Türkiye ekonomisi, 2023 yılının Ocak-Mart döneminde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %4,0 büyüme kaydetti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan öncü verilere göre, Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) ilk çeyrekte 2022'nin son çeyreğine göre ise %0,3 arttı.

Takvim etkisinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi ise, 2023 yılı birinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %3,8 arttı.

Detaylar: Üretim yöntemiyle GSYH tahmini, 2023 yılının birinci çeyreğinde cari fiyatlarla bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %84,4 artarak 4 trilyon 631 milyar 792 milyon lira oldu. GSYH'nin birinci çeyrek değeri cari fiyatlarla ABD doları bazında ise 245 milyar 464 milyon olarak gerçekleşti.

GSYH'yi oluşturan faaliyetler yıllık bazda incelendiğinde; hizmetler %12,4, mesleki, idari ve destek hizmet faaliyetleri %12,0, finans ve sigorta faaliyetleri %11,2, bilgi ve iletişim faaliyetleri %8,1, diğer hizmet faaliyetleri %7,8, inşaat %5,1, kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri %3,6 ve gayrimenkul faaliyetleri %1,4 arttı. Tarım sektörü %3,8, sanayi ise %0,7 azaldı.

• Yerleşik hanehalklarının nihai tüketim harcamaları ilk çeyrekte yıllık olarak %16,2 arttı. Devletin nihai tüketim harcamaları %5,3, gayrisafi sabit sermaye oluşumu ise %4,9 arttı.
• Mal ve hizmet ithalatı, yıllık bazda %14,4 artarken, ihracatı %0,3 azaldı.
• İşgücü ödemeleri bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %126,1 arttı. Net işletme artığı/karma gelir ise %48,7 artış gösterdi.
• İşgücü ödemelerinin Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payı geçtiğimiz yılın ilk çeyreğinde %31,1 iken, bu oran 2023 yılında %38,0 oldu. Net işletme artığı/karma gelirin payı ise %47,6’dan %38,2’ye indi.

DİSK-AR’dan soru işareti

Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi (DİSK-AR), işgücü ödemelerinin aldığı payın ilk çeyrekte, 2022 sonuna göre, “olağanüstü” bir artışla %25,2'den %38'e çıkmasında soru işaretleri olduğunu belirtti.

TÜİK verilerinde uzun zamandır gerileyen ve tarihî düşük seviyelere inen işgücü ödemelerinin GSYH içindeki payı, 2020 sonrası en yüksek değeri gördü.

TÜİK açıklamasında bu hızlı artışta Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) ile ilgili düzenlemelerin etkili olduğu, EYT dışarıda bırakıldığında ise işgücü ödemelerinin payının %33,5 seviyesinde hesaplandığı belirtildi.

DİSK-AR'ın açıklamasında ise verilerle ilgili soru işaretleri olduğu kaydedilerek, “Öncelik EYT ödemeleri dönemsel ve olağandışı bir gelişmedir. Dolayısıyla TÜİK’in EYT’ye bağlı işgücü ödemeleri hariç işgücü ödemelerini esas alması ve bunu açıklaması gerekirdi” ifadeleri kullanıldı.

Açıklamanın devamında yapılan EYT’ye bağlı işgücü ödemeleriyle ilgili şeffaflık talebi vurgulanırken, toplam işgücü ödemelerindeki yaklaşık 500 milyar liralık artışın büyük kısmı olan yaklaşık 400 milyar liranın EYT’den kaynaklı kıdem tazminatlarına bağlı olduğu tahmin edildi.

Bakan Nebati’den açıklamalar

Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, sosyal medya paylaşımında Türkiye'nin AB ve OECD ülkeleri arasında en yüksek hızda büyüyen ikinci ülke olduğunu belirtti.

Nebati, zorlu dış konjonktürün yanı sıra Kahramanmaraş merkezli depremlere rağmen yatırım, üretim ve istihdamdan taviz vermediklerini savundu. Nebati, “Ayrıca, potansiyel üretimin artması ve sürdürülebilir büyümenin devamı için önem arz eden makine ve teçhizat yatırımları geçen yılın aynı çeyreğine göre %8,0 büyümüş ve kesintisiz artışını 14’üncü çeyreğe taşımıştır” dedi.

İlk çeyrekteki büyümenin kapsayıcı olduğunu, halkın refahını daha da ileriye taşımak için çalışmaya devam edeceklerini belirten Nebati, “2023 yılı ilk çeyreğinde istihdam, geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık 1,6 milyon kişi artarken, işsizlik oranı %9,9’a düşerek tek haneye gerilemiştir” ifadelerini kullandı.

Nebati ayrıca, dar ve sabit gelirlilere yönelik politikalarla “işgücü ödemelerinin Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payı bir önceki yılın aynı dönemine göre 6,8 puan artarak %38’e yükseldiğine” vurgu yaptı.

İş dünyası: Büyümedeki istikrar güven verici

İş dünyası temsilcileri, ilk çeyrek büyüme verilerine ilişkin yaptığı değerlendirmelerde, büyümedeki istikrarın Türkiye ve iş dünyası adına güven verici olduğuna dikkat çekti.

• İstanbul Ticaret Odası (İTO) Başkanı Şekib Avdagiç, Türkiye ekonomisinin dünyada pozitif ayrıştığını belirtirken, “büyümeye ihracatın pozitif katkı vermesi için gerekli tedbirlerin alınması önem taşımaktadır” uyarısında bulundu.
• Ankara Sanayi Odası (ASO) Başkanı Seyit Ardıç, yılın ilk çeyreğinde enflasyonun etkisiyle tüketime dayalı bir büyüme performansının ön plana çıktığını, tarım ve sanayi sektörü dışında tüm ana sektörlerin büyümeye olumlu yönde katkı sağladığını söyledi. Tedarik zincirinde bozulmalar ve lojistik maliyetlerindeki artışların sanayi üretimini olumsuz etkilediğinin altını çizerek, “Küresel piyasalarda resesyon beklentilerinin arttığı, içeride ise deprem ve seçimin yarattığı risk ve belirsizliğe rağmen pozitif bir büyüme performansı ortaya koymamız oldukça önemli” değerlendirmesinde bulundu. Net dış talep katkısının büyümeyi aşağıya çekerken iç talepteki artışın büyümeyi desteklediğini vurgulayan Ardıç, ihracat ve ithalattaki değişimin de büyüme verilerine yansıdığına dikkati çekti.
• Ankara Ticaret Odası (ATO) Yönetim Kurulu Başkanı Gürsel Baran, Türkiye’nin “genç dinamik nüfusu ile sürdürülebilir büyüme trendini devam ettirecek politikalar üretmek” durumunda olduğunu belirtti.
• Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Başkanı Nail Olpak, 2010'dan beri kesintisiz büyüme performansı gösteren ekonomide, büyümedeki istikrarın Türkiye ve iş dünyası adına güven verici olduğunu ifade etti. Olpak, “Önümüzdeki süreçte hem tüketici hem de üretici için hayati önem taşıyan, enflasyonla mücadele, cari açık, dış ticaret açığı, bütçe dengesi, istihdam gibi ülke ekonomimiz açısından önem teşkil eden önemli başlıklarda hızlı adımlar atılmasını bekliyoruz” şeklinde konuştu.
• İstanbul Ticaret Borsası Başkanı (İSTİB) Ali Kopuz, ilk çeyrek büyüme rakamlarının beklentilerin üzerinde gerçekleştiğini belirterek, “Yeni açıklanan ekonomik güven endeksinin 20 ayın zirvesinde çıkmasının da önümüzdeki dönem için umut verici olduğunu eklemek istiyorum. Öte yandan, tarım sektöründeki %3,8 küçülmenin endişe verici olduğu ortadadır. Bu rakam bize özellikle deprem bölgesinde tarımın aldığı darbenin doğuracağı sorunlara hızla müdahale etmemizin ne kadar önemli olduğunu gösteriyor” dedi.

Enflasyon tahmini

Bloomberg HT'nin anketine katılan 15 kurumun medyan beklentisi Mayıs ayında enflasyonun bir önceki aya göre %0,2 düşüşle yıllık bazda %39,3 seviyesine gerilemesi yönünde oldu.

• 12 kurumun katılımıyla gerçekleşen ankette ise yıl sonu enflasyon beklentisi %45'e geriledi. Önceki anket döneminde bu beklenti %46,8 olmuştu.

Bir adım geriden: TÜİK verilerine göre, Nisan ayında tüketici fiyat endeksi bir önceki aya kıyasla %2,39 artmış, yıllık enflasyon ise %43,68 olarak kaydedilmişti. Böylece aylık enflasyonda artış serisi 52. ayda da devam etmişti.

Bir adım sonrası: Mayıs ayına ilişkin enflasyon verisi 5 Haziran'da açıklanacak.

Elon Musk, üç yıl sonra ilk kez Çin'i ziyaret etti. Tesla CEO'su, başkent Pekin'de şu ana kadar Çin'in dışişleri, ticaret ve sanayi bakanlarıyla bir araya geldi ve en büyük pil tedarikçisi CATL'nin başkanı Zeng Yuqun ile yemek yedi.

Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Mao Ning, Salı günü Pekin'de yaptığı açıklamada "Çin, Çin'i daha iyi anlamak ve karşılıklı yarar sağlayan işbirliğini teşvik etmek için Musk ve iş dünyasından diğer liderleri memnuniyetle karşılıyor" dedi.

• Ning "Çin'de faaliyet gösteren, Çin pazarını keşfeden ve Çin'in gelişimini paylaşan yabancı yatırımcılar görmek istiyoruz" diye ekledi.

Dahası: Musk'ın üst düzey Çin yetkilileriyle görüşmesi ve ayrıca Tesla'nın Şanghay fabrikasını ziyaret etmesi bekleniyor. Tesla'nın Çin'de otomatik sürüş teknolojisini tanıtmak isteyen Musk'ın, konuyla ilgili Başbakan Li Qiang ile görülme ihtimali olduğu konuşuluyor. 

Neden? Musk'ın üç yıl aradan sonra Çin'e yaptığı ilk ziyaret, Tesla'nın Çin yapımı elektrikli araçlardan kaynaklanan yoğun rekabet ve Şanghay fabrikasının genişleme planlarına ilişkin bazı belirsizliklerle karşı karşıya olduğu bir döneme denk geldi. 

• Tesla'nın tesisi genişletmek için herhangi bir yasal engelle karşılaşıp karşılaşmadığı hakkında resmî bir açıklama yapılmadı.  

Bilgi notu: Çin'deki Tesla fabrikası geçtiğimiz yıl 700.000'in üzerinde Model Y ve Model 3 araç üreterek şirketin küresel üretiminin yarısından fazlasını karşılamıştı. 

Çin'e CEO akını: Musk'ın beklenmedik gezisi, ülkenin sıfır-Covid politikasını tersine çevirip sınırlarını yeniden açmasından bu yana Çin'e büyük ABD şirketlerinin CEO'ları tarafından yapılan en son gezi oldu. Musk ile beraber JP Morgan CEO'su Jamie Dimon ve Starbucks CEO'su Laxman Narasimhan da bu hafta Çin'de olmakla beraber, Apple CEO'su Tim Cook da ülkeyi Mart ayında ziyaret etmişti. Geçtiğimiz aylarda, Samsung, Aramco, Volkswagen, Standard Chartered ve Kering'in CEO'ları da Pekin'i ziyaret etmişlerdi. 

Perspektif: Yaklaşık üç yıl süren pandemi kısıtlamalarından sonra ülkenin yeniden açılmasının ardından, ABD'nin en büyük CEO'larından bazıları dünyanın en büyük pazarlarından birinin nabzını tutmak için Çin'e ziyaretler düzenliyor. 

Geniş açı: Çin, bilgi sağlayıcı şirketlere yönelik baskıları ve oldukça katı pandemi politikalarına bağlı kısıtlamaları nedeniyle pek yatırım dostu gözükmese de, bazı şirketler ülkede büyük yatırımlar yapmaya devam ediyor. 

• Mesela: Tesla, geçtiğimiz ay Şanghay'da büyük ölçekli pil üretimi için ikinci bir fabrika kurduğunu duyurmuştu. Volkswagen, Çin'de elektrikli arabalar için yeni bir geliştirme merkezine 1 milyar dolar yatırım yapacağını açıklamıştı.

Fransa Açık'ta Novak Djokovic, rakibi Aleksandar Kovacevic'i 6-3 6-2 7-6 ile yenerek 2. tura yükseldi.

• Djokovic, Roland Garros'ta hiçbir ilk tur maçını kaybetmedi: 19-0. 

Bununla birlikte: Novak Djokovic, Açık Dönem Grand Slam etkinliklerinde (Roland Garros 2006 ile 2023 arasında) arka arkaya 65 birinci tur maçı kazanan ve Roger Federer'e (Wimbledon 2003 ile 2021 arasında) eşit olan ikinci oyuncu oldu.

Öte yandan: Novak Djokovic, Fransa Açık'taki ilk tur galibiyetinin ardından kameraya yazdığı bir mesajla yeniden ilgi odağı haline geldi.

Sahadan çıkarken TV kamerasına "Kosova, Sırbistan'ın kalbidir. Şiddeti durdurun" yazdı.

^{Tennis Letter}

Djokovic'in açıklaması:

Ben bir siyasetçi değilim ve siyasi tartışmaya girmeye niyetim yok. Bir halk figürü olarak – hangi alanda olursa olsun – destek verme sorumluluğunu hissediyorum. Ne olacağını bilmiyorum, ceza alır mıyım… Kendimi tutmuyorum, yine yaparım. Benim duruşum nettir: Her zaman kamuoyu önünde ifade ettiğim gibi savaşlara, şiddete ve her türlü çatışmaya karşıyım. 

Bilgi notu: Kosova, 2008 yılında Sırbistan'dan bağımsızlığını ilan etti, ancak 100'den fazla ülke tarafından tanınmasına rağmen, Sırbistan hala onu ülkesinin bir parçası olarak görüyor ve onu bağımsız bir devlet olarak tanımayı reddediyor. Bu mesaj, Djokovic'in Kosova'nın bağımsızlığını kabul etmediğine dair tepkilere sebep oldu.

Dünkü maç sonuçları

 ^{Gael Monfils/Roland Garros}

• Gael Monfils karar setinde 0-4 30-40 geriden gelerek rakibi Sebastian Baez'i 3-6 6-3 7-5 1-6 7-5 ile mağlup etti ve 2. tura yükseldi

• Son şampiyon Iga Swiatek, Cristina Bucsa'yı 6-4, 6-0 yenerek 2. tura yükseldi.

• Iga Swiatek, Açık Dönem'de Tek Kadınlar Grand Slam ana çekilişinde 6-0'lık bir skorla (%10,6, 16/151) kazanılan en yüksek beşinci set oranına sahip oyuncu oldu. (10,6 %)

• Elemelerden gelen Thiago Seyboth Wild Daniil Medvedev'i 7-6, 6-7, 2-6, 6-3, 6-4 yenerek 2. tura yükseldi.

• Thiago Seyboth Wild, Açık Dönem'de bir Grand Slam etkinliğinde iki kez bunu başaran Gustavo Kuerten'den sonra ilk iki sıradaki rakibi Safin (ABD Açık 2002) ve Federer (Roland Garros 2004) yenen ikinci Brezilyalı erkek oldu.  

• Elena Rybakina, elemeleri geçerek turnuvaya dahil olan  Brenda Fruhvirtova bir saat 21 dakika sonunda 6-4 ve 6-2'lik setlerle 2-0 galip gelerek ikinci tura yükseldi.

• Rybakina, BJK Kupası da dahil olmak üzere 2023'te 10 toprak kort maçı kazandı, tek bir sezondaki en yüksek galibiyeti.  

• Holger Rune, dünya 74'üncüsü Christopher Eubanks karşısında 3-1 (6-4, 3-6, 7-6, 6-2) galip gelerek 2. tura kaldı.