TL’de önemli para birimleri karşısında bir süredir devam eden değer kaybı trendinde dün ani bir kırılma yaşandı. Gece saatlerinde başlayan ancak piyasa açıldığında da ivmesi devam eden hareketle birlikte TL, USD karşısında %7’nin üzerinde değer kaybederek 23,2 seviyesini test etti. Kur güne 21,6 seviyesinden başlamıştı.

Yaşanan son gelişmeyle birlikte TL’nin USD karşısında yıl başından bu yana olan kaybı %23’ü aşarken yıllık değer kaybı %40’a yaklaştı. İşlem gününün ardından TL, son 1,5 yılın en kötü gününü geride bırakırken kurlarda yeni zirveler kayda girmiş oldu.

💾 Cep bilgisi: Basında sıklıkla karşımıza çıkan “devalüasyon” terimi, sabit kur rejiminde yaşanan değer kaybıdır. Serbest piyasada yaşanan kur hareketi ise “depresiyasyon” terimi ile açıklanır.

Sıçramanın sebebi neydi?

Seçim dönemine yaklaşırken TCMB ve kamu kanadının kuru stabil tutabilmek adına piyasa müdahalelerinde bulunduğu ifade ediliyordu. TCMB’nin rezerv varlıklarında özellikle seçim dönemine yaklaşırken gözlenen sert erime ise bu bilgileri teyit eder nitelikteydi.

Enflasyonu kontrol altında tutmak adına benimsenen bu yaklaşım, rezerv varlıklar üzerinde baskı yaratırken risk fiyatlamalarında yukarı yönlü hareketlerin yaşanmasındaki temel sebeplerden birine dönüştü. Öte yandan, içinden geçtiğimiz enflasyonist dönemde görece sabit kalan kur, reel olarak değerlenen TL anlamına geliyor ve ihracatçıların maruz kaldığı maliyet baskısının hafiflemesine yardımcı olmuyordu.

Ekonomi yönetiminin Mehmet Şimşek’de devredilmesinin ardından verilen güçlü “rasyonel politikalara dönüş” mesajı “kurallara dayalı uygulamalar” tezi ile desteklendi ve görünen o ki, bu söylemin ilk etkilerini görmeye başladık.

Kurun baskılanması adına atılan adımlara son verilmesi kur üzerinde bir süredir biriken baskının boşalması olarak değerlendirilebilir zira uluslararası bankaların araştırma birimlerinin yayımladıkları raporlarda USD/TL kurunun 25-30 bandında bir aralığa oturmasının beklendiği ifade ediliyordu.

Bloomberg, yaşanan gelişmeler eşliğinde yayımlanan haberinde, Hazine Bakanlığı’nın Merkez Bankası’ndan kamu bankaları aracılığıyla gerçekleştirilen döviz müdahalelerinin yumuşatılmasını istediğini yazdı. Haberde, değer kaybının %6’yı aşması halinde müdahaleye onay verildiği bilgisi de paylaşıldı.

Kısaca, geride kalan güne spekülatif bir atak yerine bir düzeltme hareketi olarak bakmak daha makul görünüyor. Ekonomi yönetiminin uygulamaya başlayacağı yeni politika seti yeni normaller eşliğinde kurgulanacak ve devreye alınacak.

Yansımalar

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, akşam saatlerinde paylaştığı İngilizce twitte, şeffaflık, tutarlılık, hesap verilebilirlik ve öngörülebilirlik mesajı verdi. Kurallara dayalı politika taahhüdünü yineleyen bakan, süreçte kısa bir yol ya da kolay bir çözüm olmadığını,  kurum olarak önceliklerinin ise ekibi güçlendirerek güvenilir bir program tasarlamak olduğunu belirtti.

As we navigate through domestic and international challenges, we affirm our commitment to rules based policy making to enhance predictability. While there are no short cuts or quick fixes, rest assured that our experience, knowledge & dedication will help us overcome potential impediments ahead. Our immediate priority is to strengthen our team and design a credible program.

Seçimler öncesinde adı TCMB başkanlığı için geçen Hakan Kara, mevcut adımla, faiz artırımının birleştirilerek sermaye girişi hedeflendiğini düşündüğünü yazdı.

Türk varlıkları dolar cinsinden ucuzlatılıp bir eşikten sonra (seviye sormayın) faiz artışıyla sermaye girişi amaçlanacak gibi görünüyor. Pratikte bunu yapmak kolay değildir ama döviz işlem kısıtlamaları devam ederken mümkün olabilir.

Ekonomim yazarı Alaattin Aktaş, reel efektif döviz kuru verisine atıfta bulunarak, TL’nin değerli değil değersiz olduğunu belirten bir yazı kaleme aldı. Aktaş, TL’nin esasen değersiz bölgede olmasına karşın değerli algısına sahip olmasının sebebini enflasyon hesaplamasının yanlış yapılmış olma ihtimaline bağlıyor.

Ya tüm ölçümler eksiksiz ve TL’nin değer kazanması, yani dolar ve euronun gerilemesi gerekiyor. Ya da bizim enflasyon ölçümümüz “biraz” hatalı, reel kur endeksi bu yüzden düşük görünüyor ve sonuçta dövizdeki artış beklentisi normal.

Uluslararası Finans Enstitüsü başekonomisti Robin Brooks ise TL’de hesapladıkları adil değeri kredi genişlemesi ile ilişkilendirdiklerini, kredi hızında yavaşlama gördükleri takdirde cari açığın yavaşlayacağını ve kurda adil değer olarak 21,0 seviyesini koruyacaklarını açıkladı.

Diğer varlıklar

Kur tarafında uzun süredir görmediğimiz hareketin yaşandığı günde dövize endeksli varlıklarda da doğal olarak hızlı bir değerlenme izlendi.

Altının ons fiyatı yaklaşık %1 değer kaybı ile 1.961 USD’ye gerilemesine karşın gram altının fiyatı  günü %6,7 artışla tamamladı. 1.450TL’yi aşan fiyat, tarihi zirve olarak kayda geçti.

Tahvil piyasasında, gösterge tahvilin faiz oranı 45 baz puan artışla %15,7 olurken, 10 yıl vadeli tahvilin faiz oranında 47 baz puan arttı ve %14,9 oldu. TLRef ise %10,0 seviyesinde sabit.

Borsa İstanbul ise günü %3,2 primle 5.561 puandan kapattı. 116 milyar TL’yi aşan işlem hacmi yine son günlerin yüksek seyrini teyit ediyor. Veriyle birlikte endekste haftalık getiri %13,8; aylık getiri ise %21,9 oldu.

Sonuç olarak

Yaşanan kur şokunun piyasa üzerindeki etkisi 2021’in sonunda yaşananlardan daha yumuşak olarak değerlendirilebilir. Özellikle son dönemde baskılanan kurun beslediği “düzeltme hareketi beklentisi” çoğu ekonomistin tahmininden daha hızlı ve ani gerçekleşmekle birlikte bir anlamda beklentiler dahilindeydi demek yanlış olmayacaktır.

Öte yandan, yaşanan hareketin ilk etkisini kurdan doğrudan etkilenen ürünlerin fiyatlarında göreceğiz. Bu bağlamda, akaryakıt fiyatlarında önemli miktarda artışa şahit olacağız. Bunu, ithal ürün fiyatlarındaki güncellemeler takip edecek.

Sürecin makro bacağında ise enflasyon verisinde artışla karşılaşacağız. Kurda yaşanan hareketin enflasyona etkisini doğrudan hesaplamak güç olmakla birlikte, manşet enflasyonda yukarı yönlü bir hareketle karşılaşmamız oldukça olası. Bu noktada, etkisi mayıs enflasyonu kadar olmasa da doğalgaz sübvansiyonunun sepet içinde “sıfır yükü” kur kaynaklı ivmeyi belirli ölçüde dengeleyecektir.

💾 Cep bilgisi: Geçtiğimiz yılın haziran ayında aylık enflasyon %4,95 olarak gerçekleşmişti. 5 Temmuz tarihinde açıklanacak enflasyon verisinde, aylık enflasyonun bu değerin üzerinde gelmesi durumunda yıllık manşet değerin arttığını göreceğiz.

Yaşanan hızlı değer kaybının kur korumalı mevduat kanalıyla hazine üzerine de ilave yük getireceği görülüyor. Kurun stabil seyrettiği dönemde sıfırlanan bu yük, şok öncesi mevduat yapan mudilere ilave ödeme yapılmasını sağlayacak. Bu noktada, hazinenin yükünü dengeleyecek unsur ise bankaların kur korumalı mevduat hesaplarına verdikleri faiz oranlarındaki üst sınırın kaldırılması olacak.

Sonuç olarak, öngörülebilirliği azaltan ani piyasa hareketleri her zaman kötüdür. Diğer yandan, baskılanan kurda yaşanan bu kırılmanın bir anlamda piyasadaki stresi azalttığı ve yeni politika setine geçişin bir teyidi olarak algılandığını da ifade etmek gerekiyor. Önümüzdeki birkaç günde yaşanacak hareketleri ise yakından izlemek gerekiyor zira kırılmanın bir trende dönüşmesi daha derin komplikasyonlara yol açabilir.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), yayımladığı “OECD Ekonomik Görünümü 2023” raporunun birinci sayısında Türkiye ekonomisi için 2023 yılı büyüme tahminini 80 baz puan yukarı yönlü revize ederek %3,6’ya çıkardı. Raporda iç talebin bu yıl da ekonominin itici gücü olmayı sürdüreceği ifade edilirken, zayıflayan ihracat rakamları nedeniyle ekonomik büyümenin geçen yıla göre yavaşlamasının beklendiği belirtildi.

Raporda ayrıca Kahramanmaraş merkezli depremlerin yol açtığı geniş çaplı hasarın ve olumsuz ekonomik etkilerin yeniden inşa faaliyetlerinin sağlayacağı destek ile büyük ölçüde telafi edilmesinin öngörüldüğü ifade edildi. 

“Göstergeler, yeniden inşa çalışmalarının hız kazanması ve depremden etkilenen bölgedeki ticaret ve sanayi üretiminin kısmen eski haline dönmesi nedeniyle faaliyetlerde hızlı bir toparlanmaya işaret etmektedir.

💉 Hatırlatma dozu: TÜİK tarafından yayımlanan dönemsel gayrisafi yurt içi hasıla verilerine göre inşaat sektörü, depremin ardından yeniden inşa çalışmalarının başlatıldığı birinci çeyrekte %5,1 büyüme kaydederek 6 çeyrektir süren daralma serisini sona erdirmişti.

OECD’nin 2023 yılı için işsizlik oranı için beklentisi yaklaşık %10 seviyelerinde seyretmesi yönünde olurken, enflasyonun ise genişleyici para politikalarının sürdürülmesi halinde 2023 ve 2024 yıllarında %40’ın üzerinde kalacağı tahmin edildi. 

“Özel tüketim, asgari ücretin %50 oranında artırılması ve mâli destek yoluyla desteklenecektir. Enflasyon, genişlemeci para politikası ve yüksek ücret artışı nedeniyle 2023 yılı boyunca yüksek kalacaktır. Riskler aşağı yönlüdür. Büyük dış finansman ihtiyacı ve hızla azalan rezerv tamponları, ekonomiyi türbülans ve ters rüzgarlara karşı oldukça kırılgan hale getirmektedir.”

Dünya enerji fiyatlarındaki dalgalanmaların, Türkiye için enerji arzında dışa bağımlılıktan kaynaklanan riskleri de öne çıkardığının ifade edildiği raporda, yakın zamanda başlanan ve 2023 yılı sonunda iç tüketimin yaklaşık %7'sini karşılaması beklenen yerli doğal gaz üretiminin bu riskleri bir miktar azaltmasının beklendiği belirtildi.

Tavsiyeler

Raporda beklentiler ile birlikte hükümete birtakım tavsiyelerde de bulunuldu. OECD’nin öncelikli tavsiyesi, hükümetin depremzedelere ve artan yaşam maliyetlerinden muzdarip olan düşük gelirli hanelere gerekli desteği sağlamaya devam etmesi, fakat bu desteğin sürekli tutulmaması ve mâli maliyetleri yönetilebilir tutmak adına destek için en kırılgan kesimin seçilmesi oldu.

Mâli politikaların yanı sıra enflasyon beklentilerinin çıpalanması adına para politikasının da önden yüklemeli bir şekilde sıkılaştırılması ve sürprizleri önlemek için gelecek sıkılaştırma hamlelerine ilişkin net bir iletişim süreci yürütülmesi tavsiyesi verildi.

“Enflasyon beklentilerinin sabitlenmesi kilit bir zorluktur. Para politikası, dikkatli bir şekilde zamanlanmış politika faizi artışları ve gelecekteki hamleler hakkında net iletişim ile sıkılaştırılmalıdır. Merkez Bankası'nın bağımsızlığına olan güvenin, Banka'nın yönetim kurulundaki devir hızının azaltılması da dâhil olmak üzere, artırılması gerekmektedir.”

Dünya Bankası ne dedi?

Dünya Bankası güncellediği Küresel Ekonomik Raporu’nda ülkemize dair büyüme beklentisini 50 baz puan artırarak %3,2’ye yükseltti. 2024 beklentisi ise 30 baz puan artışla %4,3’e çekildi. Depremin ülke ekonomisine etkisinin 2021 GSYH’sinin %4’üne yakın olduğunun ifade edildiği metinde, büyüme trendinin yeniden inşa çabaları ile desteklendiği ifade ediliyor.

💾 Cep bilgisi: Zayıflayan büyüme, finansal riskler başlığı ile yayımlanan raporda, artan faiz oranlarının küresel büyümeyi yavaşlatacağı ve finansal piyasalarda baskıyı artıracağı öngörülüyor. Raporda 2023 yılı küresel büyüme değeri %2,1’e çekilirken 2024 büyüme tahmini %2,4 olarak tutuldu. Çalışmada 2023 büyüme oranları ABD için %0,7; Avro Bölgesi için %0,4; Çin içinse %4,0 olarak tahmin ediliyor.

Temmuz ayının ilk haftasının yaklaşmasıyla birlikte Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nda da asgari ücret mesaisi başladı. Sabah gazetesinden Hazal Ateş'in haberine göre yeni bakan Vedat Işıkhan, Sosyal Güvenlik Kurumu, İŞKUR gibi bakanlığa bağlı kurumların bürokratlarından konuyla ilgili brifing aldı. Temmuz ayının ilk haftasında yapılması planlanan ara zamma ilişkin anket çalışmaları yapılırken, Asgari Ücret Tespit Komisyonu da Kurban Bayramı'nın hemen ardından toplantılarına başlayacak.

Beklenti, asgari ücretin eklenecek refah payı ile birlikte %30 artırılarak yaklaşık 11 bin TL düzeyine çıkarılması yönünde. Fakat asgari ücret zammı bütçeyi doğrudan etkileyen bir mesele olduğu için Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek'in tutumu da önemli olacak. 

🗣 Açıklama: Asgari ücret ile memur ve emekli maaşlarına yapılacak ara zamla ilgili HaberGlobal'e konuşan AK Parti Grup Başkanvekili Muhammed Emin Akbaşoğlu, "Şu ölçüyü verebilirim, her zaman kamuoyunu memnun eden, kamuoyunun alım gücünü enflasyonla beraber düşündüğümüzde hakikaten rahatlatan bir perspektifi yakalamaya çalıştık. Bu ilkemizden taviz vermeyeceğiz." ifadelerini kullandı.

ABD’de dış ticaret açığı 75,8 milyar USD’lik beklentilere karşın 74,6 milyar USD oldu. Açık, beklentilerin altında gelmesine karşın aylık bazda %23 artış gösterdi ve son altı ayın zirvesine tırmandı. Göstergede mart ayı verisi ise 64,2 milyar USD’lik açıktan 60,6 milyar USD açığa revize edildi.

Çin’de ise dış ticaret hacmi beklentilerden fazla geriledi. Ülkede ihracat yıllık bazda %7,5 gerilerken ithalat %4,5 geriledi. Veri ile birlikte ülkede mayıs ayında dış ticaret fazlası aylık 65,8 milyar USD oldu.

Avrupa Merkez Bankası'nın (ECB) en şahin üyelerinden biri olarak bilinen Hollanda Merkez Bankası Başkanı ve ECB Yönetim Kurulu Üyesi Klaas Knot, bankanın uyguladığı mevcut sıkılaşmanın yeterli olduğu konusunda ikna olmadığını ve enflasyonu düşürmek için daha fazla faiz artışı gerekebileceğini düşündüğünü ifade etti. Knot, geçtiğimiz günlerde yaptığı bir açıklamasında Eylül ayında yapılacak bir faiz artışına da açık olduğunu söylemişti.

💾 Cep bilgisi: ECB yetkilileri her ne kadar faiz artış döngüsüne ilişkin farklı mesajlar verseler de bankanın Haziran ve Temmuz ayı toplantılarında 25'er baz puan daha faiz artırımına giderek politika faizini %4,25'e çıkarması ve ardından beklemeye geçmesi ana senaryo olarak görünüyor.