Genel Af Tartışmaları Üzerine

Bir süredir kamuoyunda Cumhuriyetin 100. yılında genel af ilan edileceğine, bu amaçla 29 Ekim 2023 tarihinde yürürlüğe girecek şekilde bir af kanunu çıkarılacağına dair söylentiler tartışılmaktadır. Her ne kadar bu konuda resmi bir açıklama yapılmamış olsa da pek çok sivil toplum örgütü ve bazı siyasi partiler tarafından genel af talebi dillendirilmektedir. Bu arada Adalet Bakanı yakın zamanda bir yargı reformu strateji belgesi ve insan hakları eylem planı hazırladıklarını açıklamıştır.[1] Ancak bu hazırlıkların af konusunu içerip içermediği bilinmemektedir. Bilindiği gibi genel af, af konusu suçlar bakımından kamu davasının düşmesi ve ceza mahkumiyetinin tüm neticeleriyle birlikte ortadan kalkması sonucunu doğuran bir ceza hukuku kurumu olup, genel affın hangi suçları kapsayacağı kanunla belirlenmektedir. Genel af suçların cezasız kalması sonucunu doğurduğundan ancak çok istisnai hallerde başvurulması gereken bir yoldur. Sıklıkla af uygulamasına gidilmesi cezasızlık algısını yaygınlaştıracağından suçlular için teşvik edici bir unsura dönüşecektir.

Türkiye’de af talebini doğuran husus pek çok insanın siyasi suçlar olarak nitelendirilen devlet aleyhine işlenen suçlar ya da terör suçlarından yargılanması ve cezalandırılmış olmasıdır. Siyasetçiler, gazeteciler, sivil toplum aktivistleri, akademisyenler ve KHK’lılardan oluşan çok sayıda insanın muğlak suçlamalar ve temel hak ve özgürlüklerin kullanımı niteliğindeki eylemleri dolayısıyla yargılanıp cezalandırılmış olması toplumda adaletsizlik algısını yaygınlaştırmıştır. Pek çok uluslararası gözlemci de terör mevzuatının öngörülemez bir şekilde geniş yorumlandığını, kavramların muğlak ve keyfi uygulandığını ortaya koymuştur. Venedik Komisyonu[2], Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri[3] ve Avrupa Komisyonu[4] pek çok kez ceza mevzuatının öngörülemez bir şekilde ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne aykırı olarak uygulandığı uyarısında bulunmuştur. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de Türk Ceza Kanunu’nun 125/3[5], 220/6,[6] 220/7,[7] 299,[8] 301,[9] ve 314.[10] maddelerinin öngörülemez bir şekilde uygulandığını ve bu uygulamaların Sözleşmenin 10. ve 11. maddelerini ihlal edecek şekilde sistematik sorun oluşturduğunu tespit etmiştir. Dolayısıyla adil olmayan cezaların verildiği ve pek çok insanın haksız bir şekilde hürriyetinden yoksun bırakıldığı konusunda kuşku bulunmamaktadır. 

Ancak kritik husus bu adaletsizliklerin genel af ile giderilip giderilemeyeceği sorusudur. Terör ve ceza mevzuatının öngörülemez bir şekilde ve geniş yorumlanmasının temel nedeni, yargının yürütmenin etkisi altına alınmış olması ve Anayasanın açık emrine rağmen AİHM kararlarının yargı makamlarınca dikkate alınmamasıdır. Dolayısıyla adaletsizliği doğuran husus yargının kurumsal bağımsızlığının ve tarafsızlığının güvence altına alınmamış ve uygulamaların hukuk devletinden uzaklaşmış olmasıdır. Bu nedenle gerçek çözüm hukuk devletine dönülmesi ve yargının tarafsızlığının ve bağımsızlığının güvence altına alınmasıdır.

 Ancak kısa vadede böyle bir gelişme beklemek gerçekçi olmadığından, en azından haksız yere özgürlüğünden mahrum bırakılanların bir an önce özgürlüklerine kavuşturulması için af çıkarılması desteklenebilir. Ne var ki böyle bir af düzenlemesinin gerçek mağdurları kapsaması zorunludur. Zira, hükümet zaten 2020 yılında ve 2023 yazında infaz mevzuatında yaptığı değişikliklerle adi suçlular bakımından özel af niteliği taşıyan düzenlemeler yapmış ve yüzbinlerce insanın tahliyesini sağlamıştır. Ancak gerçek mağdur dediğimiz siyasi mahkumları bu düzenlemelerin kapsamına almamıştır. Yapılacak yeni bir af düzenlemesinin yine siyasi mahkumları kapsamaması riski bulunmaktadır ve bu kabul edilemez.