Bomonti, adını bir bira markasına da veren, kimliği, tarihsel arka planı, kendine has ritmi, söyleyecek sözü, anlatacak derdi, paylaşacak masası olan bir semt. 2016 yılında Bomonti’de ATÖLYE’de çalışmaya başladım. Bu vesileyle 2016 yılından 2020 Mart ayında pandemi başlayana kadar her gün Bomonti’ye geldim. Şimdilerde daha seyrek uğrasam da kendimi bir tutam “mahalleli” sayabilirim.

Emre

Değişimin ayak sesleri: konut ve otel projeleri

Bomontiada öncesinde dönüşümün ilk tetikleyicisi mahalledeki rezidans ve lüks yaşam alanlarıydı. Ne yazık ki bu da dönüşüm hikâyesinin nitelikli bir başlangıcı olmamasının sonuçlarına temel atmış oluyor. Organik pazar ve sonrasında antika pazarı mahallenin sosyal ve kültürel bir rotanın bir parçasına dönüşmesine alan açtı. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nin kampüsü de mahalleyi farklı bir yönde etkiledi. Buraya gelen öğrencilerin ihtiyaçlarına göre mahalle ve mahalleli değişti. Ancak bomontiada’nın (ve onun içinde yer alan Babylon ve ATÖLYE’nin) 2015 yılında açılması mahalledeki kültürel dönüşümün hızlanmasının nedeni oldu.

Bugün Bomonti tüm İstanbul’da olduğu gibi çarpık ve yanlış kentleşmeden muzdarip. Kocaman binaların arasına sıkışan parklar ve yürümeye elverişsiz kaldırımlarla dolu; yeme-içme meskenleriyle dönüşen, hafta sonları “turist” çeken ve kalabalıklaşan bir mahalledeyiz. Bomonti’de hafta içi özellikle çocuklar, öğrenciler, esnaf ve beyaz yaka çalışanlarla dolu bir insan trafiği varken hafta sonu daha çok mahalleli ve mahalleye genellikle sosyalleşmeye gelen bir güruh göze çarpıyor. Son birkaç yılda açılan üçüncü dalga kahveciler, burgerciler, Uzak Doğu’dan İtalya’ya dünya mutfağı sunan restoranlar, tatlıcılar, biracılar derken Bomonti’nin ziyaretçisi genelde yeme-içmeye, sosyalleşmeye ve tüketmeye odaklanıyor.

Bomonti manzarası

Dönüşümün tetikçisi: bomontiada

Soylulaştırma dediğimiz kavram sosyolojik, ekonomik, çevresel, psikolojik ve kültürel faktörlerin hepsi birlikte ele alındığında en doğru şekilde incelenebiliyor. Kişisel olarak hepsini aynı kefeye koyarak bir yorum yapamam. Ancak son altı yıldaki Bomonti deneyimime — ve 34 yıllık İstanbul deneyimime — dayanarak Bomonti’nin yine Türkiye’de es geçilen önemli bir konu olan kentsel plânlama(sızlık) nedeniyle yanlış dönüştüğünü düşünüyorum. Bomonti Bira Fabrikası’nın mirasını, Kurtuluş’un tarihini, Fransız Fakirhanesi’nin geçmişini, Şişli’nin genişlemesini, Nişantaşı’nın geldiği noktayı birlikte ele almadan bir semtin dönüşümü üzerine bir müdahale gerçekleştirmek doğru olmaz.

bomontiada da ne yazık ki hem kütlesi hem çektiği insan grubu hem de programlarıyla bunu kaçırıyor. Alanın ilk yıllarında Bomonti tarihini ve fabrika mirasını keşfetmeye yönelik mahalleyle ilişki kuran program ve içerikler mevcuttu. Bağımsız araştırmacı ve küratör Eda Yiğit’in Bomonti Bira Fabrikası’yla ilgili doktora tezi; 2016 yılında Şehrine Ses Ver, bomontiada ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi tarafından yürütülen keşif ve infografik atölyesi; Bomonti Bira Fabrikası ve Bira Bahçeleri’ni ele alan Kendine Has Sergi, ilk etapta aklıma gelen işler.

bomontiada'da

Ayrıca bomontiada da 2015-2017 yılları arasında Bomonti Bira Fabrikası ve Bomonti semti üzerine çeşitli paydaşlarla nitelikli içerik ve programlar üretti. Ancak sonrasında yapılan strateji değişikliği, Yapı Kredi’nin sponsorluğu gibi etmenlerle bunlar kaldırıldı. Dolayısıyla geldiğimiz noktada bomontiada, yeme-içme ve tüketim odaklı bir mekâna dönüştü. ATÖLYE, adanın yeni sakini Craft ve ara ara düzenlenen sergi ve konserler haricinde bomontiada’nın, yeni küçük kardeşi Galataport'la çok da farklı bir stratejisi olmadığını ve mahallesini tüketim odaklı bir soylulaştırmaya çabaladığını söylemek mümkün.

Bomonti sanat aksında mı?

Kitapçı, sanat atölyesi, galeri, eğitim alanı gibi yerler ya hiç yok ya da çok az. Bütün bunların üstüne bomontiada da güvenlikli girişi, belirli bir sosyoekonomik gruptan değilseniz satın alma gücünüzün yetmeyeceği restoran ve kafeleri, bir izleyici geliştirme ve programlama stratejisine sahip olmaması gibi etmenlerden ötürü ne yazık ki kamusal alan olmak için kaçırılmış bir fırsat. 

bomontiada Alt’ın kürasyonunun A Corner in the World ekibinin üstlendiği yıllarda mahallede özellikle görsel sanatlar, gösteri sanatları, film ve edebiyat gibi birçok alandan üretken insanın bir araya geldiği, birlikte ürettiği, deneyimlediği, paylaştığı bir dönem vardı ancak bugün gelinen noktada Bomonti’nin “sanat aksında” olduğunu ifade etmenin doğru olmadığını düşünüyorum. Birbirimizden öğrenmemiz için birbirimizle kesişmemiz, bir araya gelmemiz gerek. Bunun için de mahalledeki herkesin bir araya gelebileceği alanlar, programlar ve deneyimler gerekiyor. Feriköy Pazarı, Fransız Fakirhanesi’ndeki Bomonti Kermesi ve bir zamanlar bomontiada tarafından düzenlenen Panayır için bunu mümkün kılan etkinlikler diyebilirim. Bu etkinliklere eklenebilecek doğru müdahale ve programlama yaklaşımıyla birbirimizi dinlemeye ve birbirimizden öğrenmeye alan açabiliriz.

Feriköy Pazarı

Etrafımda Bomonti’de yaşayan sanatçı, küratör, sanat eleştirmeni ve kültür yöneticileri olsa da kültür profesyonellerinin hâlâ ağırlıklı olarak Beyoğlu ve Beşiktaş’ta — ve şimdilerde Kadıköy’de — daha yoğunlukta olduğunu söylemek mümkün. Bomonti sadece yaşamak açısından değil, üretim ve tüketim açısından da henüz bir sanat aksına dâhil değil. Semtin bomontiada dışında kültür tüketimi için başka bir uğrak noktası yok diyebiliriz.

bomontiada’nın görsel sanatlar, müzik ve film gibi alanlardaki geçici program odaklı yaklaşımı kültür sektörünü de bu bölgeye “geçici” müdaheleler yapmaya itti. bomontiada’da yıl boyu gerçekleşen geçici sergiler, fuarlar, performanslar, etkinlikler mevcutken Bomonti’ye açılan bir galeri, sinema, atölye, canlı performans mekânı göremiyoruz. Bu da semtin sanat aksında olması için henüz çok yolu olduğunu gösteriyor.

ATÖLYE'yle tanışalım önce, hayalleri bir olan insanların buluşma noktası mı burası yoksa amaçları ortak bir komün mü?

ATÖLYE, topluluğundan (komünite) güç alarak yaratıcı servisler geliştiren bir organizasyon. Farklı kurumlarla iş birliği yaparak sosyal, ekonomik, çevresel ve kültürel bir etki yaratmayı amaçlıyor.

ATÖLYE'de gerçekleşen Expat Spotlight etkinliği

ATÖLYE neden kendine Bomonti mahallesini mesken olarak seçti?

ATÖLYE, 2014 yılında ilk olarak Çukurcuma’da (Beyoğlu) bir beta mekânla açıldı. Sonrasında Babylon’un da arkasındaki Pozitif ekibinin bomontiada için hayal ettikleri misyonun bir parçası olmak üzere 2015 yılında bomontiada’nın sakinlerinden biri oldu. 

O yıllarda bomontiada için hayal edilen şey buranın kentle entegre, mahalle ölçeğinde dönüşüm yaratabilecek bir yaratıcı kampüs olmasıydı. Geldiğimiz noktada bunun ne kadar ve nasıl gerçekleştiği — veya gerçekleşmediği — bir tartışma konusu.

CreativeMornings Istanbul: Bülent Somay

Bomonti mahallesinden esinlenen bir proje üretildi mi bu süreçte?

ATÖLYE olarak hayata geçirdiğimiz çeşitli proje ve programlarımızda Bomonti mahallesini, mahalle sakinlerini ve mahalledeki farklı alanları işledik. 

Abdullah Gül Üniversitesi için düzenlediğimiz Kentsel Sürdürülebilirlik Yaz Okulu programı Birleşmiş Milletler’in sürdürülebilir kalkınma için belirlenen Küresel Hedefler’inden “Sürdürülebilir Şehir ve Yaşam Alanları” maddesine odaklanıyordu. Bu program kapsamında öğrenciler Bomonti mahallesini inceleyip bu mahallenin problemleri için çözümler ürettiler. Ayrıca 2017 yılından beri her yıl düzenlediğimiz Global Service Jam ve Global Goals Jam programlarımızda yine araştırma sürecinde mahallelilerle görüşüyoruz.

• Kazım Orbay Caddesi’nden geçerken Gürcü Katolik Kilisesi’ne uğramanın,
• Yürüyüş yapmak isteyince Kurtuluş Caddesi'nde ilerlemenin, kafayı kaldırıp eski apartmanlara, o pencerelerden sarkan poşetlere, sepetlere bakmanın,
• Montag'da bir kahveyle başlayan sabahların, kapı önünde otururken köpeğini gezdiren arkadaşımla selamlaşmanın,

Montag'da kahve

• Öğlenleri tüm mahalleye yetişmeye çalışan Badem’de her gün taze ev yemekleri yemenin,
• Tek başınaysan arkadaş edindiğin, arkadaşlarınla gidersen mutluluk veren Blok’un; canım pis bir şeyler yemek istediğinde enfes sokak yemeklerinin, sağlıklı beslendiğim dönem kocaman kaselerinin, akşamüstü bir iş çıkışı kokteylinin,

Blok'ta

• Alışverişi Feriköy Antika Pazarı'ndan yapmanın — çünkü her zaman keşfedecek yeni şeyler var,
• Güneşli ılık bir havada, bomontiada Avlu’da kitap açıp bütün günü geçirmenin; onu takiben The Populist'te oturup Kölsch içmenin; iş çıkışı biraz kulakların pasını silmek için Babylon’un.

The Populist