milletvekili transferi desteğiyle girebildiği 2018 seçiminde, kurulduktan sadece 8 ay sonra yaklaşık 5 milyon insanın, seçmenlerin %10’unun oyunu almayı başarmıştı. Kamuoyu araştırmaları, İYİ Parti’nin seçimde hem AK Parti’den, hem CHP’den, hem de MHP’den neredeyse eşit oranda oy çektiğini gösteriyordu. Merkez sağın İYİ Parti ile yeniden canlandığı yorumları yapılıyordu. Parti, eski merkez sağın oylarının bir kısmını kendisinde toparlamış, merkez sağa oy vermeye yaşı yetmemiş seküler milliyetçi genç bir kitleyi, yepyeni bir sosyolojiyi de kazanmıştı. Millet tanımını ırk değil, ortak kültür ve tarih üzerinden yapan Akşener, seçimden sonraki ilk konuşmasında eski Cumhurbaşkanı ve Doğru Yol Partisi lideri Süleyman Demirel’den alıntılar yapmış ve “ merkezdeki boşluğu doldurduklarını ” söylemişti. İYİ Parti'nin iki kanadı İYİ Parti’nin 2019 yerel seçiminde Millet İttifakı’nı sürdürme politikası, büyükşehirlerin CHP’li adaylar tarafından kazanılmasının da önünü açtı. Eylül 2020’deki Olağan Kurultay’da parti içinde yaşanan liste mücadelesi, ülkücü kanat ile merkez sağ kanat arasındaki rekabetin kızıştığını gösteriyordu. Bir tarafta Koray Aydın, Yavuz Ağıralioğlu gibi milliyetçiler, bir tarafta Aytun Çıray, Aylin Cesur, Durmuş Yılmaz gibi merkeze yakın isimler vardı. CHP ile ittifak yapılmasına karşı çıkan Ümit Özdağ’ın 2021’de partiden istifa etmesi ve ardından Zafer Partisi’ni kurması ile bir grup ülkücü partiden ayrılmış olsa da Akşener, bugüne dek bu iki kanat arasındaki dengeyi büyük oranda korumayı başardı. Zafer Partisi, İYİ Parti’nin önüne geçemedi, kitle partisi olamadı, radikal milliyetçi, reaksiyoner, sığınmacı karşıtlığı odaklı bir parti olarak kaldı. İYİ Parti, Altılı Masa’nın iki büyük kurucusundan biri olarak geçiş döneminin yol haritasının ve güçlendirilmiş parlamenter sistemin anayasasının hazırlanmasında önemli bir rol oynadı. Bu süreçte Altılı Masa’nın “ noter masası olmadığını ”, hiçbir dayatmayı kabul etmeyeceğini sık sık dile getiren Akşener, kimse fark etmese de Ocak 2023’te yaptığı bir konuşmada “ Kurt Kaya elini çöz ” cümlesini sloganlaştırdı. Çin ordusuna karşı savaşırken kendisini feda ederek zaferi getiren Yüzbaşı Işbara Alp’in askeri Kurt Kaya’nın hikayesi, belki de gerekirse partinin ittifaktan ayrılabileceğinin haberini veriyor, Kemal Kılıçdaroğlu’nun adaylığını asla kabul etmek istemeyen ülkücü kanada göz kırpıyordu. 2 Mart Perşembe günkü Altılı Masa toplantısında beklenen patlama yaşandı. Akşener’in adayın belirlenmesi için kamuoyu araştırması yapılması teklifi reddedildi, Kılıçdaroğlu’nun adaylığı bir anda 5’e karşı 1 oyla onaylandı. Akşener de ertesi gün tüm Türkiye’nin gündemine bomba gibi düşen konuşmasını yaptı. Akşener, kendi tabanının merkeze yakın kanadından büyük bir tepki gördü. Ülkücü kanadın ise yüzü gülüyordu. Sonraki günlerde yaşananları hepimiz biliyoruz. Kılıçdaroğlu’nun adaylığı dayatılmış olsa da mevcut iktidardan kurtulma, ittifakı bozmama ve parlamenter sisteme geçme isteği, parti çevresinde de bütün diğer hassasiyetlerden daha ağır basıyordu. Kriz, Akşener’in halkın teveccühü sebebiyle aday olarak görmek istediğini söylediği Ekrem İmamoğlu ve Mansur Yavaş’ın Cumhurbaşkanı Yardımcısı olarak görevlendirilmesi formülüyle aşıldı. Akşener, bu sefer de ne olursa olsun değişimden yana olan merkeze yakın kanadın, seküler gençlerin desteğini yeniden kazanmıştı. İYİ Parti lideri, dün akşamki HaberTürk yayınında da krizi derinleştirmek yerine seçimi mutlaka kazanmak isteyen bir tonda konuştu. Bütün gücüyle çalışacağının sözünü verdi. Kılıçdaroğlu’nun kazanacağından emin olduğunu, bu yüzden milletvekili adayı olmayacağını ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı olarak atanacağını ifade etti. CHP’nin HDP ile görüşmesinin HDP “ Masa’ya getirilmediği sürece ” kendileri açısından sorun olmayacağını da dile getirerek Kılıçdaroğlu’nun önünü açtı. Millet İttifakı, çok büyük bir eşiği liderlerin sağduyusu ve tabanın değişim baskısı sayesinde kayıpsız atladı. “ Demokrasilerde çareler tükenmez ” lafının doğruluğu bir kere daha ispat edildi. Kılıçdaroğlu’nun adaylığının açıklandığı gün CHP Genel Merkezi’nin bahçesindeydim. Çok büyük bir coşku ve zafere kesin bir inanç vardı. Millet İttifakı: Merkezin inşası Yaşananlar, Millet İttifakı’nın seçimi kazanması hâlinde Türkiye’nin merkez sağındaki büyük boşluğun İYİ Parti tarafından doldurulacağının da işaretlerini veriyor. Millet İttifakı bu hâliyle, bir seçim ittifakının ötesinde, yepyeni bir siyasi merkez olma iddiası taşıyor. Seküler-muhafazakâr kutuplaşmasını sona erdirme fırsatını elinde bulunduruyor. İttifakın kazandığı, verilen sözlerin tutulduğu ve parlamenter demokrasiye geçildiği senaryoda, yani bundan yıllar sonra Millet İttifakı misyonunu tamamladığında, Türkiye’de siyaset baştan tanımlanmış olacak. Kurallar ve sınırlar baştan belirlenecek, bugünün ittifak ortakları o günün en büyük rakiplerine dönüşecek. Siyasetin merkezinde Millet İttifakı'nın ortakları yer alacak, diğer partiler bu merkezin sağ ve sol uçlarına yerleşecek. Bu senaryoda ülkenin taşıyıcı iki kolonunun merkez solda CHP, merkez sağda İYİ Parti olması, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın siyasetten çekilmesi ve AK Parti’nin parçalanması ihtimalleri ufukta beliriyor. Henüz beklenen sıçramayı yapamadığı görülen ittifakın diğer partilerinin muhafazakâr oyları çekmesi, ( DEVA Partisi de AK Parti sonrası Türkiye'de merkez sağın önemli temsilcilerinden biri olma potansiyeli taşıyor) , MHP’nin de reaksiyoner bir parti olarak kalması oldukça olası gözüküyor. Bunun için de Akşener’in ve İYİ Parti’nin girdiği merkez sağı yeniden canlandırma yolundan hiç sapmaması, ANAP’ın ve DYP’nin oylarını AK Parti’den geri alırken seküler, milliyetçi ve demokrat genç şehirli sosyolojisinin temsilcisi olmayı sürdürmesi büyük önem taşıyor. Yolu bu kadar net olan Akşener’den de kırılma anlarında hassasiyetlerini tamamen bir tarafa bırakmasını ve kırk yıllık CHP’li gibi davranmasını beklememek gerekiyor. Şimdi ayrıca, bu gibi krizlerin yönetimde istikrarsızlık yaratacağını düşünebilecek ve Millet İttifakı'ndan cayabilecek kararsız seçmenlere yaşananın demokrasilerde normal olduğunun, farklı toplumsal kesimlerin hassasiyetlerinin liderler tarafından tartışılmasının ve bir orta noktada uzlaşılmasının istikrarsızlık değil, gerçek istikrarı sağlayacağının anlatılması önem taşıyor.
Brexit’in son halkası: Windsor Çerçeve Anlaşması
Avrupa Birliği ve Birleşik Krallık, Kuzey İrlanda Protokolü kapsamındaki ticaret sorunlarının çözümü için " Windsor Çerçeve Anlaşması " üzerinde anlaşmaya vardı. Bir adım geriden Birleşik Krallık, 2016’daki Brexit referandumuyla AB’den ayrılma kararı almıştı. Ülke, oldukça sancılı geçen müzakerelerin ardından 1 Ocak 2021 itibarıyla da resmen AB’den çıkmıştı. Varılan Brexit anlaşması büyük oranda sorunları ortadan kaldırsa da İrlanda adasındaki gümrük ve sınır sorunu tartışma yaratmaya devam ediyordu. İrlanda adasında, Birleşik Krallık’a bağlı özerk statüdeki Kuzey İrlanda ile bağımsız İrlanda Cumhuriyeti yer alıyor. Kuzey İrlanda’daki İrlanda milliyetçisi Katolikler ile Birleşik Krallık yanlısı Protestanlar arasındaki çatışmayı dindiren 1998 tarihli Hayırlı Cuma Anlaşması, adanın iki bölgesinin arasına fiziksel bir sınır çekilmesini yasaklıyor. Dolayısıyla, İrlanda’da iki bölge arasındaki yoğun ticaret, AB’den Birleşik Krallık’a ve Birleşik Krallık’tan AB’ye gümrüksüz mal sokulması anlamına geliyordu. Varılan Brexit anlaşmasında bu sorun, Britanya adası ile İrlanda adası arasındaki İrlanda Denizi üzerinde ürün kontrolü yapılmasıyla aşılmıştı. Kuzey İrlanda’daki Birleşik Krallık yanlılarını “ terk edilmiş " hissettiren, İrlanda’nın birleşmesini savunan İrlanda milliyetçilerinde “ heyecan uyandıran ” bu durum, Birleşik Krallık hükümeti tarafından “ ülkenin toprak bütünlüğüne tehdit ” olarak yorumlanıyordu. Denizde kurulan gümrükte de teknik problemler yaşanıyordu. Kuzey İrlanda’daki Birleşik Krallık yanlısı Demokratik Birlikçi Parti (DUP), Brexit müzakerelerinde kendilerine yeterince söz hakkı verilmediği ve Kuzey İrlanda uygulamada Birleşik Krallık’tan koparıldığı gerekçesiyle güç paylaşımına dayalı siyasi sistemi boykot ediyordu. Özerk bölgede Sinn Fein gibi İrlanda yanlısı siyasi partiler güç kazanmıştı. Uygulama nasıl olacak? Britanya'da üretilen malların Kuzey İrlanda'da daha erişilebilir hale gelmesini ve Kuzey İrlanda’nın Birleşik Krallık’tan kopmamasını amaçlayan anlaşma, Kuzey İrlanda'yı AB ortak pazarı içinde tutuyor. İrlanda adasını bölen bir sınır ya da gümrük kurulmuyor. Ürün kontrolünün İrlanda Denizi'nde yapılması uygulaması da kaldırılıyor. Plana göre Birleşik Krallık'ın geri kalanından Kuzey İrlanda'ya giden ürünlerin kontrolünde iki farklı yol izleniyor. Kuzey İrlanda'ya giden ürünlerde yeşil, Kuzey İrlanda’dan AB'ye gitme ihtimali olan ürünlerde kırmızı şerit bulunması öngörülüyor. Yeşil şeritli mallar gümrüğe takılmadan Kuzey İrlanda’ya girerken, kırmızı şeritli ürünlere Kuzey İrlanda’daki limanlarda gümrük işlemi ve gerekli kontroller yapılması planlanıyor. Ürünlerini yeşil şeritle Kuzey İrlanda’ya sokmak isteyen şirketlerin güvenilir işletmeler olarak kaydedilmesi gerekiyor. Anlaşmayla Britanya onaylı ilaçların Kuzey İrlanda'da satışına yönelik engeller de ortadan kaldırılıyor. Ayrıca, Kuzey İrlanda Parlamentosu, Kuzey İrlanda'da AB ortak pazar yasalarının uygulanmasını "Stormont freni" adı verilen “acil durum mekanizması” ile durdurabilme yetkisine sahip oluyor. AB de Kuzey İrlanda ve Birleşik Krallık arasındaki deniz ticaretine ait verilere erişebiliyor. Yorumlar Birleşik Krallık Başbakanı Rishi Sunak, “ Kuzey İrlanda’da belirsizliği sona erdirecek bir dönüm noktası ” olarak tanımladığı anlaşmanın, " Birleşik Krallık'ın tamamında ticaretin sorunsuz akışını sağladığını, Kuzey İrlanda'nın birlik içindeki yerini koruduğunu ve Kuzey İrlanda'nın egemenliği güvence altına aldığını " söyledi. Son anketlerde İşçi Partisi’nin oldukça gerisinde kalan Muhafazakar Parti’nin, Sunak liderliğinde eski Başbakan Boris Johnson’ı oldukça zorlayan Kuzey İrlanda Protokolü sebebiyle oy kaybetmeyeceği yorumları yapıldı. Birleşik Krallık’ta ana muhalefetteki İşçi Partisi’nin lideri Keir Starmer, " Windsor Çerçeve Anlaşması, ulusal çıkarımızadır ve İşçi Partisi destek verecek. " açıklamasında bulundu. AB Komisyonu Başkanı von der Leyen, " Bu anlaşma, uzun soluklu çözümler sunuyor ve bu çözümlerin Kuzey İrlanda halkının endişelerine cevap vereceğine inanıyoruz ." ifadelerini kullandı. AB-Birleşik Krallık ilişkilerinde “ daha güçlü bir dönem başladığını ” ifade etti. İrlanda Başbakanı Leo Varadkar, anlaşmanın " İrlanda ile Birleşik Krallık arasındaki ilişkileri onaracağını " söyledi. İrlanda kökenli ABD Başkanı Joe Biden, anlaşmanın, “ Zor kazanılmış Hayırlı Cuma Anlaşması'nın güçlendirilmesi kapsamında önemli bir adım olduğu ” değerlendirmesinde bulundu. “ ABD’nin bölgenin ekonomik potansiyelini desteklemeye hazır olduğunu ” söyledi. CNN’e konuşan politik ekonomi uzmanları da "AB ile Birleşik Krallık arasında bir ticaret savaşı yaşanması tehdidini ortadan kalktığı ve tarafların birlikte daha fazlasını yapmaya çalıştığı döneme geri dönüldüğü" değerlendirmelerinde bulundu . DUP lideri Sir Jeffrey Donaldson ise anlaşmanın detaylarını görmeden herhangi bir açıklama yapamayacağını belirtmişti. DUP, The Guardian editörlerinin tanımıyla “ AB’den önemli tavizler koparsa da Kuzey İrlanda’da AB hukukuna alan bırakan ” bu anlaşmayı onaylasa ve boykotunu sonlandırıp parlamentoya girmeye karar verse dahi, anlaşmanın yürürlüğe girmesinin aylar süreceği tahmin ediliyor.
Çadır ve gıda satan Kızılay
Geçtiğimiz hafta Hatalar Silsilesi dosyasının ilk sayısında, Kızılay’ın yönetim kadrosundaki liyakatsizliğe, kurum hakkında ortaya çıkan yolsuzluk ve usulsüzlük haberlerine, kurumun deprem bölgesindeki ilk yardım eğitim merkezlerini henüz bu sene başında kapatmasına, depremzedelere bazı bölgelerde dört gün boyunca yemek ulaştıramamasına, ulaştırdığı bazı yiyeceklerin son kullanma tarihinin geçmiş olmasına ve de yeterince çadır stoklamamasına değinmiştik. Daha sonra ise Cumhuriyet’ten Murat Ağırel, Kızılay’ın depremin 3'üncü gününde AHBAP’a 46 milyon lira değerinde 2 bin 50 adet çadır sattığını (tanesi 22 bin 439 lira), “ vakıf ve dernek görünümlü kuruluşlara ” ise Kızılay’ın stoklarındaki çadırların kullandırıldığını ortaya çıkardı . AHBAP’ın kurucusu Haluk Levent de, AFAD’ın da çadırları Kızılay’dan satın aldığını, ayrıca Kızılay Lojistik A.Ş den 30 bin adet 4 kişilik ailenin 3 öğünlük yemeğini karşılayan ve 1 yıl bozulmayan gıda da satın aldıklarını da açıkladı. Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş da depremin ilk günü Hatay’a 35 kamyon gönderdiklerini, kamyonların boş gitmesi yerine Kızılay’ın çadırlarını yüklemeyi teklif ettiklerini ancak kendilerine dönüş yapılmadığını, kamyonların da boş gitmek zorunda kaldığını anlattı. Türk Eczacılar Birliği Başkanı Arman Üney de depremzedelerin ilaç ihtiyaçlarının giderilmesi için bölgeye yerleşmek üzere Kızılay’dan çadır talep ettiklerini, tanesi yaklaşık 140 bin liradan 76 metrekare büyüklüğünde 5 adet çadırı Kızılay Çadır ve Tekstil A.Ş.’den satın aldıklarını duyurdu . Yani 155 yıllık Kızılay, afet anında elindeki stokları seferber etmek yerine ticarete girişmiş, çadırları sayın alacak şirketleri veya sivil toplum kuruluşlarını beklemişti. Kurum, kamu kaynakları kullanılarak üretilen yardım malzemelerini, yine kamunun bağış için topladığı paralar karşılığında sivil topluma satmıştı. CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, “ Kızılay yetkililerine sesleniyorum; deponuzda satılmadık kaç çadırınız kaldıysa, getirin hepsini alacağız ve deprem bölgesine göndereceğiz .” sözleriyle Kızılay’a tepki gösterdi. Kızılay Başkanı Kerem Kınık, " AHBAP çadır ithal etseydi, bizim maliyetine verdiğimizin 2 katına almak durumunda kalacaktı. Büyütülecek bir hadise değil .” sözleriyle kendisini savundu . Olayın " ahlaki, akılcı ve yasal " olduğunu ileri sürdü, sattıkları çadırların parasını yine çadır imal etmek ve diğer yardımlar için kullandıklarını ifade etti. Eleştiriler artınca ise satıştan haberi olmadığını, öğrenince ilgili kişileri " eleştirdiğini " söyledi. Bölgeye yardım ulaştırmak isteyen pek çok firmanın da Kızılay’dan çadır satın aldığını yazan Ağırel ise, yazılarında ayrıca Kızılay’ın 2021 faaliyet raporuna göre 2019’da 1 milyon 2020 yılında 759 bin adet kuruma bağışlanan ikinci el eşyayı sattığını ortaya çıkardı . Dahası, yine Cumhuriyet’ten Miyase İlknur’un haberi, iki yıl önce %95 oranında dolu olan Hatay’daki Kızılay lojistik deposunun özellikle depremin ilk günlerinde depremzedelerin çadır ve battaniye gibi ihtiyaçlarını karşılayamamasının nedeninin depodan Suriye’ye gönderilen yardımlar olduğunu gösterdi. Habere göre Kızılay, geçtiğimiz yıllarda Suriye’nin İdlib kentine 200 bin çadır gönderdiği için stoklarını tüketmişti .
Hükümetin birliği zedeleyen tehditkâr dili
Deprem olduğu andan itibaren hükümet, şeffaf olmayan bir yönetim anlayışını ve tehditkâr bir üslubu benimsedi. Hükümet, eksik kaldığı noktaları açıklayıp sivil toplumdan destek istemek yerine “ krizin kontrol altında olduğu ” söylemini benimsedi. İhtiyaçları deprem bölgesine ulaştıran sivil toplum kuruluşları arasında siyasi ayrım yapılması, en çok ihtiyaç duyulan ortamda milli birliğin sağlanmasının önüne geçti. Deprem bölgesinde dayanışma ve beraberlik ruhu ortaya çıksa da ülke genelinde siyasi kutuplaşma yükseldi. Örneğin, Türkiye İşçi Partisi gönüllüleri Hatay’ın Defne ilçesinde polis memurlarıyla birlikte depremzedelere ihtiyaçların ulaşması için elden ele koli taşırken, aynı esnada İstanbul Kadıköy’de Kızılay’ın skandallarını protesto etmek isteyen TİP’liler yaka paça gözaltına alındı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, depremin ardından yaptığı ilk açıklamada devletin krize müdahalesine dair eleştirilere karşı "Yalan haber, çarpıtmalarla insanımızı birbirine düşürmeye niyetlenenleri takip ediyoruz. Gün tartışma günü değil günü geldiğinde tuttuğumuz defteri açacağız ." ifadelerini kullanmıştı. Kriz boyunca Erdoğan’ın açıklamalarından öne çıkan, söyleminin tonunu belirleyen satırlar şöyle oldu: “Bu dönem bir birlik beraberlik dönemidir. Böyle bir dönemde hala basit siyasi çıkar uğruna çirkefçe, olumsuz kampanyalar yürütmeyi hazmedemiyorum. Üzerimde bulunan makamın sorumluluğu olmamış olsa ben bugün böyle konuşmam.” “Terbiyesiz, terbiyesizliğini bırakmaz. İşte çıkmış bir tanesi “Kızılay nerede? Ne çadırını, ne yemeğini gördük.” diyor. Be ahlaksız, namussuz, adi. Günde yaklaşık 2 buçuk milyona bu Kızılay yemeğini ulaştırıyor. Böyle vicdansızlık olur mu? Yani, bir ülkede kendi kurum ve kuruluşuna bu denli ahlaksızca yaklaşmak, yenilir yutulur bir şey değildir.” “Yürekleri kavrulan insanların duygularını istismardan ırkçılığa, fedakarca yürütülen çalışmaları değersizleştirmek için iftiraya ve dezenformasyona kadar her türlü çirkefliği sergileyenleri şimdilik biz de not ediyoruz.” Krizin başından itibaren devletin seferber olduğunu ve krizi yönettiğini savunan Cumhurbaşkanı Erdoğan, muhaliflerini tehdit ederek eleştirileri durdurmaya, yaftalayarak kendi tabanını konsolide etmeye gayret etti. Daha sonra ise özellikle deprem bölgesine ziyaretlerinin ardından, belki de sıkıntıları yok sayan dilin bölgede hükümete olan güveni tamamen zedeleyeceği düşüncesiyle, depremzedelere yönelik söylemlerinde ufak değişikliklere gitti. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 20 Şubat günü kurduğu “ Sarsıntının sebep olduğu yıkıma, çetin kış şartları da eklenince kimi eksikliklerin yaşandığını biliyoruz.” cümlesiyle sahadaki sorunları itiraf etmişti. Daha sonra da Adıyaman’daki ziyaretlerinde “ Maalesef ilk birkaç gün Adıyaman'da arzu ettiğimiz etkinlikte çalışma yürütemedik. Hava ve yol koşulları nedeniyle ilk günden gelemedik. Bunun için sizden ilk günler için helallik istiyorum. Her şeyin farkındayız ve gereğini yaptığımızdan, yapacağımızdan kimsenin şüphesi olmasın." diye konuştu. AK Parti’nin ittifak ortağı MHP’nin lideri Devlet Bahçeli ise, memleketi Osmaniye’de de büyük yıkıma sebep olan depremlerin ardından 8 gün boyunca konuşmamayı tercih etti. Bahçeli de Erdoğan gibi sert ve tehditkâr bir üslup benimsedi, önceliği devletin itibarını korumak oldu. MHP lideri, ilk konuşmasında yardımların bölgeye ulaşması, arama kurtarma faaliyetlerinin koordine edilememesi konularındaki eleştirileri “ karalama kampanyası ” olarak nitelendirdi. Bahçeli, “ Devletin yetişemediği ne vardır ki Ahbapcılar ve Babalacılar kanat çırpmaktadır? ” sözleriyle de yardım çalışmaları yürüten sivil toplumu hedef aldı. Bahçeli, deprem bölgesinde yaptığı bir diğer dikkat çeken konuşmasındaysa “ Bu büyük felaket mucizelerle anlam kılınmış, içinde sır olan bir olay gibi geliyor bana. O bakımdan Cenabıallah’ın büyük lütfuyla bu felaketi aşacağız. ” ifadelerini kullandı. Bahçeli, Fenerbahçe taraftarlarının Konyaspor’a karşı oynanan maçta hükümeti istifaya davet eden sloganlar atmasına da " Böylesi hassas ve acılı günlerinde sporun kirli siyasete alet edilmesini şiddetle kınıyoruz. Tüm kulüp başkanları, maçların seyircisiz ya da gerekli önlemlerin alınarak oynanması için acilen adım atmalıdır " cümleleriyle tepki gösterdi. Son olarak ise Elbistan'daki ziyaretinde "Sayın cumhurbaşkanını ve ziyareti sabote etmeye hakkınız yok. Sessizlik olacak! Dağılın gitsin, indirin şunları." sözleriyle depremzedeleri azarladı.
Koordine edilemeyen arama kurtarma ve yardım faaliyetleri
Deprem anından itibaren deprem bölgesinde büyük koordinasyon problemleri yaşandı. 2017’deki anayasa referandumuyla kabul edilen Cumhurbaşkanlığı yönetim sisteminde bürokratik karar alma süreçlerinin hızlanacağı sözü verilmişti. Deprem bölgesinde yaşananlar, tam tersinin gerçekleştiğini gösterdi. Enkaz altında kurtarılmayı bekleyen on binlerce insana arama kurtarma ekipleri müdahale edemedi. Enkazların yanına giden ekipler, kimi zaman saatlerce iş makinalarının gelmesini bekledi. Yakınları enkazda kalan Adıyamanlı bir depremzedenin “ AFAD geldi, malzeme yoktu. Malzeme geldi, AFAD gitmişti. ‘Ses varsa gelelim’ dediler, ses varken AFAD yine yoktu. Ses kesildi, AFAD geldi.” sözleri, bölgedeki koordinasyonsuzluğu herhalde en iyi özetleyen cümlelerdi. Karar alma mekanizması merkezileştikçe kriz anlarında devletin reaksiyon gösterme süresi uzamıştı. Yerel yöneticiler ve merkezi hükümetin deprem bölgesindeki temsilcisi olan valiler, hükümete danışmadan inisiyatif alamamıştı. Arama kurtarma uzmanı Merve Özkorkmaz, Gaziantep’te depremin ilk günü yaşadıklarını şöyle anlatıyordu: “ Eğitimlerde saniyelerle yarıştırılırken gerçek bir afet anında ‘Uyuyun, sabah çıkın’ komutu aldık. Yıkılan binaların tespiti ve gelen ekiplerin dağıtımı yapılamamıştı, bürokratik yazılar ve imzalar bekleniyordu, acil durumda bile harekete geçilemiyordu .” İYİ Parti lideri Meral Akşener de “ Sayın Erdoğan, tek adamlığı kendine bağladı. Yani bürokrasiden bıkmıştı, Meclis’ten bıkmıştı, her şeyden bıkmıştı. Ama biz bu depremde gördük ki, hiçbir devlet memuru ister üst düzey, ister orta düzey kendisi adına inisiyatif kullanamıyor. Şimdi bir müdür arkadaşımız kendi başına, hangi görevde olursa olsun, karar alamıyor. O Ankara’ya soruyor. Ankara, Saray’a soruyor. O arada ne kadar zaman geçiyor biliyor musunuz? Üç gün geçiyor. Demek ki bürokrasinin, sayın Erdoğan’ın ayağına vurduğu prangayı çözelim derken, bürokrasiyi üçle çarpar hale gelmişiz. ” sözleriyle merkezileşen yönetim sistemi ile depreme müdahaledeki aksaklıklar arasındaki ilişkiyi kurmuştu. İskenderun’da sohbet ettiğimiz arama kurtarma gönüllüsü bir maden işçisi de Zonguldak’tan kalabalık bir ekip olarak depremin ilk akşamı bölgeye geldiklerini, hızlıca enkazlardan insanları çıkartmaya başlayabilecekken saatler boyunca AFAD’ın kendilerini sisteme kaydetmesi için sırada bekletildiklerini gözyaşları içinde anlatmıştı. Aynı işçi, kendilerine üzerinde uyumaları için bir plastik masa verildiğinden, hiç kimsenin onların verimli çalışması ya da sağlıklı bir ortamda kalabilmesi için bir çaba içinde olmadığından bahsetmişti. Meksika’dan yardıma gelen arama kurtarma ekibi, henüz Hatay’a ulaşmadan bazı ekipmanlarının kaybolduğunu, AFAD’ın kendilerinin yanında görevlendirdiği personeline çadır tedarik etmediğini, jeneratör edinebilmek için çok uğraştıklarını, uyudukları esnada hırsızlığa uğradıklarını, bir otelin enkazında çalışırken bir grubun kafalarına silah dayayarak altınlarını çıkarmaya zorladığını, kolluk kuvvetlerinin kendilerini korumadığını ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bölgeye ziyaretinden önce dinlenme taleplerine rağmen kaldıkları yerden zorla tahliye edildiklerini anlattı . İspanya’dan gelen arama kurtarma ekibinden bir kişi de düşüncelerini " Hükümet ya da bu alanda sorumluluk sahibi hangi kurumsa daha iyi bir koordinasyon sağlasaydı burada yardıma gelen ekiplerden daha iyi yararlanılabilirdi. Böylelikle daha çok insan kurtarabilirdik ." sözleriyle özetliyordu . Yalnızca arama kurtarma çalışmaları değil, bölgeye gelen gıda, kıyafet, çadır gibi yardım malzemelerinin dağıtımında da koordinasyon problemleri yaşandı. Muhalefetin yönetimindeki belediyelerden bölgeye gelen tırların üstüne valilik afişleri asıldığı görüldü. Kimi bölgelerde gelen tırlar karşılanamadı, yardımlar tek noktada yığıldı ve depremzedelere ulaşmadı. Şehir merkezlerinde bile kimi vatandaşlar dört gün gıdaya ulaşamadı. Kurulan çadır kentlerde hijyen ortamı hala sağlanamadı. Su ve tuvalet sıkıntısı sebebiyle salgın hastalıkların ortaya çıkma riski sürüyor. Kimi bölgelerde ishal ve uyuz, yaygın vakalara dönüşüyor. Şehir merkezlerinden uzak köy ve ilçelerdeki temel ihtiyaç eksiklikleri ilk günden bu yana devam ediyor.
Siyasilerin deprem retoriği
Kahramanmaraş merkezli depremler, sebep olduğu ölümler, yarattığı yıkımlar ve ortaya çıkardığı derin yapısal işlevsizlikler sebebiyle siyasetin gündemini tamamen değiştirdi. Siyasi liderlerin bazıları da söylemlerinde değişikliklere gitti. Erdoğan ve Bahçeli Cumhurbaşkanı Erdoğan, daha önceki kriz dönemlerinde izlediği iletişim stratejisine benzer şekilde deprem sürecinde de sert ve tehdit dolu bir dil kullanıyor. Cumhurbaşkanı, depremin ardından yaptığı ilk açıklamada devletin krize müdahalesine dair eleştirilere karşı " Yalan haber, çarpıtmalarla insanımızı birbirine düşürmeye niyetlenenleri takip ediyoruz. Gün tartışma günü değil günü geldiğinde tuttuğumuz defteri açacağız ." ifadelerini kullanmıştı. Devletin seferberlik halinde ve başarılı şekilde depremzedeler için çalıştığını, aksi yöndeki eleştirilerin de kötü niyetli olduğunu savunan Cumhurbaşkanı, 20 Şubat günü kurduğu “ Sarsıntının sebep olduğu yıkıma, çetin kış şartları da eklenince kimi eksikliklerin yaşandığını biliyoruz .” cümlesiyle sahadaki sorunları da itiraf etmiş oldu. Kriz boyunca Erdoğan’ın açıklamalarından öne çıkan, söyleminin tonunu belirleyen satırlar şöyle oldu: “ Bu dönem bir birlik beraberlik dönemidir. Böyle bir dönemde hala basit siyasi çıkar uğruna çirkefçe, olumsuz kampanyalar yürütmeyi hazmedemiyorum. Üzerimde bulunan makamın sorumluluğu olmamış olsa ben bugün böyle konuşmam .” “ Terbiyesiz, terbiyesizliğini bırakmaz. İşte çıkmış bir tanesi “Kızılay nerede? Ne çadırını, ne yemeğini gördük.” diyor. Be ahlaksız, namussuz, adi. Günde yaklaşık 2 buçuk milyona bu Kızılay yemeğini ulaştırıyor. Böyle vicdansızlık olur mu? Yani, bir ülkede kendi kurum ve kuruluşuna bu denli ahlaksızca yaklaşmak, yenilir yutulur bir şey değildir .” “ Yürekleri kavrulan insanların duygularını istismardan ırkçılığa, fedakarca yürütülen çalışmaları değersizleştirmek için iftiraya ve dezenformasyona kadar her türlü çirkefliği sergileyenleri şimdilik biz de not ediyoruz.” AA AK Parti’nin ittifak ortağı MHP’nin lideri Devlet Bahçeli ise, memleketi Osmaniye’de de büyük yıkıma sebep olan depremlerin ardından 8 gün boyunca konuşmamayı tercih etti. Bahçeli de Erdoğan gibi sert ve tehditkâr bir üslup benimsedi, önceliği devletin itibarını korumak oldu. MHP lideri, ilk konuşmasında yardımların bölgeye ulaşması, arama kurtarma faaliyetlerinin koordine edilememesi konularındaki eleştirileri “karalama kampanyası” olarak nitelendirdi. Bahçeli, “ Devletin yetişemediği ne vardır ki Ahbapcılar ve Babalacılar kanat çırpmaktadır? ” sözleriyle de yardım çalışmaları yürüten sivil toplumu hedef aldı. Bahçeli, deprem bölgesinde yaptığı bir diğer dikkat çeken konuşmasındaysa “ Bu büyük felaket mucizelerle anlam kılınmış, içinde sır olan bir olay gibi geliyor bana. O bakımdan Cenabıallah’ın büyük lütfuyla bu felaketi aşacağız .” ifadelerini kullandı. Erdoğan ve Bahçeli'nin, muhalefet seçmenlerini kendilerini desteklemeye ikna edemeyecekleri düşüncesiyle, muhalefet seçmenlerinin oy vermeyi düşündükleri liderleri ve partileri itibarsızlaştırma stratejisi izleyecekleri, kendi seçmenini konsolide ederken muhalif seçmenini sandıktan uzak tutmayı amaçlayacağı anlaşılıyor. Kılıçdaroğlu ve Akşener CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu ise depremin yaşandığı gün dayanışma ve birlik mesajları yayınladı. AFAD’ın ve Kızılay’ın depreme ilişkin duyuru ve çağrılarını paylaştı. Deprem bölgesine gittiği ikinci gün ise pek çokları tarafından “sürpriz” olarak nitelendirilen bir çıkış yaptı, CHP’nin merkezin solunda konumlanan bir parti olduğunu hatırlattı. Süreç boyunca da iktidara tüm imkanlarıyla meydan okuyan ve alternatif yaratmaya çalışan bir strateji izledi. “ Halkımızın halini yerinde gördüm. Yaşananlara siyaset üstü bakmayı, iktidarla hizalanmayı reddediyorum. Bu çöküş tam da sistematik rant siyasetinin sonucudur. Erdoğan’la, sarayıyla ve rant çeteleriyle hiçbir zeminde buluşmayacağım. Ben halkımın kavgasını vereceğim. Sonuna kadar. ” diyen Kılıçdaroğlu, süreç boyunca hükümete sahadaki sorunlar üzerinden oldukça sert eleştirilerde bulundu, CHP’li belediye başkanlarına “ tutuklanma pahasına ” sonuna kadar deprem bölgesinde çalışma talimatı verdi. AA CHP lideri, " Artık açgözlülüğün bittiği, kaynakların sadece küçük bir azınlığa değil tüm halkımıza ait olduğu yepyeni bir düzeni getirmek zorundayız ve inanın bu sadece iktidar değişimiyle olmaz, daha büyük değişimler lazım bize " diyerek her durumda vatandaşının yanında olan sosyal bir devletin inşa edilmesinin sözünü verdi. İYİ Parti lideri Meral Akşener ise deprem günü " Bugün devletin sesini duyma günümüz. Bugün hepimizin susma günü. ” açıklamasında bulundu. Devlet kurumlarının afete acil müdahalesi esnasında sessiz kalınmasının daha sağduyulu olduğu düşüncesiyle sessiz kaldı. Sürecin ilk günlerinde koordinasyon eksikliklerini vurgulayan paylaşımlarda bulundu. Depremin üçüncü günündeyse deprem bölgesinde yaptığı açıklamada verdiği sözü tuttuğunu ifade eden Akşener, “ Artık milletimizin sesini duyup bu sesi kamuoyuna yansıtma zamanı. ” dedi. O günden itibaren çok daha sert eleştirilerde bulunmaya başladı, devlet yönetiminde liyakatin önemini vurguladı. ANKA İYİ Parti lideri, “ Yaşadığımız bu büyük felakette bürokrasimizin ne kadar hantal bir yapıya büründüğünü bir kez daha gördük. Tek bir kişinin sözünün geçtiği bu ucube sistemde; ne yazık ki hiçbir devlet memurumuz tek başına karar veremiyor, sorumluluk alamıyor, inisiyatif kullanamıyor. ” sözleriyle merkezileşen yönetim sistemi ile depreme müdahaledeki aksaklıklar arasındaki ilişkiyi de kurdu. “ Kendi beceriksizliğini “kader planı” diyerek perdeleyemezsin sayın Erdoğan! Devletimizi yönetemediğin gerçeğini “kader planı” diyerek gizleyemezsin! Hiç kadere sığınma! Bu beceriksizliğin arkasındaki tek sorumlu sensin, sen!” sözleriyle de Cumhurbaşkanı Erdoğan’a yüklendi. Depremzedelerin göç etmek zorunda kalması sebebiyle özellikle Hatay’da demografik değişim tehlikesi olduğunu da belirten Akşener, yabancılara konut satışının yasaklanması çağrısı yaptı. Dikkat çeken diğer söylemler Pek çok gönüllüsüyle deprem bölgesinde yardım organizasyonları düzenleyen Türkiye İşçi Partisi’nin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın tehditkâr sözlerini alıntılayarak meydan okuduğu iletişim kampanyası sosyal medyada ses getirdi. TİP Tutuklu HDP eski Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş, Kılıçdaroğlu’nun izlediği stratejiyi “ güçlü bir duruş ” olarak yorumladı. Süreç boyunca sosyal medya paylaşımları yapan ve iktidara sert sözlerle yüklenen Demirtaş, muhalefete dayanışma çağrısında bulundu. Demirtaş’ın paylaştığı “ Yürü Emek ve Özgürlük İttifakı! Yürü Sosyalist Güç Birliği! Yürü Millet İttifakı! Yürü Bay Kemal! Yan yana yürüyün. Birleştirin, barıştırın ve yeniden inşa edelim, yıkılan bu ülkeyi. Başka çaremiz yok, başaracağız .” mesajı, depremden önce Cumhurbaşkanı adayı çıkaracağı konuşulan Emek ve Özgürlük İttifakı'nın depremin değiştirdiği dengeler sonucunda seçimde açık şekilde Millet İttifakı’nın adayını destekleyeceğinin ilanı olarak görüldü. Zafer Partisi lideri Ümit Özdağ, süreç boyunca deprem bölgesindeydi. Hükümete koordinasyon eksikliği konusunda sert eleştirilerde bulunan Özdağ’ın, asılsız çıkan “ itfaiye memurunun telefonunu çalan Suriyeli ” gibi iddialarda bulunması, yağmacılar sebebiyle güvenlik endişesinin yüksek olduğu deprem bölgesinde etnik gerilimi tırmandırma çabası olarak yorumlandı. Memleket Partisi lideri Muharrem İnce, belki de deprem bölgesinde en uzun süre geçiren liderdi. İlk anda ordunun deprem bölgesine sevk edilmesi çağrısı yaptı. 2021’de Türkiye’nin en önemli sorununun deprem olduğunu ifade ettiği konuşmasını paylaşan İnce, Millet İttifakı’na da “ Yarın depremi konuşacaklarmış! Hanginiz daha önce deprem konusunda konuştunuz? 20 yıldır depreme hazırlık yapmayan Erdoğan da, depremi konuşmayan siz de gideceksiniz .” sözleriyle yüklendi. Cumhurbaşkanı Erdoğan'a da " Sayın Cumhurbaşkanı, büyük bir felaket yaşadık. Birlik ve beraberliğe ihtiyacımız var. Ancak kullandığınız dil ve seçtiğiniz sözler kutuplaşmayı artırıyor. Lütfen bu dilden vazgeçin, siyasi parti genel başkanlarını bir masa etrafında toplayın ve bu badireyi birlikte atlatalım. " sözleriyle seslendi.
Kaçak yapılar yasallaştırılıyor
İmar affı, bir diğer ve sevimli adıyla “imar barışı”, imar mevzuatına ya da ruhsata aykırı şekilde inşa edilen binalara yapı kayıt belgesi verilmesi anlamına geliyor. Yani imar aflarıyla kaçak yapılara resmi olarak izin veriliyor, kaçak yapılaşma teşvik ediliyor. Popülist iktidarlar çoğunlukla seçimlerden hemen önce ruhsata aykırı evlerin sahiplerini tapu sahibi yaparak oy devşirmeyi amaçlıyor. İmar aflarından arsa veya hisse tapusuna sahip ancak oturma izni olmayan konutlar, konut olarak kayıtlı olsa da iş yeri olarak kullanılan yerler ya da iskân belgesi olmayan, kat irtifak tapusu olup kat mülkiyet tapusu olmayan, belirlenen azami yüksekliği aşarak ruhsatsız kat çıkan yüksek binalar faydalanıyor. Türkiye’de ilk kez 1949 yılında ruhsatsız binaların imar planına uygun bulunmaları halinde yıkılmamalarını sağlayan bir yasa değişikliği yapıldı. Bildiğimiz anlamda ilk imar affı 1984’te uygulandı. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 2018 yılı verilerine göre Türkiye’deki binaların yaklaşık 13 milyonu, yani yarısından fazlası imara aykırıydı. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Başkanı Taner Yüzgeç " Mühendislik hizmeti almadığını varsaydığımız yapıların yasallaştırılması, deprem gibi doğal olaylarda yıkıntı olmaları halinde sorumluluğu, bu kararı alan devletin veya siyasi iktidarın üzerine bırakmaktadır ." diyerek imar affının insanların sağlıklı ve güvenli bir konutta yaşamasını belirsizliğe soktuğunun altını çiziyor . En son imar affı ise 24 Haziran 2018’deki genel seçimden hemen önce, 6 Haziran 2018’de yürürlüğe girmişti. 31 Aralık 2017 'den önce ruhsatsız veya ruhsat eklerine aykırı yapılmış kırsal ve kentsel alanlardaki tüm yapılar af kapsamına alınmıştı. Bu aftan 5 milyon 848 bin 927’si konut, toplam 7 milyon 85 bin 969 adet bina faydalanmıştı. Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, 2019’da " İmar affının binanın sağlam olduğunu göstermediğini ” söylemişti. Cumhurbaşkanı Erdoğan, reklamlarla müjde olarak duyurulan imar affı için “ Hatay’da 205 bin, Kahramanmaraş’ta 144 bin 556 vatandaşımızın tapu sorununu çözdük .” yorumunda bulunmuştu. İnşaat Mühendisleri Odası Ankara Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı Selim Tulumtaş, Şubat 2019’da kaçak ve riskli yapıların affedilmesi sonucu 2 milyon 700 bin kişinin risk altında olduğunu açıklamıştı. 2020’de 113 vatandaşın hayatını kaybettiği İzmir depreminden sonra Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) İzmir İl Koordinasyon Kurulu imar aflarının yasaklanması ve imar affıyla sağlanan tüm ruhsatların iptal edilmesi çağrısı yapmıştı. TMMOB Şehir Plancıları Odası Genel Sekreteri Gencay Serter, 1999 depremi sonrasında depreme dayanıklı yapıların denetimi ve inşası için yeni yasal düzenlemeler yapıldığını, bunların 2018’de güncellendiğini ancak “ belirli aralıklarla gündeme getirilen imar affı uygulamalarının risk azaltmayı hedefleyen bilime dayalı mevzuatı ve idari işleyişleri işlevsiz kıldığını ” ifade ediyor. 2001 öncesi yapılan binaların depreme dayanıklılığı konusunda belirsizlik olduğunu söyleyen Serter, “ Deprem bölgesinde bulunan kırılgan yapı stokunun depreme dayanıklılık noktasında envanterinin çıkarılarak bu yapıların dönüşümüne ilişkin iş ve işlemler zamanında yapılmış olsaydı bunca bina elbette ki yıkılmazdı. ” yorumunu yapıyor . Uzmanlar, Kahramanmaraş merkezli depremlerde yeni yapılan pek çok binanın yıkılmasına rağmen iyi inşa edilen binaların yıkılmadığını, yeni yapıların yıkılmasının doğrudan imar aflarıyla ve bina deprem yönetmeliğinin ciddiyetle uygulanmamasıyla ilgili olduğunu söylüyor . Yasal kazanımlar, imar barışı sebebiyle uygulamaya geçirilemiyor. Türkiye bir deprem ülkesi olduğunun bilinciyle kentlerini depreme dayanıklı hale getirmek yerine, mevzuata uygun olmayan binaları dahi yasal hale getirmeyi uygun gören bir anlayışla idare ediliyor. Depremin ardından yeniden gündeme gelen son imar affına AK Parti ve MHP’li milletvekilleriyle birlikte evet oyu veren 8 CHP milletvekili, torba yasaya evet dediklerini, imar affına şerh düştüklerini, torba yasada emeklilere bayramlarda iki maaş ikramiye verilmesi gibi uygulamalar olduğu için evet oyu verdiklerini, oturuma sadece 8 CHP’linin katılmasının da imar affına yönelik bir tepki olduğunu dile getiriyor . Eski AK Parti Ankara Milletvekili Ahmet İyimaya da evet oyu verdiği imar affıyla ilgili depremden sonra yaşananlardan ders çıkarılması ve imar affını her şartta yasaklayan bir anayasa değişikliği yapılması çağrısı yapıyor. Büyük Birlik Partisi Genel Başkanı Mustafa Destici tarafından 25 Temmuz 2022’de TBMM’ye sunulan ve Ekim 2022’de Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm komisyonuna sevk edilen yeni bir imar affı tasarısı bulunuyor. “ Ruhsatsız veya ruhsat ve eklerine aykırı yapıların kayıt altına alınması ve imar barışının sağlanması amacıyla Yapı Kayıt Belgesi başvuruları için daha önce belirlenmiş sürelerin uzatılması ve daha önce bu sürelerden kaynaklı belgeleri iptal edilenler hakkında tesis edilen idari işlemlerin ve para cezalarının iptal edilmesini ” amaçlayan imar affının kaderini, depremden ne kadar ders alacağımız belirleyecek gibi duruyor.
