Çevre hukuku konusunda uzmanlaşmış David Estrin, “20 yıldır yapılan konuşmaların ardından politikacılardan sera gazı üzerine kurulan retorikler duymaya devam edeceğiz” diyor. Yani hükümetlerin ve karar alıcıların iklim krizi hakkında konuşmalarını sağladık. Evet, bu bir kazanım ama söz eyleme taşınıyor mu?

Mesela Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması’nda sunduğu hedefin yetersiz olması durumuyla ilgili sorumlu tuttuğun kişi ve kurumlar var ve sorumluları harekete geçirmek mi istiyorsunuz? O zaman climate litigation adı verilen hukuki işlemler üzerine okumak tam sizlik olabilir. Belki de zaten davalardan birini siz açmışsınızdır ama detayına inesiniz de vardır şimdi, kim bilir?

İklim davaları 101: Nedir, kim tarafından kime açılır?

İklim davaları; hükümetleri, kurumları ve şirketleri iklim değişikliğiyle ilgili olarak hedefleyen davalar olarak özetlenebiliyor. Davalar, yasal olarak temsil edilen kişiler veya gruplar tarafından açılabiliyor; davacılar, iklim krizi nedeniyle yaşadıkları zararlardan dolayı tazminat talep edebiliyor veya iklim kriziyle mücadele etmek için hükümetleri veya şirketleri sorumlu tutabiliyorlar.

• Bu sayede: Eylemler bütününün amacı, iklim kriziyle ilgili sorumlulukların belirlenmesi; hava kirliliği, enerji kaynakları, arazi kullanımı ve diğer faktörlerin iklim üzerindeki etkilerinin azaltılması veya tersine çevrilmesi konularında harekete geçilmesi çağrısında bulunmak.

Fotoğraf: Erhan Demirtaş

İlk iklim davası: 2006'dan bugüne mücadelede hukuki ayaklar

Yıl 2006. ABD'deyiz. Massachusetts ve diğer eyaletler, sera gazı emisyonlarının düzenlenmesi ve kontrol edilmesi için gerekli kuralların belirlenmesi konusunda Çevre Koruma Ajansı'ndan (EPA) harekete geçmesini istiyor. Böylece Massachusetts v. EPA, ABD'de açılan ilk iklim davası olarak kayıtlara geçiyor.

• İklim krizi ve yasal zorunluluklar: Dava, 2 Nisan 2007'de ABD Yüksek Mahkemesi tarafından karara bağlanıyor ve EPA'nın sera gazı emisyonlarını düzenlemesi gerektiği sonucuna varılıyor. Bu karar da ABD hükümetinin iklim krizi konusunda aldığı ilk yasal zorunluluk olarak kabul ediliyor.

Massachusetts v. EPA davasının sonucu, dünya genelinde hükümetlerin ve şirketlerin sera gazı emisyonlarını azaltmak ve iklim kriziyle mücadele etmek için daha fazla eylem planı oluşturmalarına neden oluyor.

11 Ocak 2019 eylemi, “Halkı cezalandırma, EPA’yı fonla!”
Fotoğraf: Joseph Prezioso/AFP, Kaynak: Getty Images

33 ülkeye karşı 6 genç iklim aktivisti

Kamuoyunda yer edinen iklim davaları arasında 33 ülkeye dava açan 6 iklim aktivistinin mücadelesi de bulunuyor. Catarina (22), Cláudia (22), Martim (20), Mariana (11), Sofia (18) ve André (15), fosil yakıtların yeraltında kalması için acil önlemler alınmazsa gelecek nesillerin ölümcül hava koşullarından etkileneceğini biliyorlar. Hükümetlerin yeterli önlemi almadıklarını düşündükleri için küresel iklim adaleti mücadelesini bir adım öteye taşımaya karar veriyorlar.

Bu yaz Portekiz'de geçtiğimiz yıla kıyasla daha endişe verici ve boğucu sıcaklık dalgaları yaşıyoruz. Bu nedenle mahkemenin davamıza 17 hakim atayarak ne kadar değer verdiğini görmek umut verici.

Şimdi umuyoruz ki bu hakimler davamızı mümkün olan en kısa sürede dinleyecekler ve Avrupa hükümetlerinin bizi korumak için gerekli acil önlemleri almalarını sağlayacaklar.

— Sofia Oliveira

• Özetle: İklim davaları, iklim krizi üzerine konuşmalar ve çalışmalar arttıkça vaatlerin eyleme dönme oranını takip etmek adına bir aktivizm şekline dönüyor. Böylelikle son yıllarda, dünya genelinde birçok iklim davası görülüyor ve sayıları da giderek artıyor. İklim krizi ve çevre hukuku konularında uzman sivil toplum kuruluşları ve hukuk firmaları, bu davaları yakından takip ederek kamuoyunu bilgilendiriyorlar.

3 Aralık 2019, Portekiz’de Greta Thunberg’in karşılanışı
Fotoğraf: Horacio Villalobos

Hukuki mücadeleler, iklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması veya tersine çevrilmesi için hükümetleri, kurumları ve şirketleri sorumlu tutarak eylem çağrısı yaptıkları için "İklimi değil, sistemi değiştir," motivasyonlu eylemlerde önemli bir rol oynuyor. Zira sorumlu tutulunca geriye iklim değişikliğine karşı daha etkili bir mücadele için gereken önlemleri almak kalıyor.

İklim değişikliğinin olumsuz etkilerine maruz kalan insanların haklarını korumaya yardımcı olan bu sistem, elimizdeki hukuki mekanizmaları kullanarak değişimin sürekliliğini de garantiye almış oluyor.

Dava, Türkiye’nin BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nden ve Paris İklim Anlaşması’ndan kaynaklı taahhütlerine uyumsuzluğu sebebiyle açıldı. Bu sebeple, Türkiye'nin ilk iklim davası, üç genç iklim aktivisti tarafından 8 Mayıs 2023 günü 12. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na açıldı.

• Bir adım geriden: Türkiye’nin güncellenmiş ulusal katkı beyanını Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) Sekretaryası’na sunmasının ardından iklim aktivistleri temel haklara erişim haklarının kısıtlanması hatta ortadan kalkması tehlikesinin altını çiziyor.
• Vaatler ne durumda?: Türkiye, 2030 yılında artıracağı emisyonlardan %41 azaltım taahhüdü veriyor. 2038 yılına kadar emisyonlarını artırmaya devam edeceğini ifade ediyor ve 2030’a kadar %30’dan fazla artış sözü verilmiş oluyor. 
• Riskli odak: Davacılar, hükümetten ara hedef belirlenmesini, belirsizliğin ortadan kaldırılmasını, gerçek bir azaltım taahhüdünde bulunulmasını ve bilimsel yöntemlerle Türkiye’nin karbonsuzlaşma politikasını belirlenmesini ve bağlayıcı hukuk kuralları hâline getirilmesini talep ediyorlar.

Doğal Hayatı Koruma Vakfı, Doğamız Kazansın başlıklı çağrısında 14 Mayıs 2023 Pazar günü Türkiye’de yapılacak seçimlerden sonra “daha güçlü, sağlıklı ve afetlere dirençli” bir ülke için hayata geçirilmesi gereken en acil ve öncelikli 10 talebi sıraladı. 

İlk üç talep şu şekilde:

1. İklim kriziyle mücadele için sera gazı emisyonlarının bugünden itibaren 2030’a kadar en az %35 oranında azaltılması.
2. Orman alanlarında, maden, turizm, yapılaşma gibi amaç dışı alan tahsisine ve aşırı ağaç kesimine son verilmesi.
3. Kara, deniz ve tatlı su ekosistemlerinde, Korunan Alanlarımızın 2030’a kadar %30’a çıkarılması.

İklim Haber ve KONDA Araştırma iş birliğinde tamamlanan Türkiye’de İklim Değişikliği Algısı ve Enerji Tercihleri 2022 araştırması Türkiye’de her 10 kişiden 8’inin iklim değişikliğinden endişelendiğini ifade ediyor.

• Çıktılar: Her üç kişiden biri çevre ve iklim politikalarının oy tercihlerini etkilediğini söylüyor. Araştırmaya katılanların %82’si Türkiye’nin iklim değişikliğiyle mücadelede yeterli çaba göstermediğini düşünüyor. 
• Editörün notu: Toplumun yalnızca %2’si iklim değişikliği diye bir şey olmadığını ifade ediyor. Umut verici.

İddia: Google, iklim değişikliği konusunda yanıltıcı bilgi yaymaktan gelir elde etmeye devam ediyor.

İklim dezenformasyonuna karşı çıkıldığı belirtilen şirket politikalarına rağmen YouTube, içeriklerinde hâlâ iklim dezenformasyonu içeren reklamlar yayınlanmaya devam ediyor. 

• Video’ların içeriği: Devam eden video’lardan biri bilim insanlarının kesinleşen bulgularına rağmen karbondioksit ve küresel ısınma arasında bir bağ bulunmadığını iddia ediyor. Diğeri, “İklim histerisi, beyaz ve Batı karşıtı komünist zorbalık için bir Truva atı görevi görüyor." beyanında bulunuyor.
  
• Araştırma çıktıları: Climate Action Against Disinformation (CAAD) ve Center for Countering Digital Hate (CCDH) tarafından gerçekleştirilen araştırma, yanlış bilgi barındıran 200 video’nun varlığını tespit etti.
• Toplam izlenme sayısı: YouTube’un politikalarına aykırı olmasına rağmen video’ların toplam 74 milyon izlenmesi bulunuyor.
• Nasıl engellenebilir?: Araştırma şirketleri, Google’ın bu tarz içeriklere reklam verilmesini engellemek için kısıtlamaları daha detaylı şekilde belirtmesi gerektiğini düşünüyor.
• Editörün yorumu: YouTube ve diğer reklam alan platformların, reklam içerisinde yer alan bilgileri teyit etmelerini sağlayan kontrol mekanizmaları kurmaları bu problemi çözmelerini sağlayabilir.