2008 yılında “Emek ve Dayanışma Günü” adı altında ülkemizde yeniden kutlanmaya başlanan ve 2009 yılından itibaren resmî tatil ilan edilen 1 Mayıs İşçi ve Emekçiler Bayramı’nın kökleri, 19. yüzyıl Avustralyası’ndan ABD’ye, oradan da Avrupa’ya kadar uzanıyor. 1 Mayıs’ın tarihine ve ülkemizdeki dönüm noktalarına gelin birlikte göz atalım.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Haymarket Olayları</h2>Takvimler 21 Nisan 1856 tarihini gösterdiğinde Avustralya’nın Victoria eyaletindeki işçiler “8 saatlik işgünü” taleplerini duyurmak için ilk iş bırakma eylemlerini gerçekleştirmişti. Bir seferlik olması beklenen eylemler o kadar büyük ilgiyle karşılandı ki; diğer iş kollarına da yayılarak tüm proleteryanın her yıl ortak olarak düzenlediği geleneksel gösterilere <a fr-original-style="" href="https://jacobin.com/2016/05/may-day-rosa-luxemburg-haymarket" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dönüştü</a>.&nbsp;ABD’de de karşılık bulan eylemlerin sonucunda; işçiler 1 Mayıs 1867’de günlük mesailerinin 8 saate düşürülmesi talebiyle Şikago’da büyük bir greve gitmiş ve 1 Mayıs İşçi Bayramı’nın temellerini atmışlardı.&nbsp;1886 yılına geldiğimizdeyse 1 Mayıs’ta başlayan eylemler ülke geneline yayıldı. Bir fabrikada grev kırıcılar ile işçiler arasında çıkan arbedeye polisin müdahalesi sonucunda en az 1 işçi hayatını kaybederken onlarcası da yaralandı.&nbsp;Bu olayı protesto etmek için Şikago’nun Haymarket Meydanı’nda düzenlenen gösteriler esnasında bilinmeyen bir kişi tarafından kolluk kuvvetlerine el yapımı bomba atıldı. Patlamanın ardından polisin kalabalığa ateş açması sonucu çıkan arbedede en az 4 işçi ve 7 polis memuru yaşamını yitirirken yüzlerce sivil ve onlarca polis memuru da yaralandı.Olayın ardından görülen tartışmalı davada mahkeme, olayla ilgili olarak “anarşist olduğu belirlenen” 8 kişiyi yargılarken; patlayıcıyı imal ettiğinden şüphelenilen bir kişi haricinde, aralarında bombayı atan kişinin de bulunmadığı kanıtlanan sanıklardan yalnızca 2 tanesi olay esnasında Haymarket’ta bulunmasına karşın 7 kişi idama mahkum edildi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bilgi notu: ABD’de hükümet, 1890 yılında çalışanların mesai saatlerini kayıt altına almaya karar veriyor. Yapılan çalışma sonucunda işçilerin haftada 6 gün, günde 16 saat çalıştırıldığı ve ortalama 100 saati aşkın çalıştıkları ortaya çıkıyor.</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İkinci Enternasyonal</h2>1889 yazında Paris’te toplanan İkinci Enternasyonal’e ise Şikago protestolarının bir sonraki yıldönümünde gerçekleştirilmek üzere yapılan uluslararası eylem çağrısı damga vuruyor. ABD ve Avrupa’daki birçok ülkede gerçekleşen eylemlere ek olarak Şili ve Peru’da da gösteriler düzenleniyor.İkinci Enternasyonal’in 1891 yılında Brüksel’de gerçekleşen ikinci kongresinde ise 1 Mayıs’ın her yıl düzenlenmesi fikri resmen kabul ediliyor ve dünya genelinde tüm işçilere 1 Mayıs’ta&nbsp;iş bırakma çağrısında bulunuluyor. Bu aynı zamanda 1 Mayıs’ın “İşçi Bayramı” olarak kutlanması çağrısının yapıldığı ilk kongre olarak da <a fr-original-style="" href="https://libcom.org/article/birth-holiday-first-may-eric-hobsbawm" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kayıtlara geçiyor</a>.İkinci Enternasyonal’in 1904’te Amsterdam’da düzenlenen altıncı kongresinde ise dünya çapında tüm işçi sendikalarına 8 saatlik işgününün yasalaşması için mücadele edilmesi çağırısı yapılıyor ve “işçilerin hayatını tehlikeye atmayan” her koşulda 1 Mayıs’ta iş bırakılması “zorunlu” ilan ediliyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bilgi notu: Uluslararası İşçi Bayramı’nını tarihi ABD’de yaşanan olayların yıldönümü nedeniyle 1 Mayıs olarak belirlenmiş olsa da; ABD ve Kanada’da İşçi Bayramı (Labor Day) eylül ayının ilk pazartesi günü kutlanmaktadır.</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye’de İşçi Bayramı</h2>80 darbesinin ardından Kenan Evren idaresinin yasakladığı İşçi Bayramı, Osmanlı’da ilk olarak 1909 yılında Üsküp’te, 1911 yılında Selanik’te ve 1912 yılında İstanbul’da kutlanıyor.Cumhuriyetin ilan edilmesinin ardından resmî tatil ilan edilen 1 Mayıs’ta gösteri yapılması 1924 yılında yasaklanırken; 1925’te çıkan Takrir-i Sükun Yasası nedeniyle yasaklar devam ediyor. TBMM, İşçi Bayramı’nın “Bahar ve Çiçek Bayramı” adı altında kutlanmasına tekrar izin verdiğindeyse takvimler artık 1935 yılını gösteriyor.Ancak Türkiye’de İşçi Bayramı dendiğinde şüphesiz ki akıllara ilk olarak 1 Mayıs 1977’de&nbsp;Taksim Meydanı’nda yaşanan olaylar geliyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kanlı 1 Mayıs</h2>Çeşitli illerden gelenlerle birlikte 500 bini aşkın kişinin katılımıyla Taksim Meydanı’nda gerçekleşen ve tarihe “Kanlı 1 Mayıs” olarak geçen olaylarda resmî rakamlara göre 34, DİSK'e göre 36 kişi yaşamını yitirirken; 130 civarı ise yaralı olduğu rapor edildi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neler yaşandı? Saatler 19.00’u gösterdiği esnada dönemin DİSK genel başkanı Kemal Türkler’in konuşması açılan ateş sesleriyle kesildi. Sular İdaresi binasının çatısından ve –bugün The Marmara’nın bulunduğu yerdeki– Intercontinental Oteli'nin çeşitli katlarından ateş açılması ile arbede yaşandı. Açılan ateş sonucu 5 kişinin yaşamını yitirmesinin ardından polis ses bombaları ve panzerlerle müdahale ederken; panikle Kazancı Yokuşu’na yönelen bir grupta, burada park eden bir kamyon nedeniyle yaşanan izdiham yüzünden birçok kişi ezilerek yaşamını yitirdi.</li></ul><a data-type="embed" fr-original-style="" href="https://youtu.be/BV1KfjdAtHg" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2023/3/2023-04-30T19:46:59.774Z.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.77" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a>1 Haziran 1977’de dönemin başbakanı Süleyman Demirel’in darbe hazırlığında olduğu şüphesiyle resen emekliye ayırdığı Kara Kuvvetleri Komutanı (KKK) Namık Kemal Ersun’un yerine atanacak isim Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk ile Demirel arasında kriz yaşanmasına neden olmuş; 30 Ağustos’taki Yüksek Askerî Şura’da 3 komutanın birden bu anlaşmazlık nedeniyle atanamayarak emekli olması nedeniyle dördüncü sırada yer alan Ege Ordu Komutanı Kenan Evren, sürpriz bir şekilde önce KKK olarak <a fr-original-style="" href="https://www.ntv.com.tr/amp/turkiye/1977deki-krizin-ardindaki-darbe-girisimi,0pWYQwV8lUSZ1Fokez2l5w" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">atanmış</a>, ardından Genelkurmay Başkanı olmuştu.12 Eylül 1980’de Kenan Evren’in düzenlediği askerî darbenin ardından 1 Mayıs, resmî tatil günü olma vasfını da yitirdi.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">2008–Günümüz</h2>2008 yılının Nisan ayına gelindiğinde 1 Mayıs’ın “Emek ve Dayanışma Günü” olarak kutlanması kabul edilmişti. Ancak sendikaların 1 Mayıs’ın Taksim’de kutlanması konusunda hükümetle uzlaşamaması sonucunda Şişli ve civarında olaylar yaşandı. Bir sonraki yıl 1 Mayıs’ın yeniden resmî tatil ilan edilmesine karşın Taksim’de kutlanmasına yine izin verilmedi.&nbsp;2010–12 yıllarında Taksim’in açılmasının ardından büyük ölçüde olaysız biçimde kutlanan 1 Mayıs’ın, 2013 yılında “Taksim’i Yayalaştırma Projesi” adı altında Topçu Kışlası inşaatının da aralarında bulunduğu projeler nedeniyle Taksim’de kutlanılması yeniden yasaklandı. Mayıs ayı sonunda ise Gezi Parkı olayları patlak verdi.1 Mayıs’ın Taksim’de kutlanmasına hâlâ resmî olarak izin çıkmış değil. 2023 yılında “Ülkemizde 1 Mayıs Meydanı hepimizin bildiği gibi Taksim Meydanı’dır. Ve aslında yıllardır Taksim’in özgürleştirilmesi mücadelesinin sonrasında 2013 yılından var olan Taksim yasağı bu ülkedeki bütün yasakların simgesidir” ifadelerini kullanan DİSK Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu, 2025'te 1 Mayıs kutlamalarının Kadıköy'de yapılacak olması kararıyla ilgili eleştirileri ise "Mutabakatın arkasında duruyor, 'ölü taklidi' yapmıyoruz" sözleriyle <a fr-original-style="" href="https://ankahaber.net/haber/detay/disk_baskani_cerkezoglundan_kadikoyde_1_mayis_aciklamasi_mutabakatin_arkasinda_duruyor_olu_taklidi_yapmiyoruz_233838" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yanıtladı</a>.Editörün notu: Bu yazı ilk olarak 1 Mayıs 2023 tarihinde yayımlanmıştır.

Aposto Gündem

İşçilerin 8 saatlik işgünü için Avustralya'da başlayan mücadelesi ABD ve Avrupa'da nasıl karşılık buldu; 1 Mayıs Türkiye işçi sınıfı için neler ifade ediyor?

Emek Ve Dayanışma ile ilgili hikayeler