Oyunbozan'a Hoşgeldiniz!

28 Mayıs, 2014 yılından beri Menstrüel Hijyen Günü olarak kutlanıyor. Bu tarih ve gün, Almanya merkezli bir sivil toplum kuruluşu olan Wash United  tarafından, menstrüel döngünün ortalama 28 gün olmasından dolayı belirlenmiş. Bu bilgileri teyit etmek için internette gezinirken küçük bir Oyunbozanlık yapmak zorunda kaldım. Vikipedi’de “Adet Hijyen Günü” başlığı altındaki açıklamalarda hâlâ ikili cinsiyet sistemine dayalı regl anlatımına, menstrüel hijyen ürünleri demek yerine ‘kadın hijyeni’ teriminin kullanıldığına ve dahası, regl yoksulluğunun yalnızca gelişmekte olan ülkelerle kısıtlandığına tanık oldum. İçeriği değiştirmek için Vikipedi’ye üye oldum ve değişiklikleri önerdim. Bakalım değişiklikleri onaylayacaklar mı, göreceğiz! 

Son 10 yılda Dünya’nın birçok ülkesinde regl yoksulluğu ve menstrüel hijyen hakkı üzerine olan çalışmalar giderek yaygınlaşmaya başlamış ve bizim gibi birçok regl aktivisti bu konuda farkındalık yaratmak için çalışmalarına devam etmektedirler. Biz de, Konuşmamız Gerek Derneği olarak, 28 Mayıs’ta hem uluslararası bir etkinlik organize ediyoruz hem de Tuvana Okuma İstekli Çocuk Eğitim Vakfı (TOÇEV) ile beraber yürüttüğümüz Sivas saha çalışmamızda toplamış olduğumuz önemli verileri ilk kez buradan sizlerle paylaşıyoruz. 

Konuşmamız Gerek Derneği olarak 28 Mayıs Menstrüel Hijyen Günü kapsamında global bir etkinlik düzenliyoruz. Bu etkinliğin temel amacı regl yoksulluğuna ve tabusuna karşı mücadele eden akademisyenleri, aktivistleri ve politika oluşturucuları bir araya getirerek önümüzdeki 5-10 yıl için bir regl mücadelesi ajandası belirlemek. 3 farklı oturumdan oluşacak bu etkinliğimizin dili İngilizce olup, Türkçe simultane çeviri servisi sağlanacaktır.  Etkinlik Türkiye saati ile 28 Mayıs Cuma günü 16.00 ve 20.00 saatleri arasında gerçekleşecektir. Bu etkinliğimiz için Sociologists of Women in Society (SWS) organizasyonundan bir destek fonu almaya hak kazandık. UN Women Avrupa ve Orta Asya Bölgesel Ofisi etkinliğimize çeviri ve teknik destek veriyor, aynı zamanda temsilcileri hem konuşmalar yapmak hem de tartışmayı gözlemlemek için toplantıda bulunacaktır. 

Etkinliğe kayıt yaptırmak için bu linkten kayıt yaptırabilirseniz çok seviniriz. 

Araştırma Ekibi: Bahar Aldanmaz, İlayda Eskitaşçıoğlu, Hilal Tekmen
Metin Editörü: Ezgi Tuba Emenir 

2019 yılında Konuşmamız Gerek Derneği, Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi, Tuvana Okuma İstekli Çocuk Eğitim Vakfı (TOÇEV), Sivas İl Milli Eğitim Müdürlüğü ve bir hijyenik ped firması işbirliğinde Türkiye’nin Sivas ilinde bulunan 16 ortaokulda saha çalışması gerçekleştirildi.

8-11 Nisan, 25-26 Nisan, 1-3 Mayıs ve 20-24 Mayıs 2019 tarihlerinde düzenlenen saha çalışmalarında 16 ortaokul ziyaret edildi ve bu okullarda 5.,6.,7. ve 8. sınıflarda öğrenim gören, yaşları 10 ile 15 arasında değişen yaklaşık 3630 öğrenciye eğitim verildi.

Saha çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen ziyaretlerde, öncelikle belirlenen program doğrultusunda eğitmenlerden biri (İlayda Eskitaşçıoğlu veya Bahar Aldanmaz) ve TOÇEV’den bir temsilci (Ülkü Baş Karagöz, Nuray Ertürk, Ceyda Demirbaşoğlu veya Aybike Yurtsever Guşa) günlük programa uygun olarak o gün eğitim verilecek ortaokullara giderek ilgili idari personel ile görüştü (müdür veya müdür yardımcısı). Ardından, okulların konferans salonlarına geçilerek sunumlar ile ilgili düzenlemeler yapıldı. Katılan öğrenciler, mümkün olduğu ölçüde 5., 6., 7. ve 8. sınıflar ayrı ayrı, yaşıtlarıyla beraber eğitim alacak şekilde konferans salonlarına alındı. Her eğitim bir ders saati, yani 40 dakika sürecek şekilde planlandı. Öğrencilerin konferans salonuna gelirken yanlarında birer kalem getirmeleri istendi.

Eğitmenlerin gözlemleri şu şekilde özetlenebilir:

●      Öğrenciler, regl olmak, ergenlik gibi konularda konuşmanın ayıp olduğu kanısında. Bu durum, belirli görsel tablolar açıldığında öğrencilerin gülüşmeleri, utanarak gözlerini kapatmaları veya bazı soruları kısık sesle sorma eğilimlerinde açıkça görüldü. Bu gibi konularda açıkça konuşabilmek için belirli bir süre geçmesi, öğrencilerin eğitmenlere güven duyması gerekti. “Regl olmak”, “vajina”, “rahim”, “döllenme” gibi kelimelerin anlamlarını bilmiyorlardı.

●      Öğretmenler ve yetişkinlerin konferans salonunda bulunmadığı zamanlarda öğrencilerin sorularını daha rahat sorabildikleri gözlemlendi.

●      Sık sık karşılaşılan sorulardan bazıları şu şekilde sıralanabilir: “Neden erkekler regl olmuyor?”, “Erkekler bu kanı nasıl dışarı atıyor?”, “Vajinadan gelen kötü kokulu akıntılar normal midir?”, “Üreme organı ne?", "Döllenme nasıl oluyor?", "Biz daha küçüğüz, derse girmesek olmaz mı?", "Hocam siz bunları anlatırken utanmıyor musunuz?", "Ee, biz bunu erkeklerden niye saklıyoruz ki?”, "Hocam ben daha olmadım, bu pedi anneme götürsem olmaz mı?".

●      Bazı öğrenciler, sorularını arkadaşlarının yanında sormaya utandığı için eğitimlerin sonunda eğitmenlerin yanına gelerek soru sormayı tercih etti. Çoğu, bu konuyu anneleriyle bile konuşmaya utandıkları, regl döneminde olduklarını öğretmenlerine söyleyemedikleri, ped satın alırken kimseye göstermemeye çalıştıkları gibi sorunlarını dile getirdi. Bazı öğrenciler ise "Ben bunları duymak istemiyorum, beni rahatsız etti. Çıksam olur mu?" diyerek sınıflardan ayrılmak istedikleri gözlemlendi.

●      Bazı öğrenciler, kendilerine hediye edilen pedleri almaya çekindi. Bunun başlıca sebebi, pedleri erkek sınıf arkadaşlarına göstermeden sınıfa taşıyabilme konusundaki çekinceleriydi.

●      Eğitimlerin sonunda, açıklamalar için teşekkür eden, rahatladıklarını ifade eden, yalnız olmadıklarını hissettiklerini belirten pek çok öğrenci oldu. Kısa süreli eğitimlerin başındaki gerginlik ve çekingenlik ile eğitimin sonundaki rahatlık arasındaki fark açıkça gözlemlendi.

Yukarıda belirtilen eğitmen gözlemlerine ek olarak, öğrencilerin verilen eğitimin etkinliğini ölçümleme amacıyla yapılan ön-test ve son-testlere verdikleri yanıtlar bir bilgisayar destekli veri analiz aracı olan SPSS ile analiz edildi.

Bulgular

●      Eğitimler aracılığıyla 3630 öğrenciye ulaşıldı. Bu öğrencilerin 2593’ü, ölçümleme amacıyla ön-test ve son-testleri doldurdu.

●      Yaşını yazmayan 58 öğrenci dışarıda bırakıldığı zaman, eğitime katılan öğrencilerin yaş ortalamasının 12 ve ulaşılan öğrenciler arasında yaşı en büyük olan öğrencinin 16 yaşında olduğu görüldü.

●      2593 öğrencinin 789’u (%30) imam hatip ortaokullarında öğrenim görmekte olup 1212’si (%47) imam hatip olmayan bir ortaokulda eğitim görmektedir. Geri kalan 592 öğrenci ise (%23) okullarının türlerini belirtmemiştir.

●      Yapılan 40 dakikalık eğitimin, öğrencilerin regl olmak ile ilgili bilgilerini artırmak konusunda etkili olduğu ayrıca istatistiksel veriler tarafından da desteklenmiştir.

Sonuç ve Öneriler

Sivas ilinde 8-11 Nisan, 25-26 Nisan, 1-3 Mayıs ve 20-24 Mayıs 2019 tarihlerinde gerçekleştirilmiş olan eğitimlerden ve ön-test, son-test verilerinin analizi sonucunda elde edilen bazı sonuçlar şu şekilde özetlenebilir:

●      Eğitime katılan öğrencilerin çoğu regl olmanın ayıp bir şey olduğunu düşünüyordu ve çoğu bu konularda ilk kez bilgi alıyordu.

●      Öğrencilerin büyük bir çoğunluğu hayatlarında daha önce regl kelimesini duymamıştı ve ne olduğunu bilmiyordu.

●      Öğrencilerin %36’sı eğitimin başında regl oldukları günlerde insanlara yakın olmalarının/durmalarının hem kendileri hem de diğer insanlar için tehlikeli olabileceğini düşünürken, bu oranın 40 dakikalık eğitim sonunda %21’e düştüğü gözlemlendi.

●      Ön-test ve son-testten toplamda alınabilecek en yüksek puan 12 iken, öğrencilerin ön-testteki performanslarının ortalaması 6.70 iken bu ortalama, eğitim tamamlandıktan sonra yapılan testte 7.89’a yükselmiştir.

Saha çalışmasındaki gözlemler ve ön-test ile son-test ölçümlemelerinin sonuçları doğrultusunda, Konuşmamız Gerek Derneği’nin önerileri şu şekilde sıralanabilir:

●      Saha çalışması eğitimlerinin yalnızca kişisel hijyen eğitimi vermekle kalmayıp, aynı zamanda tabu algılarını da kırabilmesi için 40 dakikadan daha uzun süreli eğitimler verilmeli

●      Öğrencilerin sorularını rahatça sorabilmesi için öğretmenler sunum salonlarında bulunmamalı

●      Oğlan çocukları ve öğretmenler için regl olmaya mutlaka değinen ayrı bir eğitim tasarlanmalı ve verilmeli

●      Okulların revirlerinde veya rehber öğretmenlerin ofislerinde öğrencilerin istedikleri zaman alabilecekleri pedler bulundurulmalı

●      Sunumların yansıtıldığı projeksiyon sistemlerinin bulunmadığı, imkanları daha az olan okullara da, sunumlar adapte edilerek (kitapçık dağıtımı veya basılı pano sunumları vb.) ulaşılmalı

●      Son olarak, istatistiksel olarak da açıkça etkili ve başarılı olmuş bu pilot proje kırsal kesimde mutlaka yaygınlaştırılmalıdır.

Sivas saha projesi, kırsal kesimde öğrencilerin regl olma konusunu bir tabu olarak kabul ettiğini, bu konudaki endişe verici bilgi eksikliğini, konuşamamanın yarattığı problemleri açıkça ortaya koymuştur. 40 dakikalık kısa süreli eğitimlerle dahi anlamlı bir değişiklik yaratılmış, gelişme kaydedilmiştir. Bu bakımdan, projenin kısa süreli hedeflerine ulaştığını söylemek mümkündür. Bu konudaki çalışmaların yaygınlaştırılması ve algıların değiştirilmesi için yukarıdaki öneriler doğrultusunda uzun süreli bir planlama yapılması gerekmektedir.

Konuşmamız Gerek Derneği, Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi, TOÇEV, Bir Hijyenik Ped Firması ve Sivas İl Milli Eğitim Müdürlüğü 5, 6, 7 ve 8. Sınıf Kız Öğrencilerle Yapılan Eğitim Çalışması; 2019.