Onarım hakkı: Beklentiler, alınan sonuçlar

Tarım makineleri üreticisi Deere, geride bıraktığımız hafta sonu American Farm Bureau Federation ile imzaladığı ön anlaşma ile artık çiftçilerin kendi çiftlik ekipmanlarını tamir etmelerine veya bağımsız tamir atölyelerine götürmelerine olanak sağlayacağını taahhüt etti. Bu anlaşmanın arkasında, bir süredir çiftçilerin ve çeşitli kurumların Deere’yi ekipmanlarının tamirinin kendisinin belirlediği yetkili noktalarda ve bayilerinde yapılması için özel yazılımlar ve sensörler kullanmakla suçlamasının olduğu aktarıldı. Bu durum da yüksek teknolojili ekipmanların çiftçilerin maliyetlerinin artmasına neden oluyordu. Deere’nin American Farm Bureau Federation ile yaptığı anlaşmanın tamamlanmasıyla çiftçilerin sahibi oldukları ekipmanların onarımı için gereken onarım kodları, kılavuzlar ve rehberler gibi kaynaklara erişmesinin mümkün olacağı bildirildi.

Deere, son dönemde traktörlerini ve araçlarını teknolojiyle donatmasının ardından bu tür şikayetlere daha fazla maruz kalsa da operasyonlarında teknolojinin kritik rol oynadığı şirketler ile tüketiciler ve tüketiciyi koruyan organizasyonlar arasındaki “onarım hakkı” meselesi özellikle teknoloji şirketlerinin eleştirilere maruz kaldığı başlıca alanlardan biri olarak öne çıkıyor. Bununla birlikte, onarım hakkına dair yasaların 2012’de ABD’de ilk olarak araç sektöründe ortaya çıktığı ve ardından tüketicileri savunan organizasyonların elektronik cihazlar ve tarım makineleri gibi ürünler için de bu düzenlemelerin yapılması talebinde bulunduğu belirtiliyor. Tüketici organizasyonlarınca başlatılan “onarım hakkı” hareketi de tüketici elektroniği sektöründen şirketlerin orijinal yedek parçalar satması ve onarım kılavuzları yayımlaması talebinde bulunuyor.

Bu durum bir süredir düzenleyicilerin de radarındaydı.  2021 yılının Temmuz ayında Biden yönetimi, üreticilerin cep telefonu gibi ürünlerinin onarımında rekabet karşıtı davranışlarını kısıtlamak ve çiftlik ekipmanı üreticilerince uygulanan makinelerin bağımsız tamirciler tarafından tamir edilmesine yönelik kısıtlamayı kaldırmak için bir kararname çıkarmıştı. 

2022’nin son günlerinde New York eyaletinde uygulamaya geçen Digital Fair Repair Act ile bu konu bir süre daha teknoloji gündeminde yer edinecek gibi görünüyor. Peki özellikle rekabet karşıtı davranışları nedeniyle soruşturmalara, cezalara maruz kalan ve hatta anlaşmalarını iptal etmek durumunda kalan teknoloji şirketleri bu konuda nasıl hareket ediyor?

Şirketler nasıl adımlar atıyor?

Günümüzde neredeyse her tüketici cep telefonu, kişisel bilgisayar (PC), tablet gibi cihazlarında çok da nadir olmayan aralıklarla çeşitli donanım ve yazılım arızalarıyla karşı karşıya kalıyor. Öyle ki, teknoloji şirketlerine danışmanlık hizmetleri sağlayan Creative Strategies, özellikle PC ve cep telefonu kategorilerinde donanım onarımının sektörde rekabeti belirleyecek kadar önemli bir güç olduğuna ve sektör oyuncularının, cihazlarının onarılabilirliğinin rekabet avantajı sağlayacağı düşüncesiyle hareket edeceğine inanıyor. 

Bazı şirketler de bu konuda adımlar atmaya başlıyor. Örneğin Google nisan ayında Pixel telefonlarının yedek parçalarını iFixit üzerinden satmak için anlaşma imzaladı. Apple da kullanıcıların ve bağımsız tamir merkezlerinin Apple mağazalarının kullandığı araçları kiralamasına ve orijinal yedek Apple parçaları satın almasına olanak tanıyan “Self Servis Onarım" adlı bir program başlattı ve bu kapsamda, cihazlarının onarımı için oluşturulan kılavuzlarını da tüketicilere sundu. Hatta Apple’ın yeni modeli iPhone 14'ün iPhone 7'den bu yana bireysel onarıma en çok olanak sağlayan iPhone olduğu; çünkü şirketin, modeli kullanıcıların iki vidayı sökerek hem cihazın arka camını hem de ekranını çıkarmasına ve değiştirmesine imkan tanıyacak şekilde yeniden tasarladığı aktarıldı.

Ağustos ayında M1 Macbook bilgisayarlarını da programa dahil eden Apple, bu programın özellikle Pro model Macbook’ların tamiri için yeterli olmadığı eleştirileriyle karşı karşıya kaldı. iFixit’in internet sitesinde yayımlanan bir yazıda, kullanıcıların Mac'in bataryalarını değiştirebilmek için yalnızca bataryanın değil, bilgisayarın ekranı dışındaki “top case” adlı bölümün tamamının değiştirilmesi gerektiği aktarıldı. Bu da yapılacak onarımın 500 dolara mal olduğu ve kullanıcıların 162 sayfalık adımları takip etmeleri gerektiği anlamına geliyor. iFixit’in batarya değişim kılavuzu ise yalnızca 26 sayfadan oluşuyor.