🚢 Dış ticaret açığı genişliyor

ABD’de enflasyonun en önemli öncü göstergesi olan ve Fed dahil olmak üzere tüm aktörlerin yakından takip ettiği kişisel tüketim harcamaları endeksi (PCE) şubat ayında aylık bazda %0,3; yıllık bazda ise %5,0 oranında artarak beklentilere paralel gerçekleşti. Fed’in odağındaki Çekirdek PCE endeksinde ise artış oranları aylık bazda %0,3; yıllık bazda ise %4,6 oldu. 

💾 Cep bilgisi: Kişisel tüketim harcamaları fiyat endeksi (PCE), ABD'li tüketicilerin mal ve hizmetler için yaptığı harcamaların ne yönde değiştiğini gösteren bir indikatördür. Fed'in yakından takip ettiği PCE, ABD'de tüketici talebinin enflasyon üzerindeki etkisini saptamak açısından önemli bir göstergedir.

🗣 Açıklamalar: Şubat ayı PCE verisine ilişkin değerlendirmelerde bulunan ABD Başkanı Joe Biden, "Enflasyonla mücadelede ilerleme kaydediyoruz. Bugünkü veriler, düşük işsizlik ve istikrarlı büyüme zemininde yıllık enflasyonun yazdan bu yana yaklaşık yüzde 30 düştüğünü gösteriyor." ifadelerini kullandı.

💉 Hatırlatma dozu: ABD'de 2022 Haziran'da yıllık bazda %9,1 ile zirve yapan tüketici enflasyonu, Şubat 2023'te %6 seviyesine kadar geriledi

ABD verileri ile aynı zamanda Avro Bölgesi'nde de veriler açıklandı. Bölgede tüketici enflasyonu mart ayında aylık bazda %0,9 artışla yıllık bazda %6,9 seviyesine geriledi. Bölgedeki manşet enflasyonda kaydedilen düşüşün temel sebepleri olarak baz etkisi ve enerji fiyatlarında kaydedilen düşüşler öne çıkıyor. 

🔎 Detay: Bölgede manşet enflasyonda gerileme kaydedilse dahi çekirdek enflasyonda artış serisi sürüyor. Avrupa Merkez Bankası'nın (ECB) yakından izlediği enerji ve gıda hariç çekirdek enflasyon mart ayında yıllık bazda %5,7 seviyesine yükselerek rekor kırdı.

Resmî Gazete'de yayımlanan yeni düzenleme ile kur korumalı mevduat ile ilgili tebliğde yer alan, "Banka tarafından yurt içi yerleşik gerçek kişiler ve yurt içi yerleşik tüzel kişiler için 3 ay, 6 ay veya 1 yıl vadeli Türk lirası mevduat veya katılma hesabı açılır" ifadesi değiştirildi. Bunun yerine "Banka tarafından açılacak Türk lirası mevduat veya katılma hesaplarının vadeleri Merkez Bankasınca yayımlanacak usul ve esaslarda belirlenir" ibaresi eklendi.

🤔 Neden önemli? Düzenlemeden önce yalnızca 3 ay, 6 ay veya 1 yıl vade ile kur korumalı mevduat hesabı açılabiliyordu. Yeni düzenleme ile birlikte vade sınırı kaldırılmış oldu. Bu adımla, KKM hesaplarına olan talebin artırılması hedefleniyor.

 26 Ocak tarihinde yapılan düzenleme ile dövizden dönüşümlü KKM hesaplarında faiz sınırı da kaldırılmıştı. Geçtiğimiz hafta yapılan son düzenlemeyle KKM hesaplarının genelinde sınır kaldırılmış oldu. 

💉 Hatırlatma dozu: Kur korumalı mevduat sisteminin erken uygulama döneminde, hesaplar için azami faiz oranı politika faizinin 300 baz puan üzeri olarak belirlenmişti. 

📖 Perspektif: 20 Ocak haftasına kadar nispeten sakin seyreden KKM girişleri, faiz sınırının kaldırıldığı 26 Ocak gününden bugüne kadar 287 milyar TL'den fazla artarak rekor kırdı. Bu veriden yola çıkarak vade sınırının kaldırılmasının da KKM'ye girişleri destekleyeceğini söyleyebiliriz. Söz konusu adım, bankaların mevduat faizlerini artırmasını da destekleyecek ve ikincil etki olarak olası kur hareketlerinin Hazine / TCMB üzerindeki yükünü sınırlandıracaktır.

Türkiye'de gözler bugün açıklanacak olan enflasyon verisine çevrildi. TÜİK tarafından saat 10.00'da açıklanacak veride aylık bazda artış serisinin sürmesi bekleniyor.

🗳️ Anketler: Reuters tarafından 14 ekonomistin katılımıyla düzenlenen anketin sonuçlarına göre manşet enflasyonun mart ayında aylık bazda %2,85 artışla yıllık bazda %51,3 seviyesinde gerçekleşmesi bekleniyor.

• Bloomberg HT tarafından 16 kurumun katılımıyla düzenlenen anketin sonuçlarına göre manşet enflasyonun mart ayında aylık bazda %2,75 artışla yıllık bazda %50,8'e gerilemesi bekleniyor.
• AA Finans tarafından 12 ekonomistin katılımıyla düzenlenen anketin sonuçlarına göre ise manşet enflasyonun mart ayında aylık bazda %2,86 artışla yıllık bazda %51,35'e gerilemesi bekleniyor.

🌅 Öncü veriler: İstanbul Ticaret Odası (İTO) tarafından açıklanan Ücretliler Geçinme İndeksi verilerine göre İstanbul'da tüketici enflasyonu mart ayında aylık bazda %2,95 artışla yıllık bazda %73,0 seviyesine geriledi. 

• TÜRK-İŞ tarafından yayımlanan verilere göre dört kişilik bir ailenin gıda için yapması gereken asgari harcama tutarındaki artışı ifade eden mutfak enflasyonu mart ayında aylık bazda %1,76 artışla yıllık bazda %94,62'ye geriledi.

Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC+), mayıs ayından 2023 yılının sonuna kadar günlük petrol üretiminde 1 milyon varil kesinti yapma kararı aldı. OPEC+ ülkeleri arasında karara öncülük eden ülke ise Suudi Arabistan oldu.

💉 Hatırlatma dozu: OPEC+ 2022 Ekim'de de sürpriz bir kararla 2023 yılının sonuna kadar üretimde 2 milyon varil kesinti yapma kararı almıştı. Kesinti haberlerinin ardından kararın Suudi Arabistan'ın isteğiyle alındığı konuşuldu.

🛢 Petrolün seyri: Petrol fiyatları son aylarda küresel resesyon endişeleri ve Çin piyasasının tekrardan açılması haberleri arasında dalgalı bir seyir izliyor. Ocak ayında 87,5 USD seviyesinde bulunan brent petrol varil fiyatı bugün 79,8 USD'ye kadar gerilemiş durumda. 

OPEC+'ın bu hamlesinin ise petrol arzını kısarak fiyatı yukarı yönlü etkilemeye yönelik olabileceği düşünülüyor. Suudi Arabistan Enerji Bakanlığı ise kararın petrol piyasasında istikrarı sağlamak adına alındığını söylüyor.

Fitch Ratings EMEA Kıdemli Direktörü Erich Arispe, bir seminerde yaptığı konuşmasında Türkiye'de seçimlerden sonra göreve gelecek hükümetin ilk görevinin döviz piyasasındaki riskleri yönetmek olacağını söyledi. 

💉 Hatırlatma dozu: Bank of America (BofA), geçtiğimiz hafta Türkiye hakkında yayımladığı raporunda seçimi kimin kazandığı farketmeksizin Türk Lirasında %15-25 arasında değer kaybı beklediğini ifade etmişti. Raporda USD/TL kuru için adil değerin 24 olduğunu ifade eden BofA, “Seçim sonucu ne olursa olsun, ekonomideki dengesizlikleri gidermek için daha zayıf bir TL ve sıkılaşan ekonomik koşullar öngörüyoruz” ifadelerini kullanmıştı.

👉 Öte yandan: Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu S&P Global, Türkiye'nin kredi notunu B'de sabit tutarken, kredi notu görünümünü ise "durağan"dan "negatif"e çevirdi. Mevcut not, "junk" olarak nitelendirilen C'li notların bir basamak üzerinde bulunuyor. Konuya ilişkin S&P tarafından yayımlanan notta, "Türkiye'nin yüksek cari açıkları, sınırlı kullanılabilir rezervleri, yüksek enflasyonu ve zaman zaman sermaye girişlerine olan bağımlılığı göz önüne alındığında, döviz kurunun görünümü en iyi ihtimalle belirsizliğini korumaktadır." ifadelerine yer verildi.

Raporda ayrıca finansal istikrar ve kamu maliyesi konusundaki sorunların artması durumunda notun düşürülebileceği, öngörülebilirliğin artması ve ödemeler dengesi pozisyonunun güçlenmesi durumunda ise notun yükseltilebileceği belirtildi.

💰 Borçlar: USD kurunda olası bir artış durumunda oluşacak en büyük risklerden bir tanesi de döviz cinsinden alınan borçlar olarak öne çıkıyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından son yayımlanan verilere göre Türkiye'nin brüt dış borç stoku 459, net dış borç stoku ise 235,3 milyar USD'ye ulaşmış durumda. 

Kamu borçlarında da 2017 yılından bu yana gözle görülür bir artış mevcut. Öyle ki 2017 yılının dördüncü çeyreğinde 947,5 milyar TL olan Kamu Brüt Dış Borç Stoku, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından en son açıklanan verilere göre bugün 4,2 trilyon TL'ye ulaşmış durumda. Söz konusu borcun 2,7 trilyon TL'lik kısmının döviz cinsinden borçlardan oluşuyor olması ise borçlar üzerindeki döviz riskini artırıcı mahiyette.

Söz konusu borçların çeşitli nedenlerle daha da artması bekleniyor. Habertürk'ten Abdurrahman Yıldırım'ın yazısına göre Kamu finansmanından sorumlu eski Hazine müsteşar yardımcısı Hakan Özyıldız deprem, EYT ve 3600 ek gösterge nedeniyle Hazine'nin bu yıl ekstra 700 milyar liralık borçlanma yapacağını hesapladı. Yıldırım'ın yazısında, "Özyıldız’a göre Hazine finansman programında bu yıl 1 trilyon 129 milyar lira yerine 1 trilyon 830 milyar lira borçlanmaya gidilmek durumunda kalınacak. Borç çevirme oranı da yüzde 104 yerine yüzde 169’a yükselecek" ifadelerine yer verilmişti.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) şubat ayına ilişkin dış ticaret verilerini açıkladı.

Manşet veri neler söylüyor?

Veri setine göre aylık ihracat geçtiğimiz yılın aynı ayına göre %6,4 düşüşle 18,6 milyar USD oldu. İthalat ise yine geçtiğimiz yılın aynı ayına göre %10,1 artışla 30,7 milyar USD’ye genişledi. Veriyle birlikte aylık dış ticaret açığı 12,1 milyar USD oldu. Bu değer geçtiğimiz yılın aynı ayında 8,0 milyar USD seviyesindeydi. Böylelikle aylık dış ticaret açığı yıllık bazda %51,4 oranında büyüdü. Aylık dış ticaret hacmi yıllık bazda %3,3 oranında büyüyerek 49,3 milyar USD’ye ulaştı.

💉 Hatırlatma dozu: Ocak ayında ihracat 19,4; ithalat ise 33,6 milyar USD olmuş ve aylık dış ticaret açığı 14,2 milyar USD ile rekor seviyeye yükselmişti.

Veriyle birlikte iki aylık dış ticaret açığı 26,3 milyar USD oldu. Geçtiğimiz yılın aynı zaman aralığında dış ticaret açığı 18,3 milyar USD seviyesindeydi. Diğer bir ifadeyle iki aylık açıktaki yıllık genişleme %44,1 oldu. Bu zaman aralığında ihracat geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre %1,4 artarak 38,0 milyar USD ithalat ise %15,4 artarak 64,3 milyar USD oldu. Bu dönemde, dış ticaret hacmi yıllık bazda %9,8 oranında artarak 102,3 milyar USD oldu.

Şubat verilerinin açıklanması ile birlikte 12 aylık ihracat 254,7 milyar USD’ye ulaşırken 12 aylık ihracat 372,3 milyar USD oldu. Bu da, 12 aylık birikimli dış ticaret açığını 117,6 milyar USD’ye taşıdı. 12 aylık süreçte dış ticaret hacmi ise 627 milyar USD’ye ulaşmış oldu.

Detaylarda neler var?

İhracatın ithalatı karşılama oranındaki düşük seyrin devam ettiği görülüyor. Geçtiğimiz ay %60 eşiğinin altına düşerek %57,6 olan gösterge şubat ayında %60,7 oldu. Geçtiğimiz yılın aynı ayında bu oran %71,4 olmuştu. Yılın ilk iki ayındaki karşılama oranı %67,2’den %59,1’e düşerken 12 aylık karşılama oranı %68,4 olarak gerçekleşti. Son gelen verilerin kümülatif oranın altında seyretmesi, yıllık ortalama üzerinde baskı yaratmaya devam ediyor.

Kaynak: TÜİK

Aylık bazda, çekirdek gösterge olarak kabul edilen enerji ve altın hariç göstergelerde de bozulma göze çarpıyor. Şubat ayında, çekirdek ihracat 19,0 milyar USD’den 17,5 milyar USD’ye gerilerken çekirdek ithalat 19,7 milyar USD’den 20,0 milyar USD’ye yükseldi. Çekirdek dengedeki açığın 2,4 milyar USD olduğu dengede karşılama oranı ise %87,7 oldu. Benzer görünüm, hesaplamadan altın ticaretinin çıkartılması ile de değişim göstermiyor. Enerji hariç ithalatta yıllık büyüme %19,1 olurken enerji hariç ihracatın %7,3 oranında azaldığı görülüyor.

Dış ticarette sektörel ağırlıklarda önemli bir değişim göze çarpmıyor. Yıl başından bu yana yapılan 38 milyar USD tutarındaki ihracatın %94’lük kısmı sanayi sektörü tarafından yapıldı. Hacmin %3,9’luk kısmı ise tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörlerine ait.

Kaynak: TÜİK

İthalat tarafında ise yılın ilk iki ayında yapılan ithalatın %77,3’lük kısmının ara mallardan oluştuğu görülüyor. Toplam ithalat içinde tüketim mallarının payı ise %9,8 seviyesinde. Bu oran şubat ayında %11,0 olarak gerçekleşti.

İhracat kanallarında yılın ilk iki ayındaki hacimde Almanya liderliğini korudu. Almanya’yı ABD, Rusya ve İtalya takip ederken, en çok ihracat yapılan beş ülkenin toplam hacimden aldığı pay %30,8 olarak gerçekleşti.

İthalat tarafında ise (enerji ithalatının da etkisiyle) ilk sırada Rusya bulunuyor. Rusya’yı İsviçre, Çin, Almanya ve ABD izliyor. En çok ithalat yapılan beş ülkenin toplam hacimden aldığı pay ise %46,5 seviyesinde bulunuyor.

Dış ticaretin teknolojik yoğunluk kırılıma bakıldığında ise, yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayi ürünleri ihracatı içindeki payının yılın ilk iki ayı itibarıyla %3,3 olduğu görülüyor. Bu oran geçtiğimiz yılın aynı döneminde %2,6 olarak gerçekleşmişti. Veriyle birlikte, yüksek teknoloji ürünlerinin ihracatındaki yıllık büyüme %28,9 seviyesine ulaşıyor. Söz konusu büyüme oranı şüphesiz ki olumlu olmakla birlikte, düşük bazın yarattığı etkiyi göz ardı etmemek ve toplam hacim içindeki payın halen çok düşük olduğunu göz önünde bulundurmak gerekiyor.

💉 Hatırlatma dozu: Yüksek katma değerli ürünlerin ihracatının geliştirilmesi, ekonomi yönetiminin stratejik hedeflerinin ilk sıralarında yer alıyor ve yetkililer tarafından sıklıkla dile getiriliyor.

Yılın ilk iki ayı itibarıyla toplam ihracatımızın %37,5’lik kısmı, orta-yüksek teknolojili ürünler kanalından gelirken kalan kısım orta-düşük ve düşük teknolojili ürünlerden oluşuyor. Bu dönemde, orta-düşük ve düşük teknolojili ürünlerin ihracat pastasından aldığı payın düşmesi ve yüksek teknolojili gurubun oransal ağırlığının artması olumlu olarak değerlendirilebilecek detaylar arasında yer alıyor. Bu noktada, bu eğilimin hız kazanması ve sürdürülebilir şekilde büyütülmesi en kritik konu olarak kabul edilebilir.

Ayrıca

TÜİK’in resmi verileri açıklamasının ardından Ticaret Bakanlığı, Salı günü mart ayına ilişkin öncü dış ticaret verilerini açıklayacak. Geçici verilere dayanarak yapılan bu açıklama, göstergenin en sağlıklı öncü verisi olarak kabul ediliyor. Bakanlık tarafından geçtiğimiz ay yapılan açıklamada şubat ayına ilişkin dış ticaret açığı 12,2 milyar USD olarak tahmin edilmişti.

TÜİK, mart ayına ilişkin kesin dış ticaret verilerini ise 28 Nisan tarihinde yayımlayacak.

Sonuç olarak

Dış ticaret açığındaki genişlemenin, Türkiye Ekonomi Modeli’nin temel taşlarından olan ihracatla büyüme amacına hizmet etmediği ifade edilebilir. Bu noktada, dönemsel gelişmeler ve başta savaş sebebiyle yaşanan enerji krizinin etkisini göz ardı etmemek gerekiyor. Yine de enerji hariç dengenin de pozitif seyretmemesi bu alandaki hedeflere olan mesafenin kısalmadığını gösteriyor.

İhracat hacmimiz artmakla birlikte, kısa vadede ikamesi mümkün olmayan enerji ithalatı-ki fiyatlardan bağımsız olarak büyüme trendi ile birlikte yarattığı baskı artacaktır- ve özellikle imalatta ithalata yolan yüksek bağımlılığın giderilememesi açığın beslemeye devam ediyor.

Dış ticaret açığının yarattığı baskı, turizm gelirleri başta olmak üzere çeşitli girdi kalemlerinin desteğiyle görece toparlanma eğilimdeki cari işlemler dengesini de olumsuz etkilemeye devam edecek. Cari işlemler dengesi üzerindeki bu baskı da özellikle önümüzdeki dönemdeki risk fiyatlamalarına etki etme potansiyeli taşıyor.

Bu noktada, dengeye kısa vadede katkı sağlayabileceği düşünülen adım, ihracatçı meclisleri tarafından da çokça dile getirilen TL’nin reel değerinin düşürülmesi olsa da bu adımın enflasyon görünümü üzerinde yaratacağı baskının maliyeti çok yüksek olacaktır.

Kalıcı dış ticaret fazlası için atılması gereken ithal ikamesi sürecine katkı verecek imalat kapasitesi artırımları gibi adımların etkilerini ise kısa vadede görmek fiilen mümkün görünmüyor.

Erol Gürcan, Başekonomist

Yurt içi piyasalar

Pazartesi günü açıklanacak olan Mart ayı Enflasyon ve İmalat PMI rakamları yurtiçi ekonomi takviminin en önemli verileri konumunda. TÜFE’nin aylık bazda %2,98 artış göstermesini, buna karşın baz etkileri kaynaklı olarak yıllık TÜFE’nin %55,18’den %51,53’e gerileyeceğini tahmin etmekteyiz.

Mart-Aralık 2022 döneminde 10 ay boyunca daralma bölgesinde (50 eşiği altında) kalan imalat PMI, Ocak ve Şubat aylarında 50,1 ile sınırdan da olsa büyüme bölgesinde gerçekleşti. Mart ayı rakamları deprem felaketi sonrası ve yurtdışındaki bankacılık sektöründe yaşanan türbülans döneminde iktisadi faaliyetin nasıl seyrettiğine ilişkin önemli bir gösterge olacak. Bu anlamda, geçen hafta açıklananan Mart ayı İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranındaki düşüşe karşın Reel Kesim Güven Endeksindeki toparlanma karışık sinyaller vermişti. 

Salı Mart ayı Reel Kesim Güven Endeksi ve Ocak Finansal Olmayan Kesimin Net Döviz Pozisyonu; Perşembe Haftalık Para, Banka, Menkul Kıymet ve Rezerv İstatistikleri; Cuma günü Hazine Nakit Dengesi haftalık ekonomi takviminde öne çıkan diğer veriler olarak sıralanabilir. Yaklaşan seçimler nedeniyle siyasi gündem de piyasaların yakın takibinde olmaya devam edecek.

Yurt dışı piyasalar

Cuma günü ABD’de yayınlanacak olan Mart ayı İstihdam Raporu haftalık küresel ekonomi takviminin en kritik verisi konumunda. 2-3 Mayıs’taki FOMC toplantısı öncesinde görülecek son İstihdam Raporu olması bu verinin önemini artırmakta. Önceki ay 265 bin kişi artan tarım dışı istihdamın 225 bin kişi artması, işsizlik oranının %3,6’da yatay kalması; ortalama saatlik kazançlardaki aylık artışın %0,2’den %0,3’e hızlanması ancak yıllık bazda %4,6’dan %4,3’e gerilemesi beklenmekte. Verinin beklentilerden daha güçlü bir görünüm sergilemesi Fed’e yönelik faiz artırım beklentilerini destekleyebilir. 

Ağırlıkla hafta başında olmak üzere küresel çapta birçok ülkede açıklanacak olan İmalat PMI rakamları da haftalık veri takviminde yer alan bir diğer önemli veri konumunda. 

Cuma günü ABD, Avrupa ve İngiltere piyasaları Kutsal Cuma nedeniyle, Pazartesi-Çarşamba günleri de Çin piyasaları Ching Ming Festivali nedeniyle kapalı olacak.