🗞️ Isıtma ve soğutmada alternatif bir çözüm: Isı pompası

Sivil toplum kuruluşları (Avrupa İklim Eylem Ağı, Sürdürülebilir Ekonomi ve Finans Araştırmaları Derneği, İklim İçin 350 Derneği, Fosil Yakıtların Ötesi, Yeşil Düşünce Derneği ve Greenpeace Akdeniz), "Kahramanmaraş depremleri sonrasında toparlanma/yeniden inşa sürecinde binalarda yenilenebilir kaynaklara dayalı ısıtma ve soğutma" başlıklı pozisyon metninde ile deprem bölgesi özelinde ve kentsel dönüşüm tartışmaları çerçevesinde binalarda yenilenebilir kaynaklara dayalı ısıtma ve soğutma sistemlerine ilişkin görüşlerini/taleplerini paylaşıyor. Böylelikle, özellikle dağıtık yenilenebilir enerji kurulumu ile de desteklenebilecek ve afetler karşısında dayanıklılığı destekleyecek ısı pompası sistemlerinin deprem bölgesinde kullanımının gündeme getirilmesi ve bu doğrultudaki planlamaları destekleyecek teknik bir çerçeve oluşturulması hedefleniyor.

• Isı pompası nedir/nasıl çalışır? Isı pompası –yaygın olarak kullanılan şekli ile– ortamda (hava, su ya da toprakta) var olan ısıyı alıp, elektrik enerjisi kullanarak yüksek ya da düşük sıcaklığa ulaştıran ve bu ısıyı bir başka ortama aktaran sistemi ifade etmektedir. Sistem, ısı enerjisinin %75’ini havadaki termal enerjiden, %25’ini de elektrik enerjisinden almaktadır. Isı kaynağı ve dönüştürücü sistemine göre farklı çeşitleri (havadan havaya, havadan suya ya da toprak kaynaklı gibi) bulunmaktadır.
• Neden önemli? Isı pompalarının, küresel karbondioksit emisyonlarını 2030'da en az 500 milyon ton –bugün Avrupa'daki tüm binek araçların yıllık karbondioksit emisyonlarına eşit miktarda– azaltma potansiyeline sahip olduğu tahmin edilmektedir. Sadece ısıtma değil, soğutma ve sıcak su temin etmek amacıyla da kullanılabilen ısı pompaları ile 2050 yılına kadar 2,6 milyar insanın klima ihtiyacını karşılanması beklenmektedir.

Raporda öne çıkan başlıklar şu şekilde:

Binalarda ısıtma ve soğutmada alternatif bir çözüm: Isı pompası

Bugün küresel gaz talebinin %15’inden fazlası, toplam emisyonların ise %10’u binalarda ısınmadan kaynaklanmaktadır. Küresel net sıfır hedefleri doğrultusunda motorlu araçlar pazarında olduğu gibi, evlerde de elektrifikasyonun artırılmasına yönelik çalışmalar hızlanmakta ve ısı pompaları da bu hedefleri destekleyen önemli araçlar olarak gündeme getirilmektedir.

• Artan talep: Isı pompası satışları, 2022 yılında –çift haneli büyümesinin ikinci yılında– bir önceki yıla göre %11 artış göstermiştir. Bu oran, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrasında, Avrupa’da yaklaşık %40 civarındadır.
• Verimlilik ve düşük maliyet: Isı pompaları, ortam ısısından faydalanmak için elektrik kullanmaktadır ve mevcut yoğuşmalı gaz kazanlarının (ev tipi kombiler) kullandığı elektriğin %20’si ile %30’u arasında elektrik tüketerek aynı miktarda ısı sağlayabilmektedir. Fosil yakıt kazanlarına kıyasla daha verimli çalışmaktadır ve daha az maliyetlidir. 
• Teşvikler: Öte yandan, ısı pompalarının kullanımının yaygınlaştırılması için verilen mali teşvikler, küresel ısınma talebinin %70’ inden fazlasını kapsayan 30'dan fazla ülkede hâlihazırda mevcuttur. Almanya’da 2028 yılına kadar yenilenebilir ısıtma ve soğutma sistemlerine geçişin maliyeti 9,16 milyar euro olarak hesaplanmaktadır.

Isı pompası kullanımının yaygınlaştırılması, Türkiye’nin karbonsuzlaşması bağlamında, gerçekçi bir adım olarak görülebilir.

Türkiye’de ısınma konutlardaki enerji tüketiminde tek başına %50-60 pay sahibiyken; toplam gaz tüketiminin %28’i de konutlarda gerçekleşmektedir. Bu durum, Türkiye’nin ısınmada gaz kullanımına bağımlı olduğunu göstermektedir. 2011-2021 döneminde gaz ithalatının %34 oranında arttığı ve tükettiği gazın %98’ini de ithal ettiği göz önüne alındığında; Türkiye’nin enerji krizleri karşısındaki bağımlı konumu ve bu bağımlılığın cari açık üzerindeki etkisi, önemli kırılganlık alanları olarak öne çıkmaktadır. 2016’da 32,8 milyar dolar olan enerji açığı, 2022’de 80 milyar dolara kadar yükselmiştir. Türkiye’de 2020 yılında elektrik üretiminde %42,4 pay sahibi olan yenilenebilir enerji kaynaklarının payının 2035 yılına kadar %54,8’e çıkarılması öngörülmektedir. Buna karşılık, binalarda yenilenebilir kaynaklara dayalı ısıtma ve soğutma için bir hedefe yer verilmemektedir.

Avrupa Birliği Komisyonu, Binaların Enerji Performansı Direktifi kapsamında ısınma sistemlerinde fosil yakıtlı kaynakların tüketiminden planlı ve aşamalı bir çıkış için 2035 tarihini işaret ediyor. Türkiye’de, Avrupa’daki örneklerinde de görüldüğü üzere, bu geçiş sürecinde öne çıkacak olan sistem, enerji verimliliği yüksek ve temiz bir çözüm olarak ısı pompalarıdır. Isı pompası kullanımının yaygınlaşması, enerji verimliliğini ve elektrik üretiminde yenilenebilir enerjinin payının artırılmasını gerektirmektedir. 2035 yılına kadar yenilenebilir enerji kaynaklarının kurulu güç içindeki payının (2020’de %52) %65’e, enerji yoğunluğundaki azalmanın (2020’de %25) %51 seviyesine ulaşmasının planlandığı Türkiye’de, yılda yaklaşık 10 bin ünite satış seviyesine ulaşan ısı pompalarının pazar hacminin daha da artması öngörülebilir. 

Talepler

Tıpkı, depolamalı güneş sistemlerinin farklı afet noktalarında, şebekeden bağımsız elektrik temini sağlamak amacıyla kullanımında olduğu gibi, ısı pompalarının kullanımı da ekonomik, yerelin ihtiyaçlarına duyarlı ve temiz uygulamalar olarak mekânsal planlara ve imar uygulamalarına dâhil edilmelidir. Isı pompasının farklı kullanım biçimleri, bölgedeki geçici yapılar için de kullanıma uygundur. 

Söz konusu tasarım, planlama ve uygulama süreçlerinde, ısı pompalarının bina ısıtma ve soğutmada en etkili kullanımı için sivil toplum kuruluşlarının talepleri aşağıdaki gibidir:

• Yeniden inşa sürecinde, enerji verimliliğini artıracak ısı pompalarının kullanımı önceliklendirilmelidir. Bu kapsamda Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından ısı pompalarının kullanımı –öncelikle belirlenen pilot bölgelerden başlanarak– orta vadede tüm yeni binalar için zorunlu hâle getirilmelidir.
• Yeniden inşa süreci, ısıtma ve soğutma tesisatlarının kurulumu ile bütüncül olarak ele alınmalıdır. Binaların ısı yalıtımı, ısı pompalarının kullanımını yaygınlaştıracak ve verimliliği artıracak önlemlerle bir araya getirilmelidir. Binalar, enerji ihtiyacının elektrifikasyonunu sağlayacak altyapıyla ve ısı pompalarının kurulumuna uygun biçimde tasarlanarak inşa edilmelidir. 
• Deprem sonrasında inşa edilecek konutlarda, yoğuşmalı kazanlarla ve solar panellerle desteklenen merkezi sistem kullanımı planlanmaktadır. Oysaki, bu planlamada bölgesel ısıtma sistemlerinin kurulması, sürdürülebilir ve faydalı bir çözüm olarak değerlendirilmelidir. 
• Daha verimli bir sistem kullanımı için, bölgede elektrik üretiminde yenilenebilir enerji payı artırılmalıdır. 
• Isı pompalarının kullanımında, montajda ve gerekli gaz kullanımlarında (örneğin F-gazlar) ilgili mevzuat oluşturulmalı ve uygulanmalıdır. 
• Isı pompalarının kullanımının yaygınlaştırılması için, fosil yakıtlı kaynaklara dayalı ısınmada sağlanan teşviklere karşılık, düşük faizli ve uzun vadeli krediler sağlanmasında destek ve zorunluluk mekanizmaları değerlendirilmelidir. Bu konuda hem kamu hem de sivil toplumun desteğiyle çalışmalar yürütülmelidir. Farkındalığı artırmaya yönelik çalışmalar düzenlenmelidir.