27 Haziran Salı gününden herkese merhaba!
Bugün gündem nispeten sakin geçmekle birlikte daha çok döviz kurlarındaki hareketlenmeler, sanayicilerden gelen bildirimler ve hizmet üretici fiyat endeksi verileri ön plana çıktı.
Bültenin devamında ise "Asgari ücret: Bir karşılaştırma" başlıklı makalemiz sizleri bekliyor olacak.
Günlük ruh gıdası dozunuz: Türk Valsleri
Keyifli okumalar.
• Hizmet Üretici Fiyat Endeksi (H-ÜFE), TÜİK verilerine göre 2023 yılı Mayıs ayında bir önceki aya göre %2,99, bir önceki yılın Aralık ayına göre %28,58, bir önceki yılın aynı ayına göre %65,47 ve on iki aylık ortalamalara göre %84,39 artış gösterdi.
- Kırılımlar: Bir önceki yılın aynı ayına göre en yüksek artışlar %90,59 ile mesleki, bilimsel ve teknik hizmetlerde, %87,64 ile idari ve destek hizmetlerde ve %86,47 ile konaklama ve yiyecek hizmetlerinde gerçekleşti. Bilgi ve iletişim hizmetlerindeki artış %72,50'yi bulurken ulaştırma ve depolama hizmetlerinde %47,58 seviyesinde gerçekleşti.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) geçtiğimiz hafta gerçekleştirdiği faiz artırımının piyasa beklentilerini karşılamaması sonrasında yurt içi piyasalarda volatilite yüksek seyrederken TCMB'nin attığı ilk sadeleştirme adımı ile menkul kıymet tesisi uygulamasında bankaların tahvil tutma yükümlülükleri düşürüldü.
- Piyasaların tepkisi: Adımın ardından 5.740 puana yükselen Borsa İstanbul gün içi tarihi zirvesini yeniledi. İlk kez 25 TL'yi aşan USD, Pazartesi gün içerisinde %3'e varan yükselişle 26 TL'yi görerek tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştı. 1.617 TL'yi gören gram altın da rekor seviyeye yükseldi.
- Dahası: Londra saatiyle 09.20 itibariyle 5 baz puan düşüşle eksi %0,9’da işlem gören USD/TL gecelik zımni getirisi iki yıldır ilk kez negatif bölgeye geçti. Getirilerin negatif bölgeye geçmesi offshore piyasada Türk lirasının aşırı arzına işaret etti.
• 4T Platformu (temiz çevre, temiz enerji, temiz tarım, temiz beslenme) Başkanı ve yenilebilir enerji uzmanı Ali Rıza Öner, Türkiye’nin 1,5 milyar EUR büyüklüğe oluşan ekipman sektörünün %80'inin ihracatçı durumda olduğunu söyleyerek, bunun ardından yenilenebilir enerji üretiminde de yurt dışına açılımın başladığını vurguladı. Öner, "Bundan sonraki süreçte ABD ve Afrika ülkelerinde daha fazla Türk yatırımcı göreceğiz" dedi.
• Ortodoks politikalara geçiş sinyalinin alımları desteklemesiyle ABD’de işlem gören borsa yatırım fonuna (ETF) girişler hızlandı. Beklenenden düşük gelen faiz artış kararının ardından Türk lirasının değer kaybetmesiyle, New York’ta işlem gören iShares MSCI Türkiye ETF’i geçen hafta 25 milyon dolarlık giriş çekti.
• Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği (TGSD) Başkanı Ramazan Kaya, son zammın ardından asgari ücretli bir çalışanın yemek, servis ve kreş yardımlarıyla beraber işverene maliyetinin 800 USD’ye ulaştığını ileri sürerek, önlem alınmaması durumunda sektörde iş yeri kapanmaları ve istihdam kayıplarının artacağı uyarısında bulundu.
• Resmî Gazete'de yer alan Cumhurbaşkanlığı kararı ile birlikte Çiğdem Uçar ve Şeref Safa, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) üyeliklerine atandı.
• Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS), dünya hükümetlerine vergileri artırmaları ya da kamu harcamalarını kısmaları gerektiği yönünde çağrıda bulundu.
- Açıklama: ‘Merkez bankalarının bankası’ olarak anılan BIS, Pazar günü yayınladığı yıllık raporunda, “Mali konsolidasyon enflasyonla mücadelede kritik bir destek sağlayacaktır. Ayrıca para politikasının faiz oranlarını daha uzun süre yüksek tutma ihtiyacını azaltacak ve böylece finansal istikrarsızlık riskini azaltacaktır” değerlendirmesinde bulundu.
• Almanya'da iş dünyasının güvenini ölçen Ifo güven endeksi, Haziran'da 88,5 değerini görerek yılın en düşük seviyesine geriledi. Piyasaların beklentisi endeksin 90,7'ye yükselmesi yönündeydi. Bir önceki ay 88,3 olan beklenti endeksi ise Haziran ayında 83,6'ya geriledi.
- Açıklamalar: Ifo Başkanı Clemens Fuest, “İmalat sektöründeki zayıflık Alman ekonomisini çalkantılı sulara sürüklüyor” dedi. Almanya Ekonomi Bakanlığı bu ay yaptığı açıklamada, bölgenin geri kalanını da resesyona sürükleyen bir düşüşün ardından üretimde henüz "gözle görülür bir toparlanma" olmadığını söylemiş; Bundesbank da bu yıl için ekonomide %0,3'lük bir daralma öngörmüştü.
• Almanya federal denetim ofisi (Bundesrechnungshof), Avrupa Merkez Bankası'nın (ECB) pandemi dönemindeki 2,7 trilyon EUR'u aşan tahvil alım programından kaynaklanan zararları karşılamak için Bundesbank'ın bir kurtarma paketine ihtiyaç duyabileceği ve bunun da ECB'nin gelecekte benzer programlar yürütme planlarını sekteye uğratabileceği uyarısında bulundu.
- Öte yandan: Financial Times tarafından kamuoyuna duyurulan Bundesrechnungshof raporunda, “Bundesbank'ın olası zararları büyük. Bankanın bütçe fonlarıyla yeniden sermayelendirilmesini gerektirebilir,” ifadeleri yer aldı. Tahvil alımının geçen yıl durdurulduğu program kapsamında Bundesbank da 666 milyar EUR değerinde devlet tahvili satın almıştı.
• IBM, bulut bilişim ve otomasyon kapasitesini güçlendirmek için teknoloji harcama yönetimi platformu Apptio'yu Vista Equity Partners'tan 4,6 milyar USD karşılığında satın alacağını duyurdu. IBM, elindeki nakitle finanse edeceği anlaşmanın 2023'ün ikinci yarısında tamamlanmasını bekliyor.
- Bir adım geriden: Anlaşma, şirketlerin zorlu makro koşullar nedeniyle teknoloji bütçelerini azalttığı bir dönemde gerçekleşti. IBM bu yılın başında yaklaşık 3 bin 900 kişiyi işten çıkarmış ve Ocak-Mart çeyreği gelirinde yıldan yıla %1'in altında bir artış bildirmişti.
• Kripto borsası Binance’in pazar payı son bir yılın en düşük seviyesine geriledi. Kaiko verilerine göre; Binance'in spot alım-satım pazar payı 19 Haziran'a kadar olan dönem için %56 olarak gerçekleşirken, bu oran pazar payının %53,7'ye düştüğü Ağustos 2022’den bu yana olan en düşük seviye oldu.
- Neden? Binance’in pazar payı kaybında ABD düzenleyicilerinin uyguladığı baskı ve geleneksel finans oyuncularının piyasaya girmesi etkili oldu.
• Avrupa Birliği (AB), İran'da "ciddi insan hakları ihlalleri" olduğu gerekçesiyle yaptırımlarını genişleterek İranlı 7 görevliye daha yaptırım kararı aldı. Kabul edilen 9'uncu yaptırım paketi ile 37 kuruluşun da bulunduğu yaptırım listesindeki kişi sayısı 223'e çıktı.
- Detaylar: İran'da Mahsa Amini adlı genç kızın gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybetmesinin ardından başlayan protesto gösterileri sonrasında bazı kişilerin idam edilmesinde rolleri bulunduğu gerekçesiyle İsfahan savcısı ve bir hakimin yanı sıra İran Devrim Muhafızları Ordusunun İsfahan'daki komutanı, protestolarda güvenlik güçlerine ateş etme emri verdiği gerekçesiyle Gilan ilinin valisi ve Gilan ili polis müdürü, ayrıca iki göstericinin ölümü nedeniyle Amol şehrinin valisi ile Kerec kentindeki devrim muhafızları birliği komutanı da AB'nin yaptırım listesine alındı.
• Rusya para birimi RUB, PMC Wagner Group lideri Yevgeny Prigojin'in başlattığı darbe girişimi nedeniyle USD karşısında %3'ten fazla değer kaybederek son 15 ayın en düşük seviyesine geriledi.
Yatırım Finansman'da YF Yüzyüze ile görüntülü görüşme yaparak kolayca hesabınızı açabilir ve sermaye piyasalarında anında işlem yapmaya başlayabilirsiniz.
Asgari ücret: Bir karşılaştırma
Asgari ücret ara zam ile birlikte 11 bin 402 TL’ye çıkarılmış durumda. Bu sebeple yeni asgari ücret üzerinden bir asgari geçim sepeti hesaplaması yapmak icap eder diye düşünüyorum.
13 Haziran Salı günü yaptığı ilk toplantısı ile “hızlandırılmış maraton”una başlayan Asgari Ücret Tespit Komisyonu, 21 Haziran’da Çalışma Bakanlığı’nın ev sahipliğinde düzenlenen üçüncü toplantısı ile görüşme sürecini tamamladı. Toplantının ardından açıklama yapan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, net asgari ücretin işçi ve işveren taraflarının uzlaşısı ile %34 oranında artırılarak 11 bin 402 TL seviyesine yükseltildiğini açıkladı. Brüt asgari ücret 13 bin 414 TL olarak duyurulurken, yeni asgari ücretin işverene aylık maliyeti ise 15 bin 762 TL oldu.
Bir karşılaştırma
Bundan birkaç ay önce asgari ücretli bir Türk işçi ile asgari ücretli bir Avrupalı işçinin alım gücünü kıyaslamak adına bir yazı kaleme almıştım. Bu karşılaştırmayı yapmak için hiç “ev, araba, telefon, dayanıklı tüketim malı” hesabına girmeden, direkt olarak her eve girmesi gereken temel ve ucuz besin ürünlerini temel aldım. Bu amaçla içinde ekmek, sıvı yağ, süt, tuz ve yumurta ürünleri yer alan bir asgari geçim sepeti oluşturdum ve işçilerin bir aylık asgari ücret ile bu sepetten ne kadar satın alabildiklerini hesapladım.
Hesaplama yaptığım dönemde İstanbul’da ekmeğin fiyatı 4 TL, 1 litre süt fiyatı 18,50 TL, 15’li yumurta 29.90 TL, 1 litre sıvı yağ 35,90 TL, 750 gram tuz fiyatı ise 8,90 TL seviyelerindeydi. Yani asgari geçim sepetimizin toplam bedeli 97,20 TL tutuyordu ve o zamanın asgari ücreti olan 5 bin 500 TL ile bir işçi bu sepetten 56 adet satın alabiliyordu.
Ardından Ocak ayında asgari ücrete yılbaşı zammı yapıldı ve zamla birlikte en düşük ücret 8 bin 500 TL seviyesine yükseltildi. Adaletli olması açısından Mayıs ayı fiyatlarıyla yaptığım hesaplamaya göre asgari ücretli bir işçi aldığı aylık ücret ile bu sepetten yaklaşık 61 adet satın alabilir hale gelmişti. Fakat fiyatlar genel düzeyinin hızla yükselmesi nedeniyle bu miktar gerileme eğilimindeydi.
Şimdi ne oldu?
Şimdi ise asgari ücret Haziran ayında yapılan ara zam ile birlikte 11 bin 402 TL’ye çıkarılmış durumda. Bu sebeple yeni asgari ücret ve yeni fiyatlar genel düzeyi üzerinden bir asgari geçim sepeti hesaplaması yapmak icap ediyor diye düşünüyorum.
Öncelikle sepetimizdeki ürünleri ve güncel fiyatlarını sıralayalım. Haziran ayı itibarıyla İstanbul’da ekmeğin fiyatı 5 TL, 1 litre süt fiyatı 27,50 TL, 15’li yumurta fiyatı 39,50 TL, 1 litre sıvı yağ fiyatı 48,50 TL, 750 gram tuz fiyatı ise 13,90 TL seviyelerinde yer alıyor. Yani asgari geçim sepetimizin fiyatı Haziran 2023’te 134,40 TL’ye ulaşmış. Bu da ilk hesaplamayı yaptığım Ağustos 2022’den bu yana sepetin fiyatında yaklaşık %38,2’lik bir artışa işaret ediyor.
👉 Öte yandan: Türkiye Fırıncılar Federasyonu Başkanı Halil İbrahim Balcı, ekmek fiyatı ile ilgili "İşletme giderlerinde en az %55-60 artış görüldü. Ekmek fiyatlarında bir değişiklik zaruret oldu, mutlaka bir değişikliğe gitmemiz gerekiyor.” ifadelerini kullandı. İstanbul’da ekmeğin fiyatının önümüzdeki dönemde 7.5 TL olacağı düşünülüyor.
Asgari ücret ise son zammın ardından 11 bin 402 TL oldu. Yani asgari ücretli bir işçinin aylık maaşıyla alabileceği asgari geçim sepeti adedi yeni ücret düzeyi ile birlikte 84’e yükseldi. Önceki yazıyı kaleme aldığım zamanla, yani Ağustos 2022’yle bir kıyaslama yapmamız durumunda ise asgari ücretli bir işçinin alabileceği sepet miktarının 28 adet arttığı görülüyor.
Tabii bu miktarın zammın hemen ardından değil de, yeni rakamın belirlenmesinden birkaç ay sonra hesaplanması tabloyu daha iyi ve daha gerçekçi bir şekilde görmek bakımından daha da uygun olacaktır. Zira açıklandığı gün 483 USD olan asgari ücret, şu anda yaklaşık 441 USD seviyesine gerilemiş durumda. İşveren ise halizhazırda stoklarında var olan ürünleri kullanmakla birlikte henüz zammın maliyetler üzerindeki artırıcı etkisini fiyatlara tam olarak yansıtmış değil.
Zammın hemen ardından açıklama yapan KOBİDER Başkanı Nurettin Özgenç, “Özellikle iç piyasaya üreten KOBİ düzeyindeki işletmeler için yeniden ek bir maliyet geldi. Maliyet artışı direkt olarak piyasaya zam olarak yansıyacak.” ifadelerini kullanmıştı. Konuyla ilgili görüş aldığım bir işveren ise artan giderler nedeniyle ürünlerine halihazırda zam yapmış olduğunu, bunlara ek olarak ücret zamlarının da fiyatlara yansıyacağını aktardı. Aynı işveren geçtiğimiz zam döneminde işçilerinin bir kısmıyla yollarını ayırmak durumunda kaldığını da ifade etmişti.
Sonuç olarak
Sonuç olarak asgari ücretin resmi enflasyonun üzerinde artırılmasının, işgücü maliyetlerini artırıcı etkisi nedeniyle maliyet enflasyonuna ve istihdam kayıplarına neden olduğu pek çok ekonomist tarafından kabul edilen, yadsınamaz bir gerçek. Fakat yine de bu artışların, işçilerin alım gücünde ve gelir dağılımında bir iyileşmeye sebep olduğu da görülüyor.
Örneğin 8 bin 500 TL olan asgari ücret üzerinden Mayıs ayı fiyatları ile yaptığım asgari ücret hesabına göre, daha ilk çeyrekte çift haneye ulaşan manşet enflasyona rağmen işçilerin satın alabildiği sepet miktarı, bir önceki asgari ücrete oranla yaklaşık %10 artış göstermiş. 11 bin 402 TL’lik asgari ücret üzerinden yaptığım hesaba göreyse henüz güncellenmemiş fiyatlar ile alınabilen sepet miktarı geçtiğimiz yıla göre yaklaşık %50 artmış.
Geçici olsa bile gelir dağılımında da bir iyileşme var. TÜİK tarafından açıklanan birinci çeyrek GSYH verilerine göre işgücü ödemelerinin GSYH’den aldığı pay, bir önceki çeyreğe göre 8,3 puan artarak (EYT ödemeleri hariç) %33,5’e yükseldi. Yeni asgari ücret zammı nedeniyle aynı veride üçüncü çeyrekte de benzer bir iyileşme görmemiz olası.
