Döngüsel iş modellerinin potansiyel etkileri

Döngüsel ekonomi alanındaki çalışmalar özellikle son dönemde devletlerin, yasa yapıcı kurumların, özel sektörün ve akademinin odak alanları arasında gittikçe yaygınlaşıyor. Döngüsel ekonomi farklı perspektiflerden ele alınarak gündelik ve profesyonel hayata entegre edilmeye çalışılıyor. Bu sayede kaynak kullanımını azaltıp en verimli süreçleri tasarlamak, atık oluşumunu önlemek ve sera gazı emisyonlarını azaltmak elbette öncelikli hedefler arasında yer alıyor.

Döngüsel ekonominin barındırdığı farklı perspektifler elbette toplumsal ve ekonomik yapıları dönüştürmeyi amaçlayan çeşitli bakış açıları olarak değerlendiriliyor. Bunların başında da hem çevresel hem sosyal hem de ekonomik etkileri nedeniyle döngüsel iş modelleri geliyor. Özellikle girişimler başta olmak üzere özel sektörün döngüsel ekonomiye geçişini hızlandırarak, finansal getirileri en üst seviyeye taşıma amacıyla geliştirilen inovasyon odaklı döngüsel iş modelleri bizler farkında olmasak da gündelik hayatlarımızı hızlıca değiştirmeye devam ediyor.

Döngüsel iş modelleriyle ilgili bugüne kadar farklı konu başlıklarına değindiğimiz tartışma yazıları hazırladık. Merak edenler için “Döngüsel İş Modellerinin Önündeki Engeller”, “Döngüsel iş modellerinde tüketici endişeleri”, “Girişimlerin önündeki engeller” başlıklı yazılarımızın linklerini ilgili başlıklara ekledik.

Bu haftaki yazımızda döngüsel iş modellerinin önündeki engeller yerine yeni yılın pozitifliğiyle döngüsel iş modellerinin farklı dinamikler odağında ne gibi getirileri olacağını tartışmaya açıyoruz. Bu yazımızda henüz yeni yayımlandığı için güncel tartışmamıza ışık tutacak “Drivers and barriers for circular business model innovation” makalesi bizlere eşlik ediyor.

Döngüsel iş modellerinin pozitif etkileri

💰Finansal etkiler

Döngüsel ekonomi, mevcut süreçlerin sürdürülebilirliğine ek olarak yeni iş modelleri ile ekonomik getiriyi önceliklendirir. Bu da en temelde R-stratejileri gibi çeşitli prensiplerle yenilikçi iş modellerinin hayata geçirilmesi ile mümkün olabilir. Bu kapsamda ele alındığında döngüsel ekonomi ilk olarak yeni pazarlara açılma ve inovatif iş geliştirme süreçleri sayesinde finansal büyüme getirebilir.

Bunun yanında özellikle kaynak kullanımını azaltıp, atıkların döngü içinde kalmasını sağlayarak hem maliyetlerin azaltılması hem de yeni gelir modellerinin yaratılması mümkün olacaktır. Bu sayede özellikle iş dünyası için farklı kriz dönemlerinin daha az zararla yönetilmesi için kritik öneme sahip olan dayanıklılığın (resilience) artırılmasına imkân tanıyabilir.

Son olarak da özellikle çok fazla "sıfır kaynak" (raw material) kullanımı nedeniyle hızlıca tükenen çeşitli malzeme ve materyallerin gelecekte tamamen erişilemez olduğu senaryo için döngüsel iş modelleri kapalı döngüler sayesinde kaynaklara erişim sorununun önüne geçilmesine olanak tanıyabilir.

⚖️ Yasal etkiler

Küresel gündemi fazlasıyla meşgul eden sürdürülebilirlik ve döngüsel ekonomi çalışmaları nedeniyle bugün birçok ülke farklı regülasyonlar ve yasal düzenlemeler üzerinde çalışıyor. Avrupa Yeşil Mutabakatı içine entegre edilmiş olan Döngüsel Ekonomi Eylem Planı, Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin yanı sıra AB üyesi olmayan ülkeler için de dönüşümü zorunlu hâle getiriyor.

Tam da bu noktada döngüsel iş modellerinin gelecekte ne kadar önemli ve bir noktada zorunlu olacağını öngörmek mümkün. Şu anda çok da mümkün görünmeyen birçok iş modeli, gelecek günler ve yıllarda ortaya çıkacak olan yeni regülasyonlar sayesinde gündeme tekrar gelebilir. Bunun en büyük örneklerinden biri, gıda israfı ile ilgili çıkan regülasyon sonrası Fransa’da git gide daha çok benimsenen gıda israfını önleme odaklı iş modelleri.

Gelecekte yayımlanması beklenen yeni regülasyonlar şimdiden harekete geçmek ve olası riskleri doğru yönetmek açısından kritik. Fakat özellikle Avrupa Yeşil Mutabakatı, Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları vb. küresel çalışmalar nedeniyle son birkaç yılda yoğun bir şekilde üzerinde çalışılan regülasyonlara uyum sağlamak için döngüsel iş modelleri bugün için de önemli birer araç olarak değerlendirilebilir. Özellikle mevcut materyal ve malzeme kullanımlarını kısıtlayan, ekonomiye geri kazandırılmış malzeme kullanımını destekleyen veya tüketicilerin ikinci el ürün satın alma veya kiralamalarına olanak tanıyan yenilikçi regülasyonlara uyum sağlanma noktasında döngüsel iş modelleri tekrar karşımıza çıkıyor.

🏪 Pazar üzerindeki etkiler

Döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde çeşitli engeller toplumsal ve ekonomik yapıları oluşturan paydaşların dönüşüm süreçleri üzerinde negatif etkiler yaratıyor. Bunların en başında da aslında direkt bir muhatabı olmadığı için dönüşümü çok daha zor olan pazar dinamikleri geliyor. Bu konu özelinde daha önce hazırladığımız tartışma yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.

Pazar dinamikleri Covid-19 benzeri olağanüstü krizler olmadıkça çok kolay veya hızlı değişen dinamikler değildir. Her ne kadar teknolojik gelişmeler her gün yeni bir ürün veya hizmetin geliştirilmesine, mevcut ürün ve hizmetlerin “eskide” kalmasına neden olsa da pazar dinamikleri çoğu zaman belirli kalıplar içinde yavaş bir değişim geçirir. Döngüsel iş modelleri sayesinde ise pazar dinamikleri değişebilir, özellikle de iş dünyasının pazar payını artırması mümkün olabilir.

Döngüsel ekonominin özellikle ürün sahipliğini tüketiciden alıp üretici veya farklıysa satışı gerçekleştiren firmaya verme amacı sayesinde firmaların pazar içerisindeki paylarının artması beklenebilir. Mevcut iş modellerinde ürünün tüketiciye satılmasının ardından üretici-tüketici arasındaki ilişkinin bittiği bir süreç yürütülürken, döngüsel iş modelleri ile ürünün sahipliğini koruyan üretici ile ürünü sadece ihtiyacı olduğunda kullanan tüketici arasında çok daha uzun soluklu bir ilişki kurulabilir. Buna ek olarak tüketicilerin sürdürülebilir ve döngüsel ürün ve hizmetlere artan talebi sayesinde ürün portfolyosuna eklenecek yenilikçi ürünler de pazar payının artırılmasına ve yeni pazarların yaratılmasına olanak tanıyabilir.

💡Teknolojik etkiler

İklim kriziyle mücadele, açlık, biyoçeşitlilik kaybı, sera gazı salımları gibi küresel sorunlar teknolojik çalışmaların merkezinde yer alıyor. Küresel problemlerle mücadele kapsamında yürütülen Ar-Ge çalışmaları, inovasyon yatırımları ve teşvikler gün geçtikçe artıyor. Döngüsel iş modelleri, merkezlerinde inovasyon olduğu için teknolojik gelişmelerin de bu doğrultuda dönüşümünü destekliyor.

Kaynakların verimli kullanımını amaçlayan döngüsel iş modelleri veri bilimi ve blokzincir gibi teknolojilerin gelişim alanlarını genişletiyor. Diğer taraftan özellikle tüketiciler tarafında atıkların ekonomiye yeniden kazandırılmasını sağlayacak inovatif iş modelleri de teknolojik çalışmaların kapsamını genişletiyor.

Özellikle döngüsel ekonomi içerisinde önemli bir katma değere sahip olan biyomimikri çalışmaları doğadan ilham alan çözümlerle teknolojik gelişmeleri daha çevreci hâle getirmek için ortam hazırlıyor. Biyomimikri ve teknolojik yenilikler odaklı “Doğayı taklit etmek: Biyomimikri” başlıklı tartışma yazımızı da meraklıları için tekrar paylaşıyoruz.

🧭 Kurumsal yönetim üzerindeki etkiler

Özellikle yatırım dünyasının gündeminde kendisine yer bulmasıyla şirketlerin de zorunlu olarak dahil olması gereken sürdürülebilirlik ve döngüsel ekonomiye geçiş süreçleri, şirketlerin kurumsal yönetim stratejileri özelinde de olumlu etkilere sahip. Yatırımcıların daha sürdürülebilir/sorumlu yatırım bakış açısıyla verdikleri kararlar, büyük yatırım fonlarının artık çevresel, sosyal ve yönetişim alanları özelinde belirledikleri kriterler şirketlerin bu alanları göz ardı etmesini engelliyor.

Döngüsel iş modelleri de özellikle mevcut iş modellerini dönüştürerek yeni pazarlara giriş yapmaya çalışan, yeni gelir modelleri yaratmaya çalışan veya sadece tüketicilerin taleplerine cevap vermeye çalışan şirketler için fazlasıyla önemli bir araç hâline geliyor.

Şirketlerin üst yönetimlerinin direkt olarak dahil olduğu kurumsal sürdürülebilirlik ve döngüsel ekonomi çalışmaları hem yatırımcı gözünde hem şirketin mevcut operasyonları ve çalışanları açısından hem de belki de en önemlisi müşterileri açısından olmazsa olmaz bir konu hâline geliyor. Döngüsel iş modelleri inovasyonu kurum kültürünün merkezine alan şirketler için beklenenden çok daha fazla olumlu etkiye sahip olabilir.

🔎 Döngüsel Ekonomi 101’in yorumu: Döngüsel iş modelleri sanılanın aksine “Amerika’yı yeniden keşfetmeyi” değil, mevcut süreçlerin döngüsel ekonomi prensiplerine göre çok daha verimli hâle getirilmesini amaçlıyor. Bunu yaparak çevresel ve sosyal olumsuz etkilerin en aza indirilmesi mümkün olabilirken şu anda farkında bile olmadığımız inovatif gelir modelleri ile ekonomik büyüme potansiyelinin de en üst seviyeye taşınması mümkün olabilir. Döngüsel iş modelleri ile ilgili özellikle tüketicilerin ve pazar dinamiklerinin yakın dönemde çeşitli engeller çıkartacağını tahmin etmek çok da yanlış olmayacaktır. Fakat özellikle tüketiciler tarafı için değişen satın alma kararları da göz önünde bulundurulunca döngüsel iş modellerinin gelecek 5 yıl içerisinde hayatımızın her alanına yayılacağını düşünmek mümkün.

Döngüsel ekonomiye geçiş süreci farklı bakış açılarından ele alınabilir. Fakat sistemsel dönüşüm amacı unutulmadan, bütünsel bir dönüşüm için tüm bu farklı bakış açıları birbirleri ile birlikte hareket etmelidir. Döngüsel iş modellerinin yaygınlaştırılması için devlet destekleri, yatırımlar, yeni regülasyonlar gerekirken, tüketicilerin bilinçlendirilmesini sağlayacak farklı çalışmalar da paralel yürütülmelidir. Bunun için de her yazımızda yer verdiğimiz gibi, toplumsal ve ekonomik yapıları oluşturan tüm paydaşların birlikte, herkesi entegre ederek bu dönüşüm sürecini yürütmesi ve kendi görev ve sorumluluklarını net bir şekilde öğrenmesi gerekmektedir.