🔴 Canlı Gündem

21 Haziran Cuma gününden merhaba.

Piyasalar, ekonomi, iş dünyası, teknoloji, politika ve kültür-sanat gündeminin en önemli maddelerini Canlı Gündem ile anbean takip edebilirsiniz.

İyi okumalar.

•   Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman, türban, başörtüsü ve diğer tüm İslami sembollerin kullanımını yasaklayan yasa tasarısına onay verdi. Rahman'ın onayıyla başörtüsü, türban ve İslami sembolleri barındıran tüm kıyafetlerin kullanımı "Tacik kültürüne yabancı olduğu" gerekçesiyle yasaklandı.

• Ayrıntılar: Yasaları ihlal eden siviller 7.920 Tacikistan somonisi (25.000 lira), hükümet yetkilileri 54.000 somoni (167.000 lira) ve dini otoriteler 57.600 somoni (178.000 lira) para cezalarına çarptırılacak.
• Bir adım geriden: Resmî verilere göre yüzde 99'u Müslüman olan Tacikistan'da, yetkililer 2017'de kadınları Tacik kıyafetleri giymeye çağırmış, 2018'de önerilen kıyafetler hakkında 376 sayfalık bir kılavuz yayınlamıştı. Tacikistan'da erkeklerin sakal uzatması da yasaklanmış, binlerce kişinin sakallarının polis tarafından zorla tıraş edildiği görülmüştü.

•   Pakistan’da bir kişi Kuran’a saygısızlık yaptığı gerekçesiyle kalabalık tarafından yakılarak öldürüldü. AFP’nin haberine göre güvenliği için karakolda tutulan kişi kalabalık tarafından kaçırıldı, ardından da yakılarak öldürüldü.

• Bir adım geriden: Mayıs ayında Punjab bölgesinde bir Hristiyan Kuran yaktığı gerekçesiyle kalabalık tarafından linç edilmiş, Haziran ayında aldığı yaralar yüzünden hayatını kaybetmişti. Yine aynı bölgede Şubat 2023’te bir Müslüman da kutsal kitaba saygısızlık ettiği sebebiyle dövülerek öldürülmüştü.

•   1 Mayıs'ta Taksim'e çıkmak isteyenlere yönelik yapılan operasyonda gözaltına alınarak tutuklananlardan 6'sı serbest bırakıldı. Dosyada toplamda 52 tutuklu kaldı.

• Bir adım geriden: 1 Mayıs'ı Taksim'de kutlamak isterken Saraçhane, Beşiktaş, Beyoğlu gibi semtlerde polisle karşı karşıya gelenlere yönelik düzenlenen operasyonlarda gözaltına alınanlardan 77'si tutuklanmış, 30'u hakkında iddianame düzenlenmişti. İddianamede, 30 tutuklu hakkında, "kanunsuz toplantı ve gösteri yürüyüşlerine katılma" suçlamasıyla 8 aydan 4 buçuk yıla kadar, "görevi yaptırmamak için direnme" suçlamasıyla 8 aydan 4 yıla kadar, "kamu malına zarar verme" suçlamasıyla da 1 buçuk yıldan 4 buçuk yıla kadar olmak üzere toplamda 3 yıl 9 aydan 17 yıla kadar hapis cezası istenmişti.

•   Avrupa Birliği İstatistik Ofisi tarafından açıklanan Satın alma Gücü Paritesi (SGP) kişi başına gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) endeksi 2023 yılı geçici sonuçlarına göre, 27 AB ülkesinin ortalaması 100 iken, bu değer Türkiye için 73 oldu ve AB ortalamasının %27 altında kaldı.

• Ayrıntılar: Ülkeler itibarıyla karşılaştırıldığında 36 ülke arasında tüketim mal ve hizmetlerine ilişkin fiyat düzeyi endeksi en yüksek ülke 174 ile İsviçre, en düşük ülke ise 42 ile Türkiye oldu. Türkiye'nin tüketim mal ve hizmetleri grubuna ilişkin fiyat düzeyi endeksi alt gruplar itibarıyla incelendiğinde, kişisel ulaşım araçları endeksi 143 oldu ve bu gruba ait fiyat düzeyinin AB ülkeleri ortalamasının üzerinde olduğu görüldü.

•   2015 yapımı Oscar ödüllü "Inside Out" (Ters Yüz) filminin devam filmi Ters Yüz 2, sadece bir hafta içinde dünya çapında toplam 438,7 milyon dolarlık gişe hasılatına ulaşarak yeni bir rekor kırdı.

• Bir adım geriden: Film, 155 milyon dolar hasılatla 162 milyon dolara ulaşan Barbie'den sonraki en iyi açılış hasılatını elde eden film olmuştu.

•   Diyarbakır’ın Çınar İlçesi’nin ardından Ergani İlçesi’nde de arazi yangını çıktı. Yangın sabah saatlerinde Dereboyu Köyü’ndeki arazide başladı. Diyarbakır Barosu ise Çınar–Mazıdağı yangınına geç müdahale edildiği iddialarına ilişkin suç duyurusunda bulundu.

• Bununla birlikte: Diyarbakır'ın Çınar ilçesiyle Mardin'in Mazıdağı ilçesi arasında kalan alanda çıkan anız yangınında hayatını kaybedenlerin sayısı 11'e yükseldi. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, yangından etkilenen 78 kişinin çevre hastanelere kaldırıldığını açıkladı.

•   Eski Ülkü Ocakları Genel Başkanı olan eşi Sinan Ateş'i uğradığı silahlı saldırı sonucu kaybeden Ayşe Ateş, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ı ziyaretinin üzerinden bir hafta bile geçmeden ölüm tehditleri aldığını söyledi. Ateş, "Öyle bir güce sahipler ki, hiç korkmadan devlete, millete, hükümete, emniyete, adalete meydan okuyabiliyorlar" dedi.

"Bir kişinin yapabileceği bir iş değil bu, büyük bir dosya var. Örgüt olarak bunların yargılanması gerekiyor. Bu örgütlü olarak işlenmiş bir suç, yargılanmanın devam etmesi için elimizden geleni yapacağız. Ciddi bir hazırlık içindeyiz avukatlarımızla, kamuoyu desteği de çok büyük. Bunlar kurtulamayacaklar yargılanmaktan, hepsi cezasını çekecek."

•   Gazze'ye insani yardım gönderen yardım grupları, Gazze'nin güneyinde stoklanan binlerce ton yardımın, yollar tehlikeli olduğu için dağıtılamadığını söyledi.

• Ayrıntılar: Yardım grupları ve İsrailli yetkililer, Gazze'de İsrail ile Kerem Şalom sınır kapısı yakınlarında bini aşkın kamyon dolusu malzemenin mahsur kaldığını ve binlerce ton gıda, ilaç ve diğer ihtiyaçların Filistinlilere ulaştırılamadığını açıkladı.
• Açıklamalar: İsrail askeri sözcüsü Tuğamiral Daniel Hagari yaptığı açıklamada, İsrailli liderlerin Gazze'de gıda dağıtımı ve kamu hizmetlerinin yürütülmesi için Hamas'a bir alternatif geliştirmeleri gerektiğini söylediğini aktardı.

•   Güney Amerika ülkesi Ekvador'da ülke çapında elektrik kesintisi yaşandı. Ekvador Bayındırlık Bakanı Roberto Luque, yaklaşık 18 milyon kişinin birkaç saat elektriksiz kaldığını söyledi.

• Ayrıntılar: Ekvador'un yaklaşık 3 milyon nüfuslu başkenti Quito'da metro sistemi durma noktasına geldi. Ülke çapında tren seferleri durdu, yolcular tahliye edildi. Eğitim Bakanlığı akşam saatlerindeki tüm derslerin tedbiren askıya alındığını ve uzaktan eğitime geçildiğini açıkladı.

•   Britanya'da, süper mikroplarla mücadelede fark yaratacak bir buluşa verilmek üzere 10 yıldır sahibini bekleyen prestijli Longitude (Boylam) Ödülü, Türk bilim insanı Özden Baltekin'in de mucitleri arasında olduğu bir antimikrobiyal direnç testine verildi.

• Ayrıntılar: Test, idrar yolu enfeksiyonlarında enfeksiyonun bakteri kaynaklı olup olmadığını ve bakteriye karşı uygulanması gereken doğru antibiyotik tedavisini belirliyor.

•   Ermenistan, Filistin devletini resmen tanıdıklarını duyurdu. Dışişleri'nin yaptığı açıklamada Ermenistan'ın Gazze'de derhal ateşkese yönelik Birleşmiş Milletler'in kararını desteklediği ve Filistin ile İsrail arasındaki çatışmada iki devletli çözümden yana olduğu belirtildi.

• Bir adım geriden: İspanya, İrlanda ve Norveç de Mayıs ayında Filistin'i resmen tanıdıklarını açıklamıştı.

•   Cumhuriyetçi Parti'nin başkan adayı ve eski ABD Başkanı Donald Trump'ın gelini Lara Trump, "Trump hapiste de olsa adaylıktan vazgeçmeyecek" dedi.

• Bir adım geriden: Trump, New York’ta yargılandığı "sus payı" davasında, hakkındaki 34 suçlamanın tamamından jüri tarafından suçlu bulunmuştu. Bu karar Trump'ı ABD tarihinde hüküm giyen ilk eski başkan yapmıştı.
• Bir adım sonrası: Trump'ın ceza duruşması 11 Temmuz'da, Milwaukee'de Cumhuriyetçi Parti Ulusal Kongresi'nin başlamasından 4 gün önce yapılacak.

•   İstanbul'da karıştığı ölümlü trafik kazasının ardından ABD'ye kaçan ve Türkiye'nin iade talebi üzerine yakalanan yazar Eylem Tok'un oğlu T.C.'nin iade süreciyle ilgili yargılamada tutukluluk halinin devamına karar verildi. T.C.'nin duruşma sonrası intihara teşebbüs ettiği iddia edildi.

• Bir adım geriden: 20 Haziran'da görülen duruşmada ikinci kez hâkim karşısına çıkan T.C.'nin avukatları, Connecticut eyaletindeki çocuk ıslahevinin şartlarının uygun olmadığını öne sürerek, T.C.'nin Massachussets'te daha uygun bir yere nakledilmesini talep etmişti. Savcı ise zanlının kaçma ihtimali bulunduğunu belirterek ev gözetimine karşı çıkmış, şu an bulunduğu ıslahevinin şartlarının da kendisi için uygun olduğunu söylemişti.

•   Aile Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş, doğum izninin bir yıla çıkarılmasıyla ilgili atılabilecek adımlar üzerine geçtiğimiz haftalarda AK Parti’nin strateji ekibine bir sunum yaptığı öğrenildi. 

• Bununla birlikte: AK Parti kurmaylarının ise bu sürecin sadece doğum izniyle sınırlı olarak kalmaması gerektiğini, dünya örneklerinin de incelenerek ikinci ve üçüncü çocuğa kademeli olarak devlet desteği verilmesi gerektiğini ifade etti. 
• Ayrıca: Toplantıda ikinci ve üçüncü çocuğa göre kademeli olarak iznin artırılmasının yanı sıra, kreş veya kira desteği ya da kadının özlük hakkı ile beraber maaşında yapılabilecek bazı düzenlemeler öne çıktı.

•   OpenAI’ın teknolojiden sorumlu baş yöneticisi Mira Murati, şirketin bir sonraki yapay zeka dil modeli GPT-5’in bir buçuk yıl içinde tanıtılacağını açıkladı. Murati ayrıca, GPT-5’in doktora düzeyinde bir zekaya sahip olacağına ve kullanıcıların çok daha yüksek doğrulukta bilgiye ulaşmasını sağlayacağını iddia etti.

• Karşılaştırma: Murati, GPT-3’ün zeka düzeyini yeni yürümeye başlayan bir bebeğe benzetirken GPT-4’ün ise lise öğrencisi seviyesinde bir zekaya sahip olduğunu savundu.

•   Hazine ve Maliye Bakanlığı, fiş ve fatura gibi belgeleri düzenlemeyenlerle bu belgeleri almayanlara ağır yaptırımlar getirerek, kayıt dışı ticareti azaltmayı hedefliyor. Buna göre, kayıt dışı işlemlerde hâlihazırda en az 3 bin 400 lira olarak kesilen cezanın 10 katına çıkarılması öngörülüyor.

• Ayrıca: Gelir İdaresi Başkanlığı’nın önerileri arasında satışlarını başkasının IBAN hesabına havale yaptırarak tahsil edenlere 30 bin liradan 20 milyon liraya kadar, POS cihazını başkasına kullandıranlara da 22 bin liradan 90 bin liraya kadar ceza verilmesi öngörülüyor.

•   Nasdaq borsasında işlem gören hisseleri %3.5 değer kaybeden Nvidia, en değerli şirket ünvanını yeniden Microsoft'a bıraktı. Microsoft, 3,3 trilyon dolar toplam piyasa değerini koruyarak tekrar dünyanın en değerli şirketi haline geldi.

•   OpenAI kurucusu Ilya Sutskever, OpenAI’dan ayrılmasından yaklaşık 1 ay sonra kendi yapay zeka şirketi Safe Superintelligence Inc’yi (SSI) kurdu. Şirketin güvenli ve sorumlu yapay zeka sistemleri üzerinde çalışacağı ifade edildi.

• Bir adım geriden: OpenAI’da Baş Bilim İnsanı olarak görev alan Sutskever, Mayıs ayında şirketteki görevinden ayrıldığını açıklamıştı. Kısa bir süre sonra OpenAI'ın yapay zekanın daha güçlü hâle gelişini yönlendirmek ve kontrol etmekten sorumlu olan Superalignment birimininin yöneticisi Jan Leike de istifa ettiğini duyurmuştu.

• İddialar: Art arda gelen istifalar, OpenAI’ın yapay zeka sistemlerine yönelik güvenlik endişelerini körüklemiş ve şirketin kâr amacı gütmeyen bir araştırma laboratuvarı olma yönündeki misyonundan saptığının iddia edilmesine yol açmıştı. 

^İHA

•   Diyarbakır'ın Çınar ilçesiyle Mardin'in Mazıdağı ilçesi arasında kalan alanda çıkan anız yangınında 3'ü Diyarbakır'da, 2'si Mardin'de olmak üzere toplam 5 kişi hayatını kaybetti. İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, iki ilde toplam 29 kişinin yaralandığını bildirdi.

• Açıklama: Diyarbakır Valisi Ali İhsan Su, gecenin ilerleyen saatlerinde Diyarbakır'ın Çınar ilçesinde yüzlerce dönüm araziyi etkileyen yangının kontrol altına alındığını açıkladı.