Osmanlı Basınında Yüz Yıl Önce: Aralık 1921

Hazırlayan: Emel Seyhan

Atina Grevleri İhtilal Şeklini Alıyor

1 Aralık 1921 Yeni Gün

Atina amelesinin grevi ihtilal şeklini almaktadır. Selanik’te de greve teşebbüs edilmiştir. Hükümet taraftarı Atina gazeteleri böyle bir sırada grevin bir hıyanet olduğunu beyan ile amele harekâtı aleyhinde acı bir lisan kullanmaktadırlar.

Trabzon ve Samsun Rum Mektepleri Kapatıldı

1 Aralık 1921 Vakit

Düşmanımız Yunan’ın harp meydanında yaptığı milyonlarca fecaiye zamimeten (ek olarak) irfan ve hars vadisinde de Türklere yaptığı zulüm layuaddır (sayısızdır). Her tarafı Türklerle meskûn olan Yunan işgalindeki vilayetlerimizde bir tek Türk mektebi bırakmadı. Hepsini kapattı. Ezcümle İzmir’de darülmuallimin ve sultani seddedildiği gibi namuskar muallimlerimizden hemen hepsi ya firara icbar edilmiş veyahut tevkif ve nefyedilmiş olduğundan Yunan propagandacılığı yapabilecek bazı müfsitlere para vererek mektep açtırmışsa da bunlara da İzmir’in hamiyetli halkı çocuklarını göndermiyorlar. İşte bunun gibi birçok saymakla bitmez tazyikata mukabelen Maarif Vekaleti Trabzon Vilayeti ve Samsun Livasındaki bilumum Rum mekteplerinin seddi için mahalli Maarif Müdüriyetlerine emir vermiştir.

Ankara’da Ziraat Mektebi

1 Aralık 1921 Vakit

Ankara Ziraat Mektebi küşat edilmiş olduğundan bu hafta zarfında tedrisata ibtida olunacaktır.

Adana Hükümet Konağına Sancak Keşidesi ve Bir Ziyafet

2 Aralık 1921 Vakit

Dün şehrimize gelen haberlere nazaran Kilikya’nın kıtaatımız tarafından tesellümüne devam edilmektedir. Fransız kıtaatının tahliye ettiği mevkiler yavaş yavaş Osmanlı kıtaat-ı askeriyesi ve memurini tarafından işgal olunmaktadır. Teslim ve tesellüm muamelesi bila hadise cereyan etmektedir.

Adana’nın suret-i tahliyesi hakkında henüz mufassal malumat alınamamıştır. Karşı gazeteleri Adana’ya ilk dahil olan kıtaatımızın 12. fırkanın 24. Alayına mensup olduğunu, askerimiz şehre girerken 50 kurban kesildiğini ve Türk ve Fransız murahhaslarının pazartesi günü Adana Hükümet Konağı’nda içtima ederek tahliye hakkındaki son teferruatı tespit ettiklerini yazmaktadır. Ermenice gazeteler Adana’daki Ermenilerden mühim bir kısmının hicret etmekte olduğunu ve Patrikhanede bu mesele ile meşgul olmak üzere bir komisyon teşkil edildiğini haber veriyorlar. Hicret edenler, evvelce de söylediğimiz vechile, hemen kamilen mütarekeden sonra Adana’ya gelmiş olan yabancılardır.

Ankara Hükümeti işgal edilen mahallerin Anadolu ile mülakatını temin için sarf-ı mesai etmektedir. Şimendifer ve yolların tamiratı hemen kâmilen ikmal edilmiştir. Anadolu ticaretinin büyük bir kısmının bu tarik ile Mersin Limanı vasıtasıyla icra edileceği anlaşılmaktadır. Bu hal Antalya’nın ehemmiyet-i ticariyesini bir parça kaybetmesine sebebiyet verecektir.

Adana Askeri Valisi Muhittin Paşa Kilikya ahalisine hitaben neşrettiği beyannamede Ankara Hükümeti’nin Hristiyanları himaye ve muhafaza için her türlü tedbire tevessül ettiğini beyan ile Hristiyanların hizmet-i askeriyeden istisna edileceklerini temin eylemektedir.

“Köylü” Sahibi Refet’in Bir İhaneti Daha

2 Aralık 1921 Yeni Gün

İstanbul 1 Kanunuevvel- İzmir’deki Köylü gazetesini çıkaran ve işgal gününden beri memlekete ve milletine karşı ihanetle tearüf eylemiş (tanınmış) Refet velinimeti Yunanlılardan dört bin beş yüz drahmi alarak Afyonkarahisarı’na kadar bir seyahat yapmıştır. Refet Yunanlılar hesabına yaptığı bu seyahatten avdetinde gazetesiyle neşriyatta bulunarak Yunan adaletini medhüsena etmeye başlamış ve yeniden Yunanlılardan para çekmekte bulunmuştur. Refet’in gazetesi İzmir’de hiç satılmamakta, hatta Rumlar bile almamaktadır. Yunan Hükümeti bu gazeteyi her gün matbaadan çıktığı gibi alarak Tesalya, Trakya ve Selanik havalisinde Türklere tevzi etmektedir. Hain mütemadiyen İzmir’e gelen Yunan memurları ile temas etmekte ve İzmir’deki Yunan Komiserinin kapısından bir an bile ayrılmamaktadır. Her geçtikleri yerleri yakan, yıkan yapmadık şeni tecavüzleri bırakmayan Yunanlıları bu son seyahati münasebetiyle bir kat daha medh ü sena eden Refet işgal altında bulunan Türk ve Müslüman mehafilinde derin bir su-i tesir bırakmaktadır.

İstanbul’da At Yarışları ve İngilizler

3 Aralık 1921 İkdam

İstanbul’dan Daily Mail gazetesine çekilen bir telgrafa göre İngilizler burada at cinsinin ıslahı için gayret sarf etmektedirler. Bir İngiliz kumpanyası Veli Efendi Çayırını elli sene müddetle kiralamıştır. Burasını mükemmel bir yarış meydanı haline koymak için elli bin İngiliz lirası sarf ve mükafatlar için de altı bin İngiliz lirası tahsis edilecektir. Senede altı defa yarış yapılacaktır. Birinci yarış önümüzdeki Bahar Mevsiminde vuku bulacaktır.

Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri İcra Vekilleri Kanununun Müzakeresi Vesilesiyle Büyük Millet Meclisi’nde İki Saat Devam Eden mühim bir Nutuk İrad Etmişlerdir

3 Aralık 1921 Vakit

Ankara muharrir-i mahsusumuzun telgrafı- Büyük Millet Meclisi’nin dünkü içtimaında Reis Mustafa Kemal Paşa hazretleri gayet mühim bir nutuk irad buyurmuşlardır. Meclis icra vekillerinin suret-i memuriyet ve mesuliyetini mutazammın olarak tanzim ve tetkik ve tasdik için tevdi edildiğini evvelce yazdığım kanun layihasının müzakeresine başlamıştır. Reis Paşa hazretleri nutkunu bu müzakere vesilesiyle irat ve beyanatı tam iki saat imtidad etmiştir. Reis Paşa hazretleri İcra Vekilleri hakkındaki kanunun hakimiyet-i milliyemizin tecelli-i tammına bir vesile olduğunu izah ettikten sonra Milli Hükümetin siyasetini izaha nakl-i kelam etmiş ve demiştir k:

“Hükümetimizin tek bir hedefi vardır. O da istiklalimizi emin bulundurmaktan ibarettir. Biz emperyalizme karşı, kapitalizme karşı mücahede eden (savaşan) bir milletin halk hükümetiyiz. Hükümetimizin metin bir siyaseti vardır. Bu siyasette biz ne demokratlara ne de sosyalistlere benzemeyiz. Tarz-ı idaremiz ne demokrat teşkilatının aynıdır; ne sosyalistlerinkine muadildir. Biz kendi kendimize benzemekle müftehiriz. (şiddetli alkışlar)

Hükümetimizin bu siyaset vadisinde takip edeceği bütün hutut-ı harekat tayin olunmuş, her şey tasnif edilmiştir. Bunlar bir taraftan kuvveden fiile çıkmaktadır ki hükümetimiz namına vuku bulan bu icraat meşhudinimiz oluyor. Hükümet bu icraatında berdevamdır ve berdevam olacaktır. Biz büyük hayaller peşinde koşan sahtekarlardan değiliz. İmkan-ı husulüne kani ve mutmain olduğumuz şeyleri biliyor ve onları istiyoruz. Masum milletimizin karşısına bir idam sehpası çıkaran ihtimallerle harplerin menşei onlar için, ihtirastır; biz hayat için mücadele ediyoruz. Biz alelumum Müslümanların saadetini isteriz. Müslüman hükümet heyetlerinin istiklalini isteriz. Alem-i İslam’ın saadetini kendi saadetimiz biliriz. Bununla beraber bütün Müslüman hükümet heyetlerinin maddi ittihadı ile büyük bir imparatorluk halinde idaresini istemek bir hayal olduğuna kaniyiz. Bunu isteyerek cihanın husumetini memleketimize celb et mek de istemeyiz. Biz yalnız hayat ve istiklal isteyen bir milletiz. Bunun için mücahede ediyoruz.” Bu mühim nutkun iradı anında meclis fevkalade günlerin heyecan ve mehabetini arz ediyordu. Localarda Azerbaycan, Gürcistan mümessilleri hazır bulunmuştur. Reis Paşa’nın bu uzun ve mühim beyanatı şiddetle alkışlanmış ve alkış dakikalarca sürmüştür.

Girit’te İhtilal

3 Aralık 1921 Vakit

Girit’ten endişe aver haberler gelmektedir. Bu haberlere göre idare-i hazıraya karşı bir ihtilal korkusu vardır. Hatta son haberler ahvalin had bir devreye girdiğini, hatta kıyamın başladığını bildiriyorlar. Dahiliye Nazırı ile rüfekası, bu husus hakkında irad edilen suale karşı hükümetin kati malumattan mahrum bulunduğunu ve fakat hükümetin Hanya’da toplanan yüz elli müsellah Giritlinin hükümeti ilgaya teşebbüs ettiklerini öğrendiğini beyan etmiştir. Hariciye Nazır Vekili Kartalis deveran eden şayiatın asıl ve esastan ari bulunduğunu ve yalnız birkaç asker firarisinin tahaşşüd eylemiş (toplanmış) olduklarını söylemiştir.

Heyet-i Vekile’nin Meclise Karşı Mesuliyeti

6 Aralık 1921 İkdam

İcra vekillerinin meclise karşı mesuliyeti hakkında Büyük Millet Meclisi’nin, verilen bir kanun layihasını müzakere etmekte olduğunu yazmıştık. Bu müzakere birkaç gün devam etmiş, kanunun lehinde ve aleyhindeki münakaşalar hayli uzamıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın iki saat devam eden bir nutku ve müşarünileyhin talebi üzerine layiha reddedilmiştir. […]

Taksim Meydanı

8 Aralık 1921 Vakit

Taksim Meydanı’nın harpten evvel bir ecnebi şirkete 500 bin liraya satıldığı malumdur. Ahiren bu şirket hükümete müracaat ederek harp seneleri zarfında meydanı bilfiil tasarruf edemediklerinden bahisle 500 bin liranın beş küsur sene zarfında getireceği varidatı hükümetten zarar ve ziyan şeklinde talep etmişlerdir. Zarar ve ziyan miktarı da 700 bin liradan ibaret imiş. Bu suretle hükümet, harpten evvel, koca Taksim Meydanı’nı 500 bin lira ile elden çıkardığına halde şimdi kendisinden 700 bin lira isteniyor. Binaenaleyh meydan bedava gittikten başka bir de 200 bin lira da üste verilmesi lazım gelirmiş.

Anadolu’da Ekalliyetler Meselesi Yoktur

8 Aralık 1921 Vakit

Ankara 5 Kanunuevvel Anadolu Ajansı- Çorum Ortodoks Daire-i Ruhaniyesi Cemiyeti namına Çorum Ortodoks Metropolit Vekili Nikola ve Ortodoks eşrafından varit olan imzalı telgrafname Çorum ve Mecitözü Ortodoks Kilisesi’nin Papa Eftim Efendi ile hemfikir olarak Anadolu’da ekalliyet meselesi olmadığı, İslam ve Hristiyanlarla meskun olan Anadolu’da böyle bir meselenin mevcut olmadığını ilan ile bir ailenin evlatları arasına girmemelerini, vasi bir hürriyet-i mezhebiyeye mazhar olan Hristiyanlarla İslamlar arasında böyle bir meselenin mevcudiyetini tevehhüm etmemelerini (düşünmemelerini) cihan-ı medeniyetten talep etmektedirler.

Seyr-i Sefain Amelesinin Sosyalistliği

10 Aralık 1921 Vakit

Seyr-i sefain amelesi vaktiyle bir sosyalist cemiyeti teşkil için yaptığı teşebbüsatta duçar-ı müşkülat olmasından dolayı makam-ı sadarete bir istida takdim ve mesullerinin isafını istirham etmişti. Makam-ı Sadaret bu istidayı bera-yı tetkik Şura-yı Devlet’e havale etmiş olduğundan ahiren Şura-yı Devlet Seyr-i Sefain İdaresine bir tezkere yazarak bu hususta idarenin nokta-i nazarını sormuş ve idare bir müfettiş izamıyla seyr-i sefain amelesinin Sosyalist Partisine iltihakı hakkındaki düşüncelerini müdafaa etmiştir.

Nezahet Hanım

14 Aralık 1921 Vakit

Nezahet Hanım Millet Meclisi’nin İstiklal Madalyası ile taltif ettiği hanımlarımızdan biridir. Babalık gazetesinde okunduğuna göre Nezahet Hanım daima valideden mahrum olduğu için bir alay kumandanı olan pederiyle beraber bulunuyormuş. Nitekim İkinci İnönü Muharebesi’ne de bu suretle iştirak etmiş, Yunanlıların adet olarak pek faik muhacematına (hücumlarına) karşı geri çekilmek mecburiyetinde kalan askerlerimizin ricatı esnasında pederinin nasihatına rağmen atını düşman tarafına sürerek ve efrada hitap ettiği birkaç kelime ile onları iade-i şehamet etmeye muvaffak ve harbin kazanılmasına sebep olmuştur.

Tahliye Edilen Yerlerde Muhtaç Çiftçilere Tohumluk Tevzii

16 Aralık 1921 Vakit

Ankara 15 Kanunuevvel muhabir-i mahsusumuzdan- İktisat Vekaleti tahlis edilen mahallerde muavenete muhtaç bir halde bulunan çiftçilerimize 159 bin liralık tohumluk tevziine karar vermiş ve tevziata mübaşeret edilmiştir.

Çöpçülerin Grevi

22 Aralık 1921 İleri

Şehremaneti Nezafet-i Fenniye Müdüriyetine merbut 1090 küsur çöp amelesi dün parasızlıktan dolayı ilk seda-yı isyanı müdürlerine karşı yükseltmişlerdir. Kadir Bey göğsünü ilikleyerek odaya giren iki ameleyi dinlemiş ve kendilerine nasihat etmiş ise de faydası olamayacağını öğrenmiştir. Çöpçü amelesi biri Tophane’de süpürgeci diğeri Beyoğlu’nda arabacı olan iki murahhas intihap ederek arzularının müdüriyete iblağını rica etmişlerdir. Bunun üzerine murahhaslar Nezafet-i Fenniye Müdüriyetine dört maddelik bir liste takdim etmişlerdir:

1- Şimdiye kadar işleyen iki aylık ücretlerinin defaten tediyesi.

2- Bundan sonraki ücretlerin on beş günde bir itası.

3- Hasta oldukları günlerde ücretlerinin kemakan (evvelden olduğu gibi) tesviyesi.

4- Evvelce belediye eczanelerinden meccanen tedarik edilen ilaçları bundan böyle de bila bedel verilmesi. Amele tamamen haklıdır. En kabadayısının maaşı 25 lira olan bu zavallıların üç aydan beri para almadıkları nazar-ı dikkate alınırsa şimdiye kadar sabrettiklerine hayret etmek lazım gelir. Amele dört maddelik listelerinin kabul edilmediği takdirde tatil-i eşgal edeceklerini bildirmişlerdir.

Rus Hükümetinin Yunan Mezalimini Protestosu

23 Aralık 1921 Yeni Gün

Rus Bolşevik Hükümetinin bir müddet evvel Anadolu’daki Yunan mezalimini protesto ettiği ve bu babdaki notayı bütün cihan hükümetlerine tebliğ eylemiş olduğu malumdur. Anadolu Ajansı dünkü telgraflarından birisiyle mezkûr notanın suretini tebliğ eylemektedir. Ber vech-i ati derc ediyoruz:

Ankara 23 – Anadolu’daki Yunan ordusunun ika’ ettiği mezalim hakkında Rusya Hariciye Komiseri Çiçerin tarafından 20 Teşrinievvelde bütün devletlere verilen notanın hülasası ber- vech-i zirdir:

Anadolu’da Yunan kıtaatının irtikap etmiş olduğu mezalim karşısında devletlerin alacakları vaziyetlere dair Rusya Hükümeti bu meseleyi mevzubahis etmeye ve Yunan kıtaatının haksız yere işgal etmiş oldukları bütün Türkiye vilayetlerinde irtikap ettikleri vahşiyane tahribat-ı müthişe hakkında nazar-ı dikkati celbe mecbur olmuştur. Bitaraf telgraf ajansları bile Yunan kıtaatı tarafından işgal edilip halihazırda tahliye edilen Türk arazisi kısmının çöle çevrilmiş olduğunu bildirmektedirler. Yunan ricatının vuku bulduğu tekmil mıntıkada Türk köyleri ihrak edilmiş ahalisi ya öldürülmüş veya esir edilmiştir. Kadınları en şedit vahşetlere duçar eylemişlerdir. Bu mıntıkalar ahalisinden yalnız orman ve dağlarda gizlenebilenler sağ kalmışlardır. Yunan kumanda heyetinin o emrinden Veliaht Andre güzergahları üzerinde rast gelecekleri tekmil Türk köylerinin ihrakı hakkında Yunan kıtaatına emir vermiş olduğu anlaşılmaktadır. Başkumandan Papulas dahi Türklere ait olan her şeyin tahribini emretmiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin 8 Eylül tarihli Rus Sefirine vaki olan tebligat-ı resmiyesi Yunan kıtaatının irtikap etmiş olduğu mezalim-i müthişeye ait bir listeyi ihtiva etmektedir. Yunan ordusu tarafından haksız bir surette ve vaktiyle pek mamur iken hakiki çöle tebdil edildiği vakit vakit yapılan harabiyet hakkında Rus Hükümeti bütün hükümetlerin nazar-ı dikkatini celp ile bu babda teşebbüsat-ı lazımede bulunmak suretiyle Türkiye’de Yunan kıtaatının gayrı kabil tahammül harekâtına nihayet verilmesini katiyen lüzumlu addeder.

Sermayedarlar Aleyhine Amele Teşkilatı

26 Aralık 1921 İleri

Son posta ile gelen Yeni Dünya gazetesinden alıyoruz: Memleketimizde maalesef mühmel kalan madenler içinde yegâne sermayesini teşkil eden Zonguldak kömür ocaklarında çalışan amelenin sermayedarların zulüm ve istibdadı yüzünden çekmekte oldukları elem ve ızdırap malumdur. Hatta İktisat Vekaletinin bu babdaki himmet ve gayretiyle Büyük Millet Meclisinden bir kanunname geçmiş ve bununla da bed-baht amele için bazı esaslı mevad-ı kanuniye vaz ve tensip edilmişti. Bununla, vekalet amelenin hukuk ve menfaatini olsun taht-ı temine almak üzere bulunmaktadır. Bu husustaki tetkikatımız neticesini aynen derç ediyoruz

Zonguldak Müfettişinin raporu:

Zonguldak’ta bulunan İktisat Vekaleti Amele Müfettişliği ahiren İktisat Vekaletine bir rapor tevdi eylemiş ve bu raporda “Daimi Amele Hayatının Tesisi” lüzumu ileri sürülmüştür. Bundan maada, raporda amele hayatının daha ziyade muntazam ve şerait-i sıhhiyeye tevafuk edilmesi esasları zikr edilerek ameleye münhasır olmak üzere gece dersleri açılmış, amele evlatlarının tahsil ve terbiyesine sarf edilen ihtimamatın derecesini ve mektep küşadı gibi meseleler nazar-ı dikkat vaz olunmuştur.

Amele hayatının intizama raptı:

Müfettişlik raporunu nazar-ı dikkate almaya mecbur olan İktisat Vekaleti icap edenlere lazım gelen emir ve talimatı vermiş ve Zonguldak madenlerinde de amele hayatının medeni memleketlerdeki hal ve şekle ifrağı kararlaştırılmıştır. Vekaletin bu emri üzerine, her ocakta hususi surette tabibler bulundurulmakta ve amele barakaları vücuda getirilmektedir. Mezkur barakalar Sıhhiye ve Nafıa dairelerinin iştirakiyle hıfz’ü-s sıhhaya muvafık bir tarzda inşa olunacaktır. Bunlardan kabil-i tamir olanlar plan mucibince ıslah ve tamir olunacak, ıslahı kabil olmayanlar da yeni baştan inşa edilecektir.

Bundan maada amelenin askerlikten tecili ile amele ailelerine muavenet mesaili halle çalışılmaktadır ki ancak bu suretle madenlerde muntazam amele mahallatı (mahalleleri) vücuda getirilmesi kabil olacaktır.

Nerelerde mektep açılacaktır:

Tahkik ettiğimize göre vekaletçe amelenin en ziyada tekasüf eylemekte olduğu mıntıkada birçok mektepler küşat edilecektir. Bu mektepler derecesiyle: Kozlu, Zonguldak, Ereğli, Amasra, Gelik, Kilimli’de tesis olunacaktır. Bu teşkilatın vücuda getirilebilmesi için İktisat Vekaleti gerekli miktarda tahsisat vereceği gibi ayrıca amele sendikalarında toplanacak meblağdan istifade olunacaktır.

Esaslı masarif maden sahiplerinden alınacaktır. Bütün bunlardan başka, madenlerde müteaddit hamamlar küşat edilmiş ve işten çıkan amele her akşam burada istihdam ettirilerek tathir edilmekte bulunulmuştur.

Amele sandıkları:

Maden amelesinden sakat olup malul düşenlerle vefat edenlere ve ailelerine muavenette bulunulmak üzere bir amele sandığı vücuda getirilmektedir. Bu sendika teşkilatı “ sermayedarlarda değil doğrudan doğruya amele elinde.

Amelenin istifadesini temin için her sene kanun mucibince ameleye bırakılan 100.000 ton toz kömür piyasa rayicine göre satılarak bedeli amele sandığına vaz olunacaktır. Şimdilik bu meblağ sandık teşkilatı taazzuv edinceye değin muvakkaten mahalli Ziraat Bankası’na yatırılacaktır. Mezkur hasılat tamamen ameleden mürekkep idare heyetine tevdi kılınacaktır.

Müzeye Bir Hediye

27 Aralık 1921 Vakit

Haber aldığımıza göre Arnavut Köyü’ndeki Amerikan Koleji’nin müzesine Ferit Paşa ayanından Doktor Rıza Tevfik Bey tarafından mühim bir hediye tevdi edilmiştir. Bu hediye Rıza Tevfik Bey’in Sevr Muahedesini imzalarken istimal ettiği kalem olup, ifa ettiği vazife üzerine yazılmış ve bu etiketiyle müzede bir mevki-i mahsus kazanmıştır. Son zamanlarda koleje gidenler bu meşum kalemi orada görmüşlerdir. Bu haber bu müşahedeye müstenit bulunmaktadır.

Anadolu’nun Programı: Misak-ı Milli

29 Aralık 1921 Vakit

Atina 27 Kanunuevvel- Ankara’dan varit olan haberlere nazaran Ankara Hükümeti, Anadolu meselesinin tesviyesi için akd-i içtima edecek olan konferansı derpiş ederek, (göz önünde bulundurarak) davet edildiği zaman ancak Misak-ı Milli hududu dahilinde ve Türk milletinin istiklaliyeti tanınmak şartı ile konferansa iştirak etmek kararını vermiştir.

Türk hukukunu müdafaa etmek üzere Avrupa’ya azimet edecek heyet, Hariciye Vekili Yusuf Kemal, sabık Hariciye Vekili Bekir Sami, Paris’teki Ankara mümessili Ferit ve Doktor Nihat Reşat beylerden mürekkep olacaktır.