Menüler üzerinden 1910’daki bir İtalya seyahatinin tarihi

Osmanlı arşivleri şüphesiz sadece bizim için değil, birçok devletin tarihi için en önemli kaynaklardan bir tanesidir. Geniş bir coğrafyada hâkimiyet kurmuş olan Osmanlı’nın evrakı farklı yerlerden birçok mevzua dokunarak açıklık getirir. Bununla birlikte her tarihi vakayı arşivdeki belgelerden takip edebilmenin de imkânı yoktur. Çünkü arşiv belgelerine yansıyan olaylar daha çok çeşitli sorunların çözümü üzerine, devlete yansıtılan meselelerdir. Geçtiğimiz sayılarda Avusturya Ticaret Odası’nın Osmanlı seyahati sırasında İzmir’de verdiği ziyafetler üzerine bir yazı kaleme almış ve bu ziyafetlerden sadece eldeki menüler ışığında bahsedebilmiştim. Osmanlı arşivlerinde İzmir’deki ziyafetlere dair herhangi bir belgeye ulaşamadım. Halbuki ticaret odası ziyaretinin Selanik’teki ve İstanbul’daki ziyafetlerine dair arşivde birçok belge vardı. Çünkü Selanik’in bütçesi heyeti ağırlamaya yetmeyip İstanbul’dan para istemek zorunda kalmıştı ve İstanbul’da verilen ziyaretlerde ticaret odasının bizzat padişah tarafından kabul edilecek olması olaya farklı bir boyut kazandırmıştı. Muhtemelen İzmir’deki ziyafetlerde herhangi bir sorun yaşanmamıştı ki bunlar bir şekilde arşivdeki kayıtlara geçmedi.

Heyete verilen tren biletindeki güzergâh

Aynı belge bulma zorluğunu 1910 Mayıs ve Haziran’ında bir Osmanlı heyetinin İtalya’ya düzenledikleri kapsamlı bir seyahatte de yaşadım. Elimde komisyonun ziyaretine dair birçok efemera ve menü mevcut, eldeki fotoğraflardan da komisyonun asker ve sivil karma bir yapısı olduğu anlaşılıyor. Fakat arşivde bu seyahate dair hiçbir belge bulamadım, bu komisyon İtalya’ya niçin gönderildi, resmî görevleri var mıydı? Bu soruları cevaplamak şimdilik zor görünüyor. Fakat İtalyan şehirlerinde heyete verilen programlara bakıldığında genellikle müze ve sergilerin yanı sıra ticaret odalarının ve sanayi kuruluşlarının da ziyaret edildiği anlaşılıyor. Aşağıda yayımladığım ve bu seyahat ile ilgili en eski tarihli olan belge ise sanki bu ziyaretin özel bir teşebbüs neticesinde oluşturulmuş olabileceği düşüncesini akıllara getiriyor. Çünkü belgede belirtildiğine göre komisyon üyeleri bir kura neticesinde kararlaştırılmış ve komisyona dâhil olan isimlerden seyahat masrafı olarak 15 lirayı Selanik’e göndermeleri istenmiş. Belgenin arkasında ise “İtalya Seyahati Komisyonu Selanik” yazılı Türkçe ve İtalyanca iki dilli bir mühür bulunuyor. Belge üzerinde tam olarak yazanlar şöyle:

“Keşide olunan kurada seyyahin meyanına dâhil oldunuz. Rumi Mart’ın otuz birine kadar (Nisan’ın onuncu)¹ ücret-i seyahat olan on beş lirayı Selanik’te, Frenk mahallesinde manifatura tüccarı Alber Aleyon Efendi’ye göndermelisiniz. Tehir ve vaki olursa maelteessüf yerinize başkasının intihabı zaruridir. Rumi Nisan’ın on beşinci günü hareket edileceğinden parayı gönderen zevatın şehri mezkurun nihayet on dördüncü gününe kadar mumaileyhin ticarethanesinde isabet-i vücud edip bir kıta hüviyet varakası alması gerekir. İtalya Seyahati Komisyonu Selanik”

Osmanlı heyetinin Milano'da ayna vasıtasıyla çektirdikleri fotoğrafın tarihteki ilk öz çekimlerden biri olması muhtemel

Bu belgede bahsi geçen, seyahat için hazırlanmış hüviyet varakasını da yine burada yayımlıyorum. Yine iki dilli hazırlanmış Türk ve İtalyan bayraklarıyla süslü bu varakada da “İtalya’da Osmanlı Heyeti Seyahati” yazıyor. Diğer bir belge ise İtalyan Demiryolları tarafından heyetin 5 Mayıs -5 Haziran 1910 tarihleri arasında ülke içerisinde yapacakları tren yolculuğuna ait birinci sınıf bir bilet. Biletin ilginç yanı arkasında tüm seyahat güzergâhının yazılı olması. Seyahat Venedik’te başlayıp Pisa’da noktalandığına göre heyet Selanik’ten bir gemiyle ayrılmış ve yine bir deniz yolculuğu ile geri dönmüş olmalı. Heyetin İtalya’da izlediği güzergâh ise şu şekilde: Venedik-Milano-Torino-Vicenza- Schio, Milano-Varese, Milano-Como-Lecco-Milano, Milano-Arona-Novara, Torino-Alessandria-Cenova-Roma-Napoli-Castellammare di Stabia, Milano-Bolonya-Roma, Padova-Bolonya, Piacenza-Alessandria, Novara-Alessandria, Pisa-Livorno-Collesalvatti, Floransa-Empoli-Pisa.

İtalya seyahatine katılanlara verilen hüviyet

Tüm bu şehirlerde Osmanlı heyeti için hemen her gün ziyafetler verildi, özel gösteriler ve geziler düzenlendi. Eksik olması muhtemel olmakla beraber eldeki menülere ve seyahat programlarına göre heyetin 1910 yılında gerçekleşen seyahati şu şehir ve tarihleri kapsadı, 2-5 Mayıs Venedik, 5-6 Mayıs Padova, 6-7 Mayıs Vicenza, 7 Mayıs Schio, 7-8 Mayıs Verona, 8-10 Mayıs Bresca, 13 Mayıs Monza, 14 Mayıs Lucerna, 15 Mayıs Lecco, 16-18 Mayıs Novara, 18-20 Mayıs Torino, 21-23 Mayıs Cenova, 25 Mayıs Pisa, 27-28 Mayıs Roma, 28 Mayıs Terni, 29 Mayıs – 1 Haziran Napoli.  Bunların tamamına tek tek değinmenin imkânı yok fakat heyetin takip ettiği güzergâh doğrultusunda Venedik, Verona, Pisa ve Roma’da düzenlenen ziyafetlerin menülerin aşağıda veriyorum.

İlk menü 3 Mayıs 1910 günü Venedik Belediyesi tarafından sergi parkındaki büyük restoranda Osmanlı heyetine verilen bir kahvaltı. Gerek bu menüde gerekse başkaca diğer menülerdeki kahvaltılarda servis edilenlere bakıldığında bundan yüz sene öncesinde bugünden çok farklı bir kahvaltı kültürünün ve damak tadını olduğu görülmekte.

Venedik

Brodo ristretto in tazza (Bardakta et suyu)

Storione montato (Mersin balığı)

Salsa Tartara

Controfiletto di bue alla Veneta (Venedik usulü sığır filetosu, tartar soslu)

Salsa Triffole

Fagiani picchettati allo spiedo (Sülün, trüf soslu)

Insalata all’Italiana (İtalyan usulü salata)

Gelato Alla Turca (Türk usulü dondurma)

Baba al Punch (Punç)

Formaggio e Frutta (Peynir ve Meyve)

Caffé e Liquori (Kahve ve Likör)

Vini (Şaraplar)

Chianti Stravecchio

Bianco Soave

Champagne (Şampanya)

Piper Heidsieck

7 Mayıs 1910’da Verona’da düzenlenen öğle yemeğinin menüsü ise şu şekildeydi:

Consommé Royal (Et sulu çorba)

Omlette fines Herbes (Otlu omlet)

Noix du Veau a la Broche (Dana Madalyon)

Salade Vert  (Yeşil Salata)

Dessert (Tatlı)

Café (Kahve)

Vin rouge Chianti (Chianti Kırmızı Şarap)

Eau Mineral Bracca (Bracca Madensuyu)

25 Mayıs 1910’da Pisa’daki Hotel Nettuno’da verilen kahvaltı ve akşam yemeği menüsü,

Déjeuner (Kahvaltı)

Hors d’oeuvre variés (Ordövr tabağı)

Riz a l’Italienne (İtalyan pilavı)

Roastbeef a la Bouquetiére (bukette rozbif)

Fromage (peynir)

Fruits (meyve)

Café n. (kahve)

Vin: Chianti (şarap: Chianti)

Diner (Akşam Yemeği)

Potage Royale (Et sulu çorba)

Saumon du Rhin sauce mayonnaise (Mayonezli Ren somonu)

Filet de boeuf a l’Orientale (Doğu usulü dana bonfile)

Roti de Gibier a la broche (Rosto)

Salade (Salata)

Rocher de glace (Buz kayası, parfe)

Patisserie (Pastahane ürünleri)

Corbeilles de Frutis (Meyve sepeti)

Café n. (kahve)

Vins: Chianti (şarap: Chianti)

Champagne Möet-Chandon (Şampanya: Möet-Chandon)

27 Mayıs 1910’da Roma’daki Grand Hotel’de verilen ziyafet

Consommé froid en tasse a la Niçoise (Nice usulü soğuk et suyu)

Timbale de filets de sole grimaldi

Longe de Veau Orloff (Orloff usulü dana fileto)

Riz en Pilaff (Pirinç pilavı)

Parfait de foie gras a la gelée de Porto (Porto jöleli kaz ciğeri)

Volaille de Bresse a la Broche (Bresse’den Broche’a kümes hayvanları)

Salade Abouhamed (Abouhamed Salatası)

Asperges de Genes Sause Vierge (Saf Genes soslu kuşkonmaz)

Bombe Alhambra (Dondurma)

Gateaux Ste Alliance (Ste Alliance Pastası)

Fraises de Nemi rafraichies  (Nemi çileği)

¹ Bu bölüm, Martın 31’ine ibaresi karalanarak el yazısı ile eklenmiştir.