ABD dolarının dünyanın rezerv para birimi olma rolünü kaybetme olasılığı son dönemde yatırımcılar arasında gündem konusu. 

Bu kaygı, temelde ABD'nin karşı karşıya olduğu kültürel ve ekonomik zorluklardan kaynaklanırken; Çin, Rusya, Hindistan ve Brezilya doların uluslararası arenadaki hakimiyetini azaltmaya çalışıyor. Bu dört ülkeden oluşan grup 3,2 milyarlık bir nüfus ve yaklaşık 24 trilyon dolarlık bir GSYH'ye sahip. Bu rakam ABD ile aşağı yukarı aynı, 16,6 trilyon dolarlık Avrupa Birliği GSYH'sinden ise daha fazla.

Dolar neden popülaritesini kaybediyor?

Başlıca sebepler; mali sorumsuzluk, düşük faiz oranlarıyla yapay biçimde örtbas edilen büyüme ve düşük borçlanma maliyetleri olarak görülüyor. Kaldı ki, faiz oranlarındaki artışa rağmen yatırımcılar dolar yerine altına yatırım yapmayı tercih ediyor.

Doların uzun vadeli düşüşünün göstergesi olan bir diğer ölçüt ise, ABD Hazine tahvillerinin yıllardır gelişmiş ülke tahvillerinden daha yüksek getiri ve daha düşük fiyatlarla işlem görmesi. Normalde, rezerv para birimine sahip ülkelerin borçlarının ekonomik görünümlerine göre yüksek talep görmesi beklenir ve böylece daha düşük seviyelerde borç ihraç edebilirler. Bu durum artık ABD için geçerli değil.

Dahası: ABD yönetimi son olarak Rusya'yı uluslararası ödemeler sisteminden çıkarıp varlıklarına el koyarak doları bir silah olarak kullanmayı seçti. Ardından Çin, Hindistan ve diğer ülkeler, bir gün kendilerinin de giderek agresifleşen ABD'nin hışmına uğrayabilecekleri konusunda endişelenmeye başladı. 

Ek olarak: Ayrıca ülkeler, ABD'de küresel mali çöküşe ve erimeye neden olabilecek bir bankacılık sistemi krizinden de endişe duyuyor.

Şimdi pek çok ülke, ekonomik güvenliklerini göz önünde bulundurarak, döviz rezervlerini çeşitlendirmek suretiyle dolara olan bağımlılıklarını azaltıyor. Yabancı rezervlerde ABD dolarının pazar payı 25 yıl önce %70'in üzerindeyken günümüzde %50'nin altına düşmüş durumda. Dünyanın geri kalanının aktif olarak dolara bağımlılıktan uzaklaşmaya çalıştığı bir dönemdeyiz.

📌 Editörün önerisi: Dolar tarafında işler iyi gitmiyor mu?

• Rusya, Çin, İran, Brezilya, Arjantin, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Hindistan. Dolara bağımlılığı azaltmaya çalışan ülkelerin sayısı her geçen gün artıyor.

Bu esnada: Yuanın uluslararası ödeme aracı olarak kullanılma oranı artarken dolara paralel bir ticaret sisteminin temelleri konuşulmaya devam ediliyor.

• Reuters verilerine göre, Mart ayında yuan cinsinden yapılan sınır ötesi ödemeler ve makbuzlar bir önceki ayki 434,5 milyar dolar seviyesinden 549,9 milyar dolara çıkarak rekor kırdı. Böylece tüm işlemlerin %48,4'ünde yuan kullanılırken, doların payı %46,7'ye geriledi.

Ne dediler? Eski İngiltere Hazine Bakanı ve Goldman Sachs Portföy Yönetimi Başkanı Jim O'Neill:

Doların küresel finansal sistemdeki rolüne yönelik algılanan tehditler yeni bir şey değil; 1980'lerde kariyerime başladığımdan beri sık sık karşılaşılan bir durum. ABD'nin dünyanın en büyük ekonomisi olmadığı bir dönem gelirse, doların statüsü sorgulanacaktır. BRICS ve potansiyel BRICS-Plus ülkeleri, kendi tasarrufları için doların gerçek bir alternatifini bulamadıkça, doların üstünlüğü gerçekten de tartışmalı olmayacaktır. 

Kısa-orta vadede...

ABD hükümetinin artan siyasi ve ekonomik baskıları, daha fazla ülkeyi dolardan kaçınarak riskleri dağıtmak için dolar dışı para birimlerini, özellikle de yuan varlıklarını depolamaya itecektir. 

2015 yılında Çin, diğer ülkelerle doğrudan yuan bazlı işlemlere olanak tanıyan kendi uluslararası ödeme sistemi Sınır Ötesi Bankalar Arası Ödeme Sistemi'ni (CIPS) başlattı. Çin, CIPS'i kullanarak SWIFT'e olan bağımlılığı daha da azaltabilir. 

• CIPS, 2022 yılında 96,7 trilyon yuan –14,1 trilyon dolar– üzerinde işlem gerçekleştirip 109 ülke  1.420 finans kuruluşunu sisteme bağladı.

Çin'in bir diğer avantajı, dijital para birimi e-CNY'yi sınır ötesi işlemlerin artan kullanım senaryolarında deneyebilme potansiyeli. 

• Bank of International Settlement (BIS) tarafından yayınlanan bir rapora göre, geçtiğimiz yıl Çin'in dijital para birimi sınır ötesi işlemlerin gerçekleştirilmesine yönelik 22 milyon dolarlık bir pilot programda en aktif şekilde işlem gören token oldu.

Sermaye, likidite ve çözümleme kurallarını sertleştirmeye yönelik düzenlemeler; Silicon Valley Bank, Signature Bank, Credit Suisse ve en son First Republic'in çöküşünün ardından artık daha da gündemde.

Financial Times'ın değerlendirmesine göre, krizlerin hepsi birbirinden farklı olsa da ortak noktalar var. Dördü de, mevduat sahiplerinin paralarını toplu halde çekmek için acele etmeleri, kredi verenlerin istikrarını bozması ve daha sonra müşterilerinin taleplerini karşılayabilmek için varlıklarını hızla satmak zorunda kalmaları nedeniyle gerçekleşen bir "bankaya hücum" dalgasından muzdaripti.

• Bankaya hücum; birçok müşterinin bankanın yakın gelecekte iflas edebileceğine inanması sebebiyle paralarını bankadan çekmesi durumu.

Faiz oranlarından kaynaklanan riskler ise son banka çöküşlerinin bir ortak noktası. Mevduat sahipleri fonlarını çekmeye koştuğunda, kredi verenler mevduat sahiplerinin paralarıyla satın aldıkları tahvilleri satmak zorunda kaldı.

Tedbirler alınacak mı?

• İngiltere ve ABD, belirsizlik ortaya çıktığında müşterileri kaçmaktan caydıracağını umdukları mevduat garanti programlarında değişiklik yapmayı planlıyor.
• Küresel düzenleyiciler ayrıca bankaların belirli bir hızdaki kaçışlara karşı hazırlıklı olmalarını gerektiren likidite karşılama oranında da değişiklik yapmayı düşünüyor. 
• ABD Federal Mevduat Sigorta Kurumu'nun (FDIC) Eski Başkanı Sheila Bair, "Likidite stres testi ve kuralları tüm ülkelerin daha fazla çalışması gereken bir alan" dedi. Bu da bizi Basel standartlarına getiriyor.

Önemli nokta: BDDK tanımına göre, Basel Bankacılık Denetim Komitesi 1974 yılında G10 ülkelerinin katılımıyla, üye ülkelerin bankacılık alanında bilgi ve birikimlerini paylaşmalarını sağlayacak bir platform olarak oluşturuldu. Komite farklı ülkelerdeki sermaye yeterliliği standartlarını yeknesaklaştırmayı amaçlayan Basel Sermaye Uzlaşısını (Basel-I) 1988 yılında yayımladı. Daha sonra finansal piyasalarda ve bankacılık alanındaki gelişmeleri de kapsayacak şekilde Basel-II Uzlaşısı 2004 yılında, Basel II.5 Uzlaşısı 2009 yılında, Basel III Uzlaşısı 2010 yılında, Basel IV Uzlaşısı ise 2017 yılında yayımlandı. 

• Söz konusu standartlar, finansal istikrarı artırmak amacıyla uluslararası düzeyde bankaların düzenleme, denetim ve uygulamalarını güçlendirmek ve üye ülkeler arasında tutarlı ve karşılaştırılabilir bir bankacılık düzenleme çerçevesi oluşturmayı amaçlıyor.

Basel Komitesi, kuralları "uluslararası aktif" bankalarına uygulamayı kabul etti; ancak bu terim hiçbir zaman tanımlanmadı. Bu nedenle, Avrupa'da düzenleyiciler kuralları neredeyse her kredi verene uygulamaya karar verirken, ABD'li düzenleyiciler aşamalı bir yaklaşım benimsedi: kuralları 700 milyar dolardan fazla bilançoya sahip bankalara uygularken, 250 milyar dolardan fazla olanlara daha hafif bir paket uygulandı.

Neden önemli? Varlıkları 250 milyar doların altında olan bir banka olarak SVB, yurt dışında önemli operasyonları olmasına rağmen Basel likidite kurallarına ve paketin diğer bazı unsurlarına uymak zorunda değildi. 

• Banka ayrıca Trump döneminde yapılan ve kredi verenlere stres testleri konusunda üç yıllık bir ek süre tanıyan deregülasyondan da yararlanmıştı.

SVB orta ölçekli banka iflaslarını tetiklemeden önce ABD yetkilileri bu hafifleştirilmiş kuralların uygunluğunu gözden geçiriyordu. Şu noktada yakın zamanda uygulanması beklenen bir değişiklik söz konusu değil. Hatta, 2017 Basel paketi çoğu ülkede 2025 yılına kadar ertelenmiş durumda. Eğer küresel kurallar kitabında yapılacak herhangi bir iyileştirme de benzer bir zaman çizelgesinde gerçekleşirse, sonuçlar 2030 yılına kadar görülemeyebilir.

Ek olarak: Axios'un değerlendirmesine göre; banka varlıklarının vadesi dolduğu ve vadeye kadar elde tutulduğu sürece, düzenleyiciler genellikle arada değer kaybetmelerinden endişe duymuyor. Bankalar faiz oranı riski almak ve iş döngüsünün iniş ve çıkışları boyunca kredi vermek için var.

Çözüme yönelik kaydedilmiş birkaç öneri:

• Bir banka iflas etmişse temettü ödemeleri ya da hisse senetlerini geri alması yasaklanmalı.
• Düzenleyiciler, orta ölçekli bankaların –bilançolarını güçlendirecek şekilde– birleşmelerini teşvik etmeli.
• Bankalar varlıklarının %20'sine eşdeğer olacak sermayeyi elde tutmaya zorlanmalı.