Gözler H&M'in ikinci el kıyafet kampanyasında

Geçtiğimiz yıllarda internet sitesindeki skor kartlarında ürünlerin çevresel etkileri ile ilgili gerçeği yansıtmayan bilgiler paylaştığı için davalık olan küresel giyim markası H&M, tüketiciler ve uzmanlar tarafından şikâyet edilen ilgili skor kartlarını internet sitesinden kaldırmak zorunda kalmıştı.

Haziran ayında İsveç’te yayın yapan Aftonbladet gazetesi tarafından paylaşılan inceleme dosyası ise bu sefer H&M’in topladığı ikinci el kıyafetleri aslında yeniden kazanmak yerine atık sahalarına gönderdiğini gösteriyor. H&M, 2013’ten beri uyguladığı Kıyafet Toplama kampanyası ile tüketicilerinden her yıl milyonlarca ikinci el/kullanılmayan kıyafet topluyor. İnternet sitesinde yer alan bilgilere göre tüketicilerin eski kıyafetlerinin olduğu torbayı ödeme noktalarına teslim etmesiyle birlikte, bir sonraki alışverişinde kullanabileceği indirim kuponu sunan şirket;

• Giyilebilir kıyafetlerin ikinci el kıyafet olarak tekrar satıldığını,
• Kıyafetler veya kumaşlar yeniden giyilemeyecek durumdaysa yenileme parçaları ve temizlik bezleri gibi farklı ürünlere dönüştürüldüğünü,
• Diğer tüm kıyafetlerin ve kumaşların, kumaş lifi olacak şekilde makinede parçalandığını veya yalıtım materyalleri gibi materyallerin üretiminde kullanıldığını söylüyor.

Bu uygulama ile ilgili gerçekleri araştırmaya çalışan Aftonbladet, on parça giysinin üzerine iPhone’lar üzerinden takip imkânı sağlayan Airtag takarak koleksiyonun ne kadar sürdürülebilir olduğunu araştırdı. Araştırma çıktılarında ise, giysilerin dünya çapında tekstillerin atıldığı ve yakıldığı bölgelere gönderildiği ortaya çıktı.

Araştırmanın özet çıktıları şu şekilde:

• Airtag takılan on giysiden her birinin, leke veya hasara sahip olmadığı fakat yine de hiçbirinin İsveç'te kalmadığı görülüyor. Hepsinin ilk ayrıştırma için Almanya'daki üç tesise, 1.000 kilometreden fazla mesafe kat ederek kamyonla taşındığı belirlenmiş.
• H&M’in, “toplanan tüm giysilerin çevre dostu ve sorumlu bir şekilde ele alındığı” vaadine rağmen giysilerden üç tanesinin, tekstil atıkları ve atık sorunlarıyla bilinen üçüncü dünya ülkelerine gönderildiği belirtiliyor.
• Giysilerden birinin, büyük miktarda kullanılmış giysi alan ve ithalatın büyük bir kısmının doğrudan atık olması sorunu yaşayan bir Afrika ülkesi olan Benin'e gittiği görülüyor.
• Diğer bir giysinin ise tekstil atıklarıyla ilgili sorunlar yaşayan ve tekstil endüstrisinde çocuk işçiliğin yaygın olduğu, Hindistan'ın Panipat şehrine gittiği belirtiliyor.
• Giysilerin ikisi, toplamda 3.730 kilometrelik bir kara ve deniz taşımacılığından sonra Romanya'ya sevk edilerek lojistik kaynaklı sera gazı emisyonuna neden oluyor.
• Tekrar giyilebilecek durumda olmasına rağmen giysilerden ikisi, elyafta çözülmek üzere öğütülme sürecine dahil ediliyor.
• On giysi birlikte düşünüldüğünde, kamyon ve gemi gibi fosil yakıta bağımlı taşıma araçları kullanılarak dünya etrafında neredeyse bir buçuk turluk bir yolculuk yapıldığı belirtiliyor.
• Şirketin, kullanım ömrünü tamamlamış kıyafetlerin en çok gönderildiği ve bu nedenle benzeri görülmemiş bir çevresel atık sorunu ile karşı karşıya olan Afrika'daki Gana’ya “atık tekstil ürünü” gönderen ilk beş şirket arasında yer aldığı da araştırmada yer verilen bir bilgi olarak dikkat çekiyor.
• Son olarak, gümrük verilerinden faydalanılarak, H&M'in Almanya’da iş birliği yaptığı üç farklı atık ayrıştırma ortağının 2023 yılından bu yana en az bir milyon giysiyi üçüncü dünya ülkelerine gönderdiğini araştırma sonucu olarak paylaşılıyor.

Araştırma yalnızca on ürünün yaşadığı “atık” yolculuğunu gösterdiği için doğru bir örneklem olarak kabul edilmeyebilir. Fakat bu on ürünün bile döngüsel ekonomi prensiplerine uygun şekilde yeniden kazanım süreçlerine dahil edilmediğini görmek, diğer kıyafetlerin yaşadığı “atık” yolculuklarının ve H&M’in vaatlerinin sorgulanmasını gerektiriyor.

Şirketlerin sürdürülebilirlik ve döngüsel ekonomi süreçlerine dair verdiği taahhütler, hedefler ve paylaştıkları bilgiler uzun zamandır eleştiriliyor. Yalnızca yatırımcı beklentilerini karşılama ve trendleri yakalama amacıyla hayata geçirilen bu tarz uygulamalar elbette doğru olmayan bilgiler de içeriyor. “Greenwashing” olarak hayatımıza giren ve yapılan işlerin abartıldığı veya doğru şekilde yansıtılmadığı beyanlar gelecek dönemde şirketlerin başını çok daha fazla ağrıtacak gibi görünüyor.