Kârlı zirve: İSO 500’de emeğin payı eridi

İstanbul Sanayi Odası (İSO), İSO 500 araştırmasının sonuçları ile 2022 yılında Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşunun listesini yayımladı. Yayımlanan sonuçlara göre 2022 yılında İSO 500 firmalarının üretimden satışları %119 artışla tarihin en yüksek seviyesine ulaşırken, ödenen maaş ve ücretlerin net katma değerden aldığı pay %26,9 ile son yılların en düşük seviyesine geriledi.

• Nedir? Üretimden satışlar, imalat sürecinden geçirilmeden alındığı gibi satılan malları (ticari malları) kapsamayan satışlar olarak tanımlanıyor.

Yayımlanan listeye göre 2022 yılının en büyük sanayi kuruluşu 10 yıldan uzun süredir olduğu gibi bu yıl da Tüpraş oldu. 2022 yılında 418,3 milyar liralık üretimden satış gerçekleştiren ve toplam üretimden satışların %9,3’ünü tek başına karşılayan Tüpraş’ı, 189,1 milyar liralık üretimden satış ile Star Rafineri izledi. Star Rafineri’yi 140 milyar liralık üretimden satışla Ford Otosan, 87,7 milyar liralık üretimden satışla İstanbul Altın Rafinerisi, 69,4 milyar liralık üretimden satışla Ereğli Demir Çelik ve 66,9 milyar liralık üretimden satışla İskenderun Demir Çelik takip etti.

2022 yılında en büyük 500 firmanın üretimden satışları yıllık bazda %119 artışla 4 trilyon 438 milyar liraya ulaşarak rekor kırdı. Aynı dönemde firmaların vergi öncesi kârı %80,6 artışla 519,7 milyar liraya, özkaynakları %123,8 artışla 1 trilyon 396 milyon liraya, aktif toplamı %83,4 artışla 3 trilyon 908 milyar liraya ulaştı. İSO 500’ün gayri safi yurt içi hasıladan aldığı pay ise bu dönemde %7,2’ye ulaşarak bugüne kadarki en yüksek seviyesine çıktı.

2022 yılında İSO 500’ün toplam ihracattan aldığı pay  97,9 milyar dolarlık ihracatla %38,5 seviyesine yükseldi. İSO 500’e dahil olan firmaların sektör dağılımlarına göre yılın en çok ihracat yapan sektörü ise 23,5 milyar dolarlık ihracatla otomotiv sektörü oldu. Otomotiv sektörünü 18,6 milyar dolarlık ihracatla ana metal sanayi ve 8,7 milyar dolarlık ihracatla elektrikli teçhizat imalatı sektörü izledi. 

2022 yılında en çok ihracat yapan İSO 500 firmaları ise sırasıyla 7,4 milyar dolarlık ihracatla Tüpraş, 6,2 milyar dolarlık ihracatla Ford Otosan, 3,4 milyar dolarlık ihracatla Toyota Otomotiv, 2,5 milyar dolarlık ihracatla Oyak-Renault ve 2,3 milyar dolarlık ihracatla Arçelik oldu. 

Tekstil imalatı, giyim imalatı, mobilya, ağaç ürünleri, kauçuk ve plastik, bilgisayarlar ve optik ürünlerin imalatı, mücevherat ve diğer imalatlar sektörlerinin yıllık ihracatları ise yıllık bazda azalış gösterdi.  

İSO 500 firmalarının toplam borçları 2022 yılında yıllık bazda %66,6 artış gösterse de ödenen faizlerin artış hızı %104,7’den %46,9’a geriledi. Bu dönemde İSO 500 firmalarının borçlar/özkaynak oranı ise %241,5’ten %179,8’e gerileyerek 2017 yılından bu yana en düşük seviyesini kaydetti.

Net katma değerin faktör gelirlerine göre dağılımına bakıldığındaysa emeğin payının son yılların en düşük seviyesine gerilediği, sermayenin payının ise en yüksek seviyesine yükseldiği görüldü. 2022 yılında net katma değerden milli gelir anlamında kârın aldığı pay %39,7’den %54,5’e yükselirken, ödenen maaş ve ücretlerin payı %32,2’den %26,9’a geriledi. Ödenen faizlerin aldığı pay ise %28,1’den %18,6’ya düştü.

AR-GE ve Teknoloji

2022 yılında AR-GE harcaması yapan İSO 500 firmalarının sayısı 263’ten 260’a gerilerken, firmaların toplam AR-GE harcamalarıysa nominal olarak %81,8 artışla 16,3 milyar TL düzeyine ulaştı. Yİ-ÜFE’den arındırıldığında firmaların AR-GE harcamalarının 2021 yılına kıyasla reel olarak %8 oranında azaldığı görüldü. Firmaların AR-GE harcamalarının üretimden satışlara oranı ise yine aynı dönemde %0,44’ten %0,36’ya indi.

En çok AR-GE harcaması yapan sektörler sırasıyla 7,1 milyar liralık harcamayla otomotiv sektörü, 2,1 milyar liralık harcamayla elektrikli teçhizat imalatı sektörü ve 1,5 milyar liralık harcamayla bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı sektörü oldu. 

Teknoloji dağılımı bazında bakıldığındaysa geleneksel trendde büyük bir değişim yaşanmadığı görüldü. Düşük yoğunluklu sanayilerin toplam katma değerden aldığı pay %33,3’ten %28,9’a gerilerken, orta düşük teknoloji yoğunluklu sanayilerin aldığı pay %32,4’ten %37,7’ye, yüksek teknoloji yoğunluklu sanayilerin payı ise %6,1’den %6,2’ye yükseldi. Orta yüksek teknoloji yoğunluklu sanayilerin payı ise %28,3’ten %27,2’ye geriledi. 

Yorumlar

Uzmanlar İSO 500 araştırmasının 2022 sonuçlarını İstanbul Sanayi Odası’nın Eylül ayı olağan toplantısında ve toplantının ardından düzenlenen panelde değerlendirdi. Toplantının açılışında konuşma yapan İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan konuşmasında 2023 yılında gittikçe sıkılaşan parasal koşulların altını çizerek bu yılın geçtiğimiz kıyasla daha zorlu geçebileceğine işaret etti:

“Araştırmamız sanayimizin zorlu bir yılı güçlü bir performansla tamamladığının bir kanıtı niteliğindedir. Zira sanayi devlerimizin birçok temel göstergede azımsanmayacak iyileşmelere imza attığı görülüyor. Ancak dünyada yaşanan gelişmeler ve mevcut ekonomik şartlar göz önüne alındığında 2023’ün sanayicilere çok daha zorlu koşullar sunduğunu bize gösteriyor. Özellikle yeni siparişler ve yeni ihracat siparişleri gibi alt kalemlerde yaşanan sert düşüşler önümüzdeki aylara ilişkin iyimserliği sınırlıyor.”

Toplantının ardından düzenlenen panelde İSO 500 sonuçlarını değerlendiren Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Arzova, 2023 yılına ilişkin açıklanacak sonuçlarda kredi maliyetlerinin yüksek kalması nedeniyle firmaların özkaynaklarını daha fazla kullandığı bir sonuç görüleceğini tahmin ettiğini ve hane halkı tüketiminin gerilemesi dolayısıyla satışların 2022 yılındaki kadar yüksek olmayabileceğini belirtti.

Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Erhan Aslanoğlu ise panelde İSO 500 sonuçlarıyla ilgili yaptığı değerlendirmesinde şu ifadeleri kullandı;

“Yüksek enflasyon ortamının firmaların kârlılıklarını ve büyümelerini olumsuz etkilediğini görüyoruz. Ancak şirketlerin kârlılığını artırması gerekiyor ki sanayicilerimiz gelecekte yatırımlarına kaynak ayırabilsin. Çünkü dünyadaki rakiplerimiz büyük yatırımlar için kaynak ayırabiliyor ve bizim önümüze geçiyor. Ancak uygulanan para politikasının bizim kaynak bulmamızı zorlaştırdığı görülüyor. Bizim bu dengesizliği düzeltmeye gitmemiz gerekiyor. Bu sorunu çözmek için faizin yükseldiği ve iç talebin hissedilir bir şekilde yavaşladığı bir sürece hazırlıklı olmamız gerekiyor.”

adfa