İnternetin en karanlık yüzü: Çocuk istismarı

21 Eylül 2022’de Bloomberg, çocuk tacizcilerinin Amazon bünyesindeki çevrimiçi yayın platformu Twitch’te çocukları sistematik bir şekilde nasıl takip ettiğini ortaya koyan geniş kapsamlı bir rapor yayımladı. Raporda, bir araştırmacı tarafından Ekim 2020 ila Ağustos 2022 arasında yapılan; Twitch profil verileri, ekran görüntüleri ve videolarının incelendiği bir analize göre, bu süre zarfında en az 1.976 yetişkin kullanıcının sistematik olarak Twitch’te canlı yayın açan genç kullanıcıları bulduğu ve takip ettiği belirtiliyordu. Araştırmanın bulgularına göre, her birinin takip listesinde 1000’den fazla çocuk bulunan bahsi geçen yetişkin kullanıcılar toplamda 279 bin 16 çocuğu takip ediyor ve onları manipüle ederek müstehcen danslardan açık cinsel eylemlere kadar pek çok şeyi canlı yayında uygulamaya ikna ediyordu. Ayrıca, raporda tacizciler tarafından Twitch’te sadece Temmuz 2022’de hedef alınan günlük ortalama çocuk sayısı da 673 olarak aktarılıyor.

Geçtiğimiz günlerde ise Twitch, gelen eleştirilerin ardından genç kullanıcıların güvenliğini artırmak amacıyla platformda birtakım değişikler yapıldığını duyurdu. Tacizcilerin platformda hoş karşılanmadığını ve asla müsamaha gösterilmeyeceğini ifade eden Twitch, başta çocukların hesap açmasını engellemek amacıyla zorunlu telefon doğrulama ve 13 yaşın altındaki kişilere ait Twitch hesaplarının tespit edilip kapatılmasını sağlayan güçlendirilmiş bir teknoloji olmak üzere, platformda çocukların güvenliğini sağlayan yeni uygulamaların getirildiği aktarıldı.

Ne var ki, çocuk tacizi sadece Twitch özelinde bir sorun olmanın çok daha ötesinde.

İnternette çocuk tacizinin kökleri ne kadar derine iniyor?

Internet Watch Foundation (IWF) tarafından yürütülen bir araştırmanın sonuçlarına göre, yedi ila on yaş arasındaki çocukların çevrimiçi ortamda müstehcen hareketlerde bulundukları anları kaydetmeleri için yetişkinlerce manipüle edildiği vakaların sayısı, son altı ayda 3’te 2 oranında artış gösterdi. Buna göre, IWF tarafından geçtiğimiz yılın aynı döneminde çocuk istismarına yönelik 12 bin rapor görülürken bu sayı, 2022’nin ilk altı ayında 20 bin olarak gerçekleşti. Ayrıca, raporda, bu rahatsız edici küresel “trend”in Covid-19 nedeniyle karantinaların uygulanmaya başladığı 2020’nin ilk yarısından bu yana %360 arttığı belirtiliyor.

UNICEF'in resmî sayfasında ise 25 ülkeden çocukların %80’inin internette çevrimiçi cinsel istismar ve sömürü tehlikesi altında hissettiği aktarılıyor.

Sosyal medya ağlarının çocuk cinsel istismarı materyallerini (CSAM) bildirmekle yükümlü olduğu Ulusal Kayıp ve İstismara Uğrayan Çocukları Merkezi (NCMEC), 2019’da kendilerine 70 milyona yakın CSAM bildirildiğini ve bu materyallerin büyük bir kısmının özellikle de Facebook platformları gibi sosyal medya ağlarında dolaştığını ifade ediyor.  Bununla birlikte, NCMEC, son 15 yıldır bildirilen taciz dosyaların %15 binlik bir artış olduğunu belirtiyor.

Öre yandan, Ulusal Çocuklara Zulmü Önleme Derneği tarafından okul çağındaki 40 bin çocukla gerçekleştirilen bir anket, katılımcıların %25’inin herhangi bir sosyal medya platformunda tanımadıkları bir yabancıyla canlı yayın yaptığını ortaya koyarken Kanada Çocuk Koruma Merkezi tarafından yürütülen bir diğer ankette de CSAM mağdurlarının %67’si müstehcen görüntülerinin çevrimiçinde yayılmasının kendilerini en az fiziksel taciz kadar etkilediğini; çünkü görüntülerin “kalıcı” olduğunu aktarıyor.

2 bin 600 katılımcıyla gerçekleştirilen bir araştırma ise katılımcıların %16’sının 18 yaşından önce rıza dışı cinsel içerikli mesajlaşma, reşit ve yaşça büyük bir kişinin reşit olmayan biri ile ileride duygusal ve/veya cinsel ilişkiye dönüştürme amacı ile arkadaşlık kurması olarak tanımlanan “grooming”, intikam pornosu, cinsel taciz ve ticari cinsel sömürü olmak üzere en az bir çeşit cinsel istismara maruz kaldığını ve bu durumun genellikle katılımcılar 13 ila 17 yaşları arasındayken ortaya çıkma eğilimi gösterdiğini ortaya çıkardı. Çevrimiçi cinsel tacizciler tarafından hedeflenme olasılığı en büyük olanların kız çocukları ve toplumsal cinsiyet normlarına uymayan çocuklar olduğunun belirtildiği rapora göre her 13 erkek çocuğundan biri de taciz kurbanı oluyordu. Daha da kötüsü, faillerin %62'sinin flört partnerlerinin, arkadaşlar ve tanıdıklar olduğunun belirtildiği rapora göre, faillerin 3’te 2’sini de 18 yaşın altındaki çocuklar oluşturuyordu.

Çocuk istismarı ve sosyal medya dendiğinde Twitch ile birlikte son zamanlarda öne en çok çıkan bir diğer sosyal medya platformu ise Çin merkezli ByteDance bünyesindeki TikTok. TikTok’un diğer sosyal medya platformlarına kıyasla daha genç bir kullanıcı profiline sahip olduğu gerçeği, onu istismarcılar için harika bir araç hâline getiriyor. Bu hususta, özellikle de ABD’de TikTok’a yönelik birçok soruşturma yürütülüyor. 

Financial Times’ın 15 Nisan 2022 tarihli haberine göre, 2019 ila 2021 arasında ABD’nin İç Güvenlik Bakanlığı tarafından TikTok’a çocuk istismarı üzerine açılan soruşturmaların sayısının 7 kat artmış bulunuyor. NCMEC, TikTok’un geçen yıl yaklaşık 155 bin video bildirdiğini aktarırken TikTok, yetişkin olmayan kullanıcıları kapsayan güvenlik kurallarını ihlal eden içeriklerin %96’sının daha kimse görmeden kaldırıldığını belirtiyor.

TikTok, bundan kısa bir süre öncesinde de platformun içerik yönetim ve kontrolünü gerçekleştiren üçüncü taraf şirketlerin çalışanlarına, referans kılavuzu olarak cinsel istismara uğrayan çocukların sansürsüz görüntülerinden oluşan oldukça geniş çaplı bir önbellek sunmasıyla gündeme gelmişti. Buna göre, TikTok, moderatörlerini eğitmek için platformdan kaldırılmış olan çocuk istismarı görüntülerini kullanıyordu. Bu görüntülere kaç kişinin erişimi olduğu bilinmemekle birlikte TikTok sözcüsü Jamie Favazza, konuya ilişkin açıklamasında “eğitim materyallerinin sıkı erişim denetlemelerine sahip olduğunu ve CSAM’ın görsel örneklerini içermediğini” ifade etmişti.

Çocuk istismarı konusunda kötü şöhretli bir diğer sosyal medya hesabı ise Instagram. Geçen yıl NCEMC’ye bildirilen CSAM miktarı yaklaşık olarak 3,4 milyon olarak aktarılan Instagram, 2019’da Birleşik Krallık’ın önde gelen çocuk yardım kuruluşu NSPCC tarafından, ülkenin çocuk istismarı açısından “lider” platform olarak seçilmişti. 18 aylık bir dönemi kapsayan bu araştırmaya göre, bu süre zarfında platforma ilişkin 5 bini aşkın kayıtlı “çocuklarla cinsel iletişim” suçu bulunurken Instagram’ın çocukların hedeflenmesi ve taciz edilmesi amaçlı kullanıldığını gösteren kayıtlı vakaların sayısında da %200 artış vardı. Raporda belirtilen bir başka detay ise hedef kitlenin çoğunlukla 12 ila 15 yaş aralığındaki çocuklar olduğu; ancak bazı durumlarda bu sayının 11 yaşın altına düştüğüydü.

Verilerin “çocukları güvende tutmanın sosyal ağlara bırakılamayacağının ezici bir kanıtı” olduğunu ifade eden NSPCC’nin CEO’su Peter Wansless, teknoloji şirketleri harekete geçmeden önce bir sonraki trajediyi bekleyemeyeceğimizi belirterek, Instagram’ın gençlere sunduğu temel koruma hizmetini daha dikkatli bir şekilde tasarlamasının “hayati önem” taşıdığını aktarıyor.

Hiç mi önlem alınmıyor?

Çevrimiçi çocuk tacizi için sosyal medya platformları tabii ki kendi çaplarında belli başlı önlemler alıyor; ancak bu noktada sosyal medya platformlarının eleştirilerin hedefi olmasının asıl sebebi, sanki çocukların çevrimiçi cinsel tacize uğramasına izin veriyormuşçasına yeterince önlem almamakta ısrarcı olması. Çoğu platformun kuralları arasında belli bir yaşın altındaki kullanıcıların hesap oluşturmasının yasak olduğu belirtilse de hepimiz biliyoruz ki bu sözde güvenliği aşmak hiç zor değil; yapmanız gereken tek şey doğum tarihiniz hakkında yalan söylemek ya da telefon doğrulaması için ebeveynlerinizden birinin telefonunu kullanmak. Eminim ki özellikle de Facebook’un popüler olmaya başladığı ilk yıllarda çocuk olanlarımız bu yollardan geçmişizdir. En azından ben geçtim, itiraf ediyorum.

Geçtiğimiz hafta Twitch haricinde çocuklara yönelik güvenlik önlemlerini artıracağını açıklayan bir teknoloji devi daha vardı: Meta. Buna göre, Meta, bünyesinde bulunan Facebook’taki çocuk hesaplar için varsayılan gizlilik ayarlarını otomatik olarak değiştirecek; “şüpheli” yetişkinlerin Facebook ve Instagram’daki gençlere mesaj atmasını engelleyecek birtakım değişikliklere gidecek. 

Çocukların internette uğradığı cinsel tacizi hedefleyen en sert yasalardan biri ise Birleşik Krallık’ta yürürlüğe girmeye hazırlanıyor. Bu hususta çığır açması beklenen Çevrimiçi Güvenlik Yasası’nın, sosyal medya ve diğer kullanıcı tarafından oluşturulan içerik tabanlı internet sitelerini, çocuklar etrafında dönen “zararlı içerik”leri platformlarından kaldırmaya zorlayacak yeni kuralları getireceği biliniyor. Tasarı kapsamında, bütün platformlar yasa dışı içeri taramak ve ortadan kaldırmakla yükümlü olacak.

En büyük sorumluluk kimde?

Sosyal medya devlerinin sürekli yeni önlemler alması ve almaya devam edeceğine dair söz vermesin; “istismarcı davranışların” platformlarında asla kabul edilemeyeceği yönündeki açıklamalarına rağmen çevrimiçi çocuk istismarı sayısındaki sürekli artış, bu sorunun sadece sosyal medya platformlarıyla başlamadığını gösterdiği kadar sadece sosyal medya platformlarıyla bitmeyeceğini de gösteriyor. 

Bu noktada en büyük görev ise biz anneler, babalar, ablalar ve ağabeylere düşüyor. Bu nedenle, çocuğunuzun yaşının tutmadığını bildiğiniz sosyal medya platformlarına kaydolmadığından emin olmak; gerekirse çocukların akıllı telefonlarına hangi uygulamada ne kadar zaman geçirdiklerini gösteren birtakım gözetim yazılımları kurmak; çocukların internette kiminle ve ne kadar süre iletişim kurabileceğine dair kurallar koymak; çocuğunuzla çevrimiçi güvenlik hakkında gerekirse defalarca konuşmak ve en önemlisi de çocuğunuzun çevrimiçi cinsel tacize uğraması hâlinde suçu asla onda aramamak ve alanında uzman birinden yardım almak büyük önem taşıyor.