Pusula 2'den Bir Rota: Şarap, Bağlar ve Üzüm

Müslüman, Rum, Ermeni Ankaralılar yazın bağ evlerine göç eder, Vehbi Koç'un aktardığına göre buna "yazlığa çıkmak" denirdi. Havası en güzel yazlık bölge ona göre Keçiören'di.

Ankara Keşif Haritası 2'deki bu satırlar, bugüne kadar farklı şekillerde ayakta kalan eski Ankara bağ evlerinden oluşan mini rotanın girişinden alıntı. Nitekim Ankara'nın yerlileri nefes almak için bir zamanlar Keçiören, Dikmen, Etlik, Küçükesat, Balgat ve Kavaklıdere'deki bağ evlerine giderlerdi. Bugünkü semt isimleri, eskinin bağlarıydı. İhsan Seddar Kaynar'ın da not düştüğü gibi, bağlar bir zamanlar eğlencenin merkeziydi:

Ankara’da geçen anıları karıştırdığımızda hatıralara eşlik eden mekanlar olarak bağları ve bağ evlerini görürüz. Ailece piknikler yapılır, komşunun bağ evine gezmeye gidilir, okul gezisi düzenlenir ya da kutlamalar yapılır. Hatıraların tanıklığında birbirinden leziz üzümler ve üzüm ürünleri birbiri ile yarışır. Bu yarışta sofralık olanlar pazarda boy gösterir, diğerleri de şıraya, pekmeze ve şaraba dönüşür. Ama illaki mekan Ankara ise, anılar bağda geçer ve kahramanlar bağ evlerine gider.

Bugünkü asfaltların altında, artık herkesin malumu olduğu üzere, dereler akar, kenarlarında kavaklar sıralanırdı. Bu bağlarda ekseriyetle üzüm yetiştiriciliği yapılırdı. Dolayısıyla Ankara'nın üzümle ilişkisi, bugün bağlar yok olsa da, şehrin birçok noktasında gözlemlenebilir. Bu noktada ilk bilinmesi gereken, Ankara'nın eski isimlerinden "Engürü"nün Farsçada "üzüm" anlamına geldiğidir. 

Ankara Keşif Haritası Pusula 2'nin önerilerini de içine alan bir bağ rotası, bir üzüm hikayesi de denilebilir:

Ayrancı'nın bağları

Ankara'nın bağlarından bir dönem önemli siyaset insanlarına ev sahipliği yapmış olanlar, sakinlerinin yüzü suyu hürmetine korunarak bugüne kadar geldiler. Bu rotada bunlardan ilki Atatürk Müze Köşkü. Pusula 2'nin Çankaya yüzünün 33'üncü noktası olarak haritada yer alan köşk, Atatürk'ün Nutuk'u kaleme aldığı ve uzun süre yaşadığı ev olarak bugün anılarını yaşatıyor. Köşkün Atatürk'ten önceki ilk sahibi ise Kasapyan Ailesi, dolayısıyla aynı zamanda Kasapyan Bağ Evi olarak da anılıyor.

İkinci durak ise haritanın 32 numarasına, Pembe Köşk'e ait. İsmet İnönü'ye ait olan ve bugün İnönü Vakfı tarafından mevcut haliyle ve eşyalarıyla korunan bu köşk de aslında bir bağ evi. Pusula 2'den alıntıyla:

Barındırdığı kişisel eşya ve aile yadigarları ile bir döneme tanıklık ediyor. Gezerken bir devlet insanı ve ailesinin abartısız yaşamını sezeceksiniz. Ricası üzerine inşa edilen balo salonu ve sofralarına misafir olduğu yemek salonuyla Atatürk'ün derin izi mekanda kendini hissettiriyor.

Üçüncü durağınız 14 numaradaki Celal Bayar Köşkü. Celal Bayar köşkün bulunduğu araziyi önce "atlarını dinlendirmek" için satın almış, köşkü ise sonrasında Arif Hikmet Koyunoğlu'na yaptırmış. Bir zamanlar bahçesinde atların koşturduğu köşk, bugün bulvarın kalabalığı ve gürültüsü içerisinde sadece bilenlere ve dikkatli gözlere görünüyor.

Mini bağ rotasının diğer duraklarının keşfini size bırakıyorum, bulamazsanız Pusula 2'ye başvurabilirsiniz.

Ziraat Bankası binası ve Macar işçilerin şarap sevdası

Ulus'ta Ziraat Bankası binasındasınız. Burada bir zamanlar şarap üretimi yapılırdı. Nasıl sorusunun cevabını bilmeyenler, banka binasının yerinde bir zamanlar şarap fabrikasının olduğunu veya binanın banka olmadan önce şarap üretimi için kullanıldığı yönünde tahminlerde bulunabilir. Ancak ziyadesiyle de yanılır. Zira şarap üretimi, bankanın yapımı esnasında, kasa dairesinde gerçekleştiriliyordu.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Ankara'da inşa edilecek bankalar için nitelikli yapı ustası bulmak güçtür. Bu sorun, Macar ustaların Ankara'ya getirilmesiyle çözülür. Bundandır ki Ankara'da, yaygın olarak bilinmez ama Macar işçilerin bir hikayesi ve de izleri vardır. Arda Can Aksu'nun aktardığı üzere, bu ustalardan birisi de Balaj Usta'dır. 

Ziraat Bankası binasının yapımı sırasında Macar ustaların sık sık ülkelerine gitmeleri üzerine bunun sebebi araştırılır ve ustaların şarap "ihtiyaçlarını" halletmek için Ankara'dan ayrıldıkları anlaşılır. Bunun üzerine denenen ancak işe yaramayan bazı çözümlerin ardından kalıpçı Balaj Usta bulunur. Şarap fıçısı ustası olan Balaj, şarap yapımını öğrenmesi için üç aylığına Almanya'ya gönderilir. Döndüğünde ise Ziraat Bankası binasının kasa dairesinde üretime başlar. Hikayenin tamamını ve Kavaklıdere Şarapları'na nasıl uzandığını Arda Can Özsu'nun buradaki yazısından okuyabilirsiniz.

Kavaklıdere'nin şarap bağları

Filibe eşrafından Serçeşmebeyleroğlu Mehmet Cenap, bildiğiniz ismiyle Cenap And, öğrenim için kaldığı Avusturya'da şaraba ilgi duyar. Söylenene göre hayali Ankara'da şarapçılığa başlamaktır. Tunalı Hilmi Bey'in kızı Sevda Hanım ile tanışırlar ve kısa süre sonra evlenirler. Cenap And, bugünkü Sheraton Oteli, Kuğulu Park ve Tunalı Hilmi Caddesi'ni de içine alan üzüm bağlarını satın alarak şarapçılık hayalini gerçekleştirir ve Cumhuriyetin ilk şarabı olan Kavaklıdere markasını yaratır. Kavaklıdere şaraplarının ortaya çıkışında büyük emeği olanlardan biriyse, Ziraat Bankası'nın kasa dairesinde şarap üreten, bir süre sonra inşaatçılığı da bırakarak sadece şarap üretimine, Cenap And ile devam eden Balaj Usta'dır.

Bugün Kuğulu Park'ın bulvara bakan kenarında yer alan ev ise parkı içine alan bölgenin üzüm bağları olduğu yıllardan kalma, Cenap ve Sevda And'ın bağ evidir. Hikayenin tümünü buradan okumaya devam edebilirsiniz.

Bonus: Bağbozumu şenliği

Kalecik Karası. Ankara'nın kıymetlisi, Türkiye'nin en iyi yıllanma potansiyeline sahip üzümü. Kendine özgü ikliminde Kızılırmak'ın kırmızı-kahverengi topraklarında yetişen üzüm, sadece Ankara'da değil, Ege ve Trakya'da da yetişiyor ancak Ankara'nın Kalecik ilçesine tescilli ve burada yetişenlerin aroması diğerlerinden daha farklı. Kalecik şaraplarına dair ayrıntılı bilgi ve öneriler için buradan.

Fotoğraf: Kalecik Belediyesi 

Eylül ayı Ankara için bağbozumu demek. Üzüm, bağlar ve şarap her ne kadar artık Ankaralının gündeminde şehrin kimliğine dair ilk akla gelenler olmasa da, Kalecik ekonomisinin temelini oluşturuyor. Zira burada temel ekonomik faaliyetlerden en önemlisini bağcılık oluşturuyor. Kalecik Belediyesi her yıl eylül ortalarında düzenlediği festivalde bağ bozumu ve organik ürün hasadı etkinliklerine de yer veriyor. Şunun şurasında eylüle ne kaldı?

Pusula 2'yi edinmek için, buradan.