Kimsenin Hiçbir Zaman Görmediği "Ben"

Çok uzun zamandır, dil bakımından okuduğum en etkileyici roman diyebilirim. Tabii yazarın aslında şair olmasının etkisi çok büyük. Ben bu kitabı aslında mektup roman formunda bir uzun şiir olarak değerlendirdim. Siz ne düşünüyorsunuz?

Bu kitap şair Vuong'un ilk romanı. Düzyazının olanaklarından faydalanıyor aslında; bir söyleşisinde şiir yazmakla karşılaştırınca böyle düşündüğünü söylüyordu. Olayları etraflıca anlatma imkanı sağlıyor bu tür, ama Vuong'un yine de çok tutumlu davrandığını düşünmüştüm çevirirken. Kısa cümleler, ama tartılarak yazılmış, her türlü fazlalık atılmış. Ve halka halka birbirlerine eklenerek metnin tansiyonunu belirliyorlar. Bu kitaba uzun bir mektup olarak da bakılabilir, roman olarak da. Başka türlere de gönderme yapılıyor yer yer, mesela ansiklopedik bilgilerin yer aldığı bölümler de var daha şiirsel kısımlar da. Bir kalıba sokulmak istemeyen, sınırları geçişken bir kurmaca eser diyebiliriz.

Okuma bilmeyen anneye yazılan bu mektuplar aslında yazarın kendisiyle de yüzleşmesi değil mi? Annesinin okuyamayacağını bildiği hâlde sanki yaralarını kendine açıyor gibi hissettirdi.

Bir söyleşide Vuong, şiddetin kendini her daim hissettirdiği bir ortamda büyüdüğünü, öfkenin hayal gücünü ve yaratıcılığı öldürdüğünü fark ettiğini söylüyordu. Nasıl bu çıkmazdan kurtulup içinde yetiştiği dünyaya katkıda bulunabileceğini düşündüğünde, çözümü sanatta ve yazmakta bulmuş. Mektup, hayatında olanları anlatmak için mükemmel bir format aslında, hikâyesi anlatılmaya değer görülmeyen birini —anneannesini, annesini, kendisini— görünür kılmak için. Ve tabii yaralarını tespit etmek için de.

"İsim" çok önemli bir rol oynuyor bu romanda, bir isme sahip olmak birçok şeyi de beraberinde getiriyor. Aynı zamanda en az isim kadar baskın temalardan biri de “dil”. İnsan konuştuğu dile mi aittir?

Bu kadar baskın bir tema olmasının nedeni, dilin roman boyunca didiklenen iktidar mefhumuyla olan sıkı bağı. Romanın en büyük meselelerinden biri de hafıza; onu diri tutmak için dile, yazmaya ihtiyacınız var. Bir dili bilmek, var olmak anlamına da geliyor. Belki de Küçük Köpek, yazarken annesinin bilmediği dili kullanarak onu var etmek, unutulmamasını sağlamak istedi. Belki bu dünyada onun da bir yeri olduğunu, bir yere ait olduğunu göstermenin bir yoluydu.

Kendini aradığı ve bulduğu yerde varoluş problemiyle karşılaşmak sizce “Küçük Köpek”i daha da dibe çekmiyor mu?

Bana kalırsa kendini araması, varlığını sorgulamasından ileri geliyor. Vuong kendini savaşın meyvesi olarak tarif ediyor. Bu düşüncenin izlerini Küçük Köpek'in kendisini annesinin rahmindeki bir merminin etrafında serpilen tohum olarak düşünmesinde buluyoruz. Üzüntü, yoksulluk, şiddet sarmalının içinde kendini keşfetmeye koyulan Küçük Köpek'in bu yolculukta dibe çekildiğini değil aksine kendi gerçekliğiyle yüzleşip, onu kabullenip güçlendiğini ve bu romanı okuyanlara güç verdiğini düşünüyorum.

İnsani değerlerimizi sık sık “av” ve “avcı” metaforlarıyla ele alıyor yazar. Mesela bizi biz yapan değerlerden birinin durma gücü olduğunu düşünüyor, bu düşünceye katılıyor musunuz?

Odağına her türlü iktidar ilişkisini alan bir roman bu, av ve avcı metaforu da bunu temsil ediyor. En can alıcı bölümlerden birinde, Küçük Köpek "Avcısını bulunca ona kendini yemek olarak sunan hayvana ne denir," dedikten hemen sonra ilk aşkı Trevor'la ilişkisi için "çünkü teslimiyet de bir iktidar biçimiydi" diye ekliyor.

"Şiddet o sıralarda benim için zaten çoktandır gündelik bir şeydi, aşk hakkında bilip bildiğim tek şeydi. Beni. Mahvet. (...) Nihayet, kendi seçimimle, mahvediliyordum. Trevor’ın elinde, nasıl parçalanacağım konusunda söz hakkım vardı." 

Kitabı bitirdiğimde Vuong'un okuruyla da benzer bir ilişki kurduğunu düşünmeden edemedim: Her ne kadar kurmaca da olsa, kendi yaşam öyküsüne dayandığını bildiğimiz olayları cesurca anlatıyor, adeta okura teslim oluyor. Ama bu sayede kendi hikâyesinin kontrolünü de kendi eline almış oluyor, güç kazanıyor.

Mutluluk ve mutsuzluk hakkında okuduğum bir cümleden çok etkilendim. “Mutluluğumun benden koparılarak ötekileştirilmesini istemediğim gibi mutsuzluğumun benden koparılıp ötekileştirilmesini istemiyorum.” Yazar bir yandan da mutsuzluklarıyla mi yüzleşiyor?

Bunu yanlış anımsamıyorsam Trevor'ın nasıl uyuşturucu bağımlısı hâline geldiğini anlattığı bölümde bir sistem eleştirisi olarak söylüyordu. "Normal" dışı hâllere psikiyatrik isimler verilerek ilaçlarla aşırılıkların törpülenmesinden bahsettiği yerde. Mutluluğunu da, mutsuzluğunu da yaşamak, her duygusuna sahip çıkmak istiyor, ama ona aşırılıkların sağlıklı olmadığını söyleyen bir sistem var. Her alanda içine sokulmak istendiğimiz kalıplardan biri bu da.

Ve son olarak çevirirken en çok etkilendiğiniz cümle hangisi oldu?

Altı çizilesi cümlelerle dolu bir metin ama yazar o vurucu anlara sizi çok iyi hazırladığı için, bir cümleyi öncesi ve sonrasından ayırarak paylaştığınızda aynı etkiyi yakalayamıyorsunuz. O nedenle tek bir cümle seçemiyorum, kitabın tamamı etkileyiciydi.