🧩 Taşlar yerine oturuyor

Gözer Fed ve Avrupa Merkez Bankası’nda olsa da dünyanın diğer ekonomilerinde de para politikası adımları atılmaya devam ediliyor.

Çin Merkez Bankası, gösterge kredi faiz oranlarını dokuzuncu kez üst üste sabit tuttu. Manşet enflasyonun sıfıra yaklaştığı ülkede, büyümenin desteklenmesi adına genişletici para politikası benimsenmiş durumda. Son kararla birlikte ülkede 1 yıl vadeli gösterge kredi faiz oranı %3,7; 5 yıl vadeli gösterge kredi faiz oranı ise %4,3 seviyesinde bulunuyor.

Ortadoğu’da ise enflasyonla mücadele patikasını koruyan İsrail Merkez Bankası, politika faizini onuncu kez artırarak %4,50’den %4,75’e çekti. Büyüme beklentisinin %3,5’lerden %2,5’lere çekildiği ülkede manşet enflasyon %5,0 olarak açıklanmıştı. Ülkede faiz artırımlarının devam etmesi bekleniyor. Bu sıkılaştırıcı patika, ülke tarihinde görülen en sert politika seti olarak kabul ediliyor.

ABD’de ise Minneapolis Fed Başkanı Neel Kashkari, Fed’in haziran toplantısından iki kararın da çıkabileceğini söyledi. Bu toplantıda faiz artırmamanın döngünün sona erdiği anlamına gelmeyeceğini söyleyen başkan, karar tarihine kadar gelecek verilere odaklanacaklarını söyledi.

💉 Hatırlatma dozu: Fed Başkanı Jerome Powell geçtiğimiz gün, 14 Haziran’da açıklanacak kararı işaret ederek, bankacılık sektöründe yaşanan kredi sıkılaşmasının faiz artırımı etkisi yapabileceğini ve politika faizini gerekenden daha az artırabileceklerini söylemişti.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), tüketici güven endeksinin mayıs ayında 3,6 puan artışla 91,1 puan seviyesinde gerçekleştiğini açıkladı. Böylece endeks, Temmuz 2018’den bu yana en yüksek değerini almış oldu.

Mayıs ayında hanenin maddi durumu endeksinin 70,6 seviyesinde gerçekleştiği, gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durum beklentisi endeksinin ise 5,3 puan artışla 100,5 seviyesine yükseldiği gözlemlendi. Bu veri, tüketicilerin mevcut maddi durumlarına ilişkin kötümser olduğu fakat gelecek 12 ayda genel ekonomik durumda toparlanma beklediği şeklinde yorumlanabilir. 

💾 Cep bilgisi: Tüketici güven endeksi, tüketicilerin maddi durumlarını, genel ekonomiye ilişkin mevcut durum değerlendirmelerini, gelecek dönem beklentileri ile harcama ve tasarruf eğilimlerini ölçen 200 puanlı bir endekstir. Endekste 100 puanın üstündeki değerler tüketici güveninde iyimserliği, 100 puanın altındaki değerler ise kötümserliği göstermektedir.

Tüketici güven endeksi verisine ilişkin değerlendirmede bulunan Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, Twitter hesabı üzerinden yaptığı açıklamada, “Tüketici güveninin artmasıyla ekonomimizin çarklarının daha da hızlanarak dönmeye ve beraberinde yatırımlar da artmaya devam edecektir.” ifadelerini kullandı.

Açılan ve kapanan şirketler

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), nisan ayında açılan şirket sayısının aylık bazda %19, yıllık bazda ise %14,7 azalarak 9 bin 174 seviyesinde gerçekleştiğini, kapanan şirket sayısının ise aynı ayda aylık bazda %1,9; yıllık bazda %34,7 azalarak bin 423 olduğunu duyurdu. 

Konuya ilişkin TOBB tarafından yayımlanan bültende Nisan 2023’te kurulan şirketlerin 3 bin 99’unun ticaret, bin 395’inin inşaat, bin 286’sının ise imalat sektöründe kurulduğu, kurulan şirketlerin 888’inin ise yabancı ortaklığa sahip olduğu ifade edildi.

Faiz beklentisi

Bloomberg HT tarafından 15 kurumun katılımıyla düzenlenen anketin sonuçlarına göre Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın perşembe günü düzenlenecek PPK toplantısında politika faizini %8,5 seviyesinde sabit bırakması bekleniyor.

Mayıs ayı toplantısı için yapılan tahminin yanı sıra 6 kurum yıl sonu politika faizine ilişkin beklentilerini de aktardı. Kurum tahminleri arasında en yüksek yıl sonu politika faizi tahmini %30 olurken, en düşük tahmin ise %5 oldu.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE) verilerine göre endeks aylık bazda %2,4; yıllık bazda ise %40,1 oranında arttı. Veriyle birlikte endekste düşüş sekizinci ayına taşındı. Endekste yıllık değişim oranında zirve %118,9 ile 2022 Ağustos’ta kaydedilmişti. Endeksin detaylarında imalat sektöründe yıllık YD-ÜFE değerinin %40,2 olduğu görülüyor. 

Mal gruplarında ise yıllık enflasyonun en yüksek olduğu kalem %44,9 ile sermaye malları. Enerjide yıllık enflasyon ise, özellikle son aylarda yaşanan aşağı yönlü fiyat hareketlerinin de etkisiyle %14,7 olarak ölçülmüş durumda. Enerji, bu ay endekse pozitif katkı verdi. Endekse konu 24 alt sektörün 16’sında yıllık ÜFE manşet değerin üzerinde ölçülürken bu alanda liderlik %64,2 ile içecekler grubunda yer alıyor. İçecekler grubunda aylık enflasyon ise -%0,72 ile toplam değeri aşağı çeken kalemlerin başında yer alıyor.

TÜİK ayrıca Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi (Tarım-GFE) verilerini de açıkladı. Eylül 2022’den %138,2 ile zirve yapan endeksteki yıllık artış oranındaki düşüş trendi ivmelenerek devam ediyor. 2022 yılı genelinde, yıllık artış ortalaması %115 olan endekste açıklanan son değer %49,7 oldu. Bu, 2022 başından bu yana ölçülen en düşük değer. Endeksin ana gruplarında mal ve hizmet girdilerinde yıllık artış oranı %46,0 olurken, tarımsal yatırıma katkı sağlayan mal ve hizmetler grubunda yıllık enflasyon %80,4 olarak ölçülmüş durumda. Endekse konu 11 alt gruptan altı tanesi ortalamanın üzerinde değişim göstermiş durumda. Aylık bazda ise, gübre fiyatlarında görülen %2’nin üzerindeki düşüş endeksi aşağı çeken unsurların başında yer alıyor. Öte yandan, malzemeler grubundaki aylık artış oranı %5,1 (yıllık %93,3) olarak gerçekleşmiş durumda. Veriler, gıda enflasyonunun yapışkan doğasını teyit eder nitelikte.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), mart ayına ilişkin işsizlik oranı güncellemesini yayımladı. Yayımlanan verilere göre mart ayında 38 OECE üyesinin işsizlik oranı ortalaması bir değişim göstermeyerek %4,8'de sabitlendi ve 2001 yılından bu yana kaydedilen en düşük seviyede kalmaya devam etti.

Mart ayında 15 OECD ülkesinin işsizlik oranında bir değişim yaşanmazken, 14 ülkenin işsizlik oranı aşağı yönlü, 5 ülkenin ise yukarı yönlü hareket gösterdi. Birlik üyelerinin genç işsizlik oranı ortalaması ise %10,5 ile 2005'ten bu yana en düşük seviyelerde seyretmeye devam ediyor.

OECD güncelleme ile birlikte üye ülkelerin işsizlik oranlarının gösterildiği bir tablo da yayımladı. Tabloda yer alan verilere göre Türkiye, %10,0 ile en yüksek işsizlik oranına sahip beşinci OECD ülkesi oldu. Sıralamada Türkiye'nin ardından Kolombiya, Kosta Rika, Yunanistan ve İspanya geliyor. Üye ülkeler arasında en düşük işsizlik oranıysa %2,6 ile Çekya'da kaydedildi.

Ata İttifakı’nın cumhurbaşkanı adayı Sinan Oğan, akşam saatlerinde yapacağını ilan ettiği basın toplantısında, 28 Mayıs seçiminde Cumhur İttifakı’nı destekleyeceğini açıkladı. “İlk turda bize oy veren seçmenlerimizi 2. turda Sayın Erdoğan’ı desteklemeye davet ediyorum” diyen Oğan’ın açıklaması tamamen olmasa da belirli oranda piyasa tarafından fiyatlanmıştı.

Oğan’ın açıklaması, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bir dönem daha seçilme ihtimalini güçlendirirken ekonomi politikaları ile ilgili soru işaretlerinin güçlenmesine yol açıyor. Oğan, yaptığı açıklamada “faiz odaklı politikaların yeniden gözden geçirilmesi” gerektiğini ifade etse de taraflar arasında bu konuda tastamam bir mutabakat sağlanıp sağlanmadığı ise meçhul.

💉 Hatırlatma dozu: Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati başta olmak üzere hükumetin ilgili tarafları, önceki günler ve haftalarda verdikleri mesajlarda mevcut politikanın sürdürüleceğini ifade ediyorlardı. Hatta, Cumhurbaşkanı Erdoğan hafta sonunda  CNN International’a verdiği mülakatta da bu soruya “kesinlikle” yanıtını vermişti.

Piyasa yansımaları

Borsa İstanbul 100 endeksi düşüş trendine devam ediyor. Güne 4.533 puandan başlayan endeks, açılıştan kısa süre sonra gün içi zirvesi olan  4.550 puanı görmesine karşın 1 saat içinde 100 puan birden geriledi. Günün kalanında yatay seyreden endeks, Oğan’ın açıklamaları ile birlikte önemli bir oynaklığa şahit oldu. Oğan’ın konuşmaya başladığı esnada 4.480 puan seviyesinde olan endeks 4.492 puanı gördükten hemen sonra gün içindeki en düşük seviyesini görerek 4.435 puana geriledi. Endeks günü %0,8 kayıpla 4.466 puandan kapattı. Endeksteki düşüşü, seçimin ilk ayağı öncesinde önemli miktarda prim yapan bankacılık endeksi sürükledi. Endekste günlük kayıp %3,4 oldu.

💾 Cep bilgisi: Son işlem gününün ardından Borsa İstanbul 100 endeksinde aylık kayıp %10,9 olurken aynı değer yıl başından bu yana bakıldığında %18,9 oldu.

Borsa İstanbul’daki çalkantılı seyrin yanında bir süredir artış trendinde olan mevduat faizlerinde de yukarı yönlü trend devam ediyor. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası verilerine göre, 3 aya kadar vadeli açılan TL mevduat hesaplarında uygulanan faiz oranı %30,5’e ulaştı. Bu değer, 2002 finansal krizinden sonra görülen en yüksek değer olarak kayda geçti.

💉 Hatırlatma dozu: 2018 yazında yaşanan ve ABD eski başkanı Donald Trump’ın Twitter mesajı ile tetiklenen şokta bu vade için raporlanan faiz oranında zirve %27,2 olarak raporlanmıştı.

Kaynak: TCMB - elektronik veri dağıtım sistemi

Söz konusu veri serinde 1 aya kadar olan TL vadeli mevduat hesaplarında da yaklaşık dört yılın ardından %20 eşiğinin aşıldığı görülüyor. Mevduat faizlerinde yaşanan bu eğilim, kredi faiz oranlarının da politika faizinden uzaklaşması eğilimini güçlendiriyor. Bu noktada alınan regülatif önlemler ve pek çok kredi grubu için eşik değer üstü fiyatlamalarda devreye giren menkul kıymet tutma yükümlülüğü ise fonlama pencerelerinin kapanmasına yol açıyor.

Söz konusu fiyat hareketinin özel sektör tahvil ihraçları ve Takasbank Para Piyasası’ndaki yansımalarının da paralel olduğunu söylemek mümkün. Özel sektör tarafından ihraç edilen menkul kıymetlerin vadeleri 60 güne kadar gerilerken faiz oranlarının %30’ların üzerine çıktığı görülüyor. Takasbank para piyasasında ise gecelik ortalama fonlama maliyeti %20,7 seviyesinde gerçekleşti. Söz konusu oran bir hafta önce %25,8 olmuştu. Yaklaşık bir ay önceki (17 Nisan) fiyatlama ise %14,9 idi.

Kur tarafında ise günün erken saatlerinde rekor bir fiyatlama geçtiği görüldü. Kısa süre sonra normalleşen değere karşın sabah görülen 20,18 seviyesi yeni bir tepe noktası olarak kayda geçti. Söz konusu olağan dışı fiyatlamanın ardından kur bir süredir alışılageldik yatay seyrine geri döndü.

Kaynak: Investing.com

Ekonomim Gazetesi’nden Merve Yiğitcan imzalı makalede ise spot döviz piyasasında sıkışıklık yaşandığı, bankaların efektif çekimler için 5.000USD gibi düşük sınırlar belirledikleri ve saat 11.00 sonrasında döviz satışı yapmadıkları haberleştirildi. Söz konusu makalede yer verilen alıntı mesajlar ise piyasada faaliyet gösteren kurumların yaşadıkları zorluklar ve endişeleri sıralıyor.

İç piyasa bunlar yaşanırken Goldman Sachs, yayımladığı notta TCMB’nin birinci önceliğinin sistemden çıkışı engellemek olduğunu ifade etti. TL’nin değerinin stabil tutulmasının da önemli bir amaç olarak belirtildiği notta, söz konusu fiyatlamaların bunun bir işareti olduğu ifade ediliyor. Notta ayrıca, rezervler üzerindeki baskının da cari dengenin finansmanı için yapılan kullanımlara bağlandığı görülüyor.

💉 Hatırlatma dozu: TCMB’nin toplam döviz rezervi 12 Mayıs ile biten haftada 9 milyar USD birden azalarak 105,1  milyar USD’ye gerilemişti. Veriyle birlikte, toplam rezervde yıl başından bu yana yaşanan erime 23,6 milyar USD’ye yükselmişti. Mevcut durumda, kurumun net döviz rezervi 2002’den bu yana görülen en düşük seviyeye, 2,3 milyar USD’ye geriledi.

Risk fiyatlamalarının azami seviyeye çıktığı seçim öncesi dönemde oynaklığın devam etmesi ve stabilite adına atılan adımların korunması beklentisi ana senaryo olarak kabul ediliyor. Bu senaryoya, Perşembe günü yapılacak Para Politikası Kurulu toplantısında politika faizinin sabit tutulması da dahil edilmiş durumda.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), Devlet Borçlanma Görünümü 2023 raporunu yayımladı. Raporda yer alan bulgulara göre OECD ülkelerinin borçlanma ihtiyaçları 2022 yılında, Covid-19 pandemisinin patlak verdiği 2020 yılına kıyasla %20'den fazla azalış gösterdi. Aynı dönemde dış borç/GSYH konusunda OECD ortalaması ise %88'lik zirve seviyeden %83'e geriledi. 

Fakat yine raporda yer alan bilgilere göre borçlanma ve borç seviyeleri, gerileme eğilimlerine rağmen pandemi öncesi seviyelere kıyasla önemli ölçüde yüksek seviyelerde seyretmeye devam etti. 2022'de OECD ülkelerinin borçlanma ihtiyacı 2011-2019 ortalamasının %43 üzerinde gerçekleşti ve dış borç/GSYH oranı gerileme eğilimine rağmen salgın öncesi seviyenin yaklaşık 10 puan üzerinde yer aldı.

Raporda, 23 trilyon USD'lik OECD pazarlanabilir borcunun neredeyse yarısının vadesinin 3 yıl içinde dolmakta olduğu ve yakın zamanda ödenmesi gereken bu borcun hükümetleri büyük mâli kısıtlamalarla karşı karşıya bırakacağı da ifade edildi. 

Raporda ayrıca OECD ülkelerinin borçlanma maliyetlerinin 2021 yılına kıyasla kısa vadede neredeyse üç kat arttığı ve artmaya da devam edecek gibi göründüğü, bunun da pek çok ülkenin önümüzdeki yıllarda bütçelerinin daha büyük bir kısmını borç servisi için harcamasını gerektireceği belirtildi. 

Konuya ilişkin değerlendirmede bulunan OECD Genel Sekreteri Mathias Cormann, "2023 yılı, Rusya'nın Ukrayna'ya karşı başlattığı saldırı savaşının mali ve ekonomik yansımalarının da etkisiyle, yeni gerçeklere ve hızla gelişen piyasa ortamına uyum sağlayan devlet ihraççıları için uzun ve elverişli finansman koşulları döneminin sonuna işaret ediyor" ifadelerini kullandı.

👉 Öte yandan: Raporda sürdürülebilir devlet tahvillerinin durumuna da değinilerek bu tür tahvillerinin toplam stokunun 325 milyar USD'yi aştığı ve tahvillerin %75'inin iklim ve çevre projelerine odaklanmış olduğu ifade edildi. 2022'de on ve 2023'ün ilk çeyreğinde dört yeni ülkenin sürdürülebilir tahvil ihracı yaptığı belirtilerek, bu tür araçları ihraç eden ülkelerin sayısının artmakta olduğu vurgulandı.