Spektrum'dan herkese merhaba,
Bugün İlkim, uzun yıllar Tahran'da yaşayan Spektrum yazarlarından Ece Uğuz ile konuşarak İran'da İslami rejimin baskısı altında yaşayan kadınların başlattığı özgürlük mücadelesini anlattı.
Bültende ayrıca yine siyasete, ekonomik krize ve eğitime dair son kamuoyu araştırmaları ile raporlara yer verdik. Dünya basınından öne çıkan düşünce yazılarını özetledik.
Bizi Twitter'dan da takip edebilirsiniz.
Önümüzdeki sayıda görüşmek dileğiyle,
Bartu Özden
• Türkiye Raporu'nun araştırması, Zafer Partisi lideri Ümit Özdağ'ın Hatay Valiliği'nin kararıyla kente alınmamasının toplumun %54'ü tarafından "hiçbir vatandaşın seyahat özgürlüğünün kısıtlanamayacağı" gerekçesiyle yanlış bulunduğunu gösterdi. Özdağ mülteci karşıtı bir protesto amacıyla kente gittiği için engellemenin doğru olduğunu düşünenlerin oranı %15, fikri olmayanların oranıysa %31 oldu.
- Bir adım geriden: Özdağ "Hatay sınırına mayın döşeyeceğiz" sözü nedeniyle başta kentin girişinde bir süre durdurulmuştu. Valilik daha sonra kararı geri çekmişti.
- Editörün yorumu: "Fikrim yok" cevabının yüksekliği, Zafer Partisi'nin henüz toplumun tamamına kendini tanıtamadığını gösteriyor.
- Sponsorlu: Bireysel üyelik paketini satın alarak İstanbul Ekonomi Araştırma Şirketi'nin ayda iki kez hazırladığı Türkiye Raporu'nun tüm ayrıntılarına erişmek için bu bağlantıyı kullanabilirsiniz.
• Ipsos'un anketi, toplumun %86'sının ekonomik durumu kötü bulduğunu gösterdi. Sadece %14 ekonomik durumu "iyi" olarak tanımladı. Şirket, bunun Türkiye için araştırmanın yapılmaya başlanan 2012 yılından beri ortaya çıkan en düşük skor olduğunu açıkladı. Küresel ortalamada %33 olan fakirlik endişesi ise Türkiye'de%46 olarak tespit edildi.
- Öte yandan: Metropoll Araştırma'nın anketinde son bir yılda ekonomik durumunun kötüleştiğini söyleyenlerin oranı %72,6, iyileştiğini söyleyenlerin oranı %9,9 oldu. "Değişmedi" cevabını verenlerin oranıysa %17,2 olarak tespit edildi.
- Partilere göre dağılım: Her partinin seçmenlerinin çoğunluğu ekonomik durumlarının kötüleştiğini söyledi. Kararsızların arasında ekonomik durumunun kötüleştiğini söyleyenlerin oranının %81 olması dikkat çekti.
- Editörün yorumu: Bunu kararsızları ikna etmek konusunda hükümetin işinin muhalefetten daha zor olduğu şeklinde yorumlamak mümkün.
- Bir adım geriden: Yoksullaşmanın ve gelir adaletsizliğinin büyümesinin toplumda yarattığı değişiklikleri ve ortaya çıkardığı siyasi sonuçları incelediğimiz yazıya buradan erişebilirsiniz.
• Metropoll Araştırma'nın anketi, toplumun %74'5'inin üniversitelerin kalitesinin düştüğünü düşündüğünü gösterdi. "Üniversite kalitesi düştü" önermesine katılmayanların oranı %19,7, "ne katılıyorum ne katılmıyorum" diyenlerin oranı %1,4 oldu.
- Partilere göre dağılım: Tüm partilerin seçmenlerinin çoğunluğu üniversite kalitesinin düştüğünü söyledi.
- Bir adım geriden: Boğaziçi Üniversitesi'nden akademisyenler Prof. Dr. Zafer Yenal ve Prof. Dr. Lale Akarun'la akademide liyakat ve kalite konusunu konuştuğunuz yazıya buradan erişebilirsiniz.
Gerici bir rejime karşı özgürlüğün savaşı: İran'da başörtüsü protestoları
Rejimin baskısı altındaki İranlı kadınlar ayakta
İran'da çok sayıda kadın geçtiğimiz haftalarda ülkede giderek sıkılaştırılan kıyafet ve başörtüsü yasalarına tepki olarak hem kapalı hem de kamusal alanlarda başörtüsüz fotoğraflarını ve videolarını sosyal medyada paylaşmaya başladı.
- Nedir? İran'da 1979 İslam Devrimi sonrası yürürlüğe giren Şeriat kanunlarına göre, tüm kadınların kamusal alanlarda başörtü takmak ve uzun, bol kıyafetler giymek zorunda. Başörtü takmayan kadınlara kırbaç cezası verildiği; ancak günümüzde daha çok para ve hapis cezasının uygulandığı biliniyor.
- Daha önce: Yaklaşık 4 yıl önce başlatılan "BeyazÇarşamba" hareketinde kadınlar, çarşamba günleri taktıkları beyaz çarşafları kamusal alanda çıkararak ellerinde sallıyor, bu kuralı protesto ediyordu. Bu hareketin ardından birçok kadın gözaltına alınmış ve tutuklanmıştı.
İran vatandaşı kadınlar, insan hakları savunucularının 12 Temmuz'da "İran Ulusal Tesettür ve İffet Günü'nde" kadınların peçelerini kaldırmaları ve başlarını açmaları çağrılarına uyarak başörtülerini çıkarmaya başladı. Sosyal medyada "#No2Hijab (Başörtüsüne Hayır)" etiketiyle paylaşılan görsellerin ve videoların ardından dünya genelinde birçok kişi kadınlara destek verdi.
- Neden? BBC Türkçe'nin haberine göre bu gün bu yıl ilk kez kutlanıyor. Haberde günün kutlanmasının nedeninin kadınların başörtü takma kuralına uymalarını sağlamak olduğu belirtiliyor. İran yönetiminin kadınların başörtüsü kuralına uymasını sağlamak amacıyla yeni yöntemlere başvurduğu vurgulanıyor.
Birçok kadın sokakta veya farklı kamusal alanlarda başörtülerini çıkarıp polis baskısına direnirken o anları da sosyal medyadan paylaştı. Kadınların kıyafet özgürlüğü için verdiği mücadeleyi bazı erkekler de destekledi.
Peki İran'da kadınlar nasıl yaşıyor? Nasıl bir baskı ve tepkiyle karşı karşıyalar?
"İnancın bu değil, buna inanmıyorsun"
Uzun yıllar İran'da yaşayan Ece Uğuz bir kadın olarak maruz kaldığı tavrı anlattı. Henüz 8 yaşındayken İran'a gittiğini söyleyen Ece, o dönemlerde yaşanan baskıyı hissetmediğini; ancak 4-5 yıl sonra, gelişmeye ve değişmeye başladığı yaşlarında toplumun ve erkeklerin "müthiş bir baskısına" maruz kaldığını aktardı. Henüz ikinci sınıfa giderken üniformasının bir bölümü olarak başını kapatması için örtü verildiğini anlatan Ece, belirli bir yaşın ardından sınıftan çıktığı an itibarıyla bir kız okulunda okuyor olmasına rağmen başını bağlamak zorunda olduğunu anlattı:
"Ters bakıyorlardı ve bütün gözler üzerinde olduğu zaman bir anormallik seziyorsun, 'bu insanlar neden bana böyle gözlerini dikmiş şekilde bakıyor?' diyorsun. Rahatsız hissediyorsun. Ailemle konuştum bu durumu ardından bana ne yapmam gerektiğini anlattılar ve kapanmaya başladım. Ama İran'da hayat benim için kapanmaya başladıktan sonra çok değişti; çünkü müthiş bir baskı. Düşünsenize 40 derece sıcakta, dışarı çıkıp dibinizdeki markete gideceksiniz, 10 adım yere bile örtü takmak ve o ceketi giymek zorundasınız."
Ece, İran'daki belirli bir kadın nüfusunun da isteyerek başını örttüğünü hatırlatarak bunu anladığını söyledi ve şöyle devam etti:
"Ama kapanmak istemeyen bizim gibi gençlerin ve sadece zorunluluktan kapananların yaşadıkları zor. Kapanmak istemiyorken kapanmak zorunda kalmak çok zor, inancın bu değil senin sen buna inanmıyorsun."
Ece başörtüsü yasağına kadınların alıştığını, kabullendiğini ve bunu kendilerine göre formüle ettiklerini belirterek sadece başlarına şal koyduklarını, arkası uzun olan herhangi bir ceket giyip, sokağa çıktıklarını anlattı. Kadınların durumu kendilerine göre şekillendirdiklerini söyleyen Ece, yine de baskının bitmediğini ve herhangi bir durumda zabıtayla karşılaşıldığı hâlde uyarıların gözaltına dönüşebildiğini söyledi. Ece maruz kaldığı baskıyı şu cümleyle özetliyor: "Örtün düşünce sanki çıplakmışsın gibi bakıyorlar sana"
medyascope
"Gençler ailelerinin onları mahkum ettiği hayata kızgın"
2018 yılında İran'da yaklaşık 1 aylığına bulunan Bartu Özden de "Kentte geçirdiğim bir ay bile toplumun ve esas olarak kadınların üzerindeki baskıyı, insanların bu baskıya karşı geliştirdikleri savunma mekanizmalarını anlamama yetti." dedi. İnsanların özel hayatı gizlemek için yüksek duvarlar inşa ettiğini, alkol alışverişlerinin gizli ancak sık olduğunu anlattı. Kadınların çoğunun her fırsatta eşarplarını kafalarından indirdiklerini, "şüpheli" birini gördüklerinde başlarını saçları en çok gözükecek şekilde örttüklerini belirten Bartu "Beni en çok etkileyense sokak ortasında kocaman bir kalabalığın, kıyafeti sebebiyle tartışmaya girdiği kadın bir 'rejim bekçisinden koşarak kaçmaya çalışan bir kadını, bekçinin önünde karambol yaratarak kurtarması olmuştu." dedi. Bartu ayrıca gençler için şunları söyledi:
"Gençler, anne babalarının "anti-emperyalist duygularla" devrime destek verirken kapıldıkları naifliğe, devrimle kurulan İslami rejimin onları mahkûm ettiği hayata kızgındı."
"Ekmek, iş, özgürlük ve isteğe bağlı kapanma" yazılı duvar
BBC Türkçe
"Yıllar önce kaybettiğimiz özgürlüğümüzü geri istiyoruz"
İran'daki yargı erki başkanı Gholamhossein Mohseni Ajeei, kadınların gösterisinin arkasında dış güçlerin etkili olduğunu söyleyerek istihbarat servislerine, "sorumluları bulması" talimatı verdi. Ancak çok sayıda kadın tüm tehlikelere rağmen eylemi sürdürmekte kararlı. Sosyal medyada konuya ilişkin bir kadın "Bizi tutuklayabilirsiniz ama kampanyamızı susturamazsınız. Kaybedecek hiçbir şeyimiz yok. Biz özgürlüğümüzü yıllar önce kaybettik ve şimdi onu geri istiyoruz." açıklamasını yaptı.
"Kadınlar açmaya, rejim kapamaya uğraşıyor"
Nevşin Mengü İran'da başlayan hareketi "Kadınlar açılmaya çalıştıkça, rejim kapatmaya uğraşıyor. İranlı kadınlar -en azından ciddi bir kısmı– her şeyi göze alıp 'Zorla örtünmek istemiyoruz' diyorlar. Sürekli bu nedenle itilip kakılmaktan, hapse atılmaktan bıkmış durumdalar. İran'a bu rejim dar geliyor, bunu da herkes biliyor ama seçimle ya da eylemle rejimi devirmenin bir yolu yok. Yolun ne olduğunu ise şimdilik kimse bilmiyor. Olan kadınlara oluyor." ifadeleriyle değerlendiriyor.
Ece Uğuz ise kadınların başlattığı hareketi büyük gurur ve destekle takip ettiğini belirterek "Büyük bir kabullenme vardı. Sesleri yükselmeli, büyümeli, sesleri duyurulmalı ve devamı gelmeli. İran'da kısa vadede bir değişikliğe yol açması söz konusu değil. Kökten böyle bir değişim olabilmesi için bütün kadınlar birlikte hareket etmeli. İran'daki kadınlar gerçekten şu anda bağımsız bir birey olmanın mücadelesini veriyorlar. Bu çok takdir edilesi bir durum fakat bundan bir sonuç alınabilmesi için büyük bir örgütlenme olması lazım." değerlendirmesinde bulunuyor.
Kadınların özgürlüğü için verdiği mücadele dünyanın dört bir yanından takip ediliyor. Konuştuğum kişiler ve okuduğum yazılar bana şunu gösterdi ki; kadınlar yalnızca başörtüsü kuralına değil, kendi hür iradeleriyle verecekleri, verebilecekleri her türlü kararı engelleyen ve baskılayan bir rejime karşı ayağa kalkıyor. Toplumsal hayatta kadınları ikinci plana atan ve yönlendirip, şekillendirmeye çalışan bir devlet yapılanması yıllarca süre gelen bu düzene karşı ayakta duran ve direnen kadınlarla karşı karşıya. İran'da bu özgürlük mücadelesinin zaferle sonuçlanması dileğiyle...
• Birleşik Kamu İş'in raporu, Temmuz 2022'de gıdadaki yıllık fiyat artışının yıllık bazda %175,9 olduğunu gösterdi. Yılın ilk yedi ayındaki artış ise %85,3 oldu.
BirGün
• CHP milletvekili Utku Çakırözer'in hazırladığı basın özgürlüğü konulu rapor, yılın ilk altı ayında gazetecilerin 350 kez hakim karşısına çıktığını, 56 gazetecinin gözaltına alındığını 23 gazetecinin tutuklandığını ortaya koydu. Raporda gazetecilere ve basın kuruluşlarına yönelik saldırılara, haber takibi engellerine ve tazminat davalarına da yer verildi.
T24
- Öte yandan: TÜİK'in yayımladığı veriler, 2021'de gazete ve dergi sayısının önceki yıla göre %6 azaldığını, tirajlarda da %7,2'lik düşüş görüldüğünü gösterdi.
• Eğitim İşverenleri Sendikası, LGS yerleştirme sonuçlarına ilişkin yayımladığı raporda öğrencilerin %81'den fazlasının imam hatip veya mesleki liselere kaydedildiğini açıkladı. Raporda 1 milyon 31 bin 799 öğrencinin sınava girdiği, 188 bin 875 öğrencinin okullara yerleştirildiği bildirildi.
• Gazeteci Paul Krugman, The New York Times’ta yayımlanan The Dystopian Myths of Red America başlıklı yazısında ABD’de Cumhuriyetçi Parti seçmenlerinin çoğunun Joe Biden’ın seçimi “çaldığına” inandığının kabul edildiğini ancak yine aynı grubun Demokrat Parti’nin ABD düşmanlarıyla birlikte hareket eden radikal solcuların kontrolünde olduğuna da inandığının atlandığını öne sürdü. Krugman yazısında ABD toplumunun büyük kısmının diğer kesimin ne düşündüğü, nasıl davrandığı ve yaşadığı gerçeğiyle bağının kalmadığını, bunun siyasal şiddet olaylarını ve demokrasiyi ortadan kaldırma girişimlerine çoktan dönüştüğünü, bu andan sonra durumun muhtemelen daha da kötüleşeceğini iddia etti.
• Birleşik Krallık merkezli The Guardian gazetesi, Truss v Sunak: no substance, no seriousness başlıklı editoryal yazısında Muhafazakar Parti’nin yeni liderini ve ülkenin yeni başbakanını ülke ortalamasından “daha yaşlı, daha erkek ve daha sağcı” 160 bin parti üyesinin seçeceğini belirtti. Gazete, iki aday Rishi Sunak ve Liz Truss’ın üyelerin desteğini almak için gelenekselciliği yarıştırdığını ve günümüzün komplike sorunlarına yeterince ciddi yaklaşmadığını, ülkeninse şu an güçlü ve pragmatik bir hükümete ihtiyacı olduğunu öne sürdü.
Financial Times
• Tunus'ta yapılan referandumda, Cumhurbaşkanı Kays Said'e geniş yetkiler verecek olan anayasa değişikliği kabul edildi. Seçime katılım oranının %27,5 olduğu referandumda seçmenlerin %92,3'ü anayasa değişikliğini onayladı.
