Türkiye elektrik görünümü

Ember’in Türkiye Elektrik Görünümü 2023 başlıklı raporu, 2022 yılında Türkiye’de elektrik üretimi ve talebine ilişkin verileri inceliyor ve gelişmeleri temiz enerjiye geçiş açısından değerlendiriyor. Raporun odağında ithal kömür bağımlılığı var.

2053 yılında net sıfır emisyon taahhüd eden ve emisyon azaltımında “artıştan azaltım” hedefleyen Türkiye’nin enerji planı dâhilinde fosil yakıt yatırımları planlanıyor. Yeni kömür yatırımı finansman imkânları daralırken, yeni santral planlarının –2035 yılına kadar yaklaşık 2,5 GW ek kapasite– açıklanması eleştiriliyor. Bir taraftan yenilenebilir enerjiye geçişin faydalarının ertelendiğine, bir diğer taraftan da kamu kaynaklarının atıl yatırımlara harcanacağına vurgu yapılıyor. Ember’in raporu ise tam da bu noktada Türkiye’nin elektrik üretiminin sanılanın aksine yerli kömüre değil ithal kömüre dayalı olduğunu ortaya koyuyor. 

• İthal kömür: İthal kömürün elektrik üretimindeki payı 2010 yılında %7 iken 2022 yılında %20’ye yükseldi. İthal kömürden elektrik üretimi 2010 yılına (14,5 TWh) kıyasla dört kattan fazla (63,2 TWh) artış gösterdi.

Kömür fiyatları, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile geçtiğimiz yılın ortasında rekor düzeye erişiyor. Fakat bu duruma karşılık, bir önceki senenin aksine ithal kömür kullanan santrallerin üretim seviyesi %13 artıyor ve resmi rakamlara göre Türkiye kömür ithalatı için 8,8 milyar dolar ödüyor. 

• İthal kömür maliyeti: İthal kömürün %60’ının termik santrallere teslim edildiği gözetildiğinde; elektrik üretimi için gerçekleştirilen kömür ithalatının maliyeti 5,3 milyar dolara erişti
• Rusya: Kolombiya, uzun yıllar boyunca Türkiye’nin elektrik üretimi için kömür ithalatında en büyük tedarikçiydi. Fakat 2022 yılında söz konusu kömür ithalatının yarısı, yalnızca Rusya’dan gerçekleştirildi.

2022 yılında doğalgazdan elektrik üretimi bir önceki yıla göre neredeyse 40 TWh azalıyor. Bunun ardında yüksek gaz fiyatları nedeniyle kömüre kısmi geçiş, kurak geçen bir yıldan sonra hidroelektriğin toparlanması ve rüzgardan elektrik üretimi ile elektrik ithalatındaki artış yer alıyor. Öte yandan, 2022 yılı başında İran ile yaşanan gaz krizi, hidroelektriğin –büyük ve esnek bir üretim kaynağı olarak– Türkiye’de elektrik dönüşümündeki önemine işaret ediyor. Güneş ve hidroelektrik enerjisinin birlikte kullanımı, birbirini tamamlayacak ve enerji arzını güvence altına alacak bir seçenek olarak değerlendiriliyor.

• Hidroelektrik: 21 Ocak tarihinde İran ile yaşanan gaz krizi sonrasında doğal gazdan günlük elektrik üretimi yarı yarıya azalırken, hidroelektrik santralleri üretimi yaklaşık iki katına çıkardı.

Rüzgâr ve güneş enerjisi 2017 yılında toplam elektrik üretiminde %7 pay sahibiyken, 2021 yılında %13,5’e yükseliyor. Rüzgâr ve güneş kurulu gücündeki artış ve bir önceki yıla kıyasla elektrik talebindeki düşüş neticesinde; bu oran, 2022 yılında %15,5’e yükseliyor.

• Yenilenebilir enerji: Geçtiğimiz yıl elektrik üretiminde rüzgârın payı %11’e ulaşan Türkiye, Fransa (%8) ve İtalya’yı (%7) geride bıraktı. Fakat söz konusu güneş enerjisi olduğunda; Türkiye, Polonya ve Ukrayna gibi güneş enerjisi potansiyeli düşük ülkelerle benzer seviyede seyretti.

Raporda son olarak Türkiye Ulusal Enerji Planı’na atıfla bir değerlendirme yapılıyor. Planda güçlü bir güneş hedefi sunduğu ve yenilenebilir enerji teknolojileri ile ilgili hızlı gelişimin ortaya konulduğu dile getiriliyor. Güneşin elektrik üretimindeki %4,7’lik payının 2035’te %16,5’e çıkması öngörülüyor. Bu da 2035 yılına kadar güneş enerjisi kapasitesini beş kat artırmayı ve yıllık güneş enerjisi santrali kurulumlarının 3-4 GW arasında olması anlamına geliyor. Fakat son beş yılda ortalama 1,2 GW’lık santral kapasitesi eklenmesi, bu noktada yetersiz olarak değerlendiriliyor. 

Plana dair yorumların genel olarak olumlu bir seyir izlediğini söylemek mümkün gözüküyor. Fakat güçlü güneş hedefine karşılık, rüzgâr enerjisindeki kapasite artışının çok daha yüksek olabileceği ve bu nedenle planın enerji dönüşüm perspektifini yavaşlattığı ifade ediliyor. Öngörülen hedeflerin uygulanmasına yönelik güçlü bir planlama ile harekete geçilmesi vurgusu yapılıyor.