Çevrecilik, tüm büyük hareketler gibi, içinde gizli bir ikilik taşır. Bir yanıyla, doğal dünyanın kırılganlığını görmeye ve onu korumanın aciliyetiyle yüzleşmeye yönelik bir onarım çağrısıdır. Diğer yanıyla, saflığın baştan çıkarıcılığına açık, ahlaki bir sahnedir. Açıklığa kavuşturma kisvesinin altındaki basitleştirme ihtiyacı, modern bilincin yaygın bir hastalığıdır. Karmaşıklığı azaltmaya yönelik bu dürtü, kolayca otoriterliğe dönüşerek içten bir arzuyu katı bir dogmaya dönüştürebilir.

Çevresel kaygıların dışlayıcı ve otoriter ideolojilerle kesiştiği eko-faşizm, bu ikiliğin bir tezahürüdür. Yaşamın karmaşık çeşitliliği içinde gelişmesini değil, genellikle insan hakları ve demokrasi pahasına sterilize edilmiş bir ekolojik düzeni amaçlar. Retoriği kendini koruma diliyle gizler, ancak gerçekte koruduğu şey güçtür: Dışlama, kontrol etme ve arındırma gücü.

Çevresel saflık arayışı, tedirgin edici soruları gündeme getirir: İnsana ihanet etmeden insan olmayana öncelik verme konusunda ne kadar ileri gidebiliriz? Ekolojik bağlılık hangi noktada dışlama, şiddet veya silme için bir gerekçe haline gelir? Ve ister hava, ister su, ister kültür olsun, saflığın cazibesi sürdürülebilirliği nasıl bir tahakküm ideolojisine dönüştürme riski taşır?

Bu sorular yalnızca teorik değildir. Gezegenin kurtuluşu için yapılan çağrıların, sorgulanmadıkları takdirde, onu tehlikeye atan hiyerarşi ve baskı aygıtlarına dönüşebileceği çevresel söylemin sınırlarında dolaşırlar. Zira gerçekliğin–kirlenme, istila gibi–korku merceğinden yorumlanması her zaman tiranlığa bir davettir.

Çevreciliğin lanetli kökenleri

Hiçbir hareket kendi gölgesinden azade değildir ve çevrecilik de–ahlaki şeffaflık görüntüsüne rağmen–bir istisna değildir. Genellikle "iyiliksever bir devlet yönetimi" olarak anlatılan tarihî, dışlayıcı ideolojilerle rahatsız edici bir iç içe geçmişliği ortaya koymaktadır. Ekolojik denge arayışı, saflık ve koruma terimleriyle çerçevelendiğinde, hiyerarşi, tahakküm ve kontrolün baştan çıkarıcı etkilerine karşı savunmasızdır.

Eko-faşizmin kökleri, koruma çabalarının sıklıkla öjenik fikirlerle iç içe geçtiği Batı'daki, özellikle de Amerika Birleşik Devletleri'ndeki erken dönem koruma hareketlerine kadar uzanıyor. Edwin Black'in Zayıflara Karşı Savaş adlı kitabı, öjeni ve çevrecilik arasındaki bağlantıyı araştırarak, erken dönem doğa korumacılarının nüfus kontrolünü ve zorla kısırlaştırmayı toprağın "saflığını" koruma yöntemleri olarak nasıl meşrulaştırdıklarını ortaya koyuyor. Bu çabalar, marjinal toplulukları çevresel faydalardan dışlamaya çalışan ırkçı ve nativist ideolojilere derinlemesine gömülüdür.

Benzer şekilde, Franz-Josef Brüggemeier'in Naziler Ne Kadar Yeşildi? adlı kitabı, Nazi Almanyası'nın ırksal olarak “saf” bir vatan vizyonunu ilerletmek için çevresel retoriği nasıl kullandığını inceler. Rejimin politikaları çevrenin korunmasını ırksal üstünlüğe bağlamış, toprağın saflığını Ari ırkın saflığıyla eş tutan bir kan ve toprak ideolojisini savunuyor. Bu tarihsel emsaller, modern eko-faşizmin istismar etmeye devam ettiği bir bağlantı olan çevreciliği dışlayıcı ideolojilerle ilişkilendirmenin tehlikeli potansiyelinin altını çiziyor.

Bu damarlar sapma değil, otoriter amaçlar için çevresel idealleri silah haline getirme eğilimi gibi daha büyük bir eğilimin belirtileridir. Bunu görmezden gelmek, ekolojik saflık arayışının insanın gözden çıkarılabilirliği için bir gerekçe haline gelmesine izin vererek onu tekrarlama riskini almaktır.

^{Kaynak: Euronews}

Yeşilin maskesi: Çağdaş tahayyülde eko-faşizm

İklim kaygısı çağında, çevrecilik acil bir ahlaki zorunluluk haline gelmiştir ancak aciliyet, sorgulama ile dengelenmediğinde aşırılığı doğurur. Modern eko-faşizm kendini ekolojik kriz diliyle gizleyerek, sürdürülebilirlik retoriğini dışlama, şiddet ve otoriterliği meşrulaştırmak için kullanır. Kendini çevre etiğinin reddi olarak değil, mantıksal doruk noktası olarak sunar; bu, doğanın korunmasının, onun nimetlerine layık görülmeyenlerin ortadan kaldırılmasından ayrılamaz hale geldiği sapkın bir maskedir.

Yakın tarihli raporlar ve yayınlar, özellikle bu ideolojiler tarafından motive edilen şiddet eylemlerinin ardından eko-faşizmin yeniden canlandığını gösteriyor. Örneğin Christchurch saldırganının 2019 tarihli manifestosu, çevresel bozulma ile özellikle göç yoluyla belirli bölgelerin aşırı nüfuslanması arasında doğrudan bir bağlantı kuruyor. Aşırılık yanlısı platformlarda geniş çapta dolaşıma sokulan manifesto, çevresel kaygıları milliyetçi ve ırkçı söylemlerle ilişkilendirerek göçü çevresel çöküşün birincil nedeni olarak gösteriyor.

Mantık, rahatsız edici derecede baştan çıkarıcıdır: Eğer kaynaklar sınırlıysa, o zaman onlara erişim mutlaka kontrol edilmelidir. Bu perspektifte iklim değişikliği ve kaynak kıtlığı, gerçek ve varoluşsal tehditleriyle, işbirliği yerine dışlamaya, eşitlik yerine kemer sıkmaya öncelik veren politikalar için verimli bir zemin haline gelir. Ortaya çıkan şey, gezegenin hayatta kalmasını fetişleştirirken, üzerinde yaşayanların onurunu ve haklarını aşındıran bir dünya görüşüdür.

İnternette bu duygular, yeşil imgelerin kıyamet coşkusuyla birleştiği forumlara ve aşırı sağcı alanlara sızıyor. Norwich University Center for Global Resilience & Security gibi kuruluşlar, eko-faşizm de dahil olmak üzere aşırı sağ ideolojilerin aşırılık yanlısı gruplar arasında yayılmasını takip eden raporlar yayınladı. Araştırmaları, insanlığın kendisini Dünya'ya bulaşan “virüs” olarak kötüleyen eko-faşist anlatıların giderek yaygınlaştığını gösteriyor; bu söylem, savunmasızları günah keçisi ilan ederken varlıklı ve güçlü olanları rahatlıkla suçluluktan muaf tutuyor.

Modern eko-faşizmin yükselişi bizi şu soruyu sormaya zorlar: Sürdürülebilirlikten söz ettiğimizde nasıl bir gelecek tasavvur ediyoruz? Ve bu vizyona kimler dahil? Eko-faşizmle yüzleşmek, insan karmaşıklığını hayatta kalma uğruna feda eden saflığın indirgeyici mantığına direnmektir. Ekolojik krize getirilecek herhangi bir çözümün yaşamın tüm, dağınık çeşitliliğini kucaklaması gerektiğinde ısrar etmektir; aksi takdirde önlemeye çalıştığı tiranlığın ta kendisi olma riskiyle karşı karşıya kalır.

Saflığın tiranlığı: Eko-faşizmin ölümcül soyutlaması

Saflık tehlikeli bir idealdir. Karmaşıklığın silinmesini, iç içe geçmişliğin inkâr edilmesini ve netliğe direnen her şeyin boyun eğdirilmesini talep eder. Eko-faşist ideolojide saflık merkezî bir fikir olarak ortaya çıkar: aşırı nüfusun veya sanayileşmenin lekelerinden korunan toprağın saflığı; belirli bir toprakta uyumlu bir şekilde kök salmış olarak hayal edilen ırkın saflığı, göç ve çeşitliliğin algılanan düzensizliğine karşı korunan kültürün saflığı. Ve bir ideal olarak saflık hem son derece baştan çıkarıcı hem de derinlemesine şiddetlidir.

Saflık retoriği yeryüzünü, gezegenin hayatta kalması ile onun en savunmasız sakinlerinin hayatta kalmasını karşı karşıya konumlandırdığı bir savaş alanına dönüştürür. Ekolojik bir gereklilik olarak dışlamayı ve ahlaki bir zorunluluk olarak silmeyi talep eder. Bu sürdürülebilirlik için değil, kontrol için bir argümandır; karmaşıklıklarından arındırılmış ve üzerine otoriter fantezilerin yazıldığı boş bir tahtaya indirgenmiş bir doğal dünya vizyonudur.

Buna karşılık, kapsayıcı sürdürülebilirlik modelleri saflık mantığını reddederek birbirine bağlılığı tercih eder. Çevresel krizlerin sosyal ve ekonomik eşitsizliklerle yüzleşmeden ele alınamayacağını, dünyanın tek başına değil ortak yaşam içinde geliştiğini kabul ederler. Bu modeller, otoriter basitleştirmelerin sunduğu kolay cevapları reddederek, işbirliğinin dağınıklığını ve uzlaşmanın zorluğunu benimser.

World Resources Institute gibi kuruluşların raporları, hem ekolojik sürdürülebilirliğin hem de ötekileştirilmiş toplulukların haklarının önemine odaklanan Yerlilerin liderliğindeki koruma çabalarının başarısını vurgular. Bu sürdürülebilirlik modelleri, eko-faşizmin dar ve dışlayıcı perspektifine karşı çıkarak, çevre yönetişimine farklı seslerin dahil edilmesini savunur.

Daha kapsayıcı bir yaklaşım için yapılan baskı, sürdürülebilir uygulamaların insan çeşitliliğini ve sosyal, ekonomik ve kültürel bağlamların karmaşıklığını dikkate alması gerektiğine dair artan bir kabulü yansıtır. Birleşmiş Milletler Çevre Programı da bu görüşü desteklemekte ve Dünya yüzeyinin %25'ini oluşturan ve aynı zamanda gezegenin biyolojik çeşitliliğinin %80'ini barındıran toprakların yönetiminde Yerli halkların rolünü belgeler.

Eko-faşizm, saflığa olan saplantısıyla, katı, düzenli ve mutlak bir dünya vizyonu arar: İnsanlığın düzensizliğine ya da çeşitliliğin canlılığına tahammül edemeyen bir vizyon. Ancak yaşam, tüm biçimleriyle, bu tür bir indirgemeye direnir. Sürdürülebilirliğin zorluğu, dünyayı çelişkilerinden arındırmakta değil, onlarla birlikte yaşamayı öğrenmekte, dışlama yerine içermeye, tahakküm yerine bağlantıya dayanan bir çevre etiği geliştirmekte yatar.

Saflığın metalaşması: Kapitalizmin yeşil maskesi

Yeşil tüketimciliğin ışıltılı görünümünün altında kapitalizmin gizlemeye çok hevesli olduğu bir paradoks yatmaktadır: Sürdürülebilirlik ne kadar metalaşırsa savunduğunu iddia ettiği kapsayıcılığı da o kadar siler. Karşıt görüşleri absorbe etmekte her zaman usta olan piyasa, ekolojik etiği bir tüketim gösterisine, her biri kolektif eylemi değil, bireysel erdemi simgeleyen yeniden kullanılabilir şişelerden, elektrikli otomobillerden ve etik ürünlerden bir geçit törenine dönüştürür.

Yeşil pazarlamada yüceltilen minimalist estetiği düşünelim: “Saf” yaşam tarzlarının soluk tonları, manastır adanmışlığını çağrıştıran düzenli mabetler… Sosyal medyada hem ahlaklı hem de ilham verici olarak sergilenen bu yaşam tarzları tarafsız değildir; zenginlik, ayrıcalık ve ulaşılabilirliğe –bu durumda ulaşılamazlığa– işaret ederler. Kaynakların kıt olduğu ortamlarda seçimlerinden ziyade zorunluluklarını yaşayan marjinalleştirilmişler için sadeliğin bu şekilde fetişleştirilmesi acımasız bir ironiye dönüşür; varlıklılar için yoksunluk kutlanırken, diğerleri için yoksunluk bir başarısızlık işareti olarak görülür.

Sürdürülebilir kaynaklara ve teknolojilere küresel erişimdeki eşitsizlikler bu ikiyüzlülüğün altını daha çok çizer. Raporlar, çevresel bozulmadan en çok sorumlu olan en zengin ulusların ve şirketlerin, sürdürülebilirlik dilini sıklıkla benimsediklerini ve bunun maliyetini Küresel Güney'e yüklediklerini gösterir. Bu “yeşil üstünlük”, ekolojik yönetim kisvesi altında emeği ve kaynakları sömürerek sömürgeci kalıpları tekrarlar.

Kapitalizm bu maskesi altında eko-faşist eğilimlere meydan okumaz, aksine onları pekiştirir. Sahip olunanların, tüketim alışkanlıklarının, ekolojik etkinin saflığını nihai erdem olarak yüceltir ve buna katılamayanları görünmez kılar. Bu, çeşitliliği kucaklayan ya da eşitsizliğin dağınık gerçekleriyle boğuşan bir sürdürülebilirlik vizyonu değildir. Bunun yerine, hayatta kalmanın hak eden azınlık için olduğu eko-faşizmin dışlayıcı mantığını yansıtan homojenleştirilmiş bir idealdir.

Science Direct'te yayınlanan bir araştırma, daha zengin ülkelerdeki tüketicilerin statü sembolü olarak minimalist, “saf” yaşam tarzlarına nasıl giderek daha fazla ilgi duyduklarını vurgular. Bu eğilim, çevre bilincinin yalnızca ayrıcalıklı azınlığın erişebildiği lüks bir mala dönüştüğü sürdürülebilirliğin metalaşmasını yansıtır. Sürdürülebilirliğe yönelik bu piyasa temelli yaklaşım, çevresel bozulmanın altında yatan sistemik sorunları ele almamakta, bunun yerine küresel çevre sorunlarını anlamak için gereken çeşitliliği ve nüansı siler. Kapitalist sistem, yalnızca tüketici tercihlerine odaklanarak, eşitsizlik ve sömürü de dahil olmak üzere çevresel zarara katkıda bulunan daha geniş yapısal güçleri etkili bir şekilde gizler.

Otoriter olan şeyin kendisi değil, onun kullanımıdır. Yeşil tüketimcilik, niyetine rağmen, ekolojik sorumluluğun karmaşıklığını bir dizi satın alınabilir eyleme indirgeyerek otoriter bir silme işlemine dönüşür. İklim krizini kökünden ele almak için gerekli toplumsal ve sistemik değişiklikleri göz ardı ederken, sürdürülebilirliği sadece parası olanların erişebileceği lüks bir mal olarak yeniden yapılandırır.

İnsanlığı saflık sunağında kurban etmek

Bakir manzaralar ve el değmemiş ekosistemlerin idealize edilmiş imgeleriyle çevresel saflık arayışı, çoğu zaman hem görülmeyen hem de konuşulmayan bir insani bedel ödetir. En uç biçimlerinde bu ideoloji fedakarlık talep eder; şartları, yürürlüğe konmalarıyla sesleri kısılacaklardan değil, onları tanımlayanlardan yana belirler.

Koruma adına yürürlüğe konan zorla yerinden edilme olgusunu ele alalım. Araştırmalar, “yeşil yerinden edilme” olarak bilinen, koruma projelerine alan açmak için Yerli toplulukların zorla yerlerinden edildiği çok sayıda vakayı belgeler. Bu politikalar ekolojik hedeflere insan haklarından daha fazla öncelik vermekte ve genellikle yerel halklar için yıkıcı sonuçlar doğurur. Dünya Bankası'nın koruma amaçlı arazi tahliyelerine ilişkin raporu, özellikle Afrika, Asya ve Latin Amerika'da koruma amaçlı projeler veya ekoturizm projeleri için belirlenen alanlarda zorla tahliyelerin nasıl yaygınlaştığını gösterir. Bu tür uygulamalar savunmasız toplulukları orantısız bir şekilde etkilemekte, çevreyi koruma adına onları topraklarından ve geçim kaynaklarından mahrum bırakır.

İroni çok acı: Nesiller boyunca toprakla ortaklık içinde yaşamış olanlar onun saflığına yönelik tehditler olarak görülürken, sermaye ve devlet güçleri onu kendi imajlarına göre yeniden şekillendirebiliyor. Koruma, bu kisve altında bir şiddet eylemine dönüşüyor; ekolojik kurtuluş bayrağı altında insanlar yerlerinden koparılıyor.

Buna ek, Internal Displacement Monitoring Centre’ın sadece 2020 yılında 30 milyon insanın iklimle ilgili felaketler nedeniyle yerinden edildiğini raporlamasıyla, iklim mültecileri konusu daha da acil hale gelmiştir. İklim mültecilerinin bu artan hareketi, özellikle zaten hassas olan bölgelerde yaşayanlar için çevresel bozulmanın insani maliyetinin altını çizer. United Nations High Commissioner for Refugees'in Küresel Eğilimler raporu da benzer şekilde, iklim değişikliği de dahil olmak üzere çevresel faktörlerin, ekolojik çöküş nedeniyle evlerini terk eden milyonlarca insanla birlikte, göçün artan bir itici gücü haline geldiğini vurgular.

Ancak ekolojik retorikle gizlenen göçmen karşıtı politikalar, çevresel saflığın karanlık yüzünü görünür kılıyor. Yükselen denizlerden, kuraklaşmış coğrafyalardan ve kaynak savaşlarından kaçan iklim mültecileri, sığınma yerine düşmanlıkla karşılanıyor. Avrupa'da ve ötesinde, çevre koruma dili, sınırların sıkılaştırılmasını meşrulaştırmak için silah olarak kullanılıyor. “Aşırı nüfus” dışlama için bir kılıf, yabancı düşmanlığını ekolojik gerekliliğin tarafsız sesleriyle gizlemenin bir yolu haline geliyor. Bu şekilde ulus-devletin saflığı, tek kullanımlık olarak gördüğü insan hayatları pahasına savunuluyor.

Bu politikalar, ekolojik zorunluluklar olarak çerçevelense de çevresel bozulmadan en az sorumlu olan ancak sonuçlarına karşı en savunmasız olan ötekileştirilmişleri orantısız bir şekilde etkilemektedir. Küresel Güney'deki topluluklar, göçmenler ve yerli halklar bu çifte şiddetin yükünü sırtlamaktadır: önce çevresel krizlerin kendisi, sonra da bunlar adına yürürlüğe konan politikalar.

Ekolojik bir zorunluluk olarak adalet

Eko-faşizmin panzehiri yalnızca aşırı uçlarının reddedilmesi değil, aynı zamanda eşitlik, çeşitlilik ve adalete dayanan bir sürdürülebilirliğin geliştirilmesidir. İleriye dönük bir yol hayal etmek, saflığın sınırlarıyla yüzleşmek ve hem doğal dünyayı hem de insan toplumunu tanımlayan karmaşıklığı benimsemektir. Gezegeni kurtarmak yeterli değildir; soru her zaman şu olmalıdır: Kimin için?

Adaleti merkeze alan sürdürülebilirlik modelleri, ekolojik ve sosyal sistemlerin birbirine bağlılığını kabul eden farklı bir ethos ortaya koymaktadır. Yerlilerin öncülüğündeki koruma çabaları bu dengeyi örneklemektedir. Yerli topluluklar için toprak soyutlanmış bir kaynak ya da estetik bir ideal değil, kültürel ve ruhani kimlikle iç içe geçmiş canlı bir varlıktır. Onların yönetimi, insan refahı ile ekolojik sağlığı karşı karşıya getirmeyen, ancak bu ikisini birbirinden ayrılamaz olarak gören bir bakış sunar.

International Union for Conservation of Nature adına yapılan bir çalışmada vurgulandığı üzere, Yerlilerin öncülük ettiği koruma çabaları, kültürel bilgi ve insan haklarını sürdürülebilir uygulamalara entegre eden çevreciliğe yönelik toplum odaklı yaklaşımların gücünü ortaya koymuştur. Bu girişimler, ekolojik hedefleri sosyal adaletle dengelemenin, hem çevreye hem de ona bağımlı olan insanlara saygı duyan yönetişim sistemleri yaratmanın mümkün olduğunu gösterir.

Adalet merkezli sürdürülebilirlik aynı zamanda bugünümüzü şekillendiren tarihlerle de yüzleşmeyi gerektirir. Karşı karşıya olduğumuz ekolojik krizler tarih dışı değildir; bunlar sömürgeciliğin, sanayileşmenin ve sistemik eşitsizliğin mirasıdır. Dolayısıyla dışlayıcı ideolojileri basitçe reddetmek yeterli değildir; çevre aktivizmi bunları mümkün kılan yapıları hedef almalıdır. Bu da kaynakların küresel dağılımında yerleşik olan eşitsizliklerin ele alınması, iklim söyleminde marjinalleştirilmiş seslerin yükseltilmesi ve toplulukları birbirine düşüren kıtlık anlatılarının reddedilmesi anlamına gelir.

Climate Justice Alliance ve Grassroots Global Justice Alliance gibi kuruluşlar, çevresel, sosyal ve ekonomik konuların birbiriyle bağlantılı olduğunu kabul ederek basitleştirmelere direnen bir yaklaşımı savunmaktadır. Bu hareketler, sürdürülebilirliğin marjinalleştirilmiş toplulukların aktif katılımını içermesi gerektiğini vurgulayarak, çözümlerin eşitsizliği sürdürmek yerine kolektif refah için işlemesini sağlar.

Karmaşıklık üstesinden gelinmesi gereken bir yük değil, kucaklanması gereken bir gerekliliktir. Sürdürülebilirliğin peşinden dışlamadan gitmek, sahte basitlik ve düzen vaatleriyle saflığın cazibesine direnmektir. İleriye giden yolun düzensiz, değişken ve son derece insani olacağını kabul etmektir.

Parçalanan bir dünyada saflık serabı

Eko-faşizme direnmek, saflığın sahte konforuna direnmektir. Çeşitliliğe sadece bir ilke olarak değil, bir hayatta kalma stratejisi olarak değer veren bir çevreciliği benimsemektir. Dışlamanın yerini dayanışma almalı; adalet merkezde durmalıdır. Bu idealist bir çağrı değil, pragmatik bir çağrıdır. Antroposen'in zorlukları, değerli ve harcanabilir olanlar arasında sınırlar çizerek karşılanamaz. Ortak kırılganlık ve karşılıklı özene dayanan kolektif bir çaba gerektirirler.

İklim kriziyle yüzleşirken dünyayı mutlak saflık ve kirlilik kategorilerine bölme dürtüsüne direnmek, gerçek sürdürülebilirliğin çeşitlilik ve karmaşıklığı kucaklamakta yattığını anlamak çok önemlidir.

eko-faşizm ile ilgili hikayeler