Özgürlük Gündemi'nin yeni sayısından herkese merhaba.Bu hafta sizler için derlediklerimiz:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anayasa:&nbsp;Siber Güvenlik Kanunu Teklifi Ne Getiriyor?,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Otel Yangını:&nbsp;Grand Kartal Otel, Devlet Kapasitesi ve Hükümetin Öncelikleri,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonomi: Maliyet Minimizasyonu ve İnsan Hayatının Önemsizleşmesi. </li></ul>

Özgürlük Araştırmaları Derneği'nin hazırladığı Özgürlük Gündemi, Türkiye’nin hukuk devleti, ekonomi, siyaset ve sivil toplum gündemine ilişkin vakıaların değerlendirildiği, iki haftada bir pazartesi günü yayımlanıyor.

Özgürlük Araştırmaları Derneği'nin iki haftada bir Türkiye gündemine ilişkin vakıaları değerlendirdiği bültendir.

Özgürlük Gündemi

Siber Güvenlik Kanunu Teklifi Ne Getiriyor?, Maliyet Minimizasyonu ve İnsan Hayatının Önemsizleşmesi, Grand Kartal Otel, Devlet Kapasitesi ve Hükümetin Öncelikleri.

Otel Yangını ve Devletin Kapasitesi

Özgürlük Gündemi'nin yeni sayısından herkese merhaba.Bu hafta sizler için derlediklerimiz:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anayasa:&nbsp;Venedik Komisyonunun HSK’ya İlişkin Görüşü,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yerel Yönetimler:&nbsp;Kayyum, Gözaltı ve Öcalan’ın Serbest Kalması,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonomi: Enflasyonla Mücadele Döneminde Artan Vergiler. </li></ul>

Venedik Komisyonunun HSK’ya İlişkin Görüşü, Enflasyonla Mücadele Döneminde Artan Vergiler, Kayyum, Gözaltı ve Öcalan’ın Serbest Kalması. 

Kayyum, Gözaltı ve Öcalan’ın Serbest Kalması

Özgürlük Gündemi'nin yeni sayısından herkese merhaba.Bu hafta sizler için derlediklerimiz:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anayasa:&nbsp;AYM’nin ‘’Yargılamanın Doğrudanlığı’’na İlişkin Kararı,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yerel Yönetimler:&nbsp;Belediyelerin Kreşlerine Müdahale,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonomi: Ortodoks Politikalarda İkinci Aşama.</li></ul>

AYM’nin ‘’Yargılamanın Doğrudanlığı’’na İlişkin Kararı, Ortodoks Politikalarda İkinci Aşama, Belediyelerin Kreşlerine Müdahale.

Belediyelerin Kreşlerine Müdahale

Özgürlük Gündemi'nin yeni sayısından herkese merhaba.Bu hafta sizler için derlediklerimiz:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anayasa:&nbsp;İnsan Hakları Komitesinin Türkiye Gözlem Raporu,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yerel Yönetimler:&nbsp;CHP’li Belediyelere Kayyum, Soruşturma, İnceleme ve Haciz Tehdidi,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonomi:&nbsp; Trump Dönemi Ekonomik Beklentiler.</li></ul>

CHP’li Belediyelere Kayyum, Soruşturma, İnceleme ve Haciz Tehdidi, Trump Dönemi Ekonomik Beklentiler, İnsan Hakları Komitesinin Türkiye Gözlem Raporu.

İnsan Hakları Komitesinin Türkiye Gözlem Raporu

Özgürlük Gündemi'nin yeni sayısından herkese merhaba.Bu hafta sizler için derlediklerimiz:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anayasa:&nbsp;Açık Radyo Kapatıldı,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bireysel Özgürlükler:&nbsp;Jeopolitik Riskler Bahane, Vergi Yükü Gerçek,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonomi: 2024 Nobel Ekonomi Ödülü Ne Anlatıyor?</li></ul>

2024 Nobel Ekonomi Ödülü Ne Anlatıyor?, Açık Radyo Kapatıldı, Jeopolitik Riskler Bahane, Vergi Yükü Gerçek. 

Jeopolitik Riskler Bahane, Vergi Yükü Gerçek

Özgürlük Gündemi'nin yeni sayısından herkese merhaba.Bu hafta sizler için derlediklerimiz:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anayasa:&nbsp;Türkiye Toplumunun Hukuk Devleti Talebi Var mı?</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sinan Ateş Davası:&nbsp;Sinan Ateş Davasında Karar Açıklandı,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonomi: Mehmet Şimşek'in Nakit Tercihine Müdahalesi. </li></ul>

Sinan Ateş Davasında Karar Açıklandı, Mehmet Şimşek'in Nakit Tercihine Müdahalesi, Türkiye Toplumunun Hukuk Devleti Talebi Var mı?

Türkiye Toplumunun Hukuk Devleti Talebi Var mı?

Özgürlük Gündemi'nin yeni sayısından herkese merhaba.Bu hafta sizler için derlediklerimiz:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anayasa:&nbsp;Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türkiye,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bireysel Özgürlükler:&nbsp;Türkiye'nin En Büyük Veri Sızıntısı İddiası: 108 Milyon Kişinin Kişisel Verileri Çalındı,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonomi: İthalatta Korumacılık ve İşsizlik İlişkisi.</li></ul>

Türkiye'nin En Büyük Veri Sızıntısı İddiası: 108 Milyon Kişinin Kişisel Verileri Çalındı, İthalatta Korumacılık ve İşsizlik İlişkisi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türkiye.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türkiye

Özgürlük Gündemi'nin yeni sayısından herkese merhaba.Bu hafta sizler için derlediklerimiz:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anayasa:&nbsp;İşlenmeyen Tarım Arazilerinin Kiraya Verilmesi,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bireysel Özgürlükler:&nbsp;İstanbul’un Politikleşen Sarı Taksi Krizinde Sürpriz Gelişme,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonomi: Orta Vadeli Program Öngörüleri.</li></ul>Keyifli okumalar dileriz, Özgürlük Araştırmaları Derneği

İstanbul’un Politikleşen Sarı Taksi Krizinde Sürpriz Gelişme, Orta Vadeli Program Öngörüleri, İşlenmeyen Tarım Arazilerinin Kiraya Verilmesi.

İşlenmeyen Tarım Arazilerinin Kiraya Verilmesi

Özgürlük Gündemi'nin yeni sayısından herkese merhaba.Bu hafta sizler için derlediklerimiz:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anayasa:&nbsp;AYM’nin Son Can Atalay Kararı</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yasama:&nbsp;Mecliste Olağanlaşan ve Tasdik Edilen Şiddet&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonomi: Cari Denge Üzerinden Kura Müdahale Tartışması</li></ul>Keyifli okumalar dileriz, Özgürlük Araştırmaları Derneği

AYM’nin Son Can Atalay Kararı, Cari Denge Üzerinden Kura Müdahale Tartışması, Mecliste Olağanlaşan ve Tasdik Edilen Şiddet.

Mecliste Olağanlaşan ve Tasdik Edilen Şiddet

Özgürlük Gündemi'nin yeni sayısından herkese merhaba.Bu hafta sizler için derlediklerimiz:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bireysel Özgürlükler:&nbsp;Instagram Yasağı</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yerel Yönetimler:&nbsp;Hükümet Harekete Geçti: Muhalif Belediyelere Haciz İşlemleri Başladı</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekonomi: Kara Pazartesi ve Piyasaların Kurtarılma Sorunu</li></ul>Keyifli okumalar dileriz, Özgürlük Araştırmaları Derneği

Hükümet Harekete Geçti: Muhalif Belediyelere Haciz İşlemleri Başladı, Kara Pazartesi ve Piyasaların Kurtarılma Sorunu, Instagram Yasağı. 

Instagram Yasağı

Ekonomi hakkında yayımlanmış makalaler ve yayınlar

Ekonomi

Sosyal farkındalık hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

Sosyal Farkındalık

Politika hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

Politika

Haber

10 Ocak 2025 tarihinde TBMM Başkanlığı’na sunulan Siber Güvenlik Kanunu teklifi, çok önemli bir konuyu düzenlemesine ve kamu otoritelerine birey haklarına müdahale bakımından çok geniş yetkiler tanımasına rağmen, kamuoyunun tartışmasına imkân vermeden hemen 15 Ocak tarihinde acele bir şekilde Milli Savunma Komisyonunda görüşülerek kabul edilmiştir. &nbsp;Teklif TBMM’ye sunulmadan önce de kamuoyuna duyurulmamıştır.Oysa hem ulusal güvenlik hem de bireysel veri güvenliği bakımından hayati öneme sahip bir konuda yapılacak yasal düzenlemelerin kamuoyunda etraflı bir şekilde tartışılmış olması gerekir. Böyle bir alanda yapılacak düzenlemelerin teknolojik gelişmelere uygun, insan haklarına saygılı, ulusal güvenlik gereklerine cevap veren, yetkilerin kötüye kullanılmasına karşı yeterli güvenceler içeren bir çerçeveye sahip olması gerekir. Bunun için de siyasi partiler, sivil toplum, ilgili uzmanlar ve diğer paydaşlar tarafından kapsamlı bir şekilde tartışılmalıdır. Teklif böyle bir hazırlık sürecine tabi tutulmadığı gibi, parlamentoda da tartışılmasına olanak tanınmadan yasalaştırılmasının amaçlandığı görülmektedir.Teklif Milli Savunma Komisyonunun yanı sıra Adalet, Plan ve Bütçe ve Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonlarına da gönderilmiş olmakla birlikte bu tali komisyonların hiçbirinde teklif görüşülmemiş ve hakkında rapor sunulmamıştır. Bu kanun yapma yönteminin demokratik ve katılımcı olmadığı açıktır.Yasanın amacı, siber güvenlik alanında çatı mevzuatı oluşturmak ve ilgili politika ve stratejileri belirlemek üzere Siber Güvenlik Kurulunun kurulması olarak belirtilmiştir. Nitekim Kanun kapsamında bir Siber Güvenlik Kurulu oluşturuluyor ve daha önce Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kurulan Siber Güvenlik Başkanlığının (SGB) görev ve yetkileri düzenleniyor.Özellikle teklifin 6. maddesinde Başkanlığa görev alanıyla ilgili her türlü bilgi ve veriyi talep etme ve erişim yetkisi tanınıyor. Bu veriler kişilerin sağlık ve finansal verileri gibi kişiler verilerin yanı sıra ulaştığı siteler, okuduğu izlediği içeriklerle ilgili log kayıtlarını da içerebilecektir. Başkanlığın bu kapsamda elde ettiği bilgi, belge, veri ve kayıtların, en fazla iki yıl süreyle çalışmaya konu edilebileceği ve çalışma süresi sonrasında imha edileceği düzenleniyor. Ancak bu şekilde gereksiz bilgilerin elde edilmesi, işlenmesi ve devri ile ilgili kötüye kullanımları engelleyecek hiçbir güvence teklifte yer almıyor. Ayrıca Başkanlığa bilişim sistemlerindeki log kayıtlarını bünyesinde toplama, saklama, değerlendirme ve bunlarla ilgili rapor hazırlayarak ilgili kurum ve kuruluşlarla paylaşma yetkisi de tanınıyor. Ancak kanunda bu şekilde elde edilen verilerin korunmasıyla ilgili tek güvence amaç gerçekleştikten sonra verilerin silineceğine ilişkin bir hükme yer verilmesi. Verilerin kötüye kullanılıp kullanılmadığını denetleyecek, kötüye kullanımı engelleyecek güvenceler yasada yer almadığı gibi, silme yükümlülüğüne uyulmasını güvence altına alacak bir hüküm de bulunmuyor.&nbsp;Ayrıca Teklifte, kamu kurumları ve kuruluşları ile kritik altyapılarda kullanılacak siber güvenlik ürün, sistem ve hizmetlerinin Başkanlık tarafından yetkilendirilmiş ve belgelendirilmiş siber güvenlik uzmanları ve şirketlerden tedarik edilmesi yükümlülüğü öngörülüyor. Bu yetkilendirme ve belgelendirmenin objektif ölçülere göre ve tarafsız bir şekilde yapılması hayati bir öneme sahiptir. Ne yazık ki yasada buna yönelik bir güvence de yer almıyor.Diğer taraftan teklifin 9. maddesinde gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Başkanın yazılı emri ile konutta, işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama yapılmasına ve kopya çıkarma ve elkoyma işlemi gerçekleştirilmesine yetki verilmektedir. Bu işlemlerin daha sonra hâkim onayına sunulması ve hâkim onay vermezse elde edilen verilerin imhası öngörülüyor. Genel olarak yargının özel olarak da sulh ceza hakimliklerinin durumu dikkate alındığında bu güvencenin ne derece etkili olduğu tartışılır. Kamu kurumları açısından ise arama ve el koyma için hâkim kararı dahi aranmıyor. Bu şekildeki düzenlemelerle bireylerin özel hayatına, kişisel verilerine ve konutuna müdahale yetkisi veren bir düzenlemenin Anayasal hakları ihlal ettiği ve Anayasaya aykırı olduğu açık.Diğer taraftan teklif yeni suçlar da ihdas ediyor. Bu çerçevede Başkanlık tarafından talep edilen bilgileri vermeyenler, siber saldırıda bulunanlar, sır saklama yükümlülüğüne uymayanlar, siber sızıntı yoluyla elde edilen verileri pazarlayanlar hakkında cezaî hükümler öngörülmektedir. Ayrıca tuhaf bir şekilde “siber uzayda veri sızıntısı olmadığı halde veri sızıntısı yapılmış gibi bu yönde algı oluşturmak suretiyle kurumları veya şahısları hedef almaya yönelik faaliyet yürütenlerin” cezalandırılması öngörülüyor. Bu fıkradaki “algı oluşturmak” ibaresi Komisyonda "veri sızıntısı yapılmış gibi içerik oluşturma" şeklinde değiştirilmiş olsa da bu hükmün basın özgürlüğüne yönelik ciddî bir tehdit oluşturduğu açıktır.Belirtilen mazurları nedeniyle teklifin geri çekilerek ancak kapsamlı bir katılım süreci sonucunda ve temel haklara yönelik müdahalelere karşı yeterli güvencelere sahip bir yasanın yapılması gerekir.

10 Ocak 2025 tarihinde TBMM Başkanlığı’na sunulan Siber Güvenlik Kanunu teklifi, çok önemli bir konuyu düzenlemesine ve kamu otoritelerine birey haklarına müdahale bakımından çok geniş yetkiler tanımasına rağmen, kamuoyunun tartışmasına imkân vermeden hemen 15 Ocak tarihinde acele bir şekilde Milli Savunma Komisyonunda görüşülerek kabul edilmiştir.  Teklif TBMM’ye sunulmadan önce de kamuoyuna duyurulmamıştır.

Siber Güvenlik Kanunu Teklifi Ne Getiriyor?

İlginç bir iki haftayı geride bıraktık. Önce iktidarın bazı muhalif siyasetçiler ve belediyeler üzerine, istikameti Ekrem İmamoğlu olan bir gözaltına alma, tutuklama ve kayyum atama kampanyası ile yoğun bir gündem yaşadık. Beşiktaş Belediye Başkanı Rıza Akpolat tutuklandı. CHP Gençlik Kolları Başkanı Cem Aydın gözaltına alındı ve ifadesinin ardından serbest bırakıldı. &nbsp;Zafer Partisi Genel Başkanı Ümit Özdağ da Antalya’da yaptığı bir konuşmada cumhurbaşkanına hakaret ettiği gerekçesiyle Ankara’da bir restoranda gözaltına alındı, İstanbul’a getirildi ve iki gün sonra bu sefer de, halkı kin ve nefrete tahrik etme gerekçesiyle tutuklandı. Tüm bu politik hengâme sürerken, Kartalkaya’da Grand Kartal Hotel’de çıkan yangında toplamda 79 vatandaşımızı kaybettik. Sömestr tatilinde olunması nedeniyle otelde konaklayan çocuk sayısının fazla olması ve hayatını kaybedenlerin yarısının 18 yaş altında olması yaşadığımız acıyı katladı.Yangından önce zirveye ulaşan kutuplaşma ve hamasi söylem ve eylemler daha yangının ilk saatlerinde eksen değiştirerek devam etti. “Kim sorumlu?” sorusu yalnızca sosyal medyada değil devlet kurumlarının birbirlerini suçlayıcı ifadelerinin asıl odağı haline geldi. CHP’li Bolu Belediye Başkanı Tanju Özcan otelin bulunduğu yerin (mücavir alan) belediyenin yetki alanının dışında yer aldığını söyledi. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy otelin “itfaiye tarafından verilmiş yangın yeterlilik belgesi olduğunu söyledi. Bolu Belediye Başkanı Tanju Özcan bu iddiayı da reddetmişti. Özcan otelin başvurusu sonrasında Aralık 2024’te bir denetim yapıldığını ve bu denetimde yangın güvenliğiyle ilgili birçok eksikliğin tespit edildiğini fakat otelin başvurusunu çektiği için belediyenin yasal olarak bir şey yapamadığını belirtti. Özcan’a göre bundan birkaç gün sonra da otel, bakanlık tarafından onaylanmış bir şirketten rapor almış. Otel sahibi Halit Ergül de ifadesinde “Turizm Bakanlığı 15 Aralık 2024’te oteli denetledi, kapılarla ilgili eksiklik buldular ama yangın önlemleriyle ilgili eksiklik bulmadılar” dedi. Bu yazının yazıldığı tarihte belediye başkan yardımcısı dahil 19 kişi yangından dolayı gözaltına alındı.78 kişi hayatını kaybettikten sonra yapılan bu tartışmalar ne kadar anlamlı? Şüphesiz, sorumlunun kim olduğunun tespiti ve hak ettiği cezayı alması açısından bu önemli. İdare hukukçuları büyük ölçüde bu yetki alanı ve sorumlulukla ilgili bu tartışmada sarih bir görüş ortaya koyuyorlar. Fakat, facia ortaya çıktıktan sonra sorumluların cezalandırılıp cezalandırılamayacağı ile ilgili kamuoyunda haklı bir önyargı var.Bu facia, bir yanıyla ülkede tüketilen adil yargı ihtiyacını diğer yanıyla da devlet kapasitesi eksikliğini ortaya koydu. İdarenin düzenleyici işlemler, idari işlemler ve denetleme faaliyetleriyle bu tür faciaların ortaya çıkmasını önleme yükümlülüğü var. Zira bu, gayrı-şahsi, partizan olmayan ve devletin devlet olmaktan kaynaklanan birincil önceliği olan vatandaşlarının güvenliğini sağlama vazifesinin asli unsurudur. Bunu yapamayan devleti devlet olarak adlandırabilir miyiz? Kanunlarını uygulamayan devlet devlet midir?Şiddet tekeline sahiplik zorunlu ama yeterli bir şartı değildir. Oysa Türkiye’de iktidarlar, devletin en çok şiddet kullanma tekelini elinde bulundurma özelliğini severler fakat bunun bir düzen tesis eden bir araç olmaktan çıkıp ele geçirilmesi gereken bir amaca dönüşmesi ve demokratik rakiplerini elimine etme aracı olarak kullanılması durumunda devlet olma vasfını yavaş yavaş yitirdiklerini anlamazlar. Günün sonunda, muhalif politikacıya 1 saat önce ettiği bir sözünden dolayı anında soruşturma açma iradesi ve kapasitesini gösteren bir idarenin, yargının ya da devletin, yüzlerce insanın kaldığı bir otelin yangın alarmının çalışmadığının tespit edilmesi üzerine hiçbir somut adım atmadığı bir manzara ortaya çıkıyor. Gerçek anlamda bir devletin, idarenin, hükümetin önceliği ne olmalı? Mevcut devlet kapasitesini ne için kullanmalı? Muhalif politikacı tutuklamak için mi vatandaşın güvenliğini sağlamak için mi?

Gerçek anlamda bir devletin, idarenin, hükümetin önceliği ne olmalı? Mevcut devlet kapasitesini ne için kullanmalı? Muhalif politikacı tutuklamak için mi vatandaşın güvenliğini sağlamak için mi?

Grand Kartal Otel, Devlet Kapasitesi ve Hükümetin Öncelikleri

Ekonomik büyümenin temelinde yatan ana faktörlerden birisi verimliliğin artmasıdır. Verimliliğin artmasıyla aynı popülasyon ile daha fazla üretim yapılabilmektedir. Daha fazla üretim ise yine aynı popülasyonun daha fazla mal ve hizmet tüketimi yapabilmesine ve böylelikle de refahın artmasına yol açar. Bu doğrultuda ünlü iktisatçı Paul Krugman verimliliğin önemini meşhur “Verimlilik her şey değildir, ancak uzun vadede neredeyse her şeydir. Bir ülkenin zaman içinde yaşam standardını iyileştirme yeteneği neredeyse tamamen işçi başına üretimi artırma yeteneğine bağlıdır" sözleriyle dile getirir. Fakat verimliliği ve devamında ekonomik büyümeyi artırmak için sarf edilen çabalar aceleye getirilip doğru yapılmadığında ya da verimlilik artışıyla büyüme bir araç olmaktan çıkıp amaç haline getirildiğinde genellikle insan hayatının önemi geri plana itilmekte ve devamında yaşama dair bedeller ödenmesine yol açabilmektedir. Geçtiğimiz hafta Kartalkaya’daki yangın faciası ve öncesinde yaşananlar da bu durumun son örnekleri oldu.1970’li yıllarda Amerikada engelli insanlar federal yönetimce fonlanan hizmetlere eşit erişim hakkı kazandı. Bu haklar ile örneğin toplu ulaşıma erişimde eşitliği elde ettiler. Fakat yine de New York metrosunda ve diğer birçok metroda engellilerin metro hizmetine ulaşacağı imkânlar sağlanmadı. ABD Başkanı Jimmy Carter’a yakın iktisatçılar bunu gereksiz bulmuştu çünkü fayda maliyet analizine göre bu hizmetin maliyeti faydasına göre oldukça yüksekti (1). İktisatçıların sıklıkla başvurduğu bu fayda-maliyet analizi verimliliği artırmak için oldukça önemli olsa da, insanı arka plana iten ve neredeyse tamamen maliyete odaklanan bir yaklaşım haline gelebilmekte. Zaten dünyada verimlilik artışı aynı maliyetlerle daha fazla üretmektense aynı üretimi daha düşük maliyetle üretmeye, dolayısıyla maliyet minimizasyonuna daha fazla odaklanmış durumda. Bu maliyet minimizasyonu bakışı verimliliğin artışına önemli katkıda bulunsa da, bir süre sonra parasal maliyetler diğer görünmeyen ya da hesaplanamayan maliyetlerin göz ardı edilmesine yol açmakta. Bu bakış açısının ileri seviyelerinde ise artık insan hayatı da ikinci plana atılabilmektedir. Çünkü insan hayatını korumanın da parasal maliyeti vardır. Halbuki bu maliyete katlanılmazsa daha düşük maliyetle üretim yapılabilmektedir. Üstelik bu insan hayatını korumadığınızda bir olumsuzlukla karşılaşılması olasılığı düşük görülmektedir, dolayısıyla faydası azdır ya da yoktur. Tıpkı American Factory belgeselinde Amerika’ya fabrika açan Çin’li işadamına açılış seromonisini açık alanda yapmak istiyorsunuz ama o gün yağmur yağarsa ne yapacağız sorusuna verdiği “Yağmur yağmaz” cevabında olduğu gibi.Firmaların üretiminin artışıyla ekonomik büyümenin artmasının öncelendiği bir ekonomide fayda-maliyet analizi rahatlıkla kendine bir yer bulabilmektedir. İktidarlar iktisattaki bu yaklaşımı benimsediğinde ve buna konsantre olduğunda ekonomik büyümenin faydasını olduğundan daha fazla görürken insan hayatının korunmasını düşürülmesi gereken bir maliyet olarak görmekte. Bu nedenle de ekonomik büyümeyi önceleyen düzenlemelere gitmekte. Bu doğrultuda modern sistemde firmaları denetleme yetkisine sahip olan devlet, bu denetimleri büyümeyi artıracak şekilde düzenlemekte, daha doğrusu geri plana atmakta. Denetleme yetkisini kamuya devretmiş vatandaş ise (doğal olarak) kamunun denetlemesine dayanarak aldığı mal veya hizmeti ayrıca denetlemeye gerek görmemekte. Tüm bu maliyet minimizasyonu, denetim devri ve büyüme öncelikli politikalarsa ölümlere davetiye çıkarmakta. Geçen hafta yediği kumpirden zehirlenen vatandaşın vefatı, ondan önceki hafta tavuktan zehirlenerek yaşamını kaybeden vatandaş ve 79 kişinin ölümüne sebep olan Kartalkaya otel yangını sadece fayda ve maliyete odaklanmanın getirdiği insan ölüm örnekleridir. Keza bu çağın en büyük küresel sorunu olan iklim krizine katkıda bulunan fabrikaların çevreyi kirletme maliyetini toplumun geneline yüklerken faydayı sadece kendi elde etmesi de fayda maliyet analizinin denetimsizlikle birleştiğinde bize getirdiği bir diğer sonuçtur.Fayda ve maliyet açısına bu yönüyle bakıldığında piyasa sistemi doğru işlemiyorsa düzenleyici kurumların devreye girmesi ve firmaları denetlemesi beklenir. Fakat ekonomik büyüme saplantısı denetimleri etkisizleştirerek büyümeyi kolaylaştırmaya çalışmakta. İki tarafın da kısa vadeli kazanca odaklandığı bu durum uzun dönemli istikrarı ve toplum güvenliğini tehlikeye atmakta ve karşımıza bu felâketleri çıkarmakta. Piyasanın regüle edilmesine kuşkuyla bakmak, regülasyonların birçoğunun gereksiz olduğunun altını çizmek ve ekonomik büyümenin refah artışı için olmazsa olmaz olduğunu savunmakla birlikte, başta yaşam ve güvenlik hakkı da dahil olmak üzere deregülasyonların temel haklar pahasına olması gerekmiyor.* Dr. Caner Gerek <hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">1 Berman, Elizabeth P. (2022). Thinking Like an Economist: How Efficiency Replaced Equality in US Public Policy, 2023.

Fayda ve maliyet açısına bu yönüyle bakıldığında piyasa sistemi doğru işlemiyorsa düzenleyici kurumların devreye girmesi ve firmaları denetlemesi beklenir. Fakat ekonomik büyüme saplantısı denetimleri etkisizleştirerek büyümeyi kolaylaştırmaya çalışmakta. İki tarafın da kısa vadeli kazanca odaklandığı bu durum uzun dönemli istikrarı ve toplum güvenliğini tehlikeye atmakta ve karşımıza bu felâketleri çıkarmakta.

Maliyet Minimizasyonu ve İnsan Hayatının Önemsizleşmesi

Hukuk devletinin en temel güvencelerinden biri kuşkusuz tarafsız ve bağımsız bir yargı mekanizmasının bulunmasıdır. Hukukun bütün vatandaşlar için eşit bir şekilde uygulanması ancak bağımsız bir yargı ile güvence altına alınabilir. &nbsp;Türkiye’de yargı bağımsızlığı her zaman sorun olmakla birlikte son on yılda, özellikle de 2017 Anayasa değişikliklerinden sonra, yürütmenin yargı üzerindeki kontrolü giderek daha görünür hale gelmiştir. Türkiye, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) tarafından yeniden izleme altına alındıktan sonra üzerinde önemle durulan hususlardan birisi de yargı bağımsızlığı olmuştur.Bu çerçevede AKPM İzleme Komitesi Başkanı, 18 Nisan 2024 tarihli mektubuyla, Venedik Komisyonu'ndan Hâkimler ve Savcılar Kurulu'nun (HSK) oluşumuna ve üyelerinin seçim usulüne ilişkin görüş talep etmiştir. Venedik Komisyonu, raportörler tarafından hazırlanan görüşü 6-7 Aralık 2024 tarihinde yapılan 141. Genel Kurulunda kabul etmiştir.[1] 123 paragraftan oluşan görüş, HSK’nın yapısını, üye kaynakları ve seçim usullerini, işleyişi ve yetkilerini, Teftiş Kurulu ve Genel Sekreterliğin oluşumu ve yetkilerini etraflı bir şekilde incelemiştir.Venedik Komisyonu, Avrupa standartlarına göre, yargı konseyi üyelerinin en az yarısının “meslektaşları tarafından seçilen” hâkimlerden oluşması gerektiğini hatırlatarak, HSK’nın hiçbir üyesinin hakimler ve savcılar tarafından seçilmemiş olmasının Avrupa standartlarıyla bağdaşmadığını vurgulamıştır. Konsey üyelerinin yine yargıçlarca seçilmesinin nedeninin yargıyı siyasi müdahalelere karşı korumak olduğunu vurgulayan Komisyon, Konseyin yargı mensubu üyelerinin sadece hakim ve savcılar topluluğunun bakış açısını temsil etmesi gerektiğini belirtmiştir. Konseye meslekten olmayan üyelerin seçilmesinin amacının, konseyin dış meşruiyetini güçlendirmek ve korporatizmin olumsuz etkilerini azaltmaya yardımcı olmak böylece çoğulcu, demokratik meşruiyete sahip bir kompozisyon elde etmek olduğu ifade edilmiştir.Komisyon, Türk HSK'sının sekiz üyesinin hâkim veya savcı olmasına rağmen, bunların meslektaşları tarafından değil yürütme ve parlamento tarafından seçildiklerini belirterek, bu sekiz üyenin siyasal tercihle belirlendiğini bu nedenle yargıçları temsil ettiğinin söylenemeyeceğini kabul etmiştir. Cumhurbaşkanının 2017 anayasa değişikliğinden sonraki konumunu dikkate alan Komisyon, HSK'nın 13 üyesinden en az onunun fiilen yürütme tarafından seçildiği ve böylece yargı üzerinde güçlü bir siyasi etki yarattığını vurgulamıştır. Bu nedenle Venedik Komisyonu, HSK üyelerinin en az yarısının yargı sisteminin farklı kademelerinde çalışan hâkim ve savcılar tarafından seçilmesini, cinsiyet, azınlıklar ve coğrafi kapsam açısından uygun bir çeşitlilik düzeyinin sağlandığı bir sistemin kurulması için ilgili anayasal ve yasal değişikliklerin yapılmasını tavsiye etmiştir. Komisyon ayrıca Adalet Bakanı ve Adalet Bakanlığı Müsteşarının HSK'dan çıkarılmasını önermiştir.Komisyon, HSK'nın toplam üye sayısının ve Millet Meclisi tarafından seçilen yargı mensubu olmayan üyelerin sayısının artırılmasını, yürütme ve yasama erkleri mensupları ile açık bir siyasi bağlantısı olan adayların seçiminin yasaklanmasını ve Barolar Birliği ve üniversiteler gibi diğer organların Millet Meclisi'nden önce Karma Komite tarafından seçilecek adaylar için bir ön seçim yapmasını sağlayacak bazı mevzuat değişikliklerinin yapılmasını tavsiye etmiştir.HSK üyelerinin görev süresi güvencesinin ve işlevsel dokunulmazlıklarının anayasal ve yasal güvenceye kavuşturulmasını, görevden alma ve yaptırım nedenlerinin çok sınırlı bir şekilde ve açık olarak düzenlenmesini ve yargı görevinin yerine getirmeleriyle ilgisi olmayan disiplin ve görevden alma gerekçelerine yer verilmemesini önermiştir.HSK Başkanı'nın üyeler tarafından seçilen tarafsız bir kişi olmasının sağlanmasını, başkanın yetkilerinin azaltılmasını ve Kurulun tüm kararlarının yargı denetimine açılmasını öneren Komisyon, Adalet Bakanlığı ile Kurul arasındaki personel geçişkenliğinin ortadan kaldırılmasını, genel sekreter, müfettiş ve tetkik hâkimi atamalarının siyasi etkiye kapatılmasını ve Kurulun iç işleyişinin şeffaflaştırılmasını tavsiye etmiştir.Komisyonun bu tespit ve önerileri bağımsız bir Kurul ve bağımsız bir yargı için zorunlu olmakla birlikte, bugün itibariyle Türkiye’de bu değişiklikleri yapacak bir siyasi iradenin mevcut olduğunu söylemek mümkün değildir.<a href="#_ftnref1" name="_ftn1" target="_blank" title="" fr-original-style="" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;"></a>

HSK Başkanı'nın üyeler tarafından seçilen tarafsız bir kişi olmasının sağlanmasını, başkanın yetkilerinin azaltılmasını ve Kurulun tüm kararlarının yargı denetimine açılmasını öneren Komisyon, Adalet Bakanlığı ile Kurul arasındaki personel geçişkenliğinin ortadan kaldırılmasını, genel sekreter, müfettiş ve tetkik hâkimi atamalarının siyasi etkiye kapatılmasını ve Kurulun iç işleyişinin şeffaflaştırılmasını tavsiye etmiştir.

Venedik Komisyonunun HSK’ya İlişkin Görüşü

10 Ocak Cuma günü Mersin'in Akdeniz ilçesinde, 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde yüzde 37 oy alarak belediyeyi kazanan DEM Partili Belediye Eş Başkanları Nuriye Arslan ve Hoşyar Sarıyıldız gözaltına alındı ve yerlerine kayyum atandı. Böylece Türkiye'nin demokratik siyaset ortamında bir kez daha kayyım uygulamaları gündeme taşındı. Gözaltılar, "terör örgütü propagandası yapmak" ve "terörizmin finansmanına aykırılık" gibi suçlamalarla başlatılan soruşturmanın kapsamında gerçekleşti. Daha önce de Hakkari Belediyesi ve CHP’li Esenyurt Belediyesi’ne kayyum atanmış, ardından Mardin Büyükşehir, Batman ve Halfeti belediyelerine kayyum atanmasıyla bu süreçte görevden uzaklaştırılan belediye başkanı sayısı beşe yükselmişti. Akdeniz Belediyesiyle de bu sayı altıya yükselmiş oldu.DEM Parti, yaptığı açıklamada göz altıların bir siyasi operasyon olduğunu belirterek, halkın iradesine yapılan bu müdahalenin "kayyımcı anlayışın" devamı olduğunu vurguladı. Aynı şekilde, CHP ve diğer muhalefet partileri de olayı bir "zorbalık" olarak nitelendirip demokrasiye darbe olarak değerlendirdi.Peki,&nbsp;DEM Parti ile iktidar bloğu arasında Abdullah Öcalan’ın serbest bırakılması&nbsp;ve PKK’nın silah bırakması&nbsp;yönünde müzakerelerin sürdüğü bir dönemde kayyım atamaları&nbsp;ve gözaltılar devam etmesi nasıl açıklanabilir?&nbsp;Bu bir çelişki değil midir? Şimdiye kadar yaşananlar bir yandan Devlet Bahçeli’nin başlattığı ve halkla ilişkilerini yürüttüğü müzakerelere devam edileceğini, bir yandan da bu süreçte DEM Parti üzerinde baskıyı artırarak iktidarın pazarlık gücünü artırmaya çalıştığını gösteriyor. Bir başka olasılık da, başından beri bu süreci canı gönülden sahiplenmeyen ve kamuoyu nezdinde tartışmayan Erdoğan’ın ve AK Parti’nin yürütülen müzakerelere rağmen bu hamleleri yapıyor olması. Nitekim, Devlet Bahçeli’nin saygı duyduğunu belirttiği Ahmet Türk’ün yerine kayyum atanması sonrasında yaptığı konuşmanın pozitif içeriğine baktığımızda da bu süreçte olan biten her şeyin tek bir plan dahilinde yapılmadığını ve yeknesak ilerlemediğini söyleyebiliriz.Yürütülen müzakerelerin neresine konumlandığından bağımsız,&nbsp;şunu belirtmekte fayda var: Demokratik siyaset alanını&nbsp;daraltan kayyum pratikleri, Türkiye’de halk iradesine yönelik müdahaleleri olağanlaştırarak demokratik değerlerin daha fazla erozyona uğramasına neden olmaktadır.

Yürütülen müzakerelerin neresine konumlandığından bağımsız, şunu belirtmekte fayda var: Demokratik siyaset alanını daraltan kayyum pratikleri, Türkiye’de halk iradesine yönelik müdahaleleri olağanlaştırarak demokratik değerlerin daha fazla erozyona uğramasına neden olmaktadır.

Türkiye ekonomisi, 2021 yılı Ekim ayından bu yana enflasyon ve onun yarattığı ekonomik tahribatla mücadele ediyor. Zaman zaman dış politika gibi farklı konular gündeme gelse de, enflasyonun neden olduğu (özellikle toplumun en düşük gelir grubunun) alım gücündeki sert düşüş en önemli mesele olarak tartışılmaya devam etmekte. Enflasyonla mücadelede iki temel araç bulunuyor: para politikası ve maliye politikası. 2024 yerel seçimlerinden sonra para politikası sıkı bir şekilde uygulanmaya başlasa da, maliye politikasında enflasyonla mücadeleye yönelik yeterli adımlar atılmadığı gözlenmektedir. Bu iki aracın uyum içinde hareket etmemesi ise enflasyonla mücadele çabalarını olumsuz etkilemektedir. Bu uyumsuzluğun temelinde, maliye politikasında bütçe harcamalarının kontrol altına alınamaması yatıyor.Her ne kadar yukarısıyla çelişkili görünse de, bütçe konusunda disiplinli bir ekonomi yönetiminin var olduğu söylenebilir. Bu mali disiplin, AK Parti döneminin ekonomik anlamda en belirgin özelliklerinden birisi. Bozulan ekonomi ve deprem gibi olumsuz etkilere rağmen, bütçe disiplini sağlanmaya devam edilmekte. Bu devamlılık sayesinde 2025 yılı için kamu bütçesi açığının milli gelire oranı %3,1 olarak beklendi. Bu oran, bir dönem Türkiye’nin katılmayı hedeflediği Avrupa Birliği’nin Maastricht Kriterlerinde belirtilen %3 seviyesine oldukça yakın bir oran. Bu çelişkili durumu açıklayan temel faktör, kamu harcamalarının yüksek olmasına rağmen, aynı oranda yüksek vergiler toplanarak dengenin sağlanmasıdır. Daha düşük bir kamu harcaması ve gelir seviyesi mümkün olmasına rağmen, ekonomi yönetimi bu seviyeyi yukarıda tutmayı tercih etmektedir. Bu dengenin yükselmesindeki temel neden ise kamu harcamalarının kontrol altına alınamamasıdır. Harcamaları kısamayan iktidar, gelirleri artırmak için vergi oranlarını yükseltmek zorunda kalmaktadır.Vergilerdeki artış ise enflasyon üzerinde iki olumsuz etki yaratmakta. Birincisi, artan kamu harcamaları talepte yeterli bir düşüşe yol açamamakta, bu da enflasyonun hızlı bir şekilde düşmesini engellemektedir. İkincisi, yüksek vergi oranları mal ve hizmet fiyatlarını artırarak enflasyonu yukarı doğru itmektedir. Bu doğrultuda, kamu hizmetlerinin fiyatlarında yeniden değerleme oranının %43,93 gibi yüksek bir seviyede tutulması enflasyondaki düşüşü sınırlamaktadır. Bunlara ek olarak, daha önce dolaylı ve dolaysız vergilerle finanse edilen bazı kamu hizmetleri yeni kararlarla ücretlendirilmeye başlandı. Bunun en yakın örnekleri, geçtiğimiz hafta alınan iki yeni kararda görülmektedir.Bu kararlardan ilki, Gelir İdaresi Başkanlığı'nın şirketler, odalar, barolar ve noterler gibi tüzel kişilerce yapılacak sorgulamalardan artık ücret talep etmesidir (2). Örneğin, bilanço sorgulaması için alınacak ücret 518 TL’ye kadar çıkmakta. Böylelikle, bu zamana kadar mevcut vergilerle finanse edilen ve edilmesi gereken sorgulamalar için kamu vergisi ödenmiyormuşcasına ek ücret istenmektedir. İkinci karar ise bazı sağlık raporlarının artık ücret karşılığında verilmesiyle ilgili. Örneğin, ehliyet raporu almak isteyen vatandaşlar, ödedikleri vergilere ek olarak ehliyet raporuna özgü ayrı bir hizmet bedeli ödemek zorunda kalacaklar (3). Kamu harcamalarını finanse etmek için getirilen yeni vergilerin adeta her hizmetin yeniden vergilendirilmesi anlayışıyla hayata geçirildiğini düşündürmektedir. Ekonomi yönetimi, vergi artışları ve yeni vergilerle 2025 yılı için vergi gelirlerinin beklenen enflasyonun oldukça üzerinde artacağını öngörmekte ve bu gelirlerin %46,5’lik bir artışla 11 trilyon 139 milyar TL’ye ulaşacağını tahmin etmektedir.&nbsp;Kamu gelir ve giderlerindeki bu yüksek artışlar, yukarıda belirtildiği gibi enflasyonla mücadeleyi zorlaştırmakta ve Merkez Bankası'na daha ağır bir yük yüklemekte. Kamudan yeterli destek alamayan Merkez Bankası ise dolar kurunu daha uzun süre mevcut seviyelerde tutmak zorunda kalarak enflasyonla mücadele etmeye çalışmakta. Bu durum, dolar-bazlı ürünlerin değer kazanmasıyla oluşan fiyat anomalilerinin ekonominin daha geniş alanlarına yayılmasına ve dengenin bozulmasına yol açmaktadır. Ayrıca, kamu harcamalarının kısılmaması, enflasyon beklentilerini de olumsuz etkilemektedir. Ancak kamu harcamalarının bu denli yüksek oluşu yalnızca enflasyonu etkilemekle kalmamaktadır. Kamu gelirleri, vergi ödeyenler için bir harcama kalemi iken, kamu harcamaları başka gruplar için bir gelir kaynağıdır. Kamu harcamalarının verimsizliği göz önünde bulundurulduğunda, bu kaynak aktarımının etkinliği de oldukça sorunludur. Tüm bu sorunlar, bizi piyasa ekonomisinden daha da uzaklaştırarak, gelirin ve gelir dağılımının merkezî bir şekilde en tepeden belirlendiği bir sisteme doğru yöneltmektedir.* Dr. Caner Gerek <hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">&nbsp;1 Venice Commission, Türkiye - Opinion on the composition of the Council of Judges and Prosecutors and the procedure for the election of its members, adopted by the Venice Commission at its 141st Plenary Session (Venice, 6-7 December 2024) CDL-AD(2024)041-e&nbsp;https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2024)041-e2 https://www.ekoturk.com/haberler/gelir-idaresindeki-sorgular-ucretli-oldu-iste-en-dusuk-sorgulama-ucreti/3 https://www.ekonomim.com/gundem/ayakta-tedavide-katki-payi-10-kat-artirildi-aile-hekiminden-alinacak-bazi-raporlar-artik-ucretli-haberi-791970

Kamu gelirleri, vergi ödeyenler için bir harcama kalemi iken, kamu harcamaları başka gruplar için bir gelir kaynağıdır. Kamu harcamalarının verimsizliği göz önünde bulundurulduğunda, bu kaynak aktarımının etkinliği de oldukça sorunludur. Tüm bu sorunlar, bizi piyasa ekonomisinden daha da uzaklaştırarak, gelirin ve gelir dağılımının merkezî bir şekilde en tepeden belirlendiği bir sisteme doğru yöneltmektedir.

Enflasyonla Mücadele Döneminde Artan Vergiler

Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu, Türkiye’de yargıçların sürekli yerlerinin ve yetkilerinin değiştirilmesi nedeniyle ortaya çıkan adil yargılanma sorununa ilişkin önemli bir karar verdi.[1] Bilindiği gibi adil yargılanma hakkının temel unsurlarından biri de yargılamanın yüz yüzeliği ya da doğrudan doğruyalığı ilkesidir. Özellikle ceza yargılamalarında maddi gerçeğin ortaya çıkarılması için yargılamaya konu edilen delillerin karar verecek mahkemece bizzat incelenmesi gerekir. Bu çerçevede doğrudan doğruyalık ilkesi hâkimin olayı aydınlattığı ileri sürülen delillerle doğrudan temasa geçmesi, araya herhangi bir aracı katmaksızın deliller hakkında bilgi sahibi olması anlamına gelir. Tanık, sanık, mağdur, müşteki gibi yargılamaya katılanların beyanları maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasında hayati bir rol oynar. Bu kişilerin olayı anlatımı sırasındaki tavırları ve inanılırlığı konusunda mahkeme tarafından yapılan gözlemler maddi gerçeğin anlaşılabilmesi açısından önemlidir.&nbsp;Bunun için davayı karara bağlayacak yargıçların yargılamanın tüm aşamalarına katılması, delillerle bizzat yüz yüze gelmesi, tanıkları, sanığı, mağduru bizzat dinlemesi, hakikatin ortaya çıkarılması ve adil bir karar verilmesi için hayati önemdedir. Ancak ülkemizde hem ceza yargılamasının işleyiş biçimi hem de yargı düzeni nedeniyle çoğunlukla delillerle bizzat yüz yüze gelmeyen yargıçlarca karar verilmektedir. Öncelikle ceza soruşturmalarında dava açılmadan önce tüm deliller eksiksiz bir şekilde toplanmamakta, bu nedenle yargılama sırasında delil toplanmaya devam edilmektedir. Diğer taraftan normalde tek duruşmada bütün delillerin değerlendirilerek karar verilmesi gerekirken duruşma hazırlığı iyi yapılmadığından, duruşma tek celsede bitirilmemekte, birkaç ay ara ile çok sayıda celsede yargılama yapılmaktadır. Oysa Ceza Muhakemesi Kanunu ilke olarak davanın bir duruşmada ve bir günde görülmesini kabul etmiştir. Yargılama uzadığında bu celselerin her birine katılan hâkim ve savcılar ise sürekli değişmektedir. Bunun temel nedeni de ülkemizde yargıçların coğrafi teminata sahip olmaması, sık sık başka yargı çevrelerine tayin edilmeleridir. Ayrıca hâkim ve savcıların yetkilerinde yapılan değişiklikler nedeniyle de çalıştıkları mahkemeler sürekli değişmektedir. &nbsp;Bu hususlar birleştiğinde birkaç yıl süren ve sekiz-on celsede gerçekleştirilen bir ceza davasında çoğunlukla delillerle yüz yüze gelen, tanıkları dinleyen mahkeme heyeti ile karar veren mahkeme heyetleri farklı yargıçlardan oluşmaktadır. Karar veren yargıçlar tanıkları bizzat dinlemeden, onların tavırlarını gözlemlemeden, yalnızca önceki duruşma tutanaklarına bakarak karar vermektedir. Burada tutanaklara ilişkin başka bir soruna da dikkat çekilmelidir. Zira yargılama sırasında beyanlar tanıkların ağzından çıktığı gibi tutanağa geçirilmemekte, mahkeme başkanınca çoğunlukla özetlenerek tutanağa yazdırılmaktadır. Bu ise özellikle belirleyici delilin tanık beyanları olduğu davalarda verilen kararın adilliğini sorgulanır hale getirmektedir.Anayasa Mahkemesinin kararına konu olan olayda tefecilik suçundan yapılan yargılama on celsede gerçekleşmiştir. Bu on celse boyunca yargılama heyetinde bazı değişiklikler olmuştur. İlk sekiz celsede duruşmayı yöneten mahkeme başkanı değişmiş ve son iki celsede yeni bir başkan duruşmayı yönetmiştir. Karar da yeni başkanın bulunduğu heyet tarafından verilmiştir. Ayrıca on celse boyunca duruşmalara yedi farklı üye hâkim katılmıştır. Kararı veren heyette yer alan üyelerden biri dokuz celseye, diğer üye ise son üç celseye katılmıştır. Beyanları karara esas alınan tanıklar ise kararı veren heyette yer alan başkanın ve bir üyenin bulunmadığı celselerde dinlenmiştir.Beyanları mahkûmiyet hükmüne büyük oranda esas teşkil eden tanıkların dinlendiği celselere katılmayan mahkeme heyetince "katılan tanıklarının yansız bir şekilde beyanda bulunduklarına ilişkin olarak tam bir vicdani kanaat oluşmuş ve savunma tanıklarının hayatın olağan akışına aykırı ve gerçeğin üzerini örtmeye yönelik beyanlarına itibar edilmeyeceği" gerekçesine dayanılarak sanığın mahkûmiyetine karar verilmiştir. Görüldüğü gibi mahkeme heyeti sanığın tanıklarının beyanına itibar etmezken, katılanın tanıklarının beyanını inandırıcı bulmuş ve kararını buna dayandırmıştır. Ancak karar veren hakimler bu tanıkları bizzat dinlememiştir.Anayasa Mahkemesi bu şekilde verilen kararın hakkaniyete uygun yargılanma hakkını ihlal ettiğine karar vermiştir. Mahkemenin bu kararı hem yargıçların coğrafi teminata kavuşturulması hem de ceza yargılamalarının kanunda öngörüldüğü gibi tek celsede bitirilecek şekilde gerçekleştirilmesini sağlayacak yapısal reformların yapılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Bunun için ise hem yargı sisteminin hem de savcılık teşkilatının köklü bir şekilde yeniden yapılandırılması gerekmektedir. <a fr-original-style="" href="#_ftn1" name="_ftnref1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank" title=""> </a>

Mahkemenin bu kararı hem yargıçların coğrafi teminata kavuşturulması hem de ceza yargılamalarının kanunda öngörüldüğü gibi tek celsede bitirilecek şekilde gerçekleştirilmesini sağlayacak yapısal reformların yapılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Bunun için ise hem yargı sisteminin hem de savcılık teşkilatının köklü bir şekilde yeniden yapılandırılması gerekmektedir.

AYM’nin ‘’Yargılamanın Doğrudanlığı’’na İlişkin Kararı

Son günlerde kamuoyunda büyük yankı uyandıran bir tartışma, belediyelerin açtığı kreşlerin kapatılması ve yenilerinin açılmasının engellenmesi yönündeki resmi yazıyla gündeme geldi. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'nın, Millî Eğitim Bakanlığı'nın (MEB) talimatıyla İçişleri Bakanlığı'na gönderdiği yazıda, belediyelerin izinsiz eğitim-öğretim faaliyetleri konusunda uyarılması istendi. Bunun gerekçesi olarak, 5580 sayılı Kanun'a aykırılık ve belediyelerin kreş açma yetkilerinin sınırlılığı gösterilmiştir. CHP lideri Özgür Özel ve İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu bu kararı sert bir şekilde eleştirerek siyasi bir müdahale olarak nitelendirdi. Özel bu adımı “eğitime müdahale” ve “vicdanları yaralayan bir kötülük” olarak tanımlarken, İmamoğlu kreşlerin kadın istihdamı ve sosyal adalet açısından önemine vurgu yaparak “Bu yazıyı çöpe atın” dedi. Millî Eğitim Bakanı Yusuf Tekin ise iddiaları reddetti ve yazının kreşleri değil, anaokulu ve anasınıflarını kapsadığını savundu. Ancak Bakan'ın açıklamaları, resmi yazının ilk satırında “kreş” ifadesinin yer alması nedeniyle muhalefet tarafından inandırıcı bulunmadı. Cumhurbaşkanı Erdoğan da konuyla ilgili açıklamasında muhalefeti bilgi eksikliğiyle suçlayarak tartışmayı başka bir boyuta taşıdı.Bu adımın, özellikle CHP’li belediyelere yönelik sistematik baskıların bir uzantısı olduğunu söylemek mümkün. Hükümetin belediyelerle borç tartışmaları, merkezi bütçeden yapılan kesintiler ve projelere getirilen engeller göz önüne alındığında, kreşler konusu yalnızca bir eğitim meselesi değil, yerel yönetimlerin iktidar-muhalefet eksenindeki mücadelelerinin bir parçası olarak öne çıkıyor.İBB’nin açtığı 100’den fazla kreş, hem kadın istihdamı hem de çocukların sosyal gelişimi için önemli bir ihtiyacı karşılıyor. Kreşlerin kapatılması binlerce çocuğu ve aileyi doğrudan etkileyecek, kadınların iş gücüne katılımını daha da zorlaştıracaktır. Belediye kreşleri, özellikle dar gelirli aileler için fırsat eşitliği sağlamak açısından kritik bir role sahip. Eğitim Reformu Girişimi'nin verilerine göre, Türkiye’de devlet destekli okul öncesi eğitim olanakları yeterli değil ve bu durum sosyoekonomik eşitsizlikleri derinleştiriyor. Bu hizmetlerin belediyeler eliyle genişletilmesi yerine, siyasi müdahalelerle daraltılması, kadınların iş gücünden çekilmesine ve çocukların eğitim olanaklarından mahrum kalmasına neden olacaktır.Sonuç olarak, belediyelerin açtığı kreşler yalnızca eğitim sağlayan kurumlar değil, aynı zamanda sosyal destek mekanizmalarının birer parçasıdır. Bu hizmetlerin siyasi çekişmelere kurban edilmesi yalnızca yerel yönetimlerin değil, aynı zamanda çocukların ve ailelerin de geleceğine yönelik bir tehdit olarak görülmelidir. Hükümet, çocukların haklarını korumayı ve toplumsal faydayı esas almalı, bu konuyu siyasi çatışmaların ötesine taşımalıdır. Zira Türkiye’nin genç nüfusunu desteklemek, kadınların iş gücüne katılımını artırmak ve toplumsal eşitliği sağlamak için bu tür hizmetlerin genişletilmesi bir zorunluluktur

Belediyelerin açtığı kreşler yalnızca eğitim sağlayan kurumlar değil, aynı zamanda sosyal destek mekanizmalarının birer parçasıdır. Bu hizmetlerin siyasi çekişmelere kurban edilmesi yalnızca yerel yönetimlerin değil, aynı zamanda çocukların ve ailelerin de geleceğine yönelik bir tehdit olarak görülmelidir. Hükümet, çocukların haklarını korumayı ve toplumsal faydayı esas almalı, bu konuyu siyasi çatışmaların ötesine taşımalıdır.

2021 yılının son aylarından itibaren hızla artan ve Türkiye ekonomisinin bir numaralı gündemi haline gelen enflasyon ortodoks iktisadi politikaların uygulanmaya başlamasıyla birlikte düşme eğilimi göstermeye başladı. Ancak, bu düşüş eğilimine rağmen enflasyonun mevcut seviyesi hâlâ oldukça yüksek ve beklentilerin oldukça üzerinde. Beklentilerin gerçekleşmemesi, Merkez Bankası yönetimi tarafından da sıklıkla kabul edilmekte ve zamanla daha iyi sonuçlar elde edileceği vurgulanmakta. Bununla birlikte, geçen haftadan itibaren Merkez Bankası’nın artık yeni bir aşamaya geçeceğine dair tartışmalar giderek alevlendi. Bu tartışmaların fitilini ateşleyen ise Merkez Bankası’nın geçen hafta yaptığı toplantı sonrası faizi sabit tutarken faiz kararına ilişkin bültende verdiği sinyaller oldu. Piyasa, artık önümüzdeki aydan itibaren faizlerin düşme sürecinin başlamasını bekliyor.Merkez Bankası yönetimi enflasyondaki düşüş eğiliminin kalıcılığını net şekilde görene kadar sıkı para politikası uygulayacağını çok uzun süre önce deklare etmişti. Burada özellikle Şubat ayında iddialı bir yönlendirme yapılmıştı: “Yılın ilk yarısında, mevsimsellikten arındırılmış aylık enflasyonun ortalama olarak yüzde 4’ün altında, ocak hariç ise yüzde 3 civarında seyredeceğini öngörüyoruz. Mayıs sonrasında, yıllık manşet enflasyonda hızlı bir düşüş göreceğimiz, dezenflasyon dönemine gireceğiz. Böylelikle, mevsimsellikten arındırılmış ortalama aylık enflasyonun önce yüzde 2,5’in altına, yılın son çeyreğinde ise yüzde 1,5 civarına gerileyeceğini öngörüyoruz”. Merkez Bankası, bu yönlendirme ile aylık enflasyonun belirli seviyelere ulaşması durumunda faiz indirim sürecinin başlayabileceğini ima etmişti. Yaz aylarında bu seviyelere ilk kez yaklaşılsa da enflasyon %2,5 seviyesinin altına indirilemedi. Ancak, ekim ayı enflasyonu yüksek gerçekleşmesine rağmen, mevsimsel etkilerden arındırıldığında %2,5 seviyesinin altına ilk kez inmiş oldu. Mevsimsellikten arındırılmış enflasyonun bu seviyeye gerilemesiyle birlikte, gözler geçen hafta Merkez Bankası'nın vereceği faiz indirimi sinyallerine çevrildi. Merkez Bankası, faizi sabit tutarken, faiz indiriminin Aralık ayında başlayabileceğine yönelik sinyaller verdi. Böylece, piyasalar uzun bir aradan sonra bir faiz indirim sürecinin başlamasını beklemeye başladı.Aralık ayı indirimi kesin mi?Her ne kadar birçok iktisatçı, Merkez Bankası'nın Aralık ayı için net mesaj verdiğini düşünse de, bu konuda kesin bir şey söylemek için henüz erken olabilir. Bu belirsizliğin iki önemli nedeni bulunmaktadır. İlk neden, Aralık ayı faiz kararı öncesinde açıklanacak olan Kasım ayı enflasyonudur. Eğer Kasım ayı enflasyonu yüksek gelirse, faiz indirimi bir süre ertelenebilir. Ayrıca, yılın son çeyreğinde enflasyonun %1,5 seviyesine gerilemesi beklenirken, bu halâ ulaşılma ihtimali düşük bir hedef olarak görünüyor. Mevcut durumda, enflasyon ancak %2,5 seviyesinin altına inebilmiş durumda. Ne %1,5 seviyesi görülmüş durumda, ne de gelecek ay bu seviyeye inileceğine dair beklentiler mevcut.İkinci neden ise yılbaşı ve öncesindeki fiyat artışlarının, enflasyonun yüksek seviyelerde kalmasına yol açma ihtimalidir. Özellikle kamu tarafından yönetilen ve yönlendirilen fiyatların nasıl belirleneceği henüz netleşmedi. Mehmet Şimşek, bu fiyatların hedeflenen enflasyona göre düzenleneceğini ifade etse de henüz somut bir adım atılmadı. Yeni bir karar alınmaması durumunda, yeniden değerleme %43,94 oranında gerçekleşecek. Bu durum, kamu gelirlerinden fedakârlık yapılmadan hanehalkı gelirlerinin baskı altına alınmasına yol açabilir ki bu, enflasyonla mücadeleye ciddi bir darbe vuracaktır. Ayrıca, yurtiçi ve yurtdışı piyasalar enflasyonla mücadeleyi asgari ücret zammını yakından takip ederek değerlendirmektedir. Eğer asgari ücret zammı yüksek olursa, Merkez Bankası'nın enflasyonla mücadelesi daha da zorlaşacaktır. Özel sektörün yılbaşı zamlarının hedeflenen enflasyona ne ölçüde yaklaşacağı veya hedeften ne kadar sapacağı da belirsizliğini korumaktadır.Tüm bu enflasyonu yukarı doğru artırabilecek riskler varken, Merkez Bankası'nın Aralık ayında faiz indirimine gitmesi verdiği mesajlara rağmen eski söylemleriyle çelişkili bir durum olur. Faiz indirimi başladıktan sonra fiyat artışlarının hızlanması durumunda, yeniden faiz artırımı yapmak da oldukça maliyetlidir ve Merkez Bankası'nın kredibilitesini zedeleyebilecektir. Bu nedenle, Merkez Bankası'nın ihtiyatlı bir yaklaşım sergilemesini beklemek durumundayız. Enflasyonu etkileyen bu faktörlerin net sonuçlarının görülmesi için, &nbsp;acele edilmemesi ve faiz indiriminin Ocak veya Şubat 2025’e bırakılması daha doğru bir strateji olacaktır.Dr. Caner Gerek<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"> [1] Erdal Sonduk [GK], B. No: 2020/23093, 15/2/2024. Şuradan erişilebilir: https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2020/23093

Merkez Bankası'nın Aralık ayında faiz indirimine gitmesi verdiği mesajlara rağmen eski söylemleriyle çelişkili bir durum olur. Faiz indirimi başladıktan sonra fiyat artışlarının hızlanması durumunda, yeniden faiz artırımı yapmak da oldukça maliyetlidir ve Merkez Bankası'nın kredibilitesini zedeleyebilecektir. Bu nedenle, Merkez Bankası'nın ihtiyatlı bir yaklaşım sergilemesini beklemek durumundayız. 

Ortodoks Politikalarda İkinci Aşama

Türkiye, Uluslararası&nbsp;Medenî ve Siyasî Haklar Sözleşmesi’ne 2003 yılında taraf oldu. Bu Sözleşmenin öngördüğü denetim mekanizmalarından biri de taraf devletlerin belli aralıklarla Sözleşmenin denetim organı olan İnsan Hakları Komitesi’ne, Sözleşmede güvence altına alınan hakların uygulanmasına ilişkin raporlar sunmak. Türkiye ilk raporunu 2012 yılında sunmuş ve bu rapor İnsan Hakları Komitesi’nin 15 Ekim-2 Kasım 2012 tarihlerinde yapılan 106. Oturumunda görüşülmüş, Komite rapora ilişkin Gözlemlerini ise 3 Kasım 2012 tarihinde yayınlamıştır. Türkiye, ikinci raporunu da 2022 yılında Komiteye sunmuştur. Türkiye’nin &nbsp; ikinci raporu Komitenin 23-24 Ekim 2024 tarihlerinde yapılan 4162. ve 4163. toplantılarında görüşülmüş ve Komite 5 Kasım 2024 tarihinde yapılan 4179. Toplantısında rapora ilişkin sonuç gözlemlerini kabul etmiştir. Komitenin Gözlemleri 7 Kasım 2024 tarihinde yayınlanmıştır.[1] Raporun görüşülmesinden önce Türkiye sivil toplumu Komiteye çeşitli insan hakları sorunlarıyla ilgili olarak 70 civarında sunumda bulunmuş ve Komite üyelerini insan hakları sorunları konusunda bilgilendirmeye çalışmıştır. &nbsp;Şimdi sivil toplum örgütlerinin raporda yer alan önerilerin yerine getirilip getirilmediğini izlemesi ve raporlaması büyük önem taşımaktadır.&nbsp;Komite’nin son Gözlem Raporu 15 sayfa ve 69 paragraftan oluşmaktadır. Türkiye’nin temel insan hakları sorunlarının neredeyse hepsinin özüne değinilmiştir. Raporda Türkiye’nin Sözleşmenin azınlık haklarını güvence altına alan 27. maddesine ilişkin çekincesinin kaldırılması yönündeki talebin yerine getirilmemesi nedeniyle duyulan kaygı dile getiriliyor ve Komite çekincelerin kaldırılması yönündeki talebini yineliyor.&nbsp;Olağanüstü hâl yönetimi altında kabul edilen 2017 Anayasa değişiklikleri ile yürütmenin yetkilerinin yasama ve yargının aleyhine olarak aşırı derecede artırıldığı ve kuvvetler ayrılığı ve hesap verebilirliğin ortadan kaldırıldığı vurgulanarak, yapılacak yasal değişikliklerle kuvvetler ayrılığının ve hesap verebilirliğin güvence altına alınması tavsiye ediliyor. Özellikle de yasal çerçevede ve uygulamada yargının tam bağımsızlığının ve tarafsızlığının sağlanması gerektiği belirtiliyor.&nbsp;Raporda ayrıca Türk hükümetinin 2021 ve 2023 tarihli İnsan Hakları Eylem Planları’nda yargının bağımsız bir şekilde işlemesini sağlayacak ve terör mevzuatının muhalifleri susturmak için kötüye kullanılmasını engelleyecek etkili tedbirlere yer verilmediği belirtilerek, yeni hazırlanacak eylem planlarında bu hususlara yer verilmesi tavsiye ediliyor.İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun yapısının tarafsız ve çoğulcu olmaması ile cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğine dayalı ayrımcılık şikâyetlerini incelememesi eleştiri konusu yapılıyor. Her türlü ayrımcılığın, nefret söylemi ve nefret suçunun etkili bir şekilde soruşturulması, faillerin yargılanması, suçlu bulunanların uygun şekilde cezalandırılması ve mağdurlar için hukukî yolların açılması öneriliyor.Olağanüstü hal durumunda Sözleşme’deki haklara saygı gösterilmesi, insan haklarını kısıtlayan her türlü tedbirin istisnaî, geçici, ayrımcı olmayan, orantılı ve kesinlikle gerekli olması ve bağımsız yargı denetimine tâbi olmasının güvence altına alınması gerektiği, ayrıca olağanüstü hal sırasında işlenen insan hakları ihlallerine ilişkin tüm iddiaların derhal bağımsız, tarafsız ve etkili bir şekilde soruşturulması, sorumluların usulüne uygun olarak yargılanması ve cezalandırılması ve mağdurlara tazminat ödenmesi tavsiye ediliyor.Raporda ayrıca şu hususlarda da tavsiyeler yer alıyor: terörle mücadelenin hukuka uygun yürütülmesi, terör mevzuatının öngörülebilir hale getirilmesi ve kötüye kullanılmasının engellenmesi; kadına karşı her türlü şiddetin önlenmesi için yasal ve idari tedbirlerin alınması, faillerin cezalandırılması, mağdurların desteklenmesi; her seviyede yolsuzluğun önlenmesi ve yolsuzluk iddialarının araştırılması için gerekli önlemlerin alınması; zorla kayıp ve kaçırılma vakalarının etkili bir şekilde araştırılması, soruşturulması ve faillerin cezalandırılması, bu tür eylemlere karışan istihbarat elemanlarına dokunulmazlık sağlayan yasal düzenlemelerin ortadan kaldırılması; &nbsp;işkence ve kötü muamelenin ortadan kaldırılması için bu tür iddiaların etkili bir şekilde soruşturulması, faillerin cezalandırılması, mağdurlara destek sağlanması; haksız göz altı ve tutuklamaların ortadan kaldırılması için gerekli tedbirlerin alınması, tutuklama yerine daha hafif tedbirlerin uygulanması, tutuklulara Sözleşme’de öngörülen hakların sağlanması; insan kaçakçılığının önlenmesi için her türlü tedbirin alınması; göçmen, mülteci ve sığınmacıların haklarının güvence altına alınması; adil yargılanma hakkının güvence altına alınması için öncelikle yargı bağımsızlığının güvence altına alınması, savcılığın işlevsel özerkliğinin sağlanması, bu çerçevede HSK’nın bağımsızlığını ve çoğulculuğunu sağlayacak şekilde yeniden yapılandırılması, hakim ve savcı atamalarının, terfi ve tayinlerinin liyakati esas alacak şekilde objektif ölçütlere göre yapılması, yargılamalarda usulî güvencelere uyulması, kamu görevinden çıkarılanlara uluslararası standartlara uygun bir yargısal denetim güvencesi sağlanması ve keyfi olarak çıkarıldığı tespit edilenlerin göreve iadesi; özel hayatın gizliliğini güvence altına almak üzere veri güvenliğinin sağlanması, keyfi müdahalelerin önlenmesi; inanç özgürlüğü konusunda vicdani ret hakkının tanınması, TCK’nın (‘’halkı askerlikten soğutma’’ suçunu düzenleyen) 318. maddesinin kaldırılması, azınlıkların inanç özgürlüğüne yönelik kısıtlamaların kaldırılması; insan hakları savunucularına yönelik baskıların, gereksiz soruşturmaların önlenmesi; ifade özgürlüğüne yönelik baskıların ortadan kaldırılması, gereksiz erişim engellemelerine son verilmesi, hakaretin suç olmaktan çıkarılması; örgütlenme ve toplanma özgürlüklerinin kullanılmasına yönelik müdahalelerin ortadan kaldırılması.Komite, özellikle üç konuya ilişkin (yargı bağımsızlığı, adil yargılanma hakkı ve örgütlenme özgürlüğü konusundaki) tavsiyelerin yerine getirilip getirilmediği ile ilgili olarak Hükümetin 8 Kasım 2027 tarihine kadar bilgi vermesini istiyor. Hükümetin bir sonraki raporu ise 2031 yılında sunması gerekiyor. Komitenin sonraki Değerlendirmesi ise 2032 yılında yapılacak. <a href="#_ftn1" name="_ftnref1" title="" target="_blank" fr-original-style="" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;"></a>

Raporda ayrıca Türk hükümetinin 2021 ve 2023 tarihli İnsan Hakları Eylem Planları’nda yargının bağımsız bir şekilde işlemesini sağlayacak ve terör mevzuatının muhalifleri susturmak için kötüye kullanılmasını engelleyecek etkili tedbirlere yer verilmediği belirtilerek, yeni hazırlanacak eylem planlarında bu hususlara yer verilmesi tavsiye ediliyor.