EYT’li olmak ya da olmamak

8 Eylül 1999 tarihi ve öncesinde sigorta girişi olanlar EYT’li sayılıyor. EYT’li olmak, kadınlar için 38 yaşında, erkekler için 43 yaşında emekli olmak anlamına geliyor. EYT kapsamında yaş şartı olmaksızın emekli olanlar için birçok avantaj bulunuyor. Özellikle enflasyon ve hayat pahalılığının yaşandığı, insanların satın alım gücünün düştüğü günümüz ekonomik şartlarında EYT düzenlemesi kapsamında emekli olmak ve çalışmaya devam etmek EYT’lilerin aylık kazançlarının yaklaşık iki katına çıkması ve farklı isimler altında toplu ödemeler almaları anlamına gelmektedir. Bu haftaki yazımızda EYT’li olanlara yönelik sağlanan hakları açıklayacağız.

Kıdem tazminatı

İş sözleşmesinin emeklilik nedeniyle sonlandırılması durumunda işçiler kıdem tazminatına hak kazanırlar. Kıdem tazminatı işçiler açısından toplu para ödemesi anlamına gelmektedir. İşyerindeki kıdemlerine göre hesaplanmaktadır. EYT düzenlemesi nedeniyle emekli olacak işçiler, emekli aylıklarının yanı sıra kıdem tazminatlarını da alacaklar. İşçilerin tazminat ödemelerinin yapılmasını teminen işverenlere Kredi Garanti Fonu'ndan destek sağlanmaktadır.

Kıdem tazminatı tabanı asgari ücret kadar olup, 10.008 TL’dir. Kıdem tazminatı tavanı ise Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından genelge ile duyuruluyor. 2023 yılı Ocak-Haziran döneminde geçerli olan kıdem tazminatı tavanı 19.982,83 TL’dir. Bu tutar 2023 yılı içinde yapılacak memur zamlarıyla birlikte yükselecektir.

Kıdem tazminatı hesaplaması en basit hâliyle işçilerin çalıştığı yıl sayısı ve en son aylık brüt ücretinin çarpımı sonucunda bulunacak rakamdan oluşmaktadır. Örneğin işyerinden 10 yıllık çalışması olan ve son brüt ücreti 18.000 TL olan bir çalışanın 180.000 TL kıdem tazminatı ödemesi yapılacak olup bu tutardan sadece damga vergisi kesintisi yapılacaktır.

Yıllık izin ücreti

İş sözleşmesinin feshedilmesi sonrasında talep edilebilen bir işçilik alacağı türüdür. İşçilerin hak ettikleri ancak kullanmadıkları yıllık izin gün sayılarının yerine ücret ödenmesi anlamına gelmektedir. Öncelikle işçilerin kullanmadıkları yıllık izin süreleri hesaplanır ve kullandırılmayan yıllık izin süreleri ile işçinin son günlük brüt ücret tutarı çarpılarak yıllık izin ücreti hesaplanır. Bulunan sonuçtan damga vergisi, gelir vergisi ve SGK payı kesilir.

Uzunca süredir aynı işyerinde çalışan işçilerin birikmiş yıllık izin süreleri bulunabilmektedir. Bu durumda olan işçiler için kullanmadıkları yıllık izin sürelerine ilişkin ücretler de toplu para ödenmesi anlamına gelmektedir.

Emlak vergisi avantajı

EYT nedeniyle emekli olacaklara yönelik bir diğer konu emlak vergisi muafiyetidir. Emekli aylığı dışında başka geliri olmayan emeklilerin üzerine kayıtlı olan ve brüt 200 metrekareyi aşmayan tek konutları için emlak vergisi muafiyeti tanınmaktadır.

Emekli çalışandan yapılan kesintiler nedeniyle ücret artışı 

Asgari ücretli normal bir çalışanın net ücreti 8.506 TL’dir. Normal çalışanlarının ücretinden sigorta primi ve işsizlik sigortası primi kesilmekteyken emekli çalışanlardan işsizlik sigortası primi kesilmiyor. Bu durumda asgari ücretli emekli bir çalışanın net asgari ücreti 9.144,81 TL olarak hesaplanıyor. Yani emekli bir çalışan net asgari ücret tutarından 638,01 TL daha fazla ücret alacaktır.

Bayram ikramiyesi

Emeklilere yılda iki defa tutarı 2.000 TL’ye çıkarılan bayram ikramiyesi ödenecektir.

Banka promosyonu

Bankalar emekli aylıklarının yükselmesiyle birlikte emekli olacaklara yönelik promosyon kampanyaları düzenlemektedirler. Özellikle emekli aylığı alt sınırının 7.500 TL’ye yükseltilmesiyle birlikte promosyon tutarları önemli bir hâl almıştır. Promosyon tutarları üç yılı için ödenmekte olup 10.000 TL’leri bulan promosyon ödemesi yapan ve ek avantajlar sağlayan bankalar bulunmaktadır. EYT kapsamında emekli olacak kişiler kendileri için en avantajlı bankayı tercih ederek ek menfaat temin edebilirler.

Askerlik ve doğum borçlanması tutarınının vergiden düşülmesi

Gelir Vergisi Kanunu gereğince borçlanma tutarları vergi matrahından indirilebiliyor. Bu emekli olduktan sonra çalışmaya devam edenler için vergi iadesi anlamına gelmektedir. EYT’liler borçlanmalar nedeniyle Sosyal Güvenlik Kurumu'na yüksek tutarlarla prim ödemesi yaptılar. Bu ödemelere ilişkin makbuzu işverenlerine vermeleri durumunda işveren tarafından toplam borçlanma tutarı dikkate alınarak aylık vergi iadesi işlemi gerçekleştirilecektir. Borçlanma için ödenen tutar sıfırlanana kadar aylık vergi iadesi işlemi devam etmektedir.

2023 yılında 18 aylık askerlik borçlanması yapan ve 57.646,08 TL ödeyen bir EYT’li, vergi indirimi için başvurduğunda kazancının 57.646,08 TL’lik kısmından vergi kesintisi yapılmaz. Böylece, en düşük vergi oranı yüzde 15 dikkate alındığında 8.646,9 TL’lik bir vergi iadesi yapılacaktır. Bu da EYT’den emekli olup çalışmaya devam edenler için ayrı bir avantajdır.

Emekli aylığının geç bağlanması ve avans hakkı

EYT nedeniyle 1.5 milyondan fazla kişinin emeklilik başvurusunda bulunması, iş yoğunlu nedeniyle aylık bağlama işlemlerini geciktirebilir. Bu durumda aylık talebinde bulunan kişilere avans ödemesi yapılabilir.

Aylık veya gelirlerin 90 gün içinde ödenememesi durumunda Sosyal Güvenlik Kurumu gelir ve aylık bağlanmasına hak kazandığı anlaşılan sigortalı ve hak sahiplerine yazılı talepte bulunmaları hâlinde avans ödemesi yapar. Bu ödemeler emeklilerin ilerideki alacaklarından mahsup edilmek üzere ödenir. Avans miktarı üç ay için hesaplanır ve net asgari ücretin üç katını geçmeyecek şekilde ödenir, gelirlerde ise net asgari ücretin iki katını geçmemek üzere belirlenir. Avansın bağlanacak gelir ve aylık birikmiş tutarından fazla olan bölümü, müteakip gelir ve aylıklarından 1/4 oranında kesilerek mahsup edilir.

Aylık bağlama işlemlerinin uzaması durumunda EYT’liler Sosyal Güvenlik Kurumu'ndan avans talebinde bulunabilir ve 25.518 TL tutarında avans ödemesi alabilirler.

EYT’li olmak yukarıdaki haklardan yararlanmak anlamına gelirken 9 Eylül 1999 ve sonrasında işe girmek ve EYT kapsamında olmamak kadınlar için 58, erkekler için 60 yaşında emekli olmak, yani kadınların 20 yıl erkeklerin ise 17 yıl daha geç emekli olması ve yukarıdaki haklardan yararlanmaması anlamına geliyor.