Sermaye âtıllaşması risklerinin ölçümü

Küresel iklim hedefleriyle uyumlu biçimde sera gazı emisyonlarını azaltmak söz konusu olduğunda elektrik sektörü dâhil olmak üzere pek çok farklı üretim sürecinin karbonsuzlaşması açık bir gerekliliktir olarak ortaya çıkmaktadır. Bu gereklilik, bir kısım fiziksel sermayenin kullanım dışına alınması veya tümüyle terk edilmesi ile söz konusu sermayeyi kullanan sektöre belirli ölçüde zarar verir. Bu akışın, ekonominin tümünü etkileyecek biçimde diğer sektörlere de aktarılması muhtemeldir.

• Âtıllaşma: Âtıl varlıklar, mevcut ekonomik varlıkların sektör içi katma değer üretme potansiyellerini diğer sektörleri de olumsuz etkileyecek biçimde kaybetmeleriyle ortaya çıkmaktadır.

Sürdürülebilir Ekonomi ve Finans Araştırmaları Derneği'nin (SEFiA) "Karbonsuz Ekonomiye Geçişle Gelen Sermaye Âtıllaşması Risklerinin Ölçümü" başlıklı raporu, Türkiye ekonomisinin sektörlerinin düşük karbonlu üretim biçimlerine geçiş döneminde maruz kalacağı âtıllaşan fiziksel sermaye riskleri incelemektedir. Girdi-Çıktı tablolarında yer alan bilgi, sermaye stoku verisi ile birlikte kullanılarak âtıllaşan varlıkların tetiklediği etkileri ölçülmektedir.

Sermaye âtıllaşmasının ekonominin tümünü etkileyecek biçimde diğer sektörlere de aktarılması, ilgili risklerin konumlandırılmasına, analiz edilmesine ve giderilmesine yönelik makul bir yaklaşım gerektirmektedir. Çalışmada, Türkiye’deki sektörlerin sermaye yoğunluğunu tahmin etmek, sektörler arasındaki katma değer akımlarını elde etmek ve bu iki bilgiyi bir araya getirerek âtıl varlıklardan kaynaklanan etkileri sayısallaştırmak hedeflenmektedir.

Âtıllaşma riskinin yüksek olduğu sektörler ve öneriler

Çalışmada (i) her sektörün ekonomi sathındaki toplam âtıllaştırma etkisi, (ii) bir sektördeki temel girdi kullanımındaki birim azalışın kendi dışında kalan diğer tüm sektörlerin sermaye kullanımına etkisi ve (iii) âtıllaşma riskine maruz kalma dereceleri hesaplanmaktadır. böylece her sektörün kendi ve diğer sektörler üzerindeki etkileri ölçülmektedir.

• Âtıllaştırma etkisi: Türkiye ekonomisi için yapılan analizler en yüksek toplam âtıllaştırma etkisinin su temini, kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri; inşaat ve yapım işleri ve elektrik gaz buhar ve iklimlendirme sektörlerinde olduğunu göstermektedir.
• Sektör dışı etki: Sektörlerin kendi kendilerine olan etkileri dışlanarak hesaplanan sektör dışı çarpanlara bakıldığında madencilik ve taş ocakçılığı; su temini kanalizasyon atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri; mesleki, idari ve destek hizmet faaliyetleri; profesyonel, bilimsel ve teknik faaliyetler ve finans ve sigorta faaliyetleri öne çıkmaktadır.
• Âtıllaşma riskine maruz kalma: Sermaye varlığı âtıllaşma etkilerine en açık sektörler ise inşaat ve yapım işleri; su temini, kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri ve elektrik gaz buhar ve iklimlendirme sektörleridir. 

Bu noktada çalışma, fiziksel sermaye âtıllaşması risklerinin objektif ve bütünsel biçimde ölçülmesini sağlamakta ve karar alıcılara öneriler sunmaktadır: Bu öneriler (1) sistemik öneme sahip sektörlerin kapsamlı bir analizine yönelmek, (2) fiziksel sermaye âtıllaşmasına açık sektörlerdeki risklerin daha iyi yönetilmesi için yaygın ve sürekli bir işbirliği yapısı oluşturmak ve (3) risklerin karar alma modellerine dâhil edilmesi yoluyla düşük karbonlu ekonomiye geçiş sürecini sağlam bir patikaya oturtmak üzere planlamaya katkı sağlamak olarak sıralanmaktadır.