Türkiye’de cinsellik eğitiminin konumu

Zeynep: Türkiye’de kapsamlı cinsellik eğitimi var ile yok arasında. Öğretmenler, psikolojik danışmanlar ve veliler cinsel sağlık eğitiminin gerekliliğinin farkındalar. Ama iş talepte bulunmaya veya uygulamaya geldiğinde herkes köşeye çekiliyor ve kimse sorumluluk almak istemiyor.

Prof. Dr. Fatma Bıkmaz’ın yaptığı, TAP Vakfı ve UNFPA Türkiye işbirliği ile 2022 yılında yayınlanan araştırmayı incelemenizi önerebilirim. UNESCO tarafından 2018 yılında revize edilen ‘Cinsellik Eğitimi Üzerine Uluslararası Teknik Rehber”in temel alındığı bu araştırmada, ulusal eğitim programlarının teknik rehbere ne ölçüde uyuştuğu ve eksik kalan alanları ele alınıyor. Okul Öncesinden Ortaöğretime Öğretim Programlarının ve Ders Kitaplarının Analizi’ne göre 5-8, 9-12, 12-15 ve 15-18 yaş gruplarının öğrenme hedeflerine baktığımızda İlişkiler; Değerler, Haklar, Kültür ve Cinsellik; Sağlık ve İyi Olma Becerileri ile Şiddet ve Şiddetten Korunma kavramları ele alınırken, Toplumsal Cinsiyeti Anlamak; İnsan Bedeni ve Gelişim; Cinsellik ve Cinsel Davranış ile Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı kavramları pek ele alınmıyor.

Kapsamlı cinsellik eğitiminin ne olduğunu bilen, önemini yok saymayan ve yaşa özel kazanımlarına hakim olan kurum ve kuruluşlar ister kendi kadrosu için, ister ebeveynleri için, ister öğrencileri için cinsellik eğitimini talep ediyorlar. Bütçeye bağlı olarak yapılan çalışmalar kısıtlı. Maalesef çoğu zaman sorumluluk dışarıdan gelen uzmana bırakılıyor. Cinsellik eğitimi için alan açılsa da, dikkat çekmemesi adına pek duyurulmuyor ve konuşulmuyor. Her defasında cinsellik eğitimini sahiplenen, kendi kurumunda devamını sağlamak için mücadele eden kiminle karşılaşsam aşırı mutlu oluyorum ve ister istemez elimden gelen her desteği sunuyorum. Cinsel sağlık ve üreme sağlığı, insan gelişiminin bir parçası ve çocukların üstün yararını düşünerek hareket etmemiz gerekiyor. Biz yetişkinler ve uzmanlar kendimizi hazır hissetmiyorsak, hazırlanmalı; kendimizi rahatsız hissediyorsak da neden rahatsız olduğumuzu keşfetmeliyiz.

Rayka: Evet, genelde hazır olmayan çocuklar değil, yetişkinler. Çünkü çocuklar, özellikle yaşları küçüldükçe, cinselliğe çok daha objektif bir noktadan bakabiliyorlar. Onlar için cinsellik, beden ya da üreme sistemi hakkında konuşmak, uzay boşluğunun rengini, gölde yaşayan balık türlerini ya da kelebeğin beneklerini konuşmaktan farklı olmuyor. Cinsellik eğitimi hakkında kaygılı ebeveynin aklında genellikle “Çocuklarımıza seks anlatacaklar” düşüncesi oluyor. Biz yetişkinler, kendi cinsellik bilgimizle, ön yargılarımız ve inançlarımızla çocukların da bu konuyu dinleyeceklerini varsayıyoruz çoğunlukla. O çocuklar ama, üreme sistemini konuşacağız dediğimizde “amanin seks hakkında konuşacağız” diye düşünmüyor, varoluşu, evreni, gökyüzünü, evinde hamile olan tavşanını falan düşünüyor. Bu, hem Türkiye’de hem Kanada’da verdiğim eğitimlerdeki deneyimim. Bu yüzden de araştırmalar, erken yaşta cinsellik eğitimine başlamanın önemini vurguluyor yıllardır. Ne kadar küçük, o kadar az ön yargı oluyor. Tabii yaşa uygunluk kritik. 

Türkiye’de maalesef cinsellik eğitimi bir haktan çok lüks gibi var olabiliyor çoğunlukla. Özel okullarda, rehberlik bölümünün inisiyatifi ya da ebeveynlerden gelen taleple harekete geçilebiliyor. Bunun birkaç sınırı var. En önemlisi, çoğu çocuk, ebeveyn ve eğitimci cinsellik eğitimine erişemiyor. Erişebilenler de en etkili şekilde erişemiyor. Dolayısıyla, kriz anlarında ya da istenmeyen bir olay yaşandığında aldığım emailleri ve telefonları düşündükçe, cinsellik eğitimine bakışın biraz da “sorunumuzu başkası çözsün” ile çaresizlik arasında bir yerde kalakaldığını düşünüyorum. Kırk dakikada, tüm yaş gruplarının toplandığı bir amfide cinsellik eğitimi verilmesini bekleyenlerden, sadece kendi öncelikleri doğrultusunda bu eğitimi almak isteyenlere uzanan çok çeşitli durumlar var. Burada maruz kaldıkları hiçbir şeye maruz kalmamalarından iyidir bakış açısıyla yaklaşılması gerekebiliyor. Ama bazen de istenen şey çocuklara zararlı olabilme ihtimali taşıyorsa hızlıca uzaklaşılması gerektiğini düşünüyorum. Cinsellik eğitimi gibi bi konuda hata yapma ya da kaş yapayım derken göz çıkarma lüksümüz yok. 

Bu hal alternatif öğrenme yöntemleri diyebileceğimiz oluşumlara da alan açıyor bir yandan. Çime beton dökülüyor olabilir, ama aralardan çiçekler yine çıkıveriyor. Bu alanda mücadele vermeyi romantize edemeyeceğim daha çok, çünkü öyle romantik bir yanı yok. Fakat etik sorumluluğu olanlarca ele alındığında podcastleri, sosyal medya yayınlarını, bizim gibi olan ama belki yan yana duramadığımız insanların deneyimlerini dinleyebilmek de öğrenmenin, beceri kazanmanın bir yolu. 

Burada da sözü Hazal’a bırakıyoruz:

Hazal: Kapsamlı cinsellik eğitiminin olmadığı Türkiye’de ve Türkçe dilinde, insanlar alternatif bir arayışına girdiklerinde karşılarına çıkan kaynaklardan bir tanesi olduğunu düşünüyorum Mental Klitoris’in. Aslında bir boşluğu doldurduğunu söyleyebiliriz. Ama benim asıl amacım cinsellik eğitiminin olmayışının boşluğunu doldurmak değildi. Çünkü cinselliğe dair eğitim verecek bir arka plandan gelmiyorum. Gazeteciyim. 

Mental Klitoris, kapsayıcı, kesişimsel, seks-pozitif, feminist bir yaklaşımla cinselliğe dair meseleleri ele alıyor. Burada da iş aslında yaklaşımda bitiyor. Ben de kapsamlı cinsellik eğitiminin bu yaklaşımla olması gerektiğini düşünüyorum. O yüzden bu noktalarda paralellikler olduğunu söylemek mümkün. Bir de ben, kapsamlı cinsellik eğitimin olmadığı bir yerde karşıma ne çıkmasını isterdim  diye düşünerek ilerledim. Daha ergenliğe yeni girerken zamanlarımda, cinselliğimi keşfederken, lisedeyken vs. karşıma ne çıkmasını isterdim sorusunu sorarak üretiyorum Mental Klitoris’te. O yüzden evet orada bir boşluk var, amaç o boşluğu doldurmak olmasa da, o boşluğu doldurma görevini görüyor sanırım. İnsanlardan da aldığım geri dönüşlere bakarsak, kapsamlı cinsellik eğitiminin olmadığı bir yerde, Mental Klitoris’ten pek çok şey öğrendiklerini, güçlendirici olduğunu söylüyor dinleyenler de. 

Podcasti videoya göre üretmesi çok daha kolay ve ucuz. Maliyetli değil. O yüzden ben de kendi yetkinliklerimi, becerilerimi ölçüp biçip tarttığımda video işine girişmektense podcast işine girişmek daha avantajlı oldu. Bunun cinselliğe dair kısmına bakacak olursak şu var, bir kere videoda görüntülerle ne yapabilirim ne yapamam bilmiyorum. Video formatında ya da yazılı formatta belki daha fazla kişiye ulaşabilirim ama uzun bölümler yapmak, insanları ağırlamak, konuşmak da istiyorum. O yüzden de sesli formattan gitmek fayda sağladı. Podcast yükselişe geçiyordu ve belki cinselliğe dair içerikleri, video formatında veya yazılı formatta bulabilecekken podcast formatında Türkçe bulamamak da bir avantaj sağlamış oldu. Cinsellikle alakalı podcast yapan ilk podcastlerden Mental Klitoris. Şu anda daha fazla örnekleri mevcut. Şu anda girişseydim bir avantaj olarak sayar mıydım bilmiyorum. Henüz yeni bir format olmasından faydalandım 2020’nin başında.

Ayrıca sesli format, insana geçen bir format. İnsan birinin sesini haftada bir duyunca gerçekten ona alışıyor, o samimiyeti kurabiliyor. Belki videodaki kadar görmüyor orada seni, ama yazıdansa daha orta bir yerde kaldığını söyleyebilirim. Cinsellik gibi konularda konuşurken belki o yakınlığı hissedebilmek iyi oluyor. 

Sansür meselesi var tabii bir de. Youtube’da bazı içerikler topluluk kurallarına tabi tutulurken, podcast dinleme platformlarında şu an için herhangi bir sansür yok. Dilediğimi dilediğim şekilde konuşabiliyorum, neyin ne olduğunu söyleyebiliyorum.