“Asgari ücret, azami mesai”

OECD'nin güncel verilerine göre, 2021'de OECD ülkelerinde bir çalışan ortalama 1.716 saat çalıştı. Meksika 2 bin 128 saatle mesai saatleri en fazla olan ülke olurken listede Türkiye 1.572 saat ile Slovakya, Slovenya, Letonya ve Japonya'nın hemen üzerinde yer aldı.

Haftalık çalışma süresi bazında bakıldığındaysa 2020'de Türkiye'de bir çalışan haftada ortalama 45,6 saat çalışırken Birleşik Krallık’ta bu süre 36,6, ABD’de 38,8, İspanya’da 36,4, Almanya’da 34,5 Slovakya ve Portekiz’de 39,3 olarak öne çıktı. Öte yandan, çalışanların emekleri karşılığında elde ettiği asgari ücret 2020’de Birleşik Krallık’ta saatlik 11,2 dolar, ABD’de 7,6 dolar ve İspanya’da 10,7 dolarken Türkiye’de, İsrail’deki gibi 6,8 dolara karşılık geliyordu. 

OECD ülkeleri arasında çalışma süresi ortalamasının 37,2 saat olduğu 2010’da Türkiye, dünyada haftalık en fazla mesai saatine sahip ülkeydi. Türkiye’de haftada ortalama 50,8 saat çalışılırken Meksika’da bu süre 45, Kosta Rika’da 45,8 ve Kolombiya’da 49,4 saatti. Bu durum 2016’da Meksika’daki çalışma süresi Türkiye ile eşitlenene kadar bu şekilde devam etse de Türkiye haftalık çalışma süresi bakımından hâlâ birçok ülkenin önüne geçiyor. 

Bununla birlikte, yıllara göre veriler incelendiğinde emek yoğun Sanayi Devrimi’nden teknoloji ve verimlilik odaklı Endüstri 4.0 dönemine geçişin de etkisiyle, küresel ölçekte çalışma saatlerinin yıllar boyunca genellikle mütevazı ölçüde düştüğünü görmek mümkün. Örneğin; gelişmiş ülkeler, zaman içinde çalışma sürelerini kısaltmak için atılan "haftada 4 gün çalışma" uygulamasını denemek gibi adımlarla anılırken Türkiye’de tüm çalışanları kapsayan son düzenlemenin, haftalık çalışma saatinin 45 saat ile sınırlandırıldığı 2003 yılında yapıldığı görülüyor. 

Farklı bir örnek: Güney Kore

Bu bağlamda, çalışma saatlerinin uzunluğuyla bilinen Güney Kore şaşırtıcı bir örnek oluşturuyor; zira ülkede 2018’de hayata geçen ve çalışma saatlerini kısaltan düzenleme, bu yaz mercek altına alındı. Çalışma Bakanı Lee Jeong-sik, hükümetin haftalık çalışma süresini standart 40 saat, fazla mesaileri ise 12 saat ile sınırlandıran sistemi "çalışma hayatında verimliliği ve esnekliği artırmak için" aylık bazda revize etmeyi değerlendirdiğini söyledi. Teklif kabul edilirse işverenler 1 ayda toplamda 52 saate ulaşabilen fazla mesai sürelerinin o ay boyunca herhangi bir zamanda geçirilmesini isteyebilir. Böyle bir senaryoda, ülkedeki Çalışma Standartları Yasası'nda 7 günlük çalışma haftasını yasaklayan herhangi bir hüküm olmadığı için haftada 7 gün çalışan bir kişinin ayda 40,5 saate kadar fazla mesai yapabileceği, haftada 69, günde ise 14 saate kadar çalışabileceği hesaplanıyor.

• Bilgi: Güney Kore’de çalışanların, 2020’de saatte ortalama 8,9 dolar kazandığı belirtiliyor. 

Çalışma süreleri ve ücretleri ülkeden ülkeye farklılık gösterse de içinde bulunduğumuz yüksek enflasyon ve ekonomik kriz ortamında işverenlerin sağladığı asgari ücretin enflasyon karşısında eridiği, çalışanın alım gücünü koruyamadığı ve hem işveren hem çalışan için salt olumlu bir tablodan söz edilemediği belirtiliyor. 

Örneğin, geçtiğimiz günlerde Gazete Duvar, asgari ücretin 1.600 avro olduğu Almanya’da, yıl içinde kademeli biçimde 9,60 avrodan ekim ayında 12 avroya yükseltilen saatlik asgari ücretin kasım ayında açıklanan %10’luk enflasyon karşısında eridiğini ve Sol Parti ile uzmanların saatlik asgari ücretin 14 avroya yükseltilmesini talep ettiğini aktarmıştı. 

Buna ek olarak AB’de bakanlar, ekim ayında asgari ücretin çalışanların yaşaması için yeterli ve makul düzeyde olmasını sağlamak amacıyla yeni bir düzenlemeyi onayladı. Bu doğrultuda ücretin yaşam koşulları karşısında yeterli olup olmadığını sorgulamak için düzenli değerlendirmeler yapılacak ve medyan brüt ücretin %60 veya ortalama brüt ücretin %50’si referans aralığı olarak kullanılacak. Bu uygulamayı hayata geçirmek için ülkelere 2 yıl süre tanındığı, ancak sendikaların yaşam maliyetlerinin yükselmesiyle bu sürecin hızlandırılmasını talep ettiği aktarılıyor.

Türkiye'de ise asgari ücret maratonu, komisyon bugünkü üçüncü toplantısında TÜRK-İŞ'in 9 bin liranın altına imza atmayacağını belirtmesi üzerine hâlâ devam ediyor. O sırada çalışma süreleriyle ilgili değişiklikler yapılıp yapılmayacağıysa gizemini koruyor. Nitekim Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, yaz aylarında katıldığı bir etkinlikte şu ifadeleri kullanmıştı:

“8 saati biz normal olarak algılamaya başladık. Oysa yeni teknolojiler, insanın emeğini ikame eden yeni bilgiler üretim sürecine girdikten sonra 8 saat mesai artık eski alışkanlığımızın bir parçası olarak duruyor diye düşünmemiz, eleştirmemiz lazım. Bugün birçok ülkede 8 saatin aşağıya çekilmesine dönük çalışmalar var. Geçtiğimiz günlerde İngiltere’de bu konuda pilot bir uygulama başlatıldı. Bunlar yaygınlaşacak. Muhtemelen 25 yıl sonra 6 veya daha az saat fiziki çalışma, onun dışında uzaktan çalışmanın da olduğu çalışma biçimleri devreye girecek. Bu kaçınılmaz. Teknoloji emeği ikame ettikçe, teknoloji üretim sürecinin mekanla bağını kopardıkça bu değişmeler kaçınılmaz olarak ortaya çıkacaktır.”