Mayıs ayının ilk sayısında küresel gündemde hararetli tartışmalara neden olan "Degrowth mümkün mü?" sorusunu farklı bakış açıları ile incelemiştik. Bu hafta ise 30 Mayıs - 2 Haziran tarihlerinde Helsinki'de gerçekleştirilecek olan World Circular Economy Forum 2023'ü inceliyor, Circle Economy tarafından yayımlanan “<a fr-original-style="" href="https://www.circle-economy.com/resources/decent-work-in-the-circular-economy" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Decent work in the circular economy</a>” başlıklı raporu inceliyoruz.Keyifli okumalar.

Sektör incelemeleri, küresel gündemden örnekler ve
döngüsel ekonominin toplumsal dönüşüm süreci üzerine.

Döngüsel Ekonomi

Döngüsel ekonomi ile sosyal refahı artırabilir miyiz?

Döngüsel ekonomide insana yakışır işler

Çevresel ve sosyal etkilerin azaltılması amacıyla hayata geçirilen sürdürülebilirlik çalışmalarının bugün neden olması gereken seviyede olmadığını, Paris Anlaşması'nın hedeflerine neden hâlâ ulaşamadığımızı düşündünüz mü?Bu soruların tek bir cevabı olmayabilir elbette. Fakat çevresel ve sosyal etkilerin azaltılmasını önceliklendirmek yerine, hayata geçirilecek projelerin ekonomik büyümeye olan katkısı odağında geliştirilmesi temel nedenlerin başında geliyor olabilir. Peki gerçekten sürdürülebilir veya döngüsel ekonomi alanındaki çalışmalar ekonomik büyüme olmadan yürütülemez mi?Bu haftaki inceleme yazımızda maruz kaldığı tartışmalarla küresel gündemdeki yerini her geçen gün sağlamlaştıran ve ne yazık ki beklediği önemi bir türlü elde edemeyen "degrowth" konseptini tartışmaya açıyor, döngüsel ekonomi ile bağlantısını ele alıyoruz.&nbsp;

Sürdürülebilir gelecek için küçülmek üzerine tartışmalar

"Degrowth" mümkün mü?

Sistem içinde düşünme, döngüsel ekonomiye geçişin bütüncül bir şekilde yapılması ve konseptin potansiyelini gerçekleştirmesi için fazlasıyla önemli bir yaklaşım. Mevcut modellerde var olan sorunların tek tek iyileştirilmesi yerine sistemin bir bütün olarak değişmesine olanak tanıyacak olan bu yaklaşım toplumsal ve ekonomik yapılar gibi kompleks sistemlerin dönüşümü için en kullanışlı araçtır.Peki döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde üzerine en çok sorumluluk verilen şirketler, bu sistemsel dönüşüm sürecini nasıl kurgulayabilir? Bu haftaki yazımızda üretim yapanlar başta olmak üzere döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde şirketlerin sistemsel dönüşümü nasıl kurgulamaları gerektiğini tartışmaya açıyoruz.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ama önce bir duyuru!</h3>Yayın akışımızı ve içeriklerimizi yeniliyoruz. Döngüsel Ekonomi 101 yayınımızı mayıs ayı itibarıyla ayda 2 yazı olacak şekilde güncellemeye karar verdik. Daha detaylı analizleri içerecek olan yeni sayılarımızın ilki 11 Mayıs Perşembe günü çıkacak. Yeni düzenimizin detaylarını da bu sayıda bulabileceksiniz. Tabii her zamanki gibi sizin yorum, soru ve önerilerinize açık bir şekilde devam edeceğiz.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">İletişim:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/n7zZrx9N5ga1?c=BYyIiHTS8TrWAoUBILnay&sub=5e72a3e0e3019e60e9c0b091&s=web" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">donguselekonomi101@gmail.com</a>Hadi başlayalım!

🏢 Şirketler dönüşüm sürecini nasıl kurgulamalı?

Özel sektörde döngüsel sistemler

Döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde sistemsel dönüşümün en önemli yürütücüsü olarak döngüsel iş modelleri karşımıza çıkıyor. Toplumsal ve ekonomi yapıları oluşturan tüm paydaşların bir şekilde dahil edilmesini gerektiren döngüsel iş modelleri üretim ve tüketim alışkanlıklarının tamamını değiştirme potansiyeline sahip.Peki döngüsel iş modellerine bu potansiyeli veren ve lineer iş modellerinden ayrılmasına olanak tanıyan en önemli farklılıklar neler? Bu haftaki yazımızda döngüsel iş modellerinin neden ve nasıl fark yarattığını tartışmaya açıyoruz.İletişim:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/n7zZrx9N5ga1?c=BYyIiHTS8TrWAoUBILnay&sub=5e72a3e0e3019e60e9c0b091&s=web" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">donguselekonomi101@gmail.com</a>Hadi başlayalım!

Müşteri odaklılık, operasyonel süreçler, iş birliği ve kaynakların kullanımı

Fark yaratan döngüsel iş modelleri

Yenilikçi döngüsel iş modellerinin temelini R-stratejileri oluşturuyor. Bu stratejilerden biri olan yeniden satış (veya ikinci el ürün satışı) ise birçok farklı sektörde uygulanabilir olduğu ve tüketicileri direkt olarak sürece dahil ettiği için çok büyük bir potansiyele sahip.Bu haftaki yazımızda thredUP&nbsp;tarafından yayımlanan&nbsp;2023 Resale Report raporunda öne çıkanları ele alıyor, tekstil sektörü için kritik öneme sahip olan yeniden satış (resale) iş modellerine dair tüketici beklentilerini, satın alma davranışlarını ve markaların yeniden satış iş modellerine bakış açılarını tartışmaya açıyoruz.İletişim:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/CF9V8O1_j6ep?c=2lUL9LGxpu33S_KlApeOI&sub=5e72a3e0e3019e60e9c0b091&s=web" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">donguselekonomi101@gmail.com</a>Hadi başlayalım!

🧶 2023 Resale Report'ta öne çıkanlar

Tekstil sektöründe yeniden satış modelleri

Daha önce hiç yeni bir ürün satın aldıktan sonra kutudan çıkan kullanma kılavuzunu okudunuz mu? Ya da aktif olarak kullandığınız bir ürün bozulduğunda kullanma kılavuzunu açıp sorunun ne olabileceğini anlamaya çalıştınız mı?Döngüsel ekonominin en önemli prensipleri arasında yer alan R-stratejilerinin kritik bir noktası olan tamir, (repair) kaynakların değerini korumaya ve uzun süre kullanıma sunduğu katkı sayesinde çok önemli bir yere sahip.Fakat tüketicilerin tamir süreçlerini yürütmelerine olanak tanıyacak bilgilerin yer almadığı "kullanma kılavuzları", tamir uygulamasının potansiyelini olumsuz etkiliyor olabilir mi? Bu haftaki yazımızda tamir uygulamalarının hayata geçirilmesinde önemli bir yeri olan kullanma kılavuzlarını ve tamir süreçlerini tartışmaya açıyoruz.İletişim:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/yu0iuC8u-L56?c=Zw09AW697-TncY1i6QouM&sub=5e72a3e0e3019e60e9c0b091&s=web" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">donguselekonomi101@gmail.com</a>

 🧰 Yetersiz bilgi veren kullanma kılavuzları

Tamir hakkımızı neden kullanamıyoruz?

Döngüsel ekonomi temelde kaynak kullanımına odaklandığı için değer zinciri içinde de kaynak tedariki ve satın alma süreçlerini önceliklendirir. Şirketlerin değer zincirinin ilk adımında döngüsel ekonomi prensiplerine uygun olarak yapacağı yenilikler, döngüsel kaynak kullanımını artıracağı gibi değer zincirinin diğer halkalarına da direkt olarak etki edebilir.Bu haftaki yazımızda şirketlerin tedarik zincirinde ve satın alma süreçlerinde döngüsel kaynak kullanımını artırmak için izlemeleri gereken yol haritasını inceliyoruz.İletişim:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/yu0iuC8u-L56?c=Zw09AW697-TncY1i6QouM&sub=5e72a3e0e3019e60e9c0b091&s=web" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">donguselekonomi101@gmail.com</a>

🧭 Dört adımda döngüsel kaynak kullanımı

Yol haritası: Tedarik zincirinde döngüsel kaynaklar

Döngüsel ekonomi, görece yeni bir çatı konsept olduğu için bu "yeni" konsept özelinde yapılan araştırmalar, döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin hızlandırılması açısından kritik önem taşıyor. Kaynak kullanımı, atık yönetimi, yeni iş modelleri veya tedarik zincirinin dayanıklılığı gibi konu başlıklarında yapılan araştırmalar döngüsel ekonomiye geçişi destekliyor. Ama henüz odaklanılmayan alanlar geçiş sürecini yavaşlatıyor olabilir mi?Bu haftaki yazımızda döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde potansiyel etkileri dolayısıyla kritik öneme sahip olan fakat henüz odaklanılmamış araştırma alanlarını tartışmaya açıyoruz.İletişim:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/yu0iuC8u-L56?c=Zw09AW697-TncY1i6QouM&sub=5e72a3e0e3019e60e9c0b091&s=web" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">donguselekonomi101@gmail.com</a>

🔎 Döngüsel ekonomiye geçiş için araştırılması gereken konu başlıkları

Hangi konuları henüz araştırmadık?

Hem sürdürülebilirlik hem de döngüsel ekonomi gibi çatı konseptlerle ilgili son yıllarda yapılan araştırmaların ve hayata geçirilen aksiyonların genellikle değer zincirinin üretim süreci odağında sınırlandırıldığını görmek mümkün.Peki ya değer zincirinin en önemli paydaşı, kaynakların değerini en uzun süre koruyacak ve yeniden ekonomiye dahil edilmesini sağlayacak olan tüketicilere yönelik çalışmalar ne durumda? Bu haftaki yazımızda döngüsel ekonomiye geçişte inatla göz ardı edilen, ama sahip olduğu görev ve sorumluluklar nedeniyle yenilikçi sistemlerin tasarım sürecine aktif dahil olması gereken tüketicileri ve neden göz ardı edilmemeleri gerektiğini tartışmaya açıyoruz.İletişim:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/yu0iuC8u-L56?c=Zw09AW697-TncY1i6QouM&sub=5e72a3e0e3019e60e9c0b091&s=web" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">donguselekonomi101@gmail.com</a>

Değer zincirinde tüketicinin önemi, görev ve sorumlulukları

Göz ardı edilen paydaş: tüketici

Lineer düşünce yapısı ile tasarlanmış iş modelleri günümüzde birçok problemin ana nedeni olarak görülebilir. Sınırsız kaynaklarımız varmış gibi kullanılan ham maddeler, işlevinin yalnızca çok az bir miktarını yerine getirebilen ürünler, toprağa gömüldüğünde "yokmuş" gibi davranabildiğimiz atıklar.Lineer ekonominin yarattığı tüm bu sorunlara karşı, döngüsel iş modelleri en temelde verimliliği artırarak değer zinciri içerisindeki tüm problemlere karşılık gelecek farklı çözüm önerileri sunuyor. Bu haftaki yazımızda, döngüsel iş modellerinin değer zincirine getirdiği farklı verimlilik fırsatlarını tartışmaya açıyoruz.Küçük bir hatırlatma: Yalnızca 8 Mart'ta değil, her gün, her an, her yerde ve her koşulda kadınların ve kız çocuklarının haklarını savunmaya devam edelim...İletişim:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/Ml1yVZHafbcw?c=RYOXIfPRP-4jjqRy9UlsN&sub=5e72a3e0e3019e60e9c0b091&s=web" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">donguselekonomi101@gmail.com</a>

Verimli, döngüsel iş modelleri

Değer zincirinde verimlilik

Teknoloji hakkında yayımlanmış makaleler ve yayınlar

Teknoloji

Ekonomi hakkında yayımlanmış makalaler ve yayınlar

Ekonomi

Bilim hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

Bilim

Döngüsel ekonomiyle ilgili araştırmalar arttıkça, konseptin daha geniş bir bakış açısıyla ele alındığını görüyoruz. Uzun zamandır bizi takip eden okurların hatırlayacağı gibi iki buçuk yıldır neredeyse her yazımızda döngüsel ekonominin yalnızca “yenilikçi” bir atık yönetim sistemi olmadığını, çevresel etkilerinin yanında inovatif iş modelleri dolayısıyla toplumsal yapıyı etkileyecek farklı konseptleri de bünyesinde barındırdığından bahsetmiştik.Mayıs ayında Circle Economy tarafından yayımlanan “<a fr-original-style="" href="https://www.circle-economy.com/resources/decent-work-in-the-circular-economy" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Decent work in the circular economy</a>”&nbsp;başlıklı rapor, döngüsel ekonominin insana yakışır iş olanakları üzerindeki etkisini inceliyor. Rapor, temelde döngüsel bir ekonomi tasarlamak için kapsayıcı, şeffaf ve hesap verilebilir bir temel üzerine inşa edilmesi gerektiğini vurguluyor ve bunun temel odaklarını inceliyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">➡️ İş gücü piyasası ve sektörel dönüşüm</h3>İstihdam ve iş yaratma, döngüsel ekonominin en önemli sosyal ve ekonomik getirileri olarak görülüyor. Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından <a fr-original-style="" href="https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---dcomm/---publ/documents/publication/wcms_615594.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2018 yılında yapılan araştırmaya göre</a>, küresel istihdam artışının geri dönüşüm ve yeniden üretim odaklı yeni iş alanları sayesinde Latin Amerika ve Karayipler (10 milyondan fazla iş imkânı) ve Avrupa (yaklaşık 0,5 milyon iş imkânı) tarafından yönlendirildiği tahmin ediliyor. İstihdam kazanımlarının en fazla olması beklenen bölge, dünyanın geri kalanına kıyasla "ilk hamle avantajından" yararlanan Avrupa Birliği olarak karşımıza çıkıyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">➡️&nbsp;Kayıt dışı ekonomi</h3>Kayıt dışı ekonominin dünya nüfusunun yüzde 60'ını istihdam ettiği tahmin ediliyor. Buna rağmen çoğu çalışma ve politika yaklaşımı, ekonominin düzenlenmiş, kayıtlı bir ekonominin parçası olduğu varsayımı üzerinden geliştiriliyor. Bu, yeniden kullanım, onarım, atık toplama ve geri dönüşüm sektörlerinin düşük gelirli işçilere bol miktarda istihdam sağladığı Küresel Güney'de özellikle dikkatle ele alınması gereken bir problem olarak görülüyor.Kayıt dışı ekonomi, Küresel Kuzey'in döngüsel ekonomi gündemine yeterince dahil edilmiyor ve mevcut araştırmalar, Küresel Güney'de kayıt dışı işleyen geniş kapsamlı döngüsel faaliyetleri yeterince dikkate almıyor. Bu da en temelde yazılarımızın çoğunda yer verdiğimiz gibi yeni bir sistem tasarlarken sistemi bir bütün olarak ele alma yaklaşımıyla uyuşmayan bir sürecin içinde olduğumuzu gösteriyor. Küresel çapta %60’lık bir oranda kayıt dışı çalışma mevcutken, döngüsel ekonominin yeni iş alanları yaratıyor olmasının ne yazık ki her zaman savunduğumuz sosyal ve toplumsal refahı artırıcı potansiyeli ile örtüşmediğini görmek mümkün. Yeni iş alanlarının ortaya çıkmasıyla birlikte, ki potansiyel olarak çok daha fazla iş imkânını küresel çapta yaratmak mümkün, yasal düzenlemelerin de bu kapsamda yenilenmesi ve kayıt dışı istihdamı önleyecek şekilde düzenlenmesi gerekiyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">➡️&nbsp;İşin yeniden tahsisi ve becerilerin geliştirilmesi</h3>İşçilerin lineer yaklaşımla çalışan sektörlerden döngüsel sektörlere başarılı bir şekilde geçişinde, yetkinlik eğitimlerine erişim ve ilgili politikalarla önlemlerin alınması kritik önem taşıyor. Döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde kritik öneme sahip olan yetkinlikler için "derin becerilerin" kazanılması, işverenlerin ve eğitim kurumlarının döngüsel iş modelleri hakkındaki bilgi kapasiteleri ile mümkün olabilir.Bilgi eksikliği, özellikle yeniden üretim ve ilgili sektörler için STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) becerilerine erişimin olmadığı düşük gelirli ülkelerde çok daha büyük beceri ve yetkinlik eksikliklerine neden olabilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">➡️&nbsp;Çalışma koşulları ve sosyal koruma</h3>Döngüsel faaliyetlerle ilgili iş sağlığı ve güvenliği endişeleri, esas olarak küresel atık ticareti ve işçilerin genellikle zehirli atıklara maruz kaldığı Küresel Kuzey'den Güney'e akan ikinci el mallarla ilişkilidir. Bazı akademisyenler ve uygulayıcılar yoksulluğu ortadan kaldırmak için bir çözüm olarak döngüsel ekonomiyi öne çıkarsalar da yoksulluğun azaltılmasına ilişkin kapsamlı araştırmalar henüz hayata geçirilmedi. Bu nedenle döngüsel ekonominin direkt olarak yoksulluğu azaltacağını öngörmek mümkün olmasa da doğru tasarlanmış yeni istihdam süreçleri sayesinde bölgesel bazlı kalkınmaya destek olabilecek potansiyele sahip olduğunu söyleyebiliriz.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">➡️ Sosyal eşitlik</h3>Raporda yer verilen çıktılara göre, döngüsel ekonomiye geçişin küresel olarak kadın istihdamını artıracağı öngörülüyor. Toplumsal cinsiyet eşitliğinin ötesinde, döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde yeterince temsil edilmeyen döngüsel paydaşların (ör. göçmen işçiler, gençler) alınacak aksiyonlardan nasıl ve ne derece etkileneceğine dair detaylı araştırmalar bulunmuyor. Bu da yine kapsayıcı bir sistem dönüşümü gerektiren döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde farklı paydaşların göz ardı edilerek sosyal refahın olumsuz etkilenmesine neden olabilir. Bu endişelerle ilgili yalnızca üç kere yapılan derinlemesine analizler mevcut olsa da bu araştırmaların sonuçları bu alanda ne kadar fazla bilgi ve veri eksiği olduğunu tekrar gösteriyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Toparlamak gerekirse, son 10 yılda AB ülkeleri başta olmak üzere döngüsel ekonomiye dair yapılan çalışmalar küresel çapta artmış olsa da döngüsel ekonomi faaliyetlerinin büyük bir çoğunluğu Küresel Güney olarak tanımlanan ve dünya üzerinde güney yarımkürede yer alan bölgelerde yürütülüyor. Buna rağmen döngüsel ekonomi ve insana yakışır iş odaklı akademik çalışmaların %84'ünün, Küresel Kuzey olarak tanımlanan ve dünya üzerinde kuzey yarımkürede bulunan bölgeler odağında yürütüldüğü görülüyor. Bu durum ne yazık ki çok da beklenmedik bir durum değil. Paris Anlaşması sonrası küreselde iklim kriziyle mücadele kapsamında alınan kararların büyük çoğunluğunun yine raporda geçtiği şekliyle Küresel Güney’i kapsamadığını görmek mümkün.Yine de bu noktada bardağın dolu tarafından bakarak, Küresel Kuzey özelinde yapılan araştırmaların, Küresel Güney bölgeleri için de örnek teşkil edeceğini düşünerek, döngüsel ekonominin yeni istihdam yaratma sürecindeki potansiyelinin küresel çapta anlaşılmasını umuyoruz.

Döngüsel ekonomi ve "insana yakışır iş"

Döngüsel ekonomi alanında dünyadaki en önemli etkinliklerden birisi olan ve 2017 yılından bu yana her yıl düzenlenen Dünya Döngüsel Ekonomi Forumu (World Circular Economy Forum/WCEF), 30 Mayıs - 2 Haziran 2023 tarihleri arasında Helsinki'de gerçekleştirilecek. Forum, uluslararası ortaklarla birlikte Finlandiya İnovasyon Fonu Sitra ve Nordic Innovation tarafından ortaklaşa düzenleniyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nedir? Finlandiya merkezli WCEF 2023, 2017'den beri dünyanın önde gelen binlerce döngüsel ekonomi profesyonelini bir araya getiriyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Detaylar: İlk defa Finlandiya'nın bağımsızlığının 100. yılı kutlamaları sırasında Haziran 2017'de Helsinki'de düzenlenen WCEF, Japonya, Kanada ve Ruanda’nın ardından bu yıl tekrar Helsinki’ye dönüyor. Dünyanın her yerinden katılacak olan profesyonellerin, önceki yazılarımızda da sık sık yer verdiğimiz <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/64592cd2ded8fb0006df9db5" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Gezegensel Sınırlar”</a> kapsamında, toplumsal ve ekonomik yapılarımızın dönüşümü için döngüsel çözümler üretmek amacıyla paneller ve çalıştaylar gerçekleştirmeleri bekleniyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Geniş perspektif:&nbsp;İskandinav ülkeleri başta olmak üzere, küresel çapta döngüsel ekonomiye geçişi yönlendiren önemli kurumlar arasında yer alan Sitra ve Nordic Innovation, Finlandiya ve İskandinav ülkelerini sürdürülebilir refahta öncü yapma hedefleri kapsamında çalışmalar yürütüyor ve İskandinav şirketlerinin döngüsel ekonomiye geçişini destekleyici projeler geliştiriyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden önemli? 100’den fazla profesyonelin katılacağı etkinlikte İskandinav ülkelerden döngüsel ekonomi uzmanlarının yanı sıra küresel çapta bu alanda çalışan farklı isimlerin de yer alması bekleniyor. Avrupa Komisyonu Başkan Yardımcısı Frans Timmermans, Avrupa Yatırım Bankası Başkan Yardımcısı Ambroise Fayolle, UNEP'ten Direktör Yardımcısı Steven Stone ve Birleşmiş Milletler AB Gençlik Delegesi Nadia Gullestrup Christensen bu isimlerin başında geliyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ayrıntılar:&nbsp;Etkinlik programına ve detaylara ulaşmak için <a fr-original-style="" href="https://wcef2023.com/programme/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buraya</a>, etkinlik kapsamında gerçekleştirilecek panellere çevrimiçi katılım için ise <a fr-original-style="" href="https://www.lyyti.fi/reg/World_Circular_Economy_Forum_2023_Online_Event_5407" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buraya</a> tıklayabilirsiniz.</li></ul>

Dünya Döngüsel Ekonomi Forumu 2023 başlıyor

Sistemlerin bütünsel olarak dönüşümünü gerektiren döngüsel ekonomiye geçiş süreci, her bir sistemin ayrı ayrı ele alınmasıyla potansiyelini en üst seviyeye taşıyabilir. Mikrodan makroya doğru uzanan bir yol haritasına sahip olan bu dönüşüm süreci, tüm sistemlerin eş zamanlı dönüşümünü önceliklendirir. Devletler, yerel yönetimler, iş dünyası, STK’lar, akademi ve bireylerin hem birlikte hem de kendi karakteristik özelliklerine göre ayrı ayrı dönüşümü ile küresel bir döngüsel sistem yaratılabilir.Toplumsal ve ekonomik yapıları oluşturan tüm paydaşların kendi dönüşüm süreçlerini yürütmesi için öncelikle yine tüm paydaşlar tarafından kabul gören, ortak bir amaç belirlenmelidir. Ulaşılması planlanan hedef kapsamında görev ve sorumlulukların belirlenmesi ve paydaşlar tarafından benimsenmesi ise sürecin verimli bir şekilde yürütülmesi açısından önemli.Sürdürülebilirlik çalışmalarında gördüğümüzün aksine, döngüsel ekonomiye geçiş süreci iş dünyası için çok daha karmaşık bir yapıya sahip. Bunun en temel sebebi ise sürdürülebilirlik çalışmalarının iş dünyası tarafından mevcut iş modellerinin iyileştirilmesi olarak algılanması. Bu algı döngüsel ekonomin bütünsel bir dönüşüm gereksinimi ile çeliştiği için de döngüsel ekonominin yanlış anlamlandırılması, yenilikçi atık yönetimi olarak görülmesi veya sadece geri dönüşüm ile bağdaştırılmasına neden oluyor.Bu haftaki yazımızda özellikle çevresel ve sosyal etkileri dolayısıyla görece çok daha önemli sorumluluklara sahip olan, üretim yapan şirketlerin döngüsel ekonomiye geçiş için sistemsel dönüşümü nasıl yürütmeleri gerektiğini tartışmaya açıyoruz. Tartışmamıza <a fr-original-style="" href="https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877050922023766" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Applicability and Limitations of Change Management for Circular Economy in Manufacturing Companies</a>” makalesi eşlik ediyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Şirketlerin dönüşümü</h2>Giriş bölümünde de yer verdiğimiz gibi döngüsel ekonomiye geçiş süreci toplumsal ve ekonomik yapıları oluşturan tüm paydaşlar için farklı yol haritalarına ve süreçlere sahip. Yazımıza eşlik edecek olan makalede ise şirketlerin dönüşüm süreçleri üç ana fazda ele alınıyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">1- Harekete geçme</h3>Döngüsel ekonomi yalnızca üretim süreçleri, kaynakların kullanımı veya atıkların yönetimi ile ulaşılabilecek bir konsept değildir. Döngüsel ekonomi uzun yıllardır tüm iş yapışımızı veya düşünme şeklimizi şekillendiren lineer ekonomiye benzer olarak bir düşünce şekli olarak değerlendirilmelidir. Bu da bireylerden başlayacak şekilde kültürel bir dönüşüm gerektirir.Şirketlerin çalışanlar başta olmak üzere değer zinciri boyunca etki ettikleri tüm paydaşlar üzerinde bilinç artırma sorumlulukları bulunur. Bunu takiben şirket için açık ve net bir döngüsel ekonomi tanımı yapılması, şirket için sağlayacağı faydaların belirlenmesi ve farklı senaryo çalışmaları ile olası risklerin tespit edilmesi ilk adım olarak karşımıza çıkıyor.Harekete geçme adımında dikkat edilmesi gereken bir diğer konu ise şirket genelinde geçiş sürecinin benimsenmesi amacıyla üst yönetimden başlamak üzere tüm birimlerin sorumluluklarının benimsenmesidir. Üst yönetimin takip edeceği net hedefler, farklı birimlerin bütünsel bir dönüşüm için üstlerine düşen sorumlulukları yerine getirmelerini sağlayacak alt hedefler, iş modelinin de dönüşümünün sağlanması için şirket içi ve şirket dışı farklı iş birliklerinin temellerinin atılması ve şirket içerisinde dönüşüm sürecinin takibinden sorumlu yetkililerin belirlenmesi kritik öneme sahip.<h3 fr-original-style="text-align: left;" style="text-align: left; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">2- İçselleştirme</h3>Sürdürülebilirlik çalışmalarında olduğu gibi döngüsel ekonomiye geçiş süreci de şirketlerin mevcut vizyon ve stratejilerini güncellemelerini gerektiriyor. Şirketin döngüsel ekonomiye geçiş sürecini uzun soluklu bir yol haritası olarak ortaya çıkartmak için faaliyet gösterilen sektör dinamikleri de göz önünde bulundurularak yeni bir strateji benimsenmesi gerekiyor. Belirlenecek strateji kapsamında dönüşümün bütünselliği ön planda olsa da değişimin tek bir ürünle başlaması, pilot çalışmalarla kapsamının genişletilmesi ve süreç içerisinde öğrenilen yeni bilgiler ışığında tüm ürün portföyünün dönüşümünün sağlanması, döngüsel ekonomiye geçişin sağlam temellere oturtulmasına olanak tanıyacaktır. Stratejinin belirlenmesi sürecinde gelecek yıllarda toplumların ve ekonomik yapıların nasıl görüneceğine dair farklı senaryolar üzerinden çalışmalar yürütülmesi ve döngüsel iş modellerinin faaliyet gösterilen bölgelerde nasıl bir karşılığı olacağının da önceden değerlendirilmesi kritik önem taşıyor.Döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin ve bu doğrultuda hazırlanacak olan yeni stratejinin kurum kültürü hâline gelmesi için öncelikle lineer ekonomi yaklaşımı ile belirlenmiş olan tüm süreçlerin güncellenmesi gerekiyor. Burada yalnızca iş modeli dönüşümü değil, döngüsel ekonomi konseptinin tüm çalışanlar tarafından benimsendiği, her bir iş sürecinin döngüsel ekonomi ve şirketin stratejisine paralel olarak yürütülmesi için “Harekete Geçme” adımında olduğu gibi tüm paydaşların sürece dahil edilmesi gerekiyor. Çalışanların, üst yönetimin, tedarikçilerin ve diğer tüm paydaşların şirketin belirlemiş olduğu döngüsel ekonomiye geçiş stratejisini içselleştirmesi için kurum içi ve kurum dışı iletişimin özenle yapılması, her bir paydaşın şirketin dönüşüm sürecine sunduğu katkının ön plana çıkartılması ve her paydaşın kendi etkisini ve dolayısıyla sorumluluğunu anlaması geçiş sürecinin tabana yayılması açısından da fazlasıyla önemli.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">3- Uygulama</h3>Belirlenen stratejinin ve dolayısıyla yol haritasında yer alan aksiyon planlarının hayata geçirilmesi için öncelikle dönüşümün önündeki engellerin kaldırılması gerekiyor. Bunların ilki, normal şartlarda fazlasıyla kullanışlı bir problem çözme tekniği olan indirgeme (reductionism) yönteminin döngüsel ekonomiye geçiş gibi kompleks süreçlerde işe yaramadığının anlaşılması.Döngüsel ekonomiye geçişin mevcut süreçlerde iyileştirmeler yapmak olmadığı, aksine tamamen yeni bir sistemin ve iş modelinin kurgulandığının anlaşılması ortadan kaldırılması gereken bir diğer engel. Farkındalık artırarak bu bakış açısının değişmesine katkı sunulsa bile uzun yıllardır tüm yaşama ve düşünme şeklimizin temelini oluşturan lineer düşünce yapısından tamamen çıkılması, stratejinin ve aksiyonların hayata geçirilmesi açısından fazlasıyla önemli.Bir diğer tarafta dönüşüm sürecine liderlik edecek ilgili çalışanların aksiyonların hayata geçirilmesi sürecinde sorumluluklarının artırılması, ilgili birimler ve üst yönetim ile verimli ve düzenli iletişimi sağlaması sürecin takibi açısından da kritik öneme sahip.Son olarak da hayata geçirilen aksiyon planlarına paralel olacak şekilde tüm sürecin şeffaf bir şekilde izlenmesi ve paydaşlarla paylaşılması, döngüsel bir sistem ve iş modeline geçiş süreci için öne çıkıyor. Paylaşılan bilgilerin yalnızca iş modeli odaklı bilgilerle sınırlı kalmaması burada dikkat edilmesi gereken nokta olarak karşımıza çıkıyor. Yalnızca döngüsel iş modelleri doğrultusunda tedarik edilen kaynaklar, yeni iş modelleri ile elde edilen gelir vb. metriklere ek olarak yeni girilen pazarlar, yeni kazanılan müşteriler, döngüsel iş modelleri ile ortaya çıkan yeni değer önerileri ile yaratılan etki vb. metriklerin de şeffaf bir şekilde paylaşılması, sürecin takibi ve her an müdahaleye açık olmasını sağlama açısından önemlidir.Toparlamak gerekirse, şirketlerin döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde mevcut problemleri iyileştirmeyle vakit kaybetmemesi, değişimi tüm değer zincirini yani içinde bulunulan tüm sistemi kapsayacak şekilde tasarlaması gerekiyor. Faaliyet gösterilen sektörlerin kendi dinamiklerine göre belirlenecek yol haritaları her şirket için belirli bir dönüşüm yol haritası hazırlanmasına olanak tanıyor. Ancak her şirketin kendi iş modeline göre bu yol haritalarını derinleştirmesi ve özelleştirmesi de gerekiyor.Sistemsel dönüşüm, döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde yalnızca şirketlerin değil, toplumsal ve ekonomik yapıları oluşturan tüm paydaşların benimsemesi ve hayata geçirmesi gereken bir süreç. Sistem içinde düşünme, bugünün ve geleceğin en önemli yetkinlikleri arasında gösteriliyor. Bu da belirli konu başlıkları özelinde değil, bütüncül bir yaklaşımla dönüşümün yürütülmesinin ne denli önemli olduğunu gösteriyor.

Döngüsel iş modelleri, döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin en etkili araçları olarak görülüyor. Çünkü bu iş modelleri sistemsel bir dönüşüm gerektiren döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin tüm paydaşlar tarafından benimsenmesini, tüketici alışkanlıklarının değişmesini ve üreticilerin üretim tekniklerini güncellemesini sağlıyor.<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/dongusel-is-modellerinin-potansiyel-etkileri" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Daha önceki yazılarımızda</a> döngüsel iş modellerinin sahip olduğu potansiyel finansal, yasal, pazar, teknoloji ve kurumsal yönetim etkilerini incelemiştik. Bu hafta ise mevcut lineer iş modelleri ile döngüsel iş modelleri arasındaki farkı tartışmaya açıyor, döngüsel iş modellerinin odak alanlarını ele alıyoruz.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ürün odağından döngüsellik odağına geçiş</h2>Döngüsel iş modelleri ile hayatımızın her alanında kullandığımız lineer iş modelleri arasındaki farklar temelde müşteri odaklılık, operasyonel süreçler, iş birliği ve kaynakların kullanımı üzerinden ele alınabilir. Bu odak alanları döngüsel ekonominin lineer ekonomiye göre iş modellerini geliştirme konusunda ne kadar farklı bir bakış açısına sahip olduğunu gösteriyor. Biz de bu nedenle tartışmamızı bu üç ana odak alanı üzerinden gerçekleştireceğiz.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Müşteri odaklılık</h3>Lineer iş modelleri bugün hâlihazırda içinde bulunduğumuz sistemin bir getirisi olarak başı ve sonu birbirinden ayrı bir düzlemde kurgulanıyor. Bu da&nbsp;müşteri odaklılık yerine ürün odaklılığın ön plana çıkmasına neden oluyor. Lineer iş modellerinde tüketicinin ürün kullanımı ve üründen ne gibi beklentileri olduğu analiz edildikten sonra ürün üretim süreci direkt olarak başlıyor. Ürünle ilgili güncellemeler her zaman tüketici beklentilerine paralel bir şekilde yapılmadığı için çoğu zaman tüketiciler aslında çok fazla kullanmadıkları özellikler için de ödeme yapmış oluyor. Lineer iş modellerinin temel özelliği bugün de içinde bulunduğumuz aşırı üretim gibi problemlerin çıkış noktası olan daha fazla ürün satışı ve kârın en yüksek seviyede tutulması amacı.Döngüsel iş modellerine bakıldığında ise tüketiciler üründen çok daha ön planda yer alıyor.&nbsp;Tüketicilerin ürünü nasıl kullandıkları, senaryo bazlı analizler, ürünle ilgili beklentiler&nbsp;döngüsel iş modellerinin temel özelliklerini yansıtıyor. Bu da lineer iş modellerinin aksine ürünle ilgili yapılacak güncellemelerin tamamen tüketici beklentilerine paralel bir şekilde yapılmasına olanak tanıyor. Tüketicinin dahil olduğu ve durmadan devam eden geri bildirim süreçleri sayesinde ürün odaklı bir yaklaşım değil, tüketici odaklı bir yaklaşım söz konusu. Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da ürün kullanımı ile kısıtlı olmayan analiz süreçleri. Döngüsel iş modelleri ürünün kullanım sonrası süreçlerini de en başta tasarım aşamasında analiz ettiği için ürün kullanım ömrünü tamamladıktan sonra da değerin korunmasını sağlıyor ve döngüye dahil olabiliyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Operasyonel süreçler ve iş birliği</h3>Ürün odaklı bir dönüşüm kurgulandığında iş modelinin tüm değer zincirine yansıması beklendiği kadar kolay olmuyor. Ürün odaklı dönüşümlere bakarsak karşımıza şirketlerin sürdürülebilirlikle ilgili çalışan birimlerinden gelen fikirler ve projelerle yeni iş modelleri ortaya çıkartılmaya çalışıldığını görüyoruz. Ama bu dönüşüm süreci çoğunlukla sürdürülebilirlik birimleri ile kısıtlı kalıyor ve diğer birimler sürece tam anlamıyla dahil olmadığı için beklenen dönüşüm gelmiyor. Şirketteki farklı birimler aslında aynı hedefe gitmek zorunda olan farklı paydaşlar gibi.Bu noktada dönüşüm veya iş modelinin başarısı için belirlenen hedefler de başka bir önemli konu başlığı. Lineer ekonomi modeliyle kurgulanmış iş modelleri için temel hedef çok büyük oranda pazar payının artırılması. Bu modeller üründen elde edilen gelir üzerinden kurgulanıyor. Bu da elbette ürünün çevresel veya sosyal etkilerini dikkate almak bir yana kaynak verimliliği, atık oluşumunu önleme vb. döngüsel metriklerin de tamamen göz ardı edilmesine neden oluyor. Organizasyonel süreçlere baktığımızda ise yeni iş modellerinin hayata geçirilmesi sürecinde ana partnerlerle iletişim kurulurken yalnızca o projeye atanmış bir ekiple yürütüldüğü için paydaşlar yeterince dahil olmuyor.Döngüsel iş modellerine bakıldığında ise ilk farklılık dönüşüm sürecinin tek bir birim tarafından yürütülmesi yerine, tüm kurumu kapsayan bir yaklaşım ve herkesin dahil olması. Birimler arası direkt iletişim sayesinde kapsayıcı bir dönüşüm süreci yürütülürken bu dönüşüm sürecinin başarısı için belirlenen hedefler çok daha müşteri odaklı olacak şekilde belirleniyor. Yeni müşteri kazanım bedeli, müşteri memnuniyeti veya müşteri kaybı gibi pratik ve vizyoner hedefler döngüsel iş modellerinin başarısını ölçmek için ön plana çıkıyor ve iş modellerini ürün odaklılıktan müşteri odaklılığa geçiriyor. Son olarak da organizasyonel süreçlerde iş modelinin hayata geçirilmesi için yalnızca ana partnerler ve o projeye özel çalışan tek bir ekip değil, ekosistemin tamamıyla etkileşim kurulan ve sınırlandırılmamış bir iş birliği vizyonu söz konusu. İş modelinin tasarım aşamasında belirlenen ortak değer önerisine katkı sağlayabilecek, bir şekilde ufak da olsa bir etki yaratabilecek tüm paydaşların dahil olması ve şirketin bir bütün olarak bu projeye dahil edilmesi döngüsel iş modelleri ile lineer iş modelleri arasındaki temel farkı gözler önüne seriyor.<h3 fr-original-style="text-align: left;" style="text-align: left; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kaynakların kullanımı</h3>Lineer iş modelleri mevcut ürün ve hizmetlerin tamamen değiştirilmesini desteklemez. Bunun temel çıktısını da şirketlerin sürdürülebilirlik veya döngüsel ekonomi adı altında yaptıkları basit iyileştirme çalışmaları ile görmek mümkün. Değişim, maliyetli olması öngörüldüğü için diğer tüm olumlu etkilerin de göz ardı edilmesine neden oluyor. Yürütülmekte olan geleneksel, kanıtlanmış ve oturmuş iş süreçlerinin değişimini değil, iyileştirilmesini önceliklendiren lineer iş modelleri bu nedenle aslında değişime kapalıdır ve sistemsel dönüşümün önündeki en büyük engeldir. Bu da temelde değerli kaynakların, materyallerin veya enerji kaynağının yeniden kazanımını önceliklendirmeyen bir iş sürecinin devam etmesine neden oluyor. İyi niyetli bir bakış açısıyla burada amacın kaynakların verimsiz kullanılması olmadığını söyleyebiliriz. Fakat kaynakların değerinin yalnızca maddi bir değer olarak kısıtlandığı lineer iş modellerinde durum ne yazık ki bu şekilde. Lineer iş modellerinin kaynak kullanımı konusundaki bir diğer olumsuz özelliği ürün üzerindeki güncellemeler. Ürün odaklı yaklaşım nedeniyle lineer iş modellerinde yalnızca gerekli iyileştirmeler odaklı bir analiz ve hazırlık süreci yürütülüyor.Diğer tarafta döngüsel iş modellerinde kaynak kullanımı ile ilgili öncelik tüm organizasyon yapısı içerisinde döngüsel ekonomi prensiplerinin doğru anlaşılması. Alternatif kaynakların araştırılması, üretim süreçlerinde çevresel ve sosyal etkinin düşürülmesi, süreçlere hangi materyallerin en az etkiyle dahil edilebileceği ve kullanım ömrü tamamlanmış ürünlerin nasıl geri kazanılacağı gibi konu başlıklarında tüm kurumun ortak bir görüşe sahip olması döngüsel iş modellerinin belirgin bir özelliği. Bu yaklaşımı kurumun tamamı yerine belirli bir birim veya ekiple sınırlandırmak ne yazık ki satın alma veya tedarik zinciri süreçlerinin, değer zincirinin diğer süreçleriyle bağlantısının kesilmesine ve bütüncül yaklaşımın kurum içine yerleşmemesine neden oluyor. Son olarak da kaynakların tekrar tekrar kullanımını önceliklendiren döngüsel iş modelleri her bir kaynağın değerini en üst seviyede koruyacak geri toplama süreçlerinin kurgulanmasına olanak tanıyor. Bu sayede kullanım ömrünü tamamlayıp atık hâline gelen ürünlerin doğru R-stratejileri ile yeniden kullanılabilir hâle gelmesi mümkün oluyor. Bu durumda kaynak kullanımı azalırken, kaynakların değeri en uzun süre en üst seviyede tutuluyor. Bu da atık oluşumunun önüne geçilmesi, görece daha uygun fiyatlı ürünlerin satılması veya R-stratejileri kapsamında farklı gelir modellerinin de kurgulanması gibi olanaklar yaratıyor.Toparlamak gerekirse, günümüzde hayata geçirilmeye çalışılan yeni iş modelleri, özellikle "sürdürülebilirlik" adı altında hayata geçirilenler, ne yazık ki hâlâ lineer ekonomi yaklaşımından izler taşıyor. Bu yenilikler sistemi, iş modelini, bakış açısını tamamen değiştirmek yerine var olan sürecin iyileştirilmesini amaçlıyor. Yani temelde yanlış tasarlandığı için küresel birçok probleme neden olan mevcut lineer iş modellerinin devamlılığını sağlıyorlar.Bakış açısını değiştirmeden yalnızca “problemli alanların” iyileştirilmesi odağında yürütülen dönüşüm çalışmaları toplumsal ve ekonomik karmaşık yapılar içinde şu an için tahmin edilemeyecek farklı problemlere de neden olabilir. Bu nedenle sistemsel dönüşüm için sistem içinde düşünme yetkinliğinin kazandırılması, yalnızca şirketlerin değil, tüm paydaşların bu yaklaşımla dönüşüme dahil edilmesi önemli. Döngüsel iş modelleri, lineer iş modellerinin eksik kaldığı alanları tamamlarken sistemsel dönüşümün de en önemli aracısı oluyor. Fakat bu döngüsel iş modellerini var oldukları şekilde, eleştirmeden, sorgulamadan kabul edeceğimiz anlamına gelmiyor. Her yeni fikirde olduğu gibi döngüsel iş modellerinin de tasarım aşamasında tartışılması, eleştirilmesi ve bilimsel temelli çıktılarla desteklenene kadar araştırılması gerekiyor ki lineer sistemi kurgularken yapılan hatalar tekrarlanmasın.

Döngüsel ekonomi yalnızca iş dünyasının değil, bireylerin de gündelik hayatını baştan aşağı değiştirme amacını taşıyor. Bunun temel sebebi baştan inşa edilmesi gereken toplumsal ve ekonomik yapıların gündelik hayatı da kapsayacak kadar geniş bir etki alanına sahip olması. Tüketicilerin döngüsel ekonomi içinde bugüne kadar birçok defa yer verdiğimiz gibi özellikle R-stratejileri kapsamında tüketim alışkanlıklarını değiştirmeleri gerekiyor. Bu değişim yalnızca tüketicilerin atacakları adımlarla üretici firmaları değişime zorlayabilecekleri kadar basit bir süreç değil. Tüketim alışkanlıklarının değişmesi için tüketicilerin bilinçlenmesi gerekirken, yasa yapıcıların döngüsel ekonomi prensiplerini doğru şekilde kapsayan regülasyonları hayata geçirmeleri ve en önemlisi özel sektörün mevcut iş modellerini döngüsel ekonomi prensipleri ile yeniden tasarlaması gerekiyor.Tüketicilerin döngüsel ekonomiye geçiş süreci için kritik bir paydaş olduğunu ve geçiş sürecinin bütüncül bir şekilde yürütülmesi için toplumsal değişimin de gerektiğini <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/yakin-bakis-toplumsal-donusum" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">daha önceki yazılarımızda</a> tartışmıştık. Bu haftaki yazımızda ise R-stratejilerinden yeniden kullanım (reuse) stratejisinin tüketiciler ve üreticiler için özellikle tekstil sektörü özelinde ne gibi etkileri olduğunu, son yıllardaki gelişmeleri ve gelecek beklentileri ele alacağız. Bu yazıda tartışmamızı ABD merkezli, ikinci el tekstil ürünlerinin alınıp satılabildiği çevrimiçi bir platform olan <a fr-original-style="" href="https://www.thredup.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">thredUP</a>&nbsp;tarafından hazırlanmış olan&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.thredup.com/resale" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“2023 Resale Report”</a>&nbsp;içinde öne çıkan başlıklar üzerinden yürüteceğiz.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Raporda öne çıkanlar</h2>Türkçeye yeniden satış olarak çevrilen resale&nbsp;kavramı, üretilmiş ürünlerin yeniden kullanılması amacıyla gerekli tamir, bakım, onarım, yenileme veya yeniden üretim gibi farklı süreçlerin yürütülmesinin ardından tekrar tekrar satışını kapsar. Tartışmamıza yön verecek olan rapor, thredUP isimli şirket tarafından hazırlandığı için tekstil sektörü odaklı bir rapor. Fakat yeniden satışın diğer sektörler için de kritik bir öneme sahip olduğunu ve kaynakların uzun süre kullanımı odağında ne kadar büyük bir potansiyeli olduğunu bir kez daha vurgulamakta fayda var.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Küresel giyim ürünleri pazarında normal satışa göre yeniden satış pazarının 3 kat daha fazla büyümesi bekleniyor. Raporda öne çıkan ilk gelişme, yeniden satış pazarının büyüme potansiyeli. 2027 yılında küresel yeniden satış pazarının 350 milyar dolara ulaşması beklenirken, ABD pazarında bu miktarın 70 milyar dolara ulaşması bekleniyor. 2022 yılında %28’lik büyümeyle dikkat çeken yeniden satış pazarının 2024 yılında küresel tüm giyim pazarının ise %10’unu oluşturması bekleniyor. Pazar payında görülen bu artış tüketicilerin değişen tüketim alışkanlıklarını kanıtlar nitelikte. Bu değişim, yalnızca bu alanda çalışan thredUP gibi yeniden satış odaklı firmaları ilgilendirmiyor elbette. Artık ana üretici firmaların da bu yeni gelişen ve hızla büyüyen pazarda kendilerine yer bulmaları için yeniden satış odaklı iş modellerine geçişlerinin artacağını öngörmek çok da yanlış bir çıkarım olmayacaktır. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Y ve Z jenerasyonu yeniden satış modelini en çok kullanan jenerasyonlar olarak dikkat çıkıyor. Amerika pazarı özelinde yapılan araştırmaya göre 2027 yılında ikinci el pazarında %28 ile Z jenerasyonu (GenZ), %33 ile de Y kuşağının (Millenials) en çok ikinci el alışveriş yapma potansiyeline sahip olduğu görülüyor. Buna ek olarak Z jenerasyonunun %58 ile çevrimiçi yeniden satış kanallarının en yoğun kullanıcısı olması bekleniyor. Dijital teknolojilerin gelişmesi ve özellikle Covid-19 pandemisi ile iyice yaygınlaşan çevrimiçi alışveriş tercihleri, tüketicilerin ikinci el ürün satın almasını da kolaylaştıran bir yenilik olarak dikkat çekiyor. Özellikle ikinci el ürün satışında tüketiciden tüketiciye yapılan satışların çok daha hızlı ve kolay halledilmesine olanak tanıyan dijital teknolojiler, teknolojiye ayak uydurabilen tüm jenerasyonlar tarafından hızlıca benimseniyor. Türkiye’de de farklı satış platformlarında ikinci el satış özelliklerinin yaygınlaşması Türkiye pazarının da hızlıca geliştiğini gösterir nitelikte. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Uygun fiyat ikinci el giyim alışverişinde tüketiciler için en önemli motivasyon. Giyim endüstrisi içinde tüketicilerin yeniden satışı tercih etmelerinin arkasındaki ilk motivasyon, sıfır ürün satışına oranla çok daha uygun olan fiyatlar. İkinci sırada ise kalite geliyor ki burası dikkat çeken bir nokta. İkinci el kıyafet denildiğinde akıllara doğal olarak bir veya birden fazla farklı tüketicinin kullandığı kıyafetler geliyor. Bu da tüketicilerin hijyen ve kalite konularında endişe etmesine, bu nedenle de ikinci el alışverişi çok fazla tercih etmemesine neden oluyor. Yeniden satış süreçlerine dahil edilen ürünlerde ise durum biraz daha farklı. Tüketiciden tüketiciye olan satışların aksine, kullanılmış ürünleri alan şirketler bu ürünleri yeniliyor, hijyenik hâle getiriyor ve kalite olarak ürünün ilk üretildiği hâline yakın bir duruma gelmesini sağlıyor. Bu da aslında ürünlerin kalite ve hijyen gibi sorunlardan arındırılmasına ve dolayısıyla da tüketici endişelerinin giderilmesine olanak tanıyor. İkinci el ürün satın alımının arkasında motivasyonlar özellikle Z jenerasyonu için çoğunlukla sürdürülebilirlik odağında şekilleniyor. Z jenerasyonunun %47’si sürdürülebilirlik çalışmalarına önem vermeyen giyim firmalarını tercih etmediklerini belirtiyor. Bu da gelecek yıllarda hem artan bilincin hem de tüketicilerden gelen “sürdürülebilirlik” odaklı taleplerin şirketlerin dönüşümünü zorunlu hâle getireceğinin sinyallerini veriyor olabilir. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İkinci el ürün alışverişi, moda sektörünün neden olduğu karbon salımını ortalama %25 azaltıyor. Raporda yer verilen araştırmaya göre ikinci el kıyafet alışverişi, sıfır ürün alışverişine oranla çok daha az çevresel etkiye neden oluyor. Bu çevresel etki azaltımına ise raporda şu şekilde örnek veriliyor: Eğer dünya üzerindeki herkes bu yıl içerisinde yeni bir kıyafet almak yerine bir tane ikinci el ürün satın alırsa bu bir günde tüm dünya genelinde 76 milyon arabanın bir anda yollardan çekilmesine eş değer olacak kadar önemli bir karbon salımının önüne geçilmesine olanak tanıyor. İkinci el giyim alışverişi tekstil sektörünün yoğun su kullanımını da dikkate değer ölçüde azaltıyor. Tekstil sektörü, özellikle arz-talep dengesizliği nedeniyle çevresel etkisi fazlasıyla yüksek bir sektör olarak dikkat çekiyor. 8 milyarlık dünya nüfusu için her yıl ortalama 100 milyar adet giyim ürünü üretiliyor. Bu fazla üretim hem kaynakların verimsiz kullanımına, hem su kaynaklarının yoğun bir şekilde kirletilmesine hem de üretilen ürünlerin tamamının satılamaması nedeniyle aşırı kirliliğe ve atık oluşumuna neden oluyor. Burada dikkat önemli bir nokta ise giyim endüstrisindeki üreticilerin üçte birinden fazlasının yeniden satış modellerinin başarılı olması durumunda sıfır ürün üretim süreçlerini büyük ölçüde sıfırlayabileceklerini belirtmesi. Bu en temelde şunu gösteriyor. Döngüsel iş modellerinin başarıya ulaşması üreticilerin değişimine olanak tanıyabilir. Fakat bu başarı elbette sadece tüketicilerin üstlenmesi gereken bir sorumluluk olmamalı. Sorumlu tüketiciler ikinci el ürün alışverişini benimseyecek, yasa yapıcılar ikinci el ürünlerle ilgili regülasyonları devreye sokacak ve elbette üreticiler de tüketiciler için alternatif ve inovatif iş modellerini geliştirmeye devam edecek ki sistem bütünsel olarak bu dönüşüme girebilsin. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sürdürülebilirlik, gelir artışı ve müşteri bağlılığı giyim markaları için öne çıkıyor. Raporda markalar açısından da yeniden satış modellerinin etkileri ele alınıyor. Buna göre giyim ve moda endüstrisinde faaliyet gösteren markalar, yeniden satış modelleri ile öncelikle çok daha sürdürülebilir bir iş modeline sahip oluyorlar. Değer zinciri boyunca birçok farklı etkisi olan yeniden satış modellerinin kullanılan ham maddeyi azaltması, dolayısıyla maliyetleri azaltması, lojistik süreçlerini büyük oranda ortadan kaldırdığı için çevresel etkiyi azaltması gibi birçok farklı noktada markaların sürdürülebilirlik olgunluklarına katkı sağlıyor. Gelir artışı, markalar için bir diğer olumlu etki olarak karşımıza çıkıyor. Bir ürün satışından tek seferde gelir elde eden markalar, aynı ürünü defalarca farklı müşteriye satma iş modeli sayesinde tek bir üründen çok daha fazla gelir elde etme imkânına sahip oluyor. Döngüsel iş modellerinin özellikle farklı gelir modellerine olanak tanıyacak yeni fırsatlar sunması döngüsel ekonominin ekonomik büyümeye de katkı sağladığını kanıtlayan en önemli özelliklerden birisi. Burada ekonomik büyüme algısına karşı çıkacak farklı ve bazı noktalarda haklı görüşler olsa da mevcut küresel sistemler düşünüldüğünde büyümenin durmasını beklemek ne yazık ki fazlasıyla iyi niyetli bir görüş olarak kalıyor. Bu nedenle döngüsel ekonominin sunmuş olduğu çevresel ve sosyal etkiler azalırken artan ekonomik refahın ne kadar önemli olduğunu da bir kez daha hatırlatmakta fayda var. Yeniden satış modellerinin markalar için yarattığı bir diğer olumlu etki ise özellikle tüketici bilinci arttıkça çok daha önemli hâle gelen müşteri bağlılığı. Markalar müşterileri ile sağlıklı ve uzun vadeli bir ilişki kurabilmek için bugüne kadar birçok farklı pazarlama stratejisi hayata geçirdi. Bu alanda çok farklı stratejiler kullanılıyor olsa da genellikle ana odak sürdürülebilirlik veya çevresel/sosyal etkiler değildi. Fakat tüketicilerin değişen beklentileri özellikle sürdürülebilirlik/döngüsel ekonomi uygulamalarına önem veren markaların müşterileri ile çok daha uzun vadeli ve sağlıklı ilişkiler kurmasına olanak tanıyor ve bu da elbette markalar için önemli bir rekabet avantajı olarak karşımıza çıkıyor.</li></ul><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Toparlamak gerekirse, tekstil endüstrisi için fazlasıyla önemli bir yere sahip olan yeniden satış/ikinci el satış modelleri döngüsel ekonomiye geçiş için her sektörün kendi karakteristiğine özel farklı iş modelleri geliştirmesi gerektiğinin en önemli kanıtı. Yeniden satış, tekstil sektörü için görece daha kolay yürütülebilecek ve tüketiciden tüketiciye satış imkânına da sahip olduğu için büyük bir potansiyele sahip bir iş modeliyken farklı bir sektör için üretilmiş bir ürünün direkt olarak yeniden kullanımı giyim endüstrisine göre çok daha zorlayıcı olabilir. Fakat R-stratejileri başta olmak üzere döngüsel ekonomi prensiplerine uygun şekillerde, şu an aklımıza bile gelmeyecek farklı iş modelleri sayesinde her sektör kendine uygun iş modellerini sektörün merkezine alabilir ve sistemsel dönüşümün doğru bir şekilde sürdürülmesine olanak tanıyabilir.Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta yazıda da yer verdiğimiz gibi farklı iş modellerinin hayata geçirilmesi ve herkes tarafından benimsenmesi için tüm paydaşların kendi üstlerine düşen görevi tek bir ortak amaç odağında yürütmesi ve değişime katkı sağlaması gerektiğidir. Her paydaşın beklentisi farklı olsa da ana amacın çevresel ve sosyal etkisi azaltılmış, ekonomik refahın tüm paydaşlar için erişilebilir olduğu bir sistem tasarlanması olduğunu her zaman hatırlamalı, bu doğrultuda hangi paydaş grubu/gruplarına dahil olduğumuzun farkında olarak değişimi önce kendimizde başlatmalıyız.

Döngüsel ekonomi prensipleri kaynakların uzun süre kullanımı amacıyla oluşturulmuştur. Bu prensipler konsept içinde farklı şekillerde ele alınsa da en temelde, küresel olarak da kabul gören döngüsel ekonomi prensipleri R-stratejileri olarak karşımıza çıkıyor. R stratejileriyle ilgili bugüne kadar 3R, 5R, 7R hatta 9R gibi farklı örnekler görmüş olabilirsiniz. Bunun nedeni aslında R-stratejilerinin yalnızca ürün bazlı stratejiler değil, aksine tüketicinin satın alma kararını da etkileyen (refuse, reduce&nbsp;gibi) ya da üreticilerin de direkt sorumluluk alması gereken (refurbish, remanufacture&nbsp;gibi) stratejileri de kapsıyor olmasıdır.R-stratejileri genel olarak döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin en önemli araçları olarak değerlendiriliyor, bu da her bir R-stratejisinin doğru anlaşılması ve R-stratejileri arasında yer alan sıralamanın bozulmadan uygulanmasını çok daha önemli bir hâle getiriyor. R-stratejilerinin hayata geçirilmesi için tüketicilerin, üreticilerin, yasa yapıcıların ve diğer paydaşların spesifik görevleri olsa da aslında her bir paydaşı bir araya getiren, ürünün ve dolayısıyla kaynakların en uzun süre, üretildiği değerde kullanılmasına olanak tanıyan bir R stratejisi diğerlerinden ayrışıyor. R-stratejileri içerisinde repair&nbsp;olarak yer alan, Türkçeye ise “tamir” olarak çevrilen bu kavramın, diğer R-stratejilerine nazaran çok daha fazla paydaşın birlikte çalışmasını gerektirdiği ve direkt olarak kaynakların değerini koruyarak kullanım süresini uzatmaya yönelik bir strateji olduğu için dikkatlice ele alınması gerekiyor.Bu haftaki yazımızda döngüsel ekonominin temel prensiplerinden olan ve tüketici, üretici ve diğer paydaşları bir araya getiren tamir stratejisini tartışmaya açıyoruz. Yazımıza “<a fr-original-style="" href="https://link.springer.com/article/10.1007/s43615-022-00195-5" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">How User Manuals Support the Diagnosis of Common Faults in Household Appliances: an Analysis of 150 Manuals</a>” başlıklı makale eşlik ediyor ve ürün kullanma kılavuzlarının tamir konusundaki eksiklerini tartışmamızın ana odağına taşıyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tamir Uygulamaları</h3>Kaynakların uzun süre kullanımı için uygulanması gereken R-stratejileri özellikle tüketici tarafında sorumluluğun arttığı yeniden kullanım (reuse) ve tamir (repair) olarak karşımıza çıkıyor. Yeniden kullanım, bugün hepimizin bir şekilde duyduğu veya deneyimlediği ve hatta bazı okurların aktif olarak kullandığı ikinci el kullanımı anlatan, döngüsel ekonominin belki de en önemli uygulamalarından biri. İkinci el kullanım kendi doğası gereği farklı sorunlarla uğraşıyor olsa da (tüketicilerin hijyen endişeleri, ürünün ilk sahibi olma motivasyonu, ikinci el ürünlerin fiyatlandırmasında yaşanan sıkıntılar vb.) hayata geçirilmesi tamir prensibine göre çok daha kolaydır. Bunun yanında yeniden kullanım, ürün ve hizmetin farklı tüketiciler tarafından defalarca kullanılmasını sağlasa da her tüketicinin aynı derecede “bilinçli” olduğundan emin olmak zor. Bu da yeniden kullanım zincirinin herhangi bir tüketicide durabileceğini ve ürünün atık olabileceğini ya da bilinçsiz kullanım dolayısıyla ürünün artık kullanılamaz hâle gelebileceğini gösteriyor. Bunlar yeniden kullanımla ilgili akla hızlıca gelen ve aşılması gereken engeller gibi görünebilir. Fakat en basit hâli ile barındırdığı potansiyel, yeniden kullanımın döngüsel ekonominin en kritik uygulamaları arasında yer almasını sağlıyor. Peki tamir için durum nasıl?Tamir gündelik hayatımızda direkt tüketici olarak veya bir hizmet alarak birçok farklı üründe kullandığımız bir uygulama. Nedenlerinin daha derin bir şekilde araştırılması gerektiğine inansak da en temelde ürünlerin maddi değeri arttıkça tamir, bakım ve onarım süreçlerinin uygulanma oranı da artıyor. Hatta araba gibi birçok farklı ürünün düzenli olarak tamir, bakım ve onarım süreçlerine girmesi farklı regülasyonlarla zorunlu hâle getirilmiş durumda. Bu da tamirin bazı ürün gruplarında aktif olarak kullanılmasına ve bu sayede kaynakların uzun süre, değerini koruyacak şekilde kullanılmasına imkân tanıyor. Fakat diğer ürün grupları için durum ne yazık ki çok farklı.Birçok tüketici, artık kullanılamaz hâlde olan veya herhangi basit bir sebepten dolayı arızalanan ürünlerini tamir ettirmek yerine, kendi maddi durumu ve talebine göre aynı ürünün birçok farklı çeşidine erişebiliyor ve çalışmayan ürünü kullanmayı doğal olarak bırakıyor. Bu durum seri üretim süreçlerinin başlamasıyla birlikte hayatımıza girmiş olsa da özellikle tüketici davranışlarındaki değişim “yenisine kolayca ulaşabilme” sürecini yavaş yavaş değiştiriyor. Bilinçli tüketiciler satın alma kararlarında sürdürülebilir kaynaklardan üretilmiş, çevresel ve sosyal etkileri azaltılmış süreçlerle üretilen ve kullanımı sırasında da çevreye daha az zarar veren ürünleri tercih ediyor. Şu anda gündemde olan elektrikli araçların yaygınlaşması değişen tüketici davranışlarına verilebilecek en kolay örnek (Türkiye pazarına yeni giren Tesla elektrikli arabalara olan talebin değişen tüketici davranışı kaynaklı olduğundan emin olamasak da umudumuz bu yönde).Konu döngüsel ekonomi prensiplerinden tamir olunca arabalar ve zorunda kalarak uyguladığımız tamir, bakım ve onarım süreçleri gayet güzel tasarlanmış bir tamir, bakım ve onarım sisteminin var olabileceğini gösteriyor. Peki ya arabalar dışında kendi kendinize tamir edebileceğiniz, boyut olarak daha küçük ve belki maddi değer olarak görece daha uygun fiyatlı ürünler için bu sisteme neden sahip değiliz?Bu sorunun cevabı uzun süreli bir tartışma gerektiriyor olsa da aslında birçok ürünün uzun süre ve doğru kullanımı odağında geliştirilen “kullanma kılavuzu” tamir, bakım ve onarım süreçlerinin farklı ürün grupları için de uygulanması için faydalı bir araç olarak düşünülebilir. Fakat giriş bölümünde yer verdiğimiz ve yazımızın tartışma odağını da belirleyen makalede yer verildiği gibi, yeni bir ürün satın aldığınız zaman yanında gelen kullanma kılavuzu ne yazık ki kendi kendinize yapabileceğiniz tamir, bakım ve onarım süreçleri hakkında çok da detaylı veya faydalı bilgiler içermiyor. Avrupa’da satışta olan 48 markanın toplam 150 kullanma kılavuzu incelenen makalede, kullanma kılavuzlarının herhangi bir arıza teşhisi ve bu teşhisi takiben tamir sürecine dair tüketicileri bilgilendirecek yeterli bilgi olmadığına dair bulgular dikkat çekici.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tamir hakkını engelleyen kullanma kılavuzları</h3>Kullanma kılavuzlarında üründe yaşanan arızanın teşhisi ve teşhis sonrası yürütülmesi beklenen tamir süreçlerine dair yeterli bilgi olmamasının farklı bakış açılarından değerlendirilmesi önem arz ediyor. Bu bakış açılarından ilki elbette kullanma kılavuzunu üreten üretici firmalar. Üretici firmaların, ürettikleri ürünlerin kullanma kılavuzlarına yaşanacak olası tüm arızalarla ilgili önce teşhis ardından da teşhise yönelik farklı tamir, bakım ve onarım önerilerini eklemiyor olması, temelde çok daha güvenli ve risksiz bir uygulama. Bunun nedeni ise tüketicilerin kullanma kılavuzundaki yönlendirmeleri harfiyen takip edip edemeyeceklerinin herhangi bir şekilde kontrol edilemeyecek olması. Bu da teşhis veya tamir süreçlerinde tüketicilerin yaşayacakları herhangi bir aksaklıktan üreticilerin sorumlu olmasına neden olabilir. Bu olası riskin önüne geçmek için kullanma kılavuzları içinde genellikle bir sorunla karşılaşıldığında ürün elektronik bir ürün ise yeniden başlatılması veya ürünün düzenli aralıklarla değiştirilmesi gereken parçalarının değişimi gibi basit önerilere yer veriliyor. Bu da tüketicilerin bu tarz basit uygulamalarla çözemedikleri problemlerde ürünün teknik destek alınarak tamir edilmesi veya direkt olarak yerine başka bir ürünün alınmasıyla devam eden lineer sürecin devamlılığına katkı sağlıyor. Bu noktada teknik destek alınarak ürünün tamir edilmesi, ilgili üreticinin doğru bir şekilde kurguladığı ve tüketicilerin de kolayca dahil olabileceği bir süreç değilse ne yazık ki tamir süreçleri hayata geçirilemiyor.Diğer taraftan, üreticilerin yaşanan arıza ile ilgili detaylı bilgi ve çözümüne dair yönlendirme yapmaması görece uygun fiyatlı olan ürünlerin kolayca yenileri ile değiştirilmeleri ve bu sayede de artan satış rakamlarını da artıran bir başka etken. Fakat girişte de yer verdiğimiz gibi değişen tüketici davranışları özellikle tamirle ilgili tüketicilerin beklentilerinin de hızla değişmesine neden oluyor. Bu durumda kullanma kılavuzunda yeterli bilgi ve yönlendirmeyi yapmayan üreticilerin yakın bir zamanda çok daha büyük bir marka imajı sarsılmasıyla karşılaşması da olası.Konuya tüketiciler tarafından baktığımızda ise hem gelişen teknoloji hem de herhangi bir sorun yaşandığında sökülmesi gerekmeyen, daha kompakt ürün tasarımları sayesinde artık tek bir butona uzun süre basarak veya dijital ekranlarda sorunla ilgili açıklamanın yer aldığı farklı çözümler dikkat çekiyor. Bu da aslında tüm arızaların teknik bilgi gerektirecek tamir süreçleri ile çözülmesinin gerekmediğini, tüketiciye direkt olarak sorun teşhisi yapmadan çözüm sunan farklı yaklaşımların da ürünün kullanım ömrünü uzattığını gösteriyor.Makalede mevcut kullanma kılavuzlarında arıza teşhisi ve çözüm yoluna dair yeterli bilgi olmamasının dikkat çeken farklı bir sonucu daha dikkat çekiyor. Arıza ile ilgili net bilgisi olmayan tüketicilerin ürünün maddi değerinin görece ortalama üstü olduğu durumlarda tamir olanaklarını da sorguladığını, tamirin mi yoksa yeni ürün satın almanın mı daha uygun olacağını bilemediği için ister istemez tamir süreçlerini öğrenmesi mümkün oluyor. Tamir süreçlerine dair bilgi alıyor olsa da tüketicilerin tamiri mi yoksa yeniden satın alma sürecini mi tercih ettiğine dair herhangi bir çalışma olmadığı için bu çıktının olumlu veya olumsuz olarak tanımlanması mümkün değil.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Toparlamak gerekirse, gündelik hayatta tamir süreçlerini yürütmediğimiz için atık hâline gelen birçok ürün bugün evlerde veya iş yerlerinde atık olarak duruyor. Bu ürünlerden bazıları gerçekten teknik bilgi gerektirecek arızalara sahip olsa da bazıları yalnızca basit bir müdahale ile yeniden kullanılabilir hâle gelebilir. Buna rağmen tamir, bakım ve onarım süreçleri düzenli olarak yürütülen ürünler görece daha yüksek fiyatlı ürünler olarak karşımıza çıkarken, bu durum tamir edilemeyen her bir ürünün yerine yenisinin kolayca satın alındığı ve bu nedenle de devamlı olarak yeni kaynakları tükettiğimiz lineer ekonominin devamlılığına katkı sağlıyor.Döngüsel ekonomiye geçiş süreci için kritik öneme sahip olan tamir uygulamalarının doğru şekilde yürütülmesi için ise tüketicilerin bu konuda farkındalık kazanması, ürünlerin uzun süre kullanılmasına olanak tanıyacak tamir, bakım ve onarım süreçlerini hayata geçirmesi ve üreticileri bu konuda yönlendiriyor olması gerekiyor. Fakat elbette birçok farklı konuda olduğu gibi tamir süreçlerinin de yine yasa yapıcı kuvvetler tarafından değerlendirilmesi ve tüketicilerin tamir haklarının regülasyonlarla güvence altına alınması da kaynakların verimli kullanımı için önem arz ediyor.

Döngüsel ekonomi ile ilgili küresel çalışmalar ilerledikçe konseptin “yenilikçi” atık yönetiminden çok daha fazlasını içerdiği çok daha fazla paydaş tarafından kabul edilmeye başlandı. Döngüsel ekonominin temelde kaynakların verimli kullanımı sayesinde sıfır kaynak (raw material) kullanımının önüne geçilmesine olanak tanıması ve bu sayede hem kirliliğin önlenmesi hem de var olan tüm kaynakların daha verimli kullanılması mümkün.Kaynakların verimli ve uzun süre kullanımı için üretici firmaların kaynak tedarik süreçlerinin en baştan tasarlanmasını gerektiren bir dizi çalışma yapması gerekiyor. <a fr-original-style="" href="https://www.gartner.com/en/newsroom/press-releases/2022-09-28-gartner-survey-shows-74-percent-of-supply-chain-leaders-expect-circular-economy-to-increase-profits-through-2025" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2022 yılında yapılan araştırma</a> tedarik zinciri yöneticilerinin %74’ünün 2022-2025 yılları arasında döngüsel ekonomi prensipleri ile hayata geçirilen projelerin ve aksiyonların artmasını beklediğini gösteriyor. Bu noktadan yola çıkarak bu haftaki yazımızda döngüsel kaynak kullanımı ve tedarik zinciri sistemlerinin baştan tasarlanması için dikkat edilmesi gerekenleri ve yol haritasını tartışmaya açıyoruz.Tartışmamıza geçmeden hemen önce&nbsp;döngüsel kaynak&nbsp;tanımını bir kez daha hatırlamakta fayda var. Döngüsel kaynaklar; ilk defa (raw material) veya tekrar kullanılan ve yeniden kullanılabilir, yenilenebilir, onarıcı ve sürdürülebilir şekilde üretilmiş, çoğunlukla ürün ve ambalaj üretiminde kullanılan kaynaklardır. Üretim süreçlerinde ham madde olarak kullanılacak olan bu kaynakların toplam kullanılan ham madde içindeki oranı (toplam ağırlık ve % olarak ölçülebilir) şirketlerin tedarik zincirlerindeki döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde odaklanması gereken en önemli metriktir.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Döngüsel kaynaklar ve tedarik zinciri</h2>Dünya üzerindeki tüm kaynaklar sonsuzmuş gibi davranarak geliştirdiğimiz modern dünya düzeninde artık bu yaklaşımın ne kadar hatalı olduğunu hem iş dünyasında hem de özel hayatlarımızda farklı şekillerde deneyimliyoruz. Ham madde fiyatlarındaki dengesizlikler, bazı malzeme ve materyallere erişimde yaşanan sıkıntılar vb. problemler kaynak tercihinde döngüsel ekonomi prensiplerinin neden tercih edilmesi gerektiğini de kanıtlar nitelikte. Peki özellikle iş dünyasında döngüsel kaynak kullanımını artırmak için tedarik zinciri sistemlerini nasıl tasarlamalıyız?Tedarik zincirinin baştan tasarımı süreci şirketlerin değer zinciri boyunca diğer tüm süreçleri de kapsama alarak ele alması gereken bir süreçtir. Tedarik zinciri ve satın alma süreçlerinin bütünsel olarak yönetilmesi için öncelikle ürün tasarım süreçlerinin yeniden değerlendirilmesi gerekiyor. Tasarım, döngüsel ekonomi içindeki en önemli araç olarak karşımıza çıkarken tasarım sürecinin döngüsel ekonomi prensipleri ile yürütülmesi sayesinde ham madde olarak kullanılan kaynakların döngüsel kaynaklardan elde edilmesini sağlamak mümkün. Burada dikkat edilmesi gereken ve sürecin başarıyla devam etmesi için kritik öneme sahip olan odak noktası ise tedarikçiler. Döngüsel kaynakların tedariki için tedarikçilerin de bütüncül yaklaşıma dahil edilmesi ve döngüsel ekonomi prensipleri ile tasarlanan ürünler için gereken döngüsel kaynakların, tedarikçiler tarafından da benimsenmesi gerekiyor. Şirketlerin faaliyet gösterdikleri sektörlere özel olarak fakat bu sektörler sınırlı kalmayacak şekilde alternatif döngüsel kaynaklara yönelmesi için tedarikçilerin de bu faaliyetlerin önemini anlaması, üretici firmalar tarafından sıkı denetimlerden geçirilmesi önem arz ediyor.Döngüsel kaynak tedariki için yalnızca tedarikçilere değil, alternatif iş modellerine de odaklanılması gerekiyor. Daha önceden üretilmiş ürünlerin geri toplanmasına olanak sağlayacak <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/dongusel-is-modellerinin-potansiyel-etkileri" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yenilikçi iş modelleri</a> ve işlevini tamamen yitirmiş olan ürünlerin tüm R-stratejilerinin ardından geri dönüşüm süreçlerine dahil edilmesi de yine döngüsel kaynak kullanımını artıracak farklı iş modelleri ile mümkün olabilir. Mevcut değer zinciri yaklaşımında ürünün üretilmesinin ardından <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/atiklardan-kim-sorumlu" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">üreticilerin tüm sorumluluklarını tüketiciye devretmesi</a> nedeniyle kaynakların yeniden ekonomiye kazandırılması süreçlerinde sıkıntılar yaşanıyor. Döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin de en temel sorunlarından olan bu geri toplama süreçlerinin verimli bir şekilde tasarlanması için tüketicilerin de süreçlere dahil edilmesi gerektiğini bir kez daha hatırlatmakta fayda var.Tasarım sürecinde üretilecek olan ürün ve hizmetlerin hem üretimde hem de tüketim sürecindeki olası çevresel etkilerinin önceden analiz edilmesi, farklı kullanım senaryoları üzerinden tekrar değerlendirilmesi de en doğru döngüsel kaynak tercihinin yapılması açısından kritik. Burada akıllara Yaşam Döngüsü Analizi (Life Cycle Assessment/LCA) gibi farklı çevresel etki analiz araçları gelebilir. LCA ile ilgili daha önceden hazırlamış olduğumuz&nbsp;“<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/yasam-dongusu-analizilca-and-dongusel-ekonomi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yaşam Döngüsü Analizi (LCA) &amp; Döngüsel Ekonomi</a>” başlıklı yazımızı ilgililer için hatırlatırız.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Döngüsel kaynak kullanımı yol haritası</h2>Paris Anlaşması ve Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ile günümüzde birçok şirket sürdürülebilirlik çalışmaları kapsamında tedarik zinciri süreçlerini Çevresel, Sosyal ve Yönetişim (ESG) konu başlıkları altındaki küresel metrikler ve yönlendirmelerle yeniden tasarlamaya çalışıyor. Bu çalışmalar döngüsel kaynak kullanımını teşvik eden farklı uygulamaları içerse de tam anlamıyla döngüsel kaynak kullanımı için gereken adımları kapsamıyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">1- İlk analiz</h3>Döngüsel kaynakların mevcut ham madde tedariki içindeki oranını artırmak için şirketlerin hayata geçirmesi gereken ilk uygulama elbette mevcut süreçlerin analizidir. Satın alınan ve üretim süreçlerinde kullanılan toplam ham madde miktarı içinde her bir ham madde kaleminin ayrı ayrı analiz edilip, oransal olarak en büyük paya sahip olan ham maddelerin belirlenmesi ilk analiz sürecinin en önemli adımı denebilir. Bu analiz sonucu satın almada büyük oranlara sahip ham maddelerin mevcut süreçlerde nasıl tedarik edildiğinin anlaşılması ve bu ham maddelerin hem ilk işleme hem lojistik hem de ürüne ait üretim süreçlerindeki çevresel etkilerinin belirlenmesi ilk analiz adımının detaylı ve kapsamlı bir şekilde yürütülmesi için kritik öneme sahip adımlar olarak karşımıza çıkıyor.<h3 fr-original-style="text-align: left;" style="text-align: left; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">2- Alternatiflerin araştırılması</h3>Döngüsel kaynak kullanımı için yürütülen süreçte en zorlayıcı nokta mevcutta kullanılan kaynakların tamamı için alternatiflerin bulunmasıdır. Özellikle sektör dinamikleri gereği birçok sektörde çok kolay yürütülemeyen alternatif kaynak arayışı, özellikle katı regülasyonlara tabi sektörler için (örneğin ilaç endüstrisi) fazlasıyla karmaşık bir yapıda yürütülüyor. İlk analiz aşamasında belirlenen ve satın alma içinde büyük oranlara sahip olan ham maddelerin alternatiflerinin araştırılması ve bu alternatiflerin mevcut iş modellerine entegrasyonu veya bu alternatif ham maddelerin kullanılması için mevcut iş modellerinin nasıl dönüştürülmesi gerektiğinin kapsamlı bir şekilde analiz edilmesi önem arz ediyor.Tüm bu sürecin ürün tasarımı ile birlikte yürütülmesi dolayısıyla ürün tasarımını da direkt etkileyebilecek farklı sonuçların ortaya çıkabileceğinin farkında olunması ve şirketlerin çerçevesi belli olmayan değişime tamamen açık olması bu adımın başarıyla yürütülmesi açısından kritiktir. Alternatif kaynak araştırması sürecinde giriş bölümünde de yer verdiğimiz gibi üretilecek olan ürünlerin geri toplanması veya R-stratejilerinin sırasıyla uygulanmasına olanak tanıyacak farklı iş modellerinin de araştırılması gerekiyor. Yalnızca alternatif ham maddelerin belirlenmesi ve satın alma içindeki oranının artırılması değer zincirinin ne yazık ki birkaç halkasına etki edeceği için şirketlerin geri toplama ile ilgili alternatif modelleri de değerlendirmeye alması ve ürün sahipliğini olabildiğince uzun süre koruması sistemsel bir dönüşüm için fazlasıyla önemli.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">3- Hedeflerin belirlenmesi</h3>Şirketlerin sürdürülebilirlik veya döngüsel ekonomi çalışmalarının en önemli noktası elle tutulur, takip edilebilir ve gerçekten değişimi önceliklendiren hedef belirleme sürecidir. Bugün özellikle şirketlerin sürdürülebilirlik çalışmalarına bakıldığında bilimsel bazlı hedefleri olan şirketlerin çalışmalarının çok daha verimli bir şekilde yürütüldüğünü ve paydaşların da bu tarz net hedefleri çok daha fazla önemsediğini görmek mümkün.Döngüsel kaynak kullanımı ile ilgili hedef belirleme süreci tüm tedarik zincirini ve satın alma süreçlerini etkileyecek, şirketin en temel girdilerini döngüsel ekonomiye uygun şekilde güncelleyecek kadar önemli bir hedeftir. Burada dikkat edilmesi gereken konu ise elbette şirketin faaliyet gösterdiği sektöre uygun, belirli bir altyapısı olan ve en önemlisi uzun vadede tamamen döngüsel kaynak kullanımına olanak tanıyacak bilimsel temelli hedefler verilmesidir. Şirketlerin sürdürülebilirlik olgunluklarının eşit olmadığı gerçeği ve her zaman “daha iyisinin” var olduğunu kabul ederek aynı sektörde benzer iş modellerine sahip yerel ve küresel şirketlerin bu süreçleri nasıl yürüttüğünü anlamak, hedeflerini incelemek ve özelleştirerek kendi süreçlerine dahil etmek, şirketlerin hedef belirlerken dikkat etmesi gereken en kritik nokta olarak değerlendirilmelidir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">4- Süreç yönetimi</h3>Döngüsel kaynak kullanımına geçiş sürecinin son adımı olarak da ilgili süreçlerin hangi birimler tarafından yürütüleceği, üst yöneticilerin hangi noktalarda ne kadar sorumluluk alacakları ve hedef takip süreçlerinin hangi performans göstergeleri ile takip edileceğinin belirlenmesidir. Yönlendirici nitelikteki küresel yol haritalarının ortak noktası ilgili hedeflerin üst yöneticiler tarafından takip edilip edilmediği olarak karşımıza çıkıyor. Bu nokta elbette yöneticilerin sürdürülebilirlik veya döngüsel ekonomi çalışmaları ile ilgili gereken sorumluluğu almalarını sağlamak için öne çıkıyor olsa da yalnızca üst yöneticilerin sorumlulukları değil, ilgili üst yöneticilerle birlikte çalışan diğer şirket çalışanlarının da bu hedefleri benimsemelerine olanak tanıdığı için önemlidir.Süreç yönetimi elbette yalnızca şirket içi ile sınırlı kalmıyor. Tedarik zinciri şirketlerin dış paydaşlarla direkt bağlantıda olmak zorunda oldukları değer zinciri içindeki en kritik alanlardan biri. Bu nedenle süreçlere tedarikçilerin nasıl dahil edileceğinin belirlenmesi, düzenli denetimlerin yürütülmesi ve hedeflerle uyumlu süreç yürütmeyen tedarikçilerle çalışma şartlarının her an tekrar değerlendirilmesi veya farklı yaptırımların uygulanması hem iç hem de dış paydaşların içinde bulunulan sürece adapte olmaları açısından kritik önem taşıyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">İklim krizi ve biyoçeşitlilik gibi küresel krizlerin temel nedenleri arasında yer alan verimsiz kaynak kullanımı özellikle ürün bazlı çevresel etkilerin azaltılmasına olanak tanıdığı için kritik önem taşıyor. Ürün bazlı çevresel etkilerin %80 oranında ürünün tasarım aşamasında önlenebileceği <a fr-original-style="" href="https://joint-research-centre.ec.europa.eu/scientific-activities-z/sustainable-product-policy_en" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tahmin ediliyor</a>. Bu durum ürün tasarım süreçlerinin neden yeniden yapılması gerektiği sorusuna verilebilecek en doğru cevap olarak da dikkat çekiyor.Şirketlerin döngüsel ekonomiye geçiş süreçlerini bütüncül bir şekilde yürütmeleri için yukarıda yalnızca tedarik ve satın alma süreçleri ile ilgili yer verdiğimiz yol haritasının değer zincirinin diğer adımları için de tek tek araştırılması, iyi uygulamaların öğrenilmesi ve şirketlerin kendilerine özel olan operasyonel süreçlerine ve iş modellerine entegre etmeleri gerekiyor. Biz tüketiciler de özellikle satın alma kararı sırasında hangi ürünün hangi ham maddeler kullanılarak yapıldığına dikkat etmeli, alternatifleri değerlendirmeli ve uzun vadede “değer yaratan döngüsel tüketici” olmak için farkındalığımızı gündelik hayatın her alanında kullanmalıyız.

Odaklanmamız gereken çalışma alanları

Döngüsel ekonomiye geçiş, toplumsal ve ekonomik yapıların tamamının birbiri ile bağlı ama kendi içlerinde özelleşen yeniden tasarım süreçlerinin yürütülmesini gerektiriyor. Bu süreç elbette toplumsal ve ekonomik yapıları oluşturan tüm paydaşların ortak bir amaç doğrultusunda, kendi görev ve sorumluluklarının bilincinde olacak şekilde dahil edileceği şekilde yürütülmeli.Sürdürülebilirlikle ilgili son yıllarda belirlenen hedefler veya aksiyon planları incelendiğinde genellikle iş dünyası odaklı bir dönüşüm odağında çalışmalar yürütüldüğünü görmek mümkün. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları&nbsp;içinde de çoğunlukla iş dünyası odağında hedeflerin yer aldığını ve özellikle tüketicilerin bu dönüşüm sürecine aktif katılımını sağlayacak süreçlerin yürütülmediğini görmek mümkün.Döngüsel ekonomiye geçiş süreci de sürdürülebilirlikte olduğu gibi küresel bir ajanda ile yürütülmesi gereken, yerelde ise tüm paydaşların ortak katılımının zorunlu olduğu bir dönüşüm süreci olarak karşımıza çıkıyor. Buna rağmen sürdürülebilirlik çalışmalarında olduğu gibi döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin de tüketicileri göz ardı edecek şekilde kurgulanması, döngüsel ekonominin potansiyelini büyük ölçüde sınırlarken ana hedef olan kapalı döngülerin (closed loops) sağlanması açısından belki de en önemli göreve sahip olan tüketicilerin hiç düşünülmediği süreçlerle ne yazık ki kapalı döngülere erişimin, yani tam anlamıyla döngüsel bir ekonomiye geçişin mümkün olmayacağını söyleyebiliriz.Bu haftaki yazımızda döngüsel ekonomiye geçiş sürecine tüketicilerin neden dahil edilmesi gerektiğini konuşuyor, tüketicilerin aslında fark edilmeyen ama geçiş sürecine direkt olarak etki edecek olan görev ve sorumluluklarını tartışmaya açıyoruz. Tartışmamıza ise “<a fr-original-style="" href="https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/frsus.2022.980047/full" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Engaging the citizen in the circular economy: Transcending the passive consumer role</a>” makalesi eşlik ediyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Pasif tüketici rolü</h2>Döngüsel ekonomi en temelde kaynakların en uzun süre, en değerli şekilde kullanılmasını amaçlayan, bu sayede atık oluşumunun önüne geçmeyi, süreçler dolayısıyla ortaya çıkacak olan atıkların “ham madde” olarak değerlendirildiği ve döngüsel ekonomi prensiplerinin temelini oluşturan R-stratejileri ile ekonomiye tekrar tekrar kazandırıldığı bir sistemdir. Burada R-stratejileri ile ilgili daha önceden yayımladığımız “<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/r-stra" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">R-stratejileri yeterli mi?</a>” ve “<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/geri-donusum-kahraman-mi-en-zayif-halka-mi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Geri dönüşüm; kahraman mı, en zayıf halka mı?</a>” yazılarımızı ilgilileri için tekrar hatırlatmakta fayda var.Küresel bir döngüsel ekonomi ajandası ve yerelde özelleşen döngüsel ekonomiye geçişi sağlayacak aksiyonlar ile verimli kaynak yönetiminin dünya genelinde uygulanması mümkün olurken, bugün iklim krizi, biyoçeşitlilik kaybı gibi çevresel problemlerin yanında gıdaya erişim, açlık, işsizlik gibi sosyal problemlere de kalıcı çözümler bulmak mümkün olabilir. Fakat küresel sistemlerin tamamını değiştirmek için elbette bu sistemler içindeki tüm paydaşların içinde bulunulan dönüşüm sürecine dahil edilmesi gerekiyor.Döngüsel ekonomi ile ilgili bugüne kadar hem akademide hem de iş dünyasında yürütülen çalışmaların özellikle değer zincirindeki üretim adımına odaklandığını görmek mümkün. Bu da aslında direkt olarak dile getirilmese de tüketicilerin toplumsal ve ekonomik yapılar içerisindeki pozisyonunu pasif hâle getiren bir bakış açısı. Biraz daha basitleştirmek gerekirse, üretim aşamasında kaynakların doğru kullanımı amaçlı çalışmalar yürütülüyor ve bu alandaki araştırmalar sıklaşıyor olsa da ortaya çıkacak olan ürün ve hizmetlerin nasıl kullanılacağına dair tüketicilerden görüş alınmadan, tüketim senaryoları analiz edilmeden veya tüketicilerin atık yönetim süreçlerine nasıl dahil edilmesi gerektiği belirlenmeden ne yazık ki amaçlanan döngüsel bir ekonomiye ulaşmak mümkün olmayacak.Buna karşı olarak özellikle iş dünyasının savunduğu argüman ise “döngüsel iş modelleri” ile ilgili tüketicilerin ürün etiketleri aracılığıyla bilgilendirilmesinin yeterli olduğudur. Fakat tüketicilerin yalnızca %54’ünün ürün etiketlerinde “geri dönüşüm” ve “sürdürülebilirlik” odaklı bilgi aradığını gösteren <a fr-original-style="" href="https://www.triviumpackaging.com/media/kwkpgrfb/2022buyinggreenreport.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">araştırma sonuçlarına</a> göre bu argüman ne yazık ki net bir doğru olarak kabul edilemiyor.BM Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları arasında 12. madde olan “Sorumlu Üretim ve Tüketim” amacında olduğu gibi konunun&nbsp;“sorumlu tüketim”&nbsp;tarafına çok fazla odaklanılmadığında ne yazık ki tüketicilerin tüm görev ve sorumluluklarını göz ardı etmiş oluyoruz. Döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin de aynı kadere sahip olmaması için özellikle tüketicilerin görev ve sorumluluklarının doğru ve net bir şekilde tanımlanması ve döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde tüketicilerin ana sorumlu olarak değerlendirilmesi gerekiyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Döngüsel tüketicinin görev ve sorumlulukları</h2>Döngüsel ekonomi ile ilgili yapılan çalışmaların genellikle üretim süreçlerinde verimli kaynak kullanımına odaklanıldığını görmek mümkün. Bu en temelde döngüsel ekonominin ana prensibi olan kapalı döngülere ulaşılmasının önündeki en büyük engel olarak görülebilir. Değer zinciri, içinde yalnızca kaynak tedariki veya üretim süreci olan bir süreç değil. Değer zinciri kaynak tedariki ile başlayan, üretimle devam eden ve en sonunda tüketicinin ürünleri ekonomiye nasıl kazandıracağının tasarlanması gereken bir süreçtir. Bu nedenle döngüsel ekonomiye geçiş süreci de yalnızca üretim süreci ya da yalnızca kaynak tercihi ile yürütülemez.Bu noktada tüketicilerin görev ve sorumluluklarının net olarak tanımlanması değer zinciri içerisinde üreticilerin de kaynakların çıkartılmasında sorumlu paydaşların da kendi ürün ve hizmet tasarımlarında nasıl bir yol izlemeleri gerektiğini ve tüketicileri nasıl entegre etmeleri gerektiklerini anlamaları için kritik önem taşıyor.Bu görev ve sorumlulukları kısaca özetlersek aşağıdaki üç konu başlığına değinmemiz gerekir:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Satın alma kararları: Tüketicilerin üzerindeki en önemli sorumluluk satın alma süreçlerinde ortaya çıkıyor. Döngüsel ekonomi içinde doğru görev ve sorumluluğa sahip olan tüketicilerin gereksiz tüketimin önüne geçecek, bilinçli birer tüketici olması gerekiyor ki öncelikle kaynakların değerini en üst seviyede koruyacak şekilde ve uzun süre kullanılması mümkün olabilsin. Tüketicilerin döngüsel ekonomi ile ilgili bilgi birikimini ve farkındalığını artırarak satın alma süreçlerinde döngüsel iş modellerini tercih etmeleri (ikinci el ürün alışverişi, satın almak yerine kiralamak vb.) kritik bir diğer tüketici rolü olarak karşımıza çıkıyor. Satın alma sürecinde ürünlerin uzun süre kullanıma uygun, dayanıklı, gerektiğinde kolayca tamir, bakım ve onarım süreçlerine olanak tanıyacak şekilde üretilmiş ürünler, döngüsel tüketicilerin satın alma kararlarını verirken dikkat etmesi gereken en temel görev ve sorumluluklardır.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tüketim süreçleri: Mevcut lineer ekonomi süreçleri nedeniyle ürünlerin tüketiciler/kullanıcılar tarafından nasıl kullanıldığı konusu ne yazık ki göz ardı edilen bir süreç. Tüketicilerin ürün ve hizmetleri gerçekten de üreticinin amaçladığı şekilde kullanıp kullanmadığı değerlendirilmediği için de aslında dayanıklılığı artıracak tamir, bakım ve onarım hizmetlerini ortaya çıkartacak yenilikçi süreçlerin tasarlanması da mümkün olmuyor. Bu nedenle aslında tüketicilerin tüketim aşamasında öncelikle işlevini hâlâ yitirmemiş ürünlerin kullanımına devam etmeleri gerekiyor. Bir ürün veya hizmet, ana işlevini yerine getirdiği müddetçe kullanılmalı ve bu sayede farklı kaynakların bir araya getirilmesi ile ortaya çıkan “değerin” en uzun süre kullanılması döngüsel ekonominin temel prensiplerinden birisi. Bir diğer döngüsel tüketici sorumluluğu ise yenisini satın almak yerine tamir, bakım ve onarım süreçlerinin yürütülmesi olarak karşımıza çıkıyor. Satın alma sürecinde tamir olanakları olan ürünlerin tercih edilmesini, tüketim sürecinde ihtiyaç dahilinde tamir süreçlerinin yürütülmesi takip ediyor. Burada biraz daha ileri seviye tüketici rolü olarak aslında ürün ve hizmetlerin uzun süre kullanımına ve yeniden ekonomiye kazandırılmasına olanak tanıyacak tüm bilgi birikiminin de yine tüketiciler arasında yayılması gerektiğini belirtmekte fayda var.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Döngüye dahil etme: Tüketicilerin döngüsel bir ekonomi ile tasarlanmış değer zincirindeki en son fakat en önemli görev ve sorumlulukları elbette bugün fazlasıyla göz ardı edilen, ama döngülerin kapatılmasına imkân tanıdığı için fazlasıyla önemli olan kullanım/tüketim sonrası süreçlerdir. Tüketim sonrası ilgili tüketici için işlevini tamamlamış, hâlâ kullanılabilir olan veya tamamen işlevini yitirmiş, artık aynı işlevi yerine getiremeyecek olan ürünlerin yeniden kullanılabileceği süreçlere dahil edilmesi için tüketicilerin bilinçli hareket ederek sorumluluk alması gerekiyor. Atıkları yerinde ayrıştırarak kaynakların devamlı olarak döngü içerisine girmesine olanak tanıyacak olan tüketiciler özellikle herhangi bir ek işlem gerekmeden hâlâ kullanılabilir olan atıkları (kaynakları) doğru atık yönetim adımlarına dahil etme görevine sahiptirler. Burada tüketicilerin içinde bulundukları durumu yalnızca “kullanılmayan kıyafetleri ihtiyaç sahiplerine vermek/ikinci el satış platformlarında satmak” olarak sınırlandırmamaları, evlerinde, ofislerinde veya yaşam alanlarının her yerinde kullanmadıkları tüm malzemeleri ve dolayısıyla ürünleri doğru R-stratejisi ile döngüye yeniden dahil etmesi gerektiğini vurgulamak gerekiyor.</li></ul><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Toparlamak gerekirse, son yıllarda küresel ajandaları fazlasıyla yoğun bir şekilde dolduran sürdürülebilirlik çalışmalarına paralel olarak döngüsel ekonomiye geçiş süreci için de küresel çapta çalışmalar yürütülmeye devam ediyor. Bu süreçte, dayanıklı bir toplum yaratılması, kurgulanan çevresel ve sosyal etkisi azaltılmış yenilikçi sistemlerin gerçek anlamıyla işlevselliğinin olması için bu sistemlerin hepsini kapsayan toplumsal ve ekonomik yapıları bütünsel olarak ele almalıyız. Bu da ancak tüm paydaşların süreç içerisine entegre edilmesi ile mümkün olabilir.Bu yazımızda yer verdiğimiz döngüsel bir sistem içerisinde tüketicilerin sahip oldukları görev ve sorumluluklar temelde değer zincirinin tamamını etkileyecek önemli unsurları kapsıyor. Üreticilerin, ürün tasarım sürecinden başlayarak kaynak seçiminde, üretim süreçlerinde ve tüketim sonrası süreçlerde hangi döngüsel ekonomi prensiplerine uygun süreçler tasarlamaları gerektiğini anlamamıza yarayacak olan tüketici görev ve sorumlulukları aynı zamanda öncelikle teoride kurgulanması gereken tüm değer zinciri üzerindeki olası eksiklikleri de fark etmemize olanak tanıyacaktır.Her yazımızın sonunda olduğu gibi vurgulamalıyız ki değer zinciri içindeki rolümüz, görev ve sorumluluğumuz her ne olursa olsun, diğer paydaşları göz ardı etmeden, içinde bulunduğumuz döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin uzun soluklu, bütünsel bir yaklaşımla yürütülmesi gerektiğini anlamalı, önce kendi farkındalığımızı artıracak daha sonra etki alanımız dahilinde tüm çevremizin farkındalığını artıracak şekilde öğrenmeli, sorgulamalı ve doğru bilgiye ulaşmaya çalışmalıyız. İçinde bulunduğumuz durumlar ne kadar karmaşık da olsa sürdürülebilirlik veya döngüsel ekonomi adı altında yapılması gereken çalışmaların doğru şekilde yürütülmesi ve küresel problemlere karşı alınacak aksiyonların hiçbir şekilde aksamaması gerektiğini unutmamalıyız.

Döngüsel Ekonomi

Döngüsel Ekonomi

Döngüsel Ekonomi

SON HİKAYELER

Döngüsel ekonomi ve "insana yakışır iş"

Dünya Döngüsel Ekonomi Forumu 2023 başlıyor

"Degrowth" mümkün mü?

Özel sektörde döngüsel sistemler

Fark yaratan döngüsel iş modelleri

Tekstil sektöründe yeniden satış modelleri

Tamir hakkımızı neden kullanamıyoruz?

Yol haritası: Tedarik zincirinde döngüsel kaynaklar

Odaklanmamız gereken çalışma alanları

Göz ardı edilen paydaş: tüketici

SON SAYILAR

11 May 2023

27 Nis 2023

20 Nis 2023

13 Nis 2023

06 Nis 2023

30 Mar 2023

23 Mar 2023

16 Mar 2023

09 Mar 2023