🏁 İkinci tura giderken

Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turu Recep Tayyip Erdoğan’ın lider bitirmesinin eşliğinde ikinci tura taşınmasının ardından piyasa fiyatlamalarında dalgalanmalara yol açtı. Seçim öncesi haftada uzun süre sonra ilk kez 500’ün altını test eden ülkemiz risk primi (CDS) günün erken saatlerinde 600’ün üzerini test etti.  Yine seçim öncesi haftada hızlı bir toparlanma eğilimine giren Borsa İstanbul’da sert satışlar izlendi. Endeks bazlı devre kesici uygulamasının tetiklendiği günde %6,2 oranında gerileyen ve düşüşü geçtiğimiz haftanın yıldızı olan Bankacılık endeksinin tetiklediği BİST 100 endeksinde işlem hacmi 55,0 milyar TL oldu. Kur tarafında sepet bazında TL’nin yaklaşık %0,7 değer kaybettiği gün boyunca müdahale söylentileri yoğun bir şekilde devam etti. Gün içinde gösterge tahvilin getirisi ise çok sert daralarak %9,4’e geriledi. Bu değer mayıs ayı başındaki seviyelere denk.

MSCI'dan düzenleme

MSCI, endeks gruplarında haziran ayı başı ile bazı güncellemeler yapıldığını duyurdu. Bu çerçevede, MSCI Türkiye endeksine Tofaş Türk Otomobil Fabrikası eklenirken, Küresel Küçük Sermaye Endeksi’ne ülkemizden 7 şirket dahil oldu. Bu endekste yer alan bir şirket (Penta Teknoloji) ise gruptan çıkartıldı. Diğer endekslerde, ülkemiz varlıkları ile ilgili bir güncelleme yapılmadı.

💾 Cep bilgisi: Morgan Stanley Capital International (MSCI) endeksleri küresel piyasalarda gruplandırılmış varlık performanslarının ölçümü için kullanılan temel referanslar arasındadır. Başlıca MSCI endeksleri arasında içinde ülkemizden varlıkların da bulunduğu gelişen piyasalar endeksi de yer alır.

Üç büyük kredi derecelendirme kuruluşundan biri olan Fitch Ratings, yerel bankaların ülkemizde yaşanabilecek bir para politikası değişimine karşı hazırlı olduklarını yazdı. Para politikasında değişim eşliğinde kademeli olarak faiz artırımlarının beraberimde getireceği varlı kalitesi erozyonu için yeterli tamponun bulunduğunun ifade edildiği metinde, faiz artırımlarının sert adımlarla yapılması ihtimalinin halen bir risk unsuru olduğu ifade ediliyor.

Metinde, kredi fiyatlamaları üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması ile likidite koşullarının esneyebileceği, ve bu getiri telafisinin de TÜFE bazlı hazine kağıtlarından doğabilecek (enflasyon düştüğünden dolayı) zararı karşılayabileceği ifade ediliyor.  

💉 Hatırlatma dozu: Kuruluş, 17 Mart tarihli değerlendirmesinde ülkemizin uluslararası uzun vadeli yabancı para kredi notunu (manşet not) negatif görünüm eşliğinde B’de sabit tutmuştu. Bu not, “çöp” (Junk) olarak adlandırılan C’li değerlerin 2 basamak üzerinde, yatırım yapılabilir olarak adlandırılan 3B’li değerlerin ise 5 basamak altında bulunuyor.

Bakanlık tarafından açıklanan verilere göre, nisan ayında gelirlerin yıllık bazda %63,3; giderlerin ise %86,9 arttığı görülüyor. Veri setine göre aylık gelirler 268,0 milyar; giderler ise 400,4 milyar TL seviyesinde bulunuyor. Merkezi yönetim bütçesinde gerçekleşen 132,5 milyar TL’lik aylık açıktaki büyüme oranı ise %163,1 oldu. Bu dönemde faiz dışı açık ise 98,0 milyar TL’ye ulaşmış durumda.

Veriyle birlikte, yılın ilk dört ayında bütçe dengesi 382,5 milyar TL açık vermiş oldu Geçtiğimiz yılın aynı döneminde oluşan açık 19,4 milyar TL seviyesindeydi. Yine bu dönem için gerçekleşen faiz dışı açık 247,3 milyar TL seviyesinde. Bu değer, geçtiğimiz yılın aynı döneminde 84,6 milyar TL fazla idi.

Dönemsel olarak alt detaylara baktığımızda harcamalardaki artış oranının %83,9 olduğu görülürken aynı veri gelirler için %38,6 seviyesinde bulunuyor. Giderler kalemindeki artış faiz dışı harcamalar tarafından destekleniyor. Yılın ilk dört ayında vergi gelirlerindeki artış ise %46,0 seviyesinde.

Güncel veri setiyle birlikte, orta vadeli planda öngörülen bütçe açığının %58,0’inin dört ayda tüketildiği görülüyor. Bu sapma, yılın devamında ilave bütçe çalışmalarının yapılmasına baz oluşturma potansiyeli taşıyor.

Tahıl Koridoru olarak bilinen ve savaş bölgesinden temel gıda maddelerinin ihracatının önünü açmayı hedefleyen uzlaşının süresinin uzatılması için görüşmeler sürüyor. İstanbul'da Türkiye, Rusya ve Ukrayna savunma bakan yardımcıları ile Birleşmiş Milletler yetkililerinin katıldığı dörtlü zirvenin ardından açıklamalarda bulunan Milli Savunma Bakanı ve Genelkurmay eski başkanı Hulusi Akar, “tahıl anlaşmasının süresinin uzatılması konusunda mutabakata doğru gidiliyor” dedi.

💉 Hatırlatma dozu: Geçtiğimiz günlerde konu ile ilgili oldukça olumsuz bir haber akışı söz konusuydu. Ukrayna Altyapı Bakanlığı’nın sistemin tamamen durdurulduğuna yönelik açıklamasının ardından Kremlin tarafından “anlaşmanın şartlarına tam uyum” çağrısı gelmişti. Önceki dönemde ise 120 gün uzatılması beklenen anlaşma Rusya’nın talebi ile yalnızca 60 gün süreyle uzatılmıştı. Anlaşma uzatım konusunda uzlaşı sağlanamaması halinde 18 Mayıs tarihinde sona erecek.

Veri setine göre, ihracat birim değer endeksinin mart ayında yıllık bazda %2,7 arttığı; ithalat birim değer endeksinin ise %10,1 oranında azaldığı görülüyor. İhracat birim değer endeksindeki artış ağırlıklı olarak gıda, içecek ve tütün kanalından gelirken, ithalat tarafındaki düşüşün enerji fiyatları ile ilintili olduğu görülüyor.

Hedef ürün grubundaki ticarete konu hacmi ölçen miktar endeksi kanadında ise ihracatta yıllık bazda %1,6 artış göze çarparken ithalat tarafındaki artış %15,1 seviyesinde bulunuyor. İthalat miktar endeksindeki artışın temelinde ise gıda, içecek ve tütün grubu bulunuyor.

Bu iki verinin birbirine oranlanması ile bulunan birim değer endeksinde ise ocak ayından bu yana devam eden artış serisinin devam ettiği görülüyor. Şubat ayında 84,9 olarak hesaplanan gösterge mart ayı itibarıyla 86,4’e yükselmiş durumda. Söz konusu hesaplamada geçen yılki değer 75,6 ile tarihi dip seviyelere yakın gerçekleşmişti. Türkiye Ekonomi Modeli öncesi dönemde ise (Mart 2021) endeks değer 91,0 olarak hesaplanmıştı. Veri setine göre çeyreklik bazda da artış göze çarpıyor  Dış ticaret haddi, 2023'ün ilk çeyreğinde, geçen yılın aynı dönemine göre 6,8 puan artarak 82,9’a ulaşmış durumda.

💾 Cep bilgisi: İhracat birim değer endeksinin ithalat birim değer endeksine bölünmesiyle hesaplanan dış ticaret haddi verisindeki artış, ithal ürünlere birim başına yapılan ödemelerin ihraç edilen ürünler için alınan ödemelerden daha az arttığına, diğer bir ifadeyle ihracat birim değerlerinin arttığına işaret eder.

Türkiye İhracatçılar Meclisi verileri

Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) nisan ayına ilişkin ihracat veri setini yayımladı. Buna göre, nisan ayında ihracat geçtiğimiz yılın aynı ayına göre %17,2 düşerek 19,3 milyar USD olarak gerçekleşti. Bu dönemde tüm alt sektörlerin ihracatında düşüş kaydedildiği görülüyor.

Aynı verilere yılın ilk dört ayı için bakıldığındaysa hacim daralmasının %3,0 olduğu görülüyor. 2022’nin ilk 4 ayındaki toplam ihracat tutarı 83,4 milyar USD ilen aynı değer 2023 için 80,9 milyar USD’ye gerilemiş durumda. İhracatın ana kalemi olan sanayi mamullerinde yılın ilk dört ayı için izlenen daralma %6,5 olarak kayda geçmiş durumda.

12 aylık toplam hacme bakıldığında ise ülkemiz ihracatının 251,7 milyar USD ile bir önceki yıla kıyasla %4,9 artış gösterdiği izleniyor. Bu dönemde de sanayi mamulleri ihracatının %2,9 daralması ise manzaradaki olumsuz yan olarak ifade edilebilir.

Perakende satış hacmi yıllık bazda %28,6 oranında artarken; toplam yıllık ciro artışı %59,4 oldu.

Perakende satışlar

Şubat ayında deprem felaketinin de etkisiyle aylık bazda %6,5 oranında daralan perakende satış hacmi mart ayında %7,3 oranında artış gösterdi. Bu veriyle birlikte göstergede yıllık büyüme %28,6 oldu.

💾 Cep bilgisi: Söz konusu büyüme oranı sabit fiyatlarla (2015) hesaplanıyor.

Aylık artıştaki güçlü toparlanma, şubat verisinin beraberinde getirdiği baz etkisi ile ilintili. Alt kalemlerde aylık satış hacminin daraldığı tek ana kalem %0,2 ile gıda, içecek ve tütün grubu oldu. Aylık hacmin en hızlı arttığı alt grup ise %26,0 ile posta ya da internet üzerinden yapılan satışlarda görülüyor.

Veri setine yıllık bazda baktığımızda tüm ana ve alt gruplarda büyüme kaydedildiği görülüyor. Ana gruplar için büyüme oranları gıda grubunda %17,0, gıda dışı grupta %38,0 ve otomotiv yakıtında %17,8 olarak gerçekleşti. Alt kalemlerde ise bilgisayar, kitap ve iletişim aygıtları grubu %69,8 ile hacmin en fazla arttığı grup konumunda.

Cari fiyatlarla ölçülen perakende ciro tarafında ise yıllık artış oranının %88,9 olduğu görülüyor. Söz konusu artış oranı enflasyonla doğrudan doğruya ilişkili konumda. Mevcut yıllık artış halen aşırı yüksek olmakla birlikte Şubat 2022’den bu yana görülen en düşük yıllık artış oranı konumunda.

💾 Cep bilgisi: Perakende endeksinde 2022 yılında ortalama yıllık artış oranı %113,3 olarak gerçekleşmişti. 2023 ortalaması ise yılın ilk 3 ayı için %102,2 seviyesinde. 12 aylık zaman aralığı içinse aynı değer %118,3.

Verinin alt kalemlerinde aylık bazda tüm gruplarda ciro artışı yaşandığı görülüyor. Enerji fiyatlarındaki yatay seyir sebebiyle otomotiv yakıtı grubu aylık %0,5’lik ciro artışı ile son sırada yer alıyor. Ciro endeksi verisine yıllık bazda bakıldığında ise gıda grubunda %96,1; gıda dışı grupta %108,8 ve otomotiv yakıtında %28,7’lik artış oranları görülüyor. Bu alanda da enerji fiyatlarının endeksi dengelediği söylenebilir.

Ciro Endeksleri

Sanayi, inşaat, ticaret ve hizmet sektörlerini içine alan sabit fiyatlarla toplam ciro endeksi mart ayında yıllık önceki yılın aynı ayına göre %59,4 atış kaydetti. Söz konusu artış oranı 2021 yılının ekim ayından bu yana görülen en düşük artış oranına işaret ediyor.

Ciro endeksinde yıllık artış oranı itibarıyla manşet değerin altında kalan tek sektör sanayi oldu. Alt gruplarda yıllık artış oranları inşaat için %105,0; hizmetler için %67,5; ticaret için %66,1; sanayi içinse %42,4 olarak gerçekleşti.

Toplam endeksin aylık artış oranı ise %4,1 olarak gerçekleşti. Alt gruplarda en hızlı ciro artışı sağlayan sektör ise yıllık bazdaki manzaranın aksine sanayi sektörü oldu. Sanayide aylık artış oranı %4,1 olurken aynı oran inşaat için %3,1; ticaret için %4,5; hizmetler içinse %1,0 olarak gerçekleşti. Hizmetler sektöründe aylık ciro büyümesinin sınırlı kalmasının sebebi ise ulaştırma ile gayrimenkul sektörlerinde görülen ve aylık bazda %3’ü aşan daralmalar.

Sonuç olarak

Veri setinde enflasyon kaynaklı etkilerin yansımalarını görmeye devam ediyoruz. Bunun yanında, deprem felaketi ve enerji fiyatları gibi dışsal etkenler de veri setinde dönemsel ya da sektör bazlı dalgalanmalara yol açabiliyor.

Veri özelinde bu etkiler bir yana bırakıldığında aktivitede canlılığın sürdüğü teyit ediliyor diyebiliriz. Genel trendde önemli bir kırılma söz konusu değil ve sektörel ayrışmalar da bir uçuruma işaret etmiyor. Bu genel manzara eşliğinde (diğer öncü verilerin de desteğiyle) an itibarıyla yıl sonu büyüme beklentilerinde bir değişim yaşanması için bir sebep bulunmuyor.

Batı dünyasında ABD kaynaklı veri akışı gündemin ilk sıralarında yer alıyor. Bütçe tavanı, Fed’in yönetimi ve bazı öncü verilerin başını çektiği bu akış an itibarıyla beklentileri değiştirmemekle birlikte içinden geçtiğimiz kritik süreçte kaldırım taşlarını döşeyen küçük ama önemli bileşenlerden oluşuyor.

Borç tavanı

ABD’de hemen her yıl yaşanan borç tavanı görüşmeleri ve yaratılan “ya temerrüde düşerse” tartışmalarında sona geliniyor. Sıklıkla yaşanan ve her zaman mutlu sonla biten bu süreci Fed Başkanı Jerome Powell’ın 3 Mayıs tarihindeki FOMC toplantısı sonrasındaki basın toplantısında “gerçekleşmeyecek bir olasılık” olarak değerlendirdiğini de anımsamakta fayda var.

Yine de ülke yönetiminin en üst kademelerinin ajandalarında önemli yer tutan bu maddeye ilişkin açıklama ve değerlendirmeleri kısaca derlemekte fayda var. Borç limitine, diğer bir ifadeyle ABD hükumetinin borçlanabileceği azami miktara ilişkin endişeler sınıra yaklaştıkça dillendirilmeye başladıktan sonra ABD Başkanı Joe Biden, senato liderleriyle görüşme kararı almıştı. Cuma günü yapılan açıklamada söz konusu görüşmenin ertelendiği duyuruldu. Biden, Cumartesi gecesi ise “konu ile ilgili görüşmelerin sürdüğünü ancak kritik noktaya gelinmediğini” söyledi.

💉 Hatırlatma dozu: Biden, hafta içinde ABD’nin temerrüde düşmesi durumunda tüm dünyanın başının derde gireceğini söylemişti.

Aynı gün Uluslararası Para Fonu (IMF) sözcüsü Julie Kozack, Biden’ın hafta içinde yaptığı açıklamaları teyit ederek böylesi bir aşımın tüm dünya ekonomisi üzerinde etkisi olacağını söyledi. Kozack ayrıca faizler genel seviyesindeki yükseliş sebebiyle bankalar safındaki kırılganlıkların arttığını ve bazı bankalarda önemli sorunlar gördüklerini de söyledi.

ABD Hazine Bakanı ve Fed eski başkanı Janet Yellen ise bu sorunun birkaç hafta içinde çözüleceğini düşündüğünü ve bu konuda umutlu olduğunu söyledi.

Sonuç olarak ABD temerrüde düşmeyecek ve bu frekansı yüksek, içeriği zayıf ve sonucu belli olan haber akışı daha önceki versiyonları gibi tarihteki yerini alacaktır.

Fed yönetimi

ABD Başkanı Joe Biden, Fed’in yönetiminde yapılacak değişiklikler için önerilerini sundu. Başkan, kurumun başkan yardımcılığı için Ocak 2022’den bu yana yönetim kurulu üyesi olarak görev yapan Philip Jefferson’u aday gösterdi. Biden, kurul üyeliği içinse Dünya Bankası’nda ABD’den sorumlu üst düzey yönetici olarak görev yapan ve Obama Hükumeti döneminde Çalışma Bakanlığı’nın baş ekonomisti olan Adriana Kugler’i önerirken Lisa Cook’un da görev süresinin uzatılmasını istedi. Başkan’ın teklifleri piyasa beklentileri ile uyumlu ve bir sürpriz barındırmıyor.

Başkan yardımcılığına aday gösterilen Jefferson ise yaptığı açıklamada, enflasyonun yüksek olduğunu ancak atılan adımların etkisinin görülmeye başladığını söyledi. Jefferson, kısa vadede atılan sıkılaştırıcı adımların ekonomiyi çeşitli vadelerde farklı şekillerde etkileyeceğini söylerken, uzun vadeli etkilerin ilerleyen dönemde görmeye başlanacağını söyledi.

Öncü veriler

ABD’de tüketici güven endeksi mayıs ayında sert bir düşüşle 63,5’ten 57,7’ye geriledi. Söz konusu göstergede piyasa beklentisi endeksin 63,0 değerini alması yönündeydi. Endeksin detaylarında, uzun vadeli beklentilerde bozulmanın daha sert olduğu görülüyor. Endeksteki en önemli göstergelerden olan enflasyon beklentilerinde ise uzun vadeli beklentilerde artış olduğu görülüyor. Son ankete göre kısa vadeli enflasyon beklentisi %4,5; uzun vadeli enflasyon beklentisi ise %3,2 seviyesinde. Bu değer, son 12 yılın en yüksek seviyesi.

ABD’de ayrıca ithalat fiyat endeksi aylık bazda %0,4; ihracat fiyat endeksi ise yine aylık bazda %0,2 artış gösterdi. Veriler piyasa beklentileri ile uyumlu ve önemli bir kırılma yaratabilecek kapasite taşımıyorlar.

İngiltere’de büyüme beklentilere paralel

İngiltere Ekonomisi mart ayında %0,3 oranında daralırken yılın ilk çeyreğinde çeyreklik bazda %0,1 büyüdü. Veri beklentiler paralelinde geldi. Verinin detayında aylık bazda daralmada hizmetler sektöründeki daralma, çeyreklik büyümede ise inşaat sektöründeki büyümenin öne çıktığı görülüyor. Ülkede sıfıra yakın büyüme trendinin yıl boyunca devam etmesi bekleniyor. İngiltere Merkez Bankası’nın alacağı ilave sıkılaştırıcı önlemler ise aksi yöndeki hareketin temel kaynağı olarak öne çıkıyor.