İşten çıkarmalar kısa vadeli faydaların ötesine geçiyor mu?

2021'de Amazon, Apple, Alphabet, Microsoft, Tesla ve Meta'nın toplam gelirleri yaklaşık 1,1 trilyon dolara ulaşıyordu; piyasa değerleriyse yarı yarıya artarak neredeyse 8 trilyon dolara yükselmişti. Ekim 2021 itibarıyla bu rakam 3 trilyon dolar düştü. Geçtiğimiz haftalarda Amazon, dünyada piyasa değeri 1 trilyon dolar düşen ilk halka açık şirket oldu. Şirketin değeri Temmuz 2021'de günü 1,88 trilyon dolar rekor piyasa değeriyle kapatmasının ardından yaklaşık 879 milyar dolara geriledi. Tabii Amazon yalnız değildi, Ekim 2021 ve Ekim 2022 arasında Alphabet ve Microsoft'un piyasa değeri yaklaşık 700 milyon dolar, Meta'nınsa 600 milyon dolar geriledi. 

Geçtiğimiz haftalarda birçok teknoloji şirketi azalan reklam gelirleri, düşen satışlar ve tedarik zinciri sorunları gibi nedenlerle geride bıraktığımız çeyreğe dair beklentilerin altında sonuçlar açıkladı. Makro ekonomik koşullara ayak uydurmak için çoğu, stratejilerini gözden geçirmek ve yeniden yapılandırmaya gitmek zorunda kaldı. Çeşitli maliyet tasarrufu önlemlerinin yanında neredeyse tüm büyük teknoloji şirketleri, işe alım hızını yavaşlatır ve gerekli olmayan işe alımları durdururken bazılarıysa işten çıkarmalar yapmaya veya halihazırdaki işten çıkarma planlarını genişletmeye başladı. 

Peki işten çıkarmalar etkili bir maliyet tasarrufu yöntemi mi? Şirketin uzun vadeli performansına olumlu katkı sağlıyor mu? Bu soruları, uzmanlardan görüşler ve araştırmalar ışığında yanıtlamadan önce teknoloji devlerinin yakın zamanda açıkladığı maliyet tasarrufu planlarına bakalım.

İşten çıkarmalar planlayan şirketler

• Alphabet, 10 bin çalışanın işini kaybetmesiyle sonuçlanabilecek bir değerlendirme ve performans iyileştirme planı uygulayacağını açıkladı. 
• Amazon'un CEO'su Andy Jessy "ekonomideki zorluklardan dolayı yıllık değerlendirme sürecinin her zamankinden daha zor olduğunu" belirterek 10 bin kişinin etkileneceği açıklanan işten çıkarmaların 2023'ün başlarında da devam edeceğini belirtti.
• Cisco'nun yeniden yapılanma kapsamında 83 bin çalışanının %5'ine denk gelen yaklaşık 4 bin 100 kişiyi işten çıkaracağı, hibrit çalışma eğiliminin etkisiyle gayrimenkul portföyünü azaltacağı aktarıldı. 
• Disney, ekonomik belirsizlik ve Disney+'taki zararın etkisiyle işe alımları durdurmayı ve bazı çalışanları işten çıkarmayı planladığını bildirdi.
• HP, düşen bilgisayar satışlarının etkisiyle 2025 mali yılının sonuna kadar küresel işgücünün %12'sini işten çıkarmayı planladığını duyurdu.
• Intel, binlerce kişiyi işten çıkarmayı planladığını ve 2025'e kadar maliyetlerini yılda 10 milyar dolar düşürmek için yeniden yapılanmaya gideceğini duyurdu.
• Meta, 9 Kasım'da iş gücünün %13'üne karşılık gelen 11 binden fazla kişiyi işten çıkaracağını açıkladı.
• Twitter'ın yeni sahibi Elon Musk şirketin işgücünün neredeyse yarısına denk gelen 3 bin 700 kişiyi işten çıkardı, ardından içerik denetleme ve pazarlama departmanı dahil pek çok farklı alanda görev yapan 5 bin 500 sözleşmeli çalışandan yaklaşık 4 bin 400'ünün işine son verdi.

Olumsuz gidişatın ardında ne yatıyor?

Pandemi döneminde rekor kârlar elde eden teknoloji şirketlerinin pek iç açıcı olmayan gidişatının ardında şirkete özgü bazı faktörler olsa da belirli makro ekonomik koşulların özellikle teknoloji sektörünü derinden etkilediğini söylemek yanlış olmayacaktır. Nitekim pandemide insanlar internette çok daha fazla zaman geçirdi, online alışveriş biraz da zorunluluktan ana akım hâline geldi; Netflix, Amazon Prime gibi video akış hizmetlerine talep arttı ve kalıcı olacağı düşünülen bu gelişmeler, online reklam talebinin ve yazılım hizmetlerine ihtiyacın da artmasıyla teknoloji şirketlerine ciddi gelirler sağladı. Apple'ın kârı, artan iPhone satışlarıyla neredeyse 2 kat artarak 21,7 milyar dolara, Microsoft'un kârı bulut hizmetleri ve oyunlara artan talep nedeniyle %47 artarak 16,5 milyar dolara yükseldi. YouTube'un reklam geliri 2020'de 3,81 milyar dolarken bu dönemde 7 milyar dolar oldu. Şirketler yeni yatırımlar, satın almalar ve inovasyonlar yapma iştahı ve uzaktan çalışmanın dayanılmaz cazibesiyle çok sayıda yeni çalışanı bünyelerine kattı. Örneğin Meta'nın Mart 2020'de 48 bin 268 olan çalışan sayısı Eylül 2022 itibarıyla 87 binin üzerindeydi. 

Ancak normalleşmenin etkisiyle azalan çevrimiçi gelirler, Çin'de yakın zamana kadar devam eden ve Apple'ın iPhone 14 tedarikini sekteye uğratan protestolara yol açan Covid kısıtlamaları, tedarik zinciri sorunları, Apple'ın gizlilik kurallarında yaptığı değişiklikler ve ekonomik kriz ile yatırımcıların düşen risk iştahı teknoloji dünyasının devleri için zorlayıcı zamanları beraberinde getirdi. 

İşten çıkarmalar çözüm mü?

İşten çıkarmaların şirketlerin hedeflediği tasarruflar için ne kadar anlamlı olduğuna dair görüşler genellikle çok iyimser bir tablo çizmiyor. Wharton'dan İşletme Profesörü Peter Cappelli, araştırmalarda işten çıkarmaların şirketlerin performansına katkı sağladığına dair bulgu elde edilmediğini söylüyor: "Piyasanın gerilemesi gibi durumlarda kapasite fazlası olabilir, araştırmalar bu tür bağlamlarda işten çıkarmaların  yardımcı olduğunu gösteriyor. Ancak kârlılığı artırmak için işten çıkarmalar yapmanın anlık, kısa vadeli gelir artışının ötesine geçtiğine dair hiçbir kanıt yok." Aposto'ya konuşan, University of Colorado'dan Profesör Wayne Cascio, 30 yıldan uzun süredir şirketlerin küçülmeleri üzerine yaptığı araştırmalar ışığında işten çıkarmaların hem doğrudan hem dolaylı maliyetleri olduğuna dikkat çekiyor ve "Şu anda şirketler yetenek bulmakta zorlanıyor, iş gücü piyasası oldukça sıkı. Böyle bir ortamda yapmak isteyeceğiniz son şey çalışanlarınızı çıkarmaktır." diyor.

Araştırmalar da bu görüşleri destekliyor. University of Texas'tan araştırmacılar, işten çıkarmaların ardından şirketlerin hisselerinin değişmediğini veya negatif yönde etkilendiğini saptadı. Üstelik şirketlerin kârı düşüyor ve bu düşüş 3 yıl boyunca devam ediyordu. Fortune 500'den bir teknoloji şirketi üzerinde yapılan bir araştırma, şirketin iş gücünü %15 azaltmasının ardından geliştirdiği inovatif ürün sayısının %24 düştüğünü ortaya koydu. Harvard Business School'da (HBS) yapılan başka bir araştırmaysa perakende sektöründen bir şirketin işten çıkarma yaptıktan sonra kârının düştüğünü buldu.

İşten çıkarmalar şirketlerin finansal sonuçlarını, kalan çalışanların motivasyonları ve şirketin itibarı gibi farklı açılardan da etkiliyordu. HBS araştırmasında da çalışanların moralinin düştüğü sonucu elde edilirken Cascio ise küçülmeye giden şirketlerde etkilenen ilk alanın moral olduğunun belirtildiğini söylüyor ve üretkenlik ile psikolojik güvenlik hissinin de zarar gördüğünü belirtiyordu. Tam da bu nedenlerle, çok da şaşırtıcı olmayan bazı sonuçlar söz konusu. Örneğin Stockholm University ve Canterbury University'den araştırmacılar, işten çıkarmanın ardından şirkette kalan çalışanların iş tatmininde %41, bağlılığında %36 ve performansında %20 düşüş yaşadığını ortaya koydu. University of Illinois'de yapılan araştırmaysa, işten çıkarma yapan şirketlerin Fortune'un en beğenilen şirketler listesindeki sıralamalarında gerilediğini tespit etti.

Alternatif çözümler

Cascio, şirketin elinde bulundurduğu ve kâr etmeyen birimi gibi bir varlığın elden çıkarılması gibi durumlarda işten çıkarmaların gerekli olabileceğini veya nakit akışını korumak için son çare olarak kullanılabileceğini belirtiyor. Ancak yetenek kıtlığını dikkate alarak çoğu şirketin maliyetleri kısmak için işe alımı durdurduğunu, seyahat ve eğlence maliyetlerini azalttığını, çalışanlara ücretsiz izin verdiğini veya Almanya'daki "kurzarbeit" programlarında olduğu gibi, işsizlik sigortası sağlamak için devlet kurumlarıyla birlikte çalışarak alternatif yollar bulmaya çalışabileceğini aktarıyor. Bu sayede çalışanlar işinden olmuyor ve şirketin talebi arttığında var olan yetenekleri yeniden kullanabilmesi mümkün oluyor. 

Her ne kadar kısa vadeli belirli avantajlar sağlasa da işten çıkarmalar şirketler için maliyet tasarrufu kadar maliyet kaynağı olarak da değerlendirilebilir. Wharton'dan Matthew Bidwell, işten çıkarmaların etkililiğinin sektörden sektöre, şirketten şirkete göre değişeceğini belirtse de KPMG'nin CEO Görünümü Raporu’nda ABD'deki CEO'ların%51'inin önümüzdeki 6 ayda iş gücünü azaltma ihtiyacı olabileceğini belirttiğini düşünürsek, işten çıkarmalar bir süre daha birçok şirketin gündemini meşgul edecek gibi görünüyor.