Bir arada üretmek, "birbirini" yönetmek: Nezaket Erden ve Hakan Emre Ünal

Tiyatro Hemhâl 2018 yılında Nezaket Erden, Hakan Emre Ünal ve Ayşe Draz tarafından kurulmuş profesyonel bir tiyatro topluluğu. Hemhâl'in kelime anlamı "durumları aynı olan (kimseler)" demekken. Bu bölümde, isimlerindeki şapkalı â'nın şapkasının altında bir araya gelen bu şahane üçlünün ikisiyle hasbihal edeceğiz. 🌟

Topluluk, N'Olcak Bu Yusuf Umut'un Hâli, Sevgili Arsız Ölüm - Dirmit ve Tırnak İçinde Hizmetçiler isimli üç oyunla bu sezonda da seyirci ile buluşuyorlar.

Hemhâl'in kurulma hikâyesine geçmeden evvel, bu ikilinin çocukluklarını ve nasıl tanıştıklarını dinlemek istiyorum ve çocukken oyunla olan ilişkilerinin peşine düşüyorum. Nezaket, doğa ile iç içe bir çocukluk geçirirken oyunlar uydurmayı, doğayı dinlemeyi, diğer çocuklarla yarışa girmediği, aksine onlarla birlikte ürettiği anların peşinde koşmuş. Hakan Emre ise sokakta, sokağın nabzını tutan bir çocukluk geçirmiş. Kola tenekelerinden yapılma topla tek kale maçlar, bir dönem bazı kulüp takımlarında oyuncu olması geçirdiği sakatlıkla yerini evde vakit geçiren, kitaplarla tanışan bir Hakan Emre'ye bırakmış. Onlar o günleri anlatırken bir an karşımda Yusuf Umut ve Dirmit'i görmedim desem kayıtlara geçireceklerim eksik kalır. O yüzden söyleyeyim. Bu tutku ikisinde de daha o yaşlardan geliyor.

Nezaket, Emine, Munise ve Hakan Emre kola şişesiyle
İllüstrasyon: F. Nazlı Kuleci

Nezaket, Galatasaray Üniversitesi Felsefe Bölümü'nden, Hakan Emre ise Bilgi Üniversitesi İşletme Bölümü'nden mezun. İkilinin yolları Kadir Has Üniversitesi Tiyatro Bölümü yetenek sınavlarında kesişiyor, sonrasında alınan ortak derslerle önce arkadaşlıkları başlıyor sonrasında ise partner oluyorlar. Hemhâl'in kurulması da üretimlerine özgürce alan açacak bir alan arayışıyla başlıyor.

Hakan Emre ve Nezaket 

Hakan Emre: 

"O dönem ben farklı farklı tiyatro gruplarıyla oyunlar yapıyordum. Trom devam ediyordu, çok güzeldi farklı farklı sahnelerde olmak ama insan kendi üretimlerini yapacak özgür bir alan da istiyor. Tırnak İçinde Hizmetçiler oyunu ve Sevgili Arsız Ölüm ile bu yola girmiş olduk. Ayşe Draz da Tırnak İçinde Hizmetçiler oyunu ile bu yola bizimle girdi, iyi ki de girdi."

Nezaket:

"O dönem Emre'nin Trom isimli oyunu benim için önemliydi. O çok yol gösterici olmuştu ve Emre'yle tanışmak, onun hayatımdaki varlığı. Onun öncesinde, yani mezun olmadan önce bir sürü alakasız işlerle çalışıyordum. Bazı çocuk oyunlarında da yer aldım ama katkısı olmadığını hissedip sadece geçinmek için yaptığımdan sevemiyordum. Şimdi düşünüyorum o yıllarda cesaret etmeseydim acaba bugün her şey nasıl olurdu? Kolay bir karar değildi o dönem öyle bir yola girmek."

Hakan Emre:

"Şunu da söyleyebilirim, biz bir fikrin peşinde kuruyoruz tasarıyı, sonunda ulaştığımız şey ilk fikirden neredeyse yüz seksen derece farklı da olabiliyor. Hemhâl bize bu alanı da sağlayabiliyor işte."

Hakan Emre ve Nezaket burada bir anılarından bahsettiler. Hakan Emre, "Sevgili Arsız Ölüm'deki Dirmit için, bu oyun bir yerde oynanacak olsa ve seçmeler olsa belki ne Nezaket seçilirdi ne de Nezaket o seçmelere katılmak için evet ben Dirmit'im, derdi."

Onlar aralarında geçen bu konuşmadan bahsedince ben de bu oyunu ilk izlediğimde zihnimde beliren "Dirmit ondan başkası olamazdı" cümlemi kayıtlara geçiriyorum.

Sevgili Arsız Ölüm - Dirmit'in Moda Sahnesi'nden 
canlı yayınla seyirciyle buluştuğu günden bir fotoğraf. 
Yönetmen Hakan Emre reji masasını fotoğraflamış, 

Gelelim Nezaket'in Dirmit ile tanışma hikâyesine... Nezaket lisans eğitimine devam ederken bir yandan da oyunculuk üzerine bir atölyeye katılıyormuş. Akademi 35 Buçuk'ta Vahide Perçin'in dersinde romandan uyarlama bir sahne hazırlamaları gerekiyormuş. Nezaket'in ilk seçimi Madam Bovary olmuş ama istediği gibi bir sahne çıkmayınca ondan vazgeçmiş. Bir kitabevi ziyaretinde Sevgili Arsız Ölüm'ü rafta görmesiyle kitabın ismine vurulmuş ve bir gecede okumuş. Bu dersten sonra bunu bir oyuna dönüştürmek isteyen Nezaket, Hakan Emre'ye fikrini açtığında onun "anlat" cümlesiyle, Nezaket'in romanı Dirmit'in perspektifinden anlattığını fark etmişler ve bu şekilde anlatıcının konumu ve oyunun adı şekillenmiş.

Nezaket:

"Okulda zorlandığım bir dönemdi, kitabı okumak çok iyi hissettirmişti o yüzden. Kitapta bir göç hikâyesi ve uyum hikâyesi var, dolasıyla şehirle ilişki var. Bütün ailenin kurduğu ilişki var hâliyle bitmek bilmeyen bir gücü ve merakı var. Tüm bunlar beni çok etkilemişti. O yüzden ya o çalışma bitti ama kitabın etkisi ve bende hissettirdiği hisler hep kaldı. Sonra Kadir Has'a girdiğimde ve bitirme projesi yapma zamanı geldiğinde tekrar aklıma Dirmit düştü."

Sevgili Arsız Ölüm - Dirmit'den bir sahne

Hakan:

"Nezaket bana kitabı anlatırken aslında farkında olmadan Dirmit'in gözünden anlatıyordu. Ben de Nezaket olarak anlatmasını ve kitaba bakmasını istemiştim. O dönemler de sevgiliydik ve sürekli beraberdik. Yatarken, kalkarken, otobüste bir yere giderken, yürürken kitap sürekli hayatımızın en önemli yerinde duruyordu. Bu birkaç ay devam etti ve sonra oyunu Dirmit'in gözünden kurmaya başladık. Metnin dili, karakterin dili, konuşulan yerler derken kapsamlı bir Sevgili Arsız Ölüm sözlüğü çıkardık. Önce kutu kutu bir sürü hikâyemiz oluştu ve onları kurgulamak, birleştirmek derken bu sefer başka bir çalışma süreci başladı. En sonunda Dirmit'in uyayamadığı tek bir gece geçen, köye hayali bir yolculuk yaptığı bir hikâye evrildi."

Yazarı zaten yıllardır tanıyormuş gibi bir hisle oyuna çalıştıkları için daha sonra sahnelemek için yazardan izin almak ve bunun için ona ulaşmak gerektiğini tatlı bir şekilde hatırlamışlar. Sonrasında yazar Latife Tekin'in kapısını çalmışlar ve ilk aldıkları yanıt olumsuz olmuş. Bunu anlamak mümkün. Kitap, yazarın anılarını içeriyor ve Latife Tekin kitabı o günlerden beri tekrar açıp okumadığını söylüyor. Yazara ulaşmalarının nasıl olduğunun ve oyunun ilk sahnesindeki anılarının peşine düşüyorum. Devamını onlardan dinleyin isterim. 👀

Nezaket:

"Latife Tekin'e ulaşmak ve ona oyunu gösterebilmek biraz zaman aldı. Onun çok yoğun bir dönemiydi çünkü. En sonunda ona gösterdik ama önce bir izin vermeme durumu oldu. Biz de buna üzüldük o dönem tabii ama çalışmıştık, bu yüzden ücretsiz gösterim yapmaya karar verdik, Kadir Has'ta. O da o ilk gösterilere geldi, izledi ve 'Siz zaten yapmışsınız, sizin olmuş' dedi. Ve sahnelememize izin verdi."

Sevgili Arsız Ölüm - Dirmit

Hakan:

"İlk oyunda sahne çığlıkla bitiyordu, ışıklar da yavaş yavaş kararıyordu. Tek o çığlığı duyuyor ve sonlandırıyorduk. Kadir Has Üniversitesi'nin blackbox sahnesinde oynamıştık. Işığı da ben yapıyordum merdivenden indim sahneye selam vermeye çıktım, insanlar alkışlıyor ama Nezaket'e dokunsam ağlayacak benim zaten gözlerim doldu ağlaya ağlaya teşekkür ettim. Sonra üzerine düşündük bırakmak istediğimiz, insanları salondan uğurlamak istediğimiz his bu değildi. Umutsuz bir yerde bitmesini istemiyoruz hikâyenin ki zaten roman da öyle değil. Bizim şu hisle çıkmamız lazım, Dirmit bir şekilde ne olursa olsun ,buradan güçlü bir şekilde çıkacak. Oyun umutsuz bir noktada bitmeyecek. Ona göre şekillendi yine çığlık var ama şimdi oyunun sonunda değil."

Nezaket:

"Kurgusal alandaki büyü biraz da bu hislerde. Gerçek zaten yeteri kadar acı, o hissi istemiyorduk. İlk oyunda bir sürü duygu bir aradaydı benim için. Altı tane ücretsiz oyun planlamıştık ve insanlarla buluşmak çok iyi gelmişti ama bir yandan izin alamadık, oynamayacağız hissi vardı içimde. Latife Hanım bu altı oyunun sonuncusuna geldi ve oyun bitimi 'Siz bunu oynayın çocuklar' dedi."

Kulisten bir fotoğraf 💌

N'Olcak Bu Yusuf Umut'un Hali, daha Hakan Emre sahneye çıkmadan başlıyor, ışık ve müzikle kurduğu dünya o kadar gerçek ki
ben bir oyun izliyor gibi hissetmiyorum, sadece yeni tanıştığım Yusuf Umut'un hikâyesini dinliyorum. Yer yer ışıkları açıp kapatmak için reji masasına laf atması, telefonun ışığının gölge oyunlarıyla bizi çekmesi... Bu kişi Hakan Emre mi yoksa Yusuf Umut mu? diyorum. Bir yandan da İşte aradığım ortam diye içten içe seviniyorum. Kayıttan önce dayanamayıp bu iki isimliliğin sebebini soruyorum. Ben de iki isimli olduğumdan bunun yarattığı kafa karışlığını, bir yere aidiyet arayışıyla da oyunda görmek beni mutlu etmişti.

Hakan Emre:

"Yusuf'u dedesi koyuyor, Umut'u annesi koyuyor. Yusuf daha geleneği sembolize ederken, Umut da adı gibi daha dilemeyi, umudu simgeliyor. Ben de iki isimliyim, tercih biraz buradan da geliyor. Ürettiğim hikâyelerin çoğunda iki isim meselesi önemli bir yer alıyor. Hakan Emre isminin yani iki isimli olmamın getirdiği bir durum büyük ihtimalle."

N'Olcak Bu Yusuf Umut'un Hali oyunundan bir sahne

Oyunun aynı zamanda yazarı da olan Hakan Emre, bu hikâyenin altı yıllık bir hayalin sonucu olduğunu söyledi. Pandeminin başlarındaki kapanma döneminde bunun üstüne düşünme ve çalışma fırsatı olmuş. Tek başına yazmakta zorlandığını ve sürece Nezaket ve Ayşe'den sonra Alis Çalışkan'ın da eklenmesiyle çalışma son hâlini almış. Dördü de bu hikâyede kendi çevrelerinden tanıdıkları anlatılara rastlamışlar.

Hakan Emre:

"Yusuf Umut, bizim kabullendiklerimizi kabullenmeyen bir karakter. Okuldaki zorbalığı kabullenmeyen, evdeki görünmeyen şiddeti, duygusal baskıyı kabullenmeyen. İçinde olan biteni hiçbir filtreleme yapmadan dışarı çıkartabilen bir karakter olsa nasıl olur? Sokakla tanışınca ve orasıyla tüm sertliğiyle karşılaşması nasıl olur? gibi soruları sorduk."

N'Olcak Bu Yusuf Umut'un Hali sahne öncesinden bir fotoğraf

"Bir ortam arıyor kendi için. Bu yüzden 'benim aradığım ortam bu' diye sürekli tekrarladığı bir cümlesi var."

Sahneye çıkmadan önce seyirciyle tanışmasıyla ilgili konuşuyoruz. Bunu her oyunda tercih ettiğini ama Yusuf Umut'la bunu biraz daha ileri taşıdığını söyledi. Özellikle turnelerde buradaki tanışmalar güzel anılara dönüşüyormuş.

Oyun boyunca neredeyse hiç durmuyor Yusuf Umut, bir seratonin saçılması var. Yer yer ışık tasarımı ve müzik de bunu destekliyor. Hareket tasarımında Ekin Tunçeli ile çalışılmış, ışık tasarımı ise Ali Dönmez'e ait. Oyununun yönetmenlerinden Nezaket'in hareket yönetimi ve ışığa dair söylediklerini kayıtlara geçirelim.

"Biz çalışırken her şey bir arada şekilleniyor, önce metin yazıp sonra sahneye geçmiyoruz. Emre çıkıyor, doğaçlıyor, sonra metne döküyoruz. Metni oynarken tekrar değişiyor, ışıkla ilgili fikirler orada gelişmeye başladı. Renkli bir dünya olacağını düşünüyorduk, Yusuf Umut sürekli renklerden bahsediyor zaten. Emre bir provada telefonuyla ışık yaptı ve oluşan gölgeleri nasıl daha iyi yansıtabilirizin peşine düştük. Perde fikri oradan geldi. Emre'nin bedeninden çıkan bir sürü şey var. Ekin'i davet etmiştik provaya, o birkaç provaya eşlik etti ve bazı bölümleri bir düzene soktu. Emre'nin bedenindeki hareket kalitelerinin daha iyi olması için fikirler verdi."

Hakan Emre:

"Bizim yaptığımızla başta kaba, savruk bir şey çıkıyor harekette de ışıkta da. Sonra işin ehli olan ve bize de samimi gelen, birlikte çalışmak istediğimiz insanlarla beraber bunu dönüştürmeye başlıyoruz."

Bu harika ve tam yerinde olan müzikleri nasıl seçtikleri ise güzel bir hikâye barındırıyor. Müziğe dair süreçte tanıştıkları Büşra (Keskin), oyunun hareketli afişini de tasarlamış.

📌 Okuyanlar ve dinleyecekler için bir not - biz sadece oyunun sonundaki şarkıya dair konuştuk, diğer iki şarkının ne olduğuna dair bilgi vermek istemiyorum. Ama oyun çıkışı beni bulup teşekkür etmek isteyeceksiniz.

Nezaket:

"Biz zaten oyunlara hazırlanırken de müzik dinliyoruz, bazen o müzik oyunda da yer alabiliyor. Kardeşim Emine hazırlık aşamasında oyunu izlediğinde bana bir şarkı attı ve bu şarkı bana Yusuf Umut'u hatırlattı dedi. Senin de 'Bu şarkı ne?' diye bize sorduğun o, Turkodiroma grubunun şarkısı. Ben de hakikaten hatırlatıyor dedim. Sonra Emre dinledi ve bir provada onu sona koyarak oynadı. Tüm ekip şarkıya yükseldi."

Hakan Emre:

"İlginç mesela, o şarkının yazılış dönemi bizim oyunu çalışmaya başladığımız dönemle neredeyse aynıymış. Sonra kullanmaya karar verince grubun üyeleri Doruk ve Doğa provalara geldiler. İlk oyunun akışını izledikten sonra Doruk, 'Ben de şarkıyı yazarken Yusuf Umut'a benzer bir hisler yaşamıştım' dedi mesela ve dert ortaklığı kurduğumuzu gördük. Çok kıymetliydi. Doruk'un akışı izlemeye gelen arkadaşı Büşra (Keskin) bize hareketli bir afiş yaptı. Birçok provamıza, oyunlarımıza geldiler. Müzik ve tiyatro aracılığıyla çok kuvvetli bir bağ kurduk. Şarkının bir iki bölümünü düzenlemelerini rica ettik ve kullanmaya başladık. Yusuf Umut "Ben Yağmurum Geceye" oldu. Çok özel bir karşılaşma oldu."

Ali Ercivan'ın kısa filmi Lekesiz'de Hakan Emre ve Nezaket birbirine sevgisi bitmiş, sıkışmış bir evli çifti oynuyorlar.

Bu kadar zamandır bir arada olan bu uyumlu çiftin uyumsuz bir çifti oynama kabiliyetine açıkçası hayran kaldım, sorarken kendime "ne amatörce bir soru bu?" desem de merakım daha ağır bastı ve sordum. Çift olarak oynamak nasıl bir deneyimdi?

Nezaket:

"Biz birlikte çok çalıştığımız için zorlanmadık aslında, evet birlikte oynamadık ama çok fazla üretim yaptık. Dolayısıyla o çalışma sırasında bir mesafe koymayı becerebiliyoruz artık. Oynadığımızda onu iş olarak görebiliyoruz. Belki başlarda daha zordu çalışmalarda, bazı krizler çıkıyordu bu yüzden."

Lekesiz, İzem ve Tolga Yönetmen: Ali Ercivan

Hakan Emre:

"Karakteri düşününce zaten mesafe geliyor kendiliğinden, İzem'le Tolga'nın arasındaki o iletişimsizliği doğru irdelediğinde oynamak ve yansıtmak mümkündü, onu yaptık."

Sorularım bitmişti ama bizi bıraksanız iki saat daha konuşurduk. Üretim Kaydı ile yeni tanışanlara bir minik hatırlatma: Burada konuştuklarımızdan kayda geçenlerin detayları ve çok daha fazlası konukların sesinden podcastte.

Yusuf Umut'un selamıyla uğurluyorum - Adiosss!