BRICS’in Genişleme Süreci ve Türkiye

BRICS’in (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika) 15. zirvesi Güney Afrika’nın başkenti Johannesburg’ta yapıldı. Johannesburg Zirvesi sonuç bildirgesi kısa vadeli bir etki vaad etmese de uzun vadede göz ardı edilemez bir kritik öneme sahip. Mevcut BRICS üyeleri, BRICS'in geleceği ve evrimi konusunda önemli kararlar aldı. Her ne kadar üye sayısının artırılması konusundaki tereddütler, Hindistan üzerinde yoğunlaşmış olsa da Hindistan Başbakanı Narendra Modi’nin "BRICS üyelerinin sayısının artırılmasını destekliyoruz" açıklaması genişleme konusundaki tereddütleri ortadan kaldırdı.

Bir zamanlar Türkiye’nin de dahil olacağı hatta adının BRICS-T olarak güncelleneceği söylentileri yayılan BRICS projesinin temelleri, ABD'nin 11 Eylül saldırıları sonrası Afganistan'a müdahalesiyle atıldı. Bu dönemde Amerikalı ekonomist Jim O'Neill, Çin, Hindistan, Brezilya ve Rusya'nın yükselen güçler olarak gelecekte önemli bir rol oynayacağını öngördü. Rusya da bu görüşü benimseyerek bu ülkelerle işbirliği yapmaya başladı. BRICS ilk toplantısı 2006’da düzenlendi. Ancak bu süreç boyunca salgınlar, ekonomik krizler, siyasi çatışmalar gibi pek çok zorluk yaşandı.

Halihazırdaki BRICS ülkeleri, dünya nüfusunun %40'ını, buna karşılık sanayileşmiş G7 ülkeleri %10'unu temsil ediyor. Bu ekonomik birlik aynı zamanda küresel GSYİH'nin de dörtte birini temsil ediyor. Eğer Suudi Arabistan, İran, Cezayir gibi petrol zengini ülkeler ile Malezya, Endonezya ve Mısır gibi büyük nüfuslu ülkeler de BRICS'e katılırsa, bu ittifakın daha da güçlenmesi muhtemel görünüyor.

Dünyanın yaşadığı 2008 finans krizi mevcut sistemin sarsılmasıyla alternatiflere yönelik ilgiyi artırdı. BRIC ülkeleri (Güney Afrika o tarihte henüz Birliğe katılmamıştı) ikinci kez bir araya gelerek daha adil bir küresel ekonomik düzen talep etti. Bu süreçte, üye ülkeler arasındaki farklılıklara rağmen, BRICS ülkeleri ekonomik ve siyasi açıdan güç kazanmaya başladı. Birliğin küresel finansal sisteme en önemli itiraz noktası ise “küresel Amerikan doları egemenliğini zayıflatmak” olarak karşımıza çıkıyor. Türkiye’nin de bu konuda çevre ülkelerle çeşitli girişimleri olmuştu ama bir sonuç alınamamıştı. Şu an Türkiye’nin BRICS’in yeni üyeleri arasında adının geçmemesinin nasıl bir dış politika ve uluslararası ticaret sistemini hedeflemesi gerektiğini açıkça gösteriyor.

Sürpriz Faiz Kararı

24 Ağustos 2023 tarihinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Para Politikaları Kurulu (PPK) Hafize Gaye Erkan başkanlığında toplandı ve 750 baz puan (bps) faiz artırımı yaparak politika faizini yüzde 17,5’tan yüzde 25’e çıkardı. Toplantıdan önce piyasadaki medyan faiz artırımı beklentisi 250 baz puan seviyesindeydi. PPK aldığı bu sürpriz kararla aslında faiz artırımları konusunda ne kadar kararlı olduğunu gösterdi.

Daha önceki bültenlerimizde Şimşek-Erkan ikilisinin Erdoğan’ın “faiz sebep enflasyon sonuçtur” söyleminin ne kadar dışına çıkarsa o kadar başarılı olabileceklerine değinmiş, aksi halde ekonomik-malî yönetimin kredibilitesinin azalacağını belirtmiştik. Nitekim Para Politikaları Kurulu’nun bundan önceki iki toplantısında yapılan faiz artırımları yeterli olmadı ve bu ekip ciddi bir kredibilite sorunu yaşadı. Sonrasında Merkez Bankası başkan yardımcılıklarına tanınan ve alanında yetkin olduğu bilinen üç ekonomist getirildi. Bu ekonomistlerin göreve gelmesinden sonra bu faiz artışının yapılabilmiş olması şüphesiz ki bu insanların kredibilitelerine olumlu yansıdı.

[1] https://www.youtube.com/watch?v=Frvv-9U4oxo

2  Venedik Komisyonu, Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 216., 299., 301. ve 314. Maddelerine İlişkin Rapor, 2016, https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2016)002-e , ayrıca bkz. Venedik Komisyonu, Son Dönemde Çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnamelerde Yer Alan Medya Özgürlüğüne İlişkin Tedbirler Hakkında Görüş, CDL-AD(2017)007, 10-11 Mart 2017.

3 Dunja Mijatovic, Türkiye Ülke Raporu, Şubat, 2020, https://rm.coe.int/avrupa-konseyi-insan-haklari-komiseri-dunja-mijatovic-1-5-temmuz-2019-/16809c5187

4 Avrupa Komisyonu, Türkiye Raporu 2020, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/turkey_report_2020.pdf

5 Ömür Çağdaş Ersoy/ Türkiye, no. 19165/19, 15.06.2021

6Işıkırık/Türkiye, no. 41226/09, 14.11.2017; Bakır ve Diğerleri/ Türkiye, no. 46713/10, 10.7.2018; İmret/ Türkiye (no 2), no. 57316/10, 10.7.2018; Zülküf Murat Kahraman/ Türkiye, no. 65808/10, 16.7.2019; Daş/ Türkiye, no. 36909/07, 2.7.2019.

7 Parmak ve Bakır/ Türkiye, no. 22429/07 25195/07, 03.12.2019, para.77.

8 Vedat Şorli/Türkiye, no. 42048/19, 19.10.2021

9 Altuğ Taner Akçam/Türkiye, no. 27520/07 , 25.10.2011.

[10] Selahattin Demirtaş/ Türkiye (no.2) [GC], no. 14305/17, 22.12.2020.