2022 yılının son yazısında Kelime Köşesi’nde bizimle olduğunuz, merak ettiğiniz, “kökleri kazıdığınız” için teşekkürler.
Kökenbilim veya sözlükçülük işleri ile uğraşanlar arasında bir “Yılın Kelimesi” seçmek, adeta adet olmuştur. Biz de bu akımın gerisinde kalmamak, muhabbetin bir parçası olmak adına, kendi “Yılın Kelime”mizi seçelim dedik.
Savaşların, ekonomik güçlüklerin, artan yaşam pahalılığının, ve iklim değişikliğinin sonuna kadar hissedildiği 2022 yılında, her şeye rağmen insanların tutunduğuna inandığımız, bağlantılı iki kelimeyi seçtik: “umut” ve “ümit”.
Gelin beraber, 2023 yılına girerken sarıldığımız bu kelimelerin köklerine bakalım.
Çok yakın anlamlara sahip bu iki kelimenin, yakın ama farklı kökleri vardır.
Umut kelimesi Eski Türkçe kökenlidir. Eski Türkçe um- kökü, aynı anlamını koruyarak günümüze kadar gelmiştir.
Aynı kökten türeyen başka sözler, örnek olarak Eski Türkçe umuğ, umunç “beklenti”, günümüz Türkçesinde ne yazık ki artık pek kullanılmamaktadır. Bu Eski Türkçe biçimler, ilk olarak “umulan nesne” anlamına sahip olup, sonradan fiil olarak “umma eylemi” anlamına genişlemiş olabilirler.
Ses ve anlam benzerliğinden dolayı ümit kelimesi ile benzerliği kökenbilimcilerin dikkatini çekmiştir. Ancak ümit Farsça kökenli bir kelimedir.
Farsça umīd ( اُمِید ), “umut” anlamına gelir, ancak kökünü Orta Farsça ummēd / ēmēd biçiminde bulur. Bazı kaynaklar nihaî kökü Ana Farsçaya kadar takip eder.
Her ne kadar kökler ayrışıyor gibi gözükse de olası bir bağlantı tamamıyla gözardı edilemez. Starostin, Dybo, ve Mudrak, Farsça umīd ile Türkçe umut sözlerinin benzeşme yoluyla birbirlerini etikelemiş olma ihtimalinden bahsederler. Tarihi, coğrafi, ve kültürel açıdan böylesine etkileşimlerin olmuş olma ihtimali vardır.
Bu türden olası bir bağlantıdan dolayı umut ve ümit kelimelerini ortak olarak yılın kelimeleri seçtik.
Kelime dolu bir yıl için tüm okurlarımıza teşekkür eder, hepinize mutlu ve iyi yıllar dileriz. Umarız ki, 2023’ünüz, 2022’den daha güzel, daha mutlu, bolluk ve umut /ümit dolu geçer...
Kelime Köşesi'nden Ata Leblebici
Instagram'da @kelime_kosesi
