aposto-logoCumartesi, 10 Haziran 2023
aposto-logo
Cumartesi, Haziran 10, 2023
Aposto Üyelik

Teknoloji tarihinin en büyük cezaları

Teknoloji tarihinde şimdiye kadar verilen en büyük para cezaları, hangi nedenlerden dolayı hangi şirketlere verildi?

Bu hafta başında Avrupa Birliği’nin (AB) veri koruma otoritesi olan İrlanda Veri Koruma Komisyonu (DPC); Instagram, Facebook ve WhatsApp’ın çatı şirketi Meta’ya, AB sınırları içindeki kullanıcıların verilerini ABD’ye aktardığı gerekçesiyle 1,3 milyar dolar ceza kesti. Bloğun Genel Veri Koruma Yönetmeliği’nin (GDPR) ihlali açısında bir şirkete kesilen en büyük meblağ olma özelliği taşıyan cezaya ek olarak Komisyon, kullanıcı verilerini AB'den ABD'ye aktarmayı askıya alması için Meta'ya beş ay süre tanıdı. Bu süre zarfında veri aktarımını askıya almaması hâlinde Meta’nın çok daha ciddi yaptırımlarla karşı karşıya kalacağı söylenebilir.

DPC’den konuya ilişkin olarak yapılan açıklamada, Meta’nın Avrupa Adalet Divanı’nın bu bilgilerin güçlü bir şekilde korunmasını gerektiren kararına rağmen AB’deki Facebook kullanıcı verilerini ABD’ye aktarmaya devam ederek GDPR’ı ihlal ettiği; ancak bu duruma Instagram ve WhatsApp’taki kullanıcı veri transferlerini kapsamadığı belirtildi. Buna karşılık Meta ise aynı veri aktarım mekanizmasını kullanan binlerce işletme olduğunu ve kararın “AB ile ABD arasında veri transferi yapay sayısız diğer şirket için tehlikeli bir emsal teşkil” ettiğini ifade ederek cezaya itiraz edeceklerini bildirdi.

AB’nin teknoloji devlerini kontrol etmeye yönelik en son girişimi olan bu ceza, birliğin bir ABD merkezli şirkete karşı şimdiye kadar uyguladığı en büyük üçüncü ceza olarak öne çıkıyor. 

Peki, teknoloji tarihinde şimdiye kadar verilen en büyük para cezaları, hangi nedenlerden dolayı hangi şirketlere verilmiştir?

Apple

1991 yılında, henüz görece az bilinen bir marka olan Apple, İrlanda ile küresel satışlar üzerinden %0,005 ila 0,05 arasında vergi ödemesini sağlayan bir anlaşma imzaladı. Ancak bu anlaşma, AB’nin 2016’da planı yasadışı devlet yardımı olarak sınıflandırmasının ardından Apple’a tam olarak 14,8 milyar dolara patladı.

AB'nin kararına cevaben Apple CEO'su Tim Cook tarafından kaleme alınan açık mektupta "Apple'ın açıkça hedef alınmasının ötesinde, bu kararın en derin ve zararlı etkisi Avrupa'da yatırım ve istihdam yaratılması üzerinde olacaktır. Komisyonun teorisine göre, İrlanda'daki ve Avrupa'daki her şirket bir anda hiç var olmamış yasalar uyarınca vergiye tabi tutulma riskiyle karşı karşıya kalacaktır." ifadelerine yer verildi. Ancak Apple, tüm itirazlarına rağmen cezayı ödemekten kaçamadı ve Reuters’ın 2018’de bildirdiğine göre İrlanda hükümeti, borçlu olduğu miktarın tamamını geri aldı.

Google

Temmuz 2018’de AB, küresel pazar payının %90'ından fazlasına sahip olan ve dünyadaki akıllı telefonların yaklaşık %80'inde kullanılan Google arama motorunun tanıtımında rekabete aykırı uygulamaların tespit edilmesinin ardından Google'a 5,1 milyar dolar para cezası kesti. Buna göre, Google, Android işletim sistemini kullanan akıllı telefon üreticilerini, kendi arama ve tarayıcı uygulamalarını cihazlara önceden yüklemeye zorluyor; bunu reddeden şirketlerin Google’ın yayın hizmetlerine ve Google Play mağazasına erişimi engelleniyordu. 

Konuya ilişkin açıklamasında AB, Google'ın, Android kullanıcılarının alternatif tarayıcılar kullanmasını engelleyen herhangi resmî bir yasak olmamasına rağmen bu şekilde kullanıcıların başka hizmetleri kullanmasını engelleyerek rekabette haksız üstünlük elde ettiğini ifade etti. Bununla birlikte, AB, kurulum nedeniyle Android kullanıcıların yalnızca %1’inin rakip bir arama uygulaması kullandığını; alternatif tarayıcı indirenlerin ise kullanıcıların sadece %10'unu oluşturduğunu tespit etti.

Geçtiğimiz yıl Eylül ayında Avrupa Adalet Divanı (ECJ) da Google’ın Android cihaz üreticilerine hukuka aykırı kısıtlamalar getirdiği konusunda AB düzenleyicilerinden taraf olarak kararı onadı. Gelgelelim, Google’ın telefon üreticileri ve şebeke operatörleriyle gelir paylaşımı anlaşmaları yapmasını takibe 5,1 milyar dolarlık ceza 4,13 milyar dolara indirildi.

Unsplash

Teknoloji dünyasının en yüksek cezalarını almasıyla bilinen Google’a verilen bir diğer önemli ceza ise 2017 yılında karşımıza çıkıyor. AB düzenleyicileri, alışveriş hizmetiyle ilgili olarak arama motoru pazarındaki hakimiyetini kötüye kullandığı, kendi karşılaştırmalı alışveriş hizmetini öne çıkardığı ve rekabete zarar verdiğini belirttiği Google’a 2,7 milyar dolar para cezası kesmişti.

Konuya ilişkin olarak AB, Google’ın hem tüketicilere gerçek bir şans tanımadığını hem de rakip firmaların eşit şartlarda rekabet etmesini engellediğini belirtirken Google da kararla ilgili açıklamasında şu ifadelere yer vermişti: 

"İnternetten alışveriş yaptığınızda, aradığınız ürünleri hızlı ve kolay bir şekilde bulmak istersiniz. Reklamverenler de aynı ürünleri tanıtmak ister. İşte bu yüzden Google alışveriş reklamları göstererek kullanıcılarımızı irili ufaklı binlerce reklamverenle her ikisi için de faydalı olacak şekilde buluşturuyor. Bugün açıklanan sonuçlara saygıyla katılmıyoruz."

Intel

2009 yılında ABD merkezli çip devi Intel’in, bir diğer ABD merkezli çip üreticisi AMD başta olmak üzere sektördeki rakipleri tarafından üretilen çipleri içeren ürünleri geciktirmeleri ya da direkt iptal etmeleri için bilgisayar üreticilerine ödeme yaptığı ortaya çıkmış; AB, bu durumun Avrupa’nın antitröst kurallarını ihlal ettiğini belirterek Intel’i 1,45 milyar dolarlık para cezasına çarptırmıştı.

O zamanlar bir teknoloji şirketine verilen en büyük ceza olan bu cezaya ilişkin olarak yaptığı açıklamada AB’nin rekabet komiseri Neelie Kroes, "Intel uzun yıllar boyunca rakiplerini bilgisayar çipleri pazarının dışında tutmak için kasıtlı olarak hareket ederek milyonlarca Avrupalı tüketiciye zarar vermiştir" ifadelerini kullanmıştı.

Qualcomm

Intel'e benzer bir şekilde, dünyanın en büyük cep telefonu çipi üreticisi Qualcomm da rakiplerinin pazara girmesini engellemek için nüfuzunu ve büyük kârını kullanmış; San Diego merkezli şirket, iPhone ve iPad'lerde sadece Qualcomm ürünlerini kullanması için Apple’a milyarlarca dolar ödeyerek diğer çip üreticilerin, hakim konumunu tehdit etmesini engellemişti.

Bu durumun ortaya çıkmasıyla birlikte AB, Qualcomm’a 1,2 milyar dolar ceza vermiş; buna ek olarak kararın duyulmasıya Qualcomm hisseleri New York'ta %1,2 değer kaybetmişti.

Microsoft

Microsoft, yazılım rekabetini engellemek için yüksek fiyatlar kullandığı gerekçesiyle 2008 yılında Avrupa Komisyonu tarafından o zaman için rekor sayılan 1,35 milyar dolarlık para cezasına çarptırılmıştı. AB’nin yürütme organı tarafından konuya ilişkin yapılan açıklamada, Microsoft’un 2004 yılında Brüksel’den gelen makul koşullarda bilgi sağlama emrine karşı geldiği belirtilmiş; dönemin rekabetten sorumlu Avrupa Komiseri Neelie Kroes, "Microsoft, 50 yıllık AB rekabet politikasında Komisyon'un bir antitröst kararına uymadığı için ceza vermek zorunda kaldığı ilk şirket oldu" ifadelerini kullanmıştı.

  • Ne olmuştu: Komisyon, 2007 yılında bir AB mahkemesi tarafından onaylanan 2004 tarihli önemli bir kararda, Microsoft'un "çalışma grubu sunucusu" yazılımı için gerekli birlikte çalışabilirlik bilgilerini sakladığını söylemiş; Microsoft'un Windows ofis makinelerine bağlanmak için ihtiyaç duyulan bilgileri sağlamayı durdurması nedeniyle rakip üreticilerin pazarlarının küçüldüğü ifade edilmişti.
  • Komisyon, 2004 tarihli karar ve 497 milyon avroluk para cezasından sonra bile Microsoft'un eksik belgeler vermeyi ve yüksek telif ücretleri talep etmeyi sürdürdüğünü de sözlerine eklemişti.

Reuters

Bir diğer örnekte ise AB, tüketicilere hangi tarayıcıyı kullanacakları konusunda bir seçenek sunmadığı ve Internet Explorer'ı varsayılan hâle getirdiği gerekçesiyle 2013 yılında Microsoft’a 731 milyon dolar para cezası vermişti. Yapılan açıklamada, Microsoft’un 2009 yılında Avrupalı tüketicilere hangi tarayıcıyı kullanmak istediklerine dair bir seçenek sunma taahhüdünü yerine getirmediği bildirilmişti.

Buna göre, Microsoft, taahhüdü yerine getirmek için bir tarayıcı seçim ekranı geliştirerek kullanıcıların Internet Explorer, Google Chrome, Mozilla Firefox, Safari veya Opera arasında seçim yapabilmesini mümkün hâle getirmiş; ancak, “teknik bir hatanın” bu ekranın Windows 7’nin Service Pack 1’inin bir parçası olmasını engellemesiyle kullanıcılar varsayılan olarak Internet Explorer’a yönlendirilmeye devam etmişti. Konuya ilişkin ilk raporların şirketin söz konusu teknik hata nedeniyle 7,9 milyar dolara kadar para cezasına çarptırılabileceğini gösterdiğini düşündüğümüzde, Microsoft’un 731 milyon dolarlık cezayla ucuz yırttığını söylemek mümkün.

Didi Global

2021 yılında Çin Siber Uzay İdaresi, ülkenin ağ güvenliği yasasını, veri güvenliği yasasını ve kişisel bilgileri koruma yasasını ihlal ettiğine karar verdiğini araç çağırma uygulaması Didi'ye 1.19 milyar dolar para cezası verdi. Bu olaydan bir yıl önce, Didi’nin New York Borsası'nda ilk halka arzından sadece birkaç gün sonra Çin siber Uzay İdaresi, Didi’ye yönelik soruşturma başlattığını duyurmuş; Didi, veri güvenliğine ilişkin düzenleyici kaygılara rağmen halka arzı gerçekleştirdiği için eleştirilere maruz kalmıştı. 

Karardan birkaç ay sonra Didi, NYSE’den çıkacağını ve Hong Kong’da listeleme planları yaptığını açıklamıştı.

Amazon

Amazon, Aralık 2021’de İtalya'nın antitröst düzenleyicisi ACGM tarafından, çevrimiçi alışveriş dünyasındaki hakimiyetini kullanarak İtalyan satıcıları kendi lojistik hizmeti olan Fulfilment by Amazon'u (FBA) kullanmaya yönlendirdiği gerekçesiyle 1,3 milyar dolar para cezasına çarptırıldı. Çevrimiçi antitröst konularında yıllardır süren mücadelenin bir parçası olarak AB'de tek bir ülke tarafından verilen en büyük cezalardan biri olan bu cezanın boyutunun, Amazon’un stratejisini uzun yıllar boyunca sürdürmüş olmasını yansıttığını belirten ACGM, konuya ilişkin açıklamasında şu ifadelere yer vermişti: 

"Bunu yaparken Amazon, rakip e-ticaret lojistik operatörlerinin kendilerini çevrimiçi satıcılara Amazon'un yerine getirme hizmetleriyle karşılaştırılabilir kalitede hizmet sağlayıcıları olarak sunmalarını engelleyerek onlara zarar vermiştir. Dolayısıyla bu davranışlar, e-ticaret sipariş teslimatı işinde de Amazon'un gücü ile rekabetin gücü arasındaki uçurumu genişletmiştir."

Bununla birlikte, Amazon’a verilen en büyük cezalardan biri de yine 2021 yılına tarihli olan 886,6 milyon dolarlık para cezası olarak karşımıza çıkıyor. Amazon’un GDPR’ı ihlal etmesi nedeniyle Lüksemburg Ulusal Veri Koruma Komisyonu tarafından verilen cezanın, teknoloji devinin kişisel verileri işlemesinin AB yasalarına uygun olmaması gerekçesiyle verildiği belirtiliyor.

GDPR kuralları, şirketlerin kişisel verilerini kullanmadan önce insanların onayını almalarını ya da yüksek para cezalarıyla karşı karşıya kalmalarını gerektiriyor. Buna karşılık, ortada herhangi bir veri ihlali olmadığını belirten Amazon, karara ilişkin olarak “GDPR’ın kararının dayandaktan yoksun olduğuna inanıyoruz” ifadelerini kullanıyor.

Öte yandan, bu cezanın, yazının başında bahsettiğimiz Meta’ya verilen 1,3 milyar dolarlık para cezasından önce, GDPR’ın ihlali nedeniyle bir şirkete verilen en büyük para cezası olduğunu da belirtmemiz gerekiyor.

Meta

Özellikle de kullanıcı verilerini toplama özelindeki uygulamaları nedeniyle sık sık eleştirilen ve incelemelere tabi tutulan Meta, söz konusu para cezaları olduğunda da oldukça kalabalık bir geçmişe sahip. Tabii, Meta ve kullanıcı verileri dendiğinde akla gelen ilk şey de “Cambridge Analytica” skandalı. 

Meta’nın alt şirketlerinden olan Facebook, Cambridge Analytica gibi şirketlerin 80 milyondan fazla kullanıcının kişisel verilerine izinsiz bir şekilde erişmesine izin vermesi ve bu verilerin şirketler tarafından kullanılması nedeniyle 2019 yılında ABD Federal Ticaret Komisyonu (FTC) tarafından 5 milyar dolar para cezasına çarptırılmıştı. Meta CEO’su Mark Zuckerberg’ün ABD Kongresi karşısında ifade verdiği anlarla hafızalara kazınan bu olayın sonucunda Meta’ya verilen bu ceza, tüketicilerin gizliliğini ihlal ettiği için ABD'li düzenleyiciler tarafından herhangi bir şirkete verilen en büyük ceza olarak da tarihe geçti.

NBC

Ayrıca, skandalın bir diğer sonucunda da cezaya ek olarak Meta, Facebook'un gizlilik konusundaki yaklaşımını şirket yönetim kurulu seviyesinden aşağıya doğru yeniden yapılandırmak ve yöneticilerin gizlilik kararlarından sorumlu olmalarını sağlayacak mekanizmalar kurmak zorunda kaldı.

Meta’ya gelen bir diğer yüksek miktarlı ceza ise Instagram kaynaklı. İrlanda Veri Koruma Komisyonu’nun Instagram'ın çocukların mahremiyetini ihlal ettiğine hükmetmesiyle 2022’de verilen bu ceza, 429 milyon dolardı. Çocukların çevrimiçi gizliliğini daha sıkı koruma çağrılarının arttığı bir dönemde gelen bu ceza, o zamanlar Avrupa Veri Koruma Kurulu (EDPB) tarafından verilen en büyük cezaydı.

Hikâyeyi beğendiniz mi? Paylaşın.

Hikâyeyi beğendiniz mi?

Kaydet

Okuma listesine ekle

Paylaş

Nerede Yayımlandı?

⚖️ Teknoloji tarihinin en büyük cezaları

Yayın & Yazar

Quando

Türkiye’den ve dünyadan en önemli teknoloji, inovasyon, girişimcilik ve bilim haberleri.

İrem Denli

Teknoloji Editörü

;