Selam!Akıllı şehir kavramı, son on senedir şehir planlaması ve Sanayi 3.0 disiplinlerinin en popüler paradigmalarından biri. Avrupa Komisyonu akıllı şehirleri, dijital çözümlerle hâlihazırdaki kentsel ağ ve hizmetleri sakinleri için daha verimli hâle getiren yaşam alanları olarak tanımlıyor. Akıllı şehir projelerine iştah her geçen gün artıyor: 2020’de akıllı şehirler projelerinin küresel piyasa değeri $410.8 milyar dolarken bu rakamın 2025’te $820’ye çıkması bekleniyor.Tablo bu kadar güllük gülistanlıkken son yıllarda başarısızlığa uğrayan akıllı şehir projeleri artıyor. Gayri safi yurt içi hasılası (GSYİH) düşük olan ülkeler, altyapı bulunmayan arsalarına akıllı şehirler kurmaya çalışırken, GSYİH'si yüksek ülkeler yeni emlak projelerini akıllı şehir kapsamı içinde tanımlamaya çalışıyor. Beş yıldır her iki taraftan da başarısızlık hikâyeleri geliyor. Hatta, başarılı bir akıllı şehir projesi denildiğinde akla gelen örnek bir elin parmaklarını geçmiyor.Peki bu başarısızlığın nedeni nedir? Akıllı şehirler hakkında düşünürken neyi atlıyoruz? Bir şehri akıllı yapmakla akıllı şehir kurmak arasındaki fark nedir?Keyifli okumalar,<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/pmbVeaPQdWGx?c=0CXXUoi7pRrXpjaQlnTVd&sub=62b033905d379200061d8935&s=web" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hale Ceren Zeytinoğlu</a>

Teknolojinin sosyal ve çevresel sorunları nasıl çözebileceğine dair tartışmalara aşinalığın olsun. Her ayın 2’inci ve 4’üncü Perşembe günü, yeni bir disiplin olan teknoloji sosyolojisine dair her konuyu burada yakalayabilirsin.

Teknolojinin sosyal ve çevresel sorunları nasıl çözebileceğine dair tartışmalar.

Kırılım Çağı

Akıllı şehirler hakkında düşünürken atladıklarımız, bir şehri akıllı yapmakla akıllı şehir kurmak arasındaki farklar.

Akıllı Şehir Projeleri Neden Başarısız Oluyor?

Herkese Londra’dan merhaba!Yapay zeka üzerine çalışan kitlenin sadece %5’i kadın. Geleceğin kurallarını oluşturan işletim sistemlerinin kurucuları ağırlıklı olarak beyaz erkekler. Aslında bu yazının çıkış noktası buydu. Daha sonra yapay zeka üzerine çalışan insanları araştırmaya başladım ve her yerde “burnout” sorunundan bahsettiklerini gördüm. Ne enteresan, değil mi? Geleceğin kodlarını oluşturan insanlar bu ağır yükü hissediyorlar ve çoğu zaman "doğru olanı" sorguluyorlar.Bu yazı bunun hakkında, iyi okumalar,<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/ceren.zeytinoglu/?hl=en" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hale Ceren Zeytinoğlu</a>

Yapay zeka çalışmaları konusunda şu an henüz evrensel ahlak anlayışımızı oturttuğumuzu söylemek zor. Bunu o büyük teknoloji şirketlerinin çalışanları, özellikle etik departmanındaki kişiler belirliyor.

Yapay Zeka Etiği Üzerine Çalışanların Psikolojik Sınavı

Merhaba!Teknolojinin sosyal ve çevresel sorunları nasıl çözebileceğine dair tartışmalara aşinalığın olsun. Her ayın 2’inci ve 4’üncü perşembe günü, yeni bir disiplin olan teknoloji sosyolojisine dair her konuyu burada yakalayabilirsin.Bu sayıda: Sağlıklı bir robot-insan ilişkisi nasıl olmalı?&nbsp;Bireylerin robotları algılayış biçimini en çok etkileyen iki mesele, robotların nasıl gözüktüğü ve bireylerin geldikleri kültürel arka plan. İnsan-robot ilişkisi derinleştikçe, robotlar otorite figürü hâline gelebilecekler mi? Robotların liderlik vasfının temelinde bulunan alan tutma özelliğine sahip olduklarını söylemek mümkün mü?Keyifli okumalar,<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/ceren.zeytinoglu/?hl=en" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ceren</a>

Newton'dan Asimov'a, Rusya'dan Japonya'ya robot-insan ilişkileri

Robot-insan ilişkisi nasıl olmalı?

Merhaba!&nbsp;Altı aylık nadas döneminden sonra Kırılım Çağı tekrar yayında.Evet, dünya ve teknolojik gelişmeler kafa karıştırmaya devam ediyor. Fırsatları yakalamaya çalıştığımız kadar teknoloji ile ilişkimizi de kontrol altında tutmaya çalışıyoruz. Sosyal benliğimiz ve toplumsallığımızın önemli bir kısmı artık çevrimiçi.&nbsp;Çözüm eski zamanlara dönmek kesinlikle değil. Teknoloji elimizdeki en kuvvetli değişim aracı ve bunu kullanmak bizim hikâyemiz. Devletler de bunun farkında olduğu için kamusal alan olarak dijital sosyal ağları düzenlemeye başladılar.Her ayın ikinci ve dördüncü perşembesi, Kırılım Çağı'nda yeni bir disiplin olan teknoloji sosyolojisi alanına dair çeşitli fikir yazıları okuyacaksınız. Hedefimiz teknoloji sosyolojisine çözüm odaklı bakmak ve yeni bakış açılarını yaygınlaştırmak.Bu hafta AB'nin ABD merkezli sosyal medya şirketleriyle veri paylaşmayı kesme adımıyla başlıyoruz. Veri akışı, sosyal medya şirketlerinin güç kaynağı. Zaten bu nedenle kişisel veriler kullanıcılara ait olamıyor. Kırılım Çağı olarak bunun yaratabileceği toplumsal sonuçları inceliyor, değişmesi için neler gerektiğini irdeliyoruz. Ve soruyoruz: AB'nin davranış verisini paylaşmayı kesmesi ne anlama geliyor ve neye sebep olabilir?Keyifli okumalar,<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/ceren.zeytinoglu/?hl=en" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ceren</a>

☎️ Çözüm eski zamanlara dönmek değil.

AB Algoritmik Gözetime Dur Diyebilir mi?

Bu hafta,🛣️ &nbsp;Rusya’nın Metaya açtığı davadan,🖼️ &nbsp;Cogent’in Rusya’dan çekilmesinden ve&nbsp;🎯 &nbsp;Başlangıç Noktası Akademi’nin açılış etkinliğinden bahsediyoruz.&nbsp; Selamlar, okuyucu!Teknolojiyle ilgili en büyük sorunlardan biri ne diye sorsanız, “büyüme” derdik. Artık bildiğimiz üzere 1970’lerden beri teknoloji üretiminin maliyetinin hızla düşmesiyle yazılım ve kompütasyon gücü üstel büyüdü. Üstel büyüme, en basit anlamıyla, linear büyümenin aksine, mevcut büyüme hızının katlanarak artmasıdır. Amazon’un son 10 yıldır R&amp;D bütçesini her sene %44 arttırması ve son 2 senedir ABD Ulusal Sağlık Kurumu'ndan daha büyük araştırma bütçesinin olması, üstel büyümeye bir örnektir.Bilgisayar işletim sistemlerinin maliyetinin katlanarak azalması, bu alanda yapılan araştırmaların katlanarak artmasının önünü açtı. Değişim hızının bu ölçekte artması “üstel boşluk” denilen bir sosyolojik problemin de ortaya çıkmasına neden oldu. Üstel boşluk, insanlığın üstel fonksiyonu anlama zorluğundan gelir. Üstel büyümenin getirdiği adaptasyon gerekliliğini karşılayamayan insanlık çoğu zaman üstel boşluğa düşer ve kullandığı teknolojilerin hayatına etkisini anlayamaz.&nbsp;Günümüzün yaşayan en önemli teknoloji düşünürlerinden <a fr-original-style="" href="https://www.resilience.org/stories/2013-09-15/albert-bartlett-on-message-about-exponential-growth-to-the-end/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Albert Bartlett</a> “The Limits of Growth” kitabında kaleme aldığı gibi üstel büyüme modellerinde kaynak kullanımı sürdürülebilir olmayacak ve insanlığı kıtlığa ve darboğaza sürükleyecektir. Barlett'in üstel büyüme kritiği, iklim krizini açıklamak için de kullanılan bir teoridir.Teknolojinin ancak üstel büyüyerek ayakta kalabilen bir sektör olarak algılanması, teknolojik ürünlerin zararlarını engellemeye zorlaştırmaktadır. Amazon’un CTO’su Werner Vogels’a niye her sene öncekinden %40 daha fazla R&amp;D’ye yatırım yaptıkları sorulduğundan şöyle cevap vermiştir: “Böyle yapmasak çok eminim ki 5 sene içerisinden işsiz kalırız.”Dünya bu kadar hızlı değişmeye, teknolojilerin her sene kendisini eskitmeye gerek var mı? Haftanın sorusu bu.&nbsp;

🛣️ Rusya'nın Metaya açtığı dava, 🖼️  Cogent'in Rusya'dan çekilmesi, 🎯Başlangıç Noktası Akademi’nin açılış etkinliği

Kırılım Çağı Programı Başlıyor🚀

Bu hafta,🛣️ &nbsp;Elektrikli araçlar için değiştirilebilir pil teknolojisinden,🖼️ &nbsp;Telegram’ın Ukrayna direnişi için öneminden ve🎯 &nbsp;Ankara’nın elektrikli araç şarjı atılımından bahsediyoruz.&nbsp;Cambridge’den selamlar!Bu hafta Singularity Üniversitesi’nin teknoloji kurslarında bir ifadeye denk geldik: “Teknoloji kişisel gelişim için tek güçlü araç olmasının yanı sıra özünde tamamen nötrdür.”Bizce bu teknolojiyi anlayış biçimimizle ilgili en büyük sorunlardan biri. Çoğu zaman teknolojik altyapı ve araçların aynı bizim gibi insanlar tarafından geliştirildiğini bu yüzden aynı bizim sahip olduğumuz gibi görüş ve önyargılara sahip olduğunu unutuyoruz.İnsanların teknolojiyle nasıl ilişki kurdukları üzerine daha derinlemesine düşünmemiz gerekiyor. Teknoloji insanlıktan bağımsız bir konsept olmadığı gibi, onu üreten insanların inançları ve güç ilişkilerini de taşıyor.&nbsp;Yani eski Google yöneticisi Eric Schmidt'in ünlü sözü “teknoloji insanlardan daha güvenilir çünkü fikirleri yok” sözüne katılmıyoruz. Zaten öyle olsaydı, akıllı telefonlarımız erkek eline göre tasarlanmaz ve çoğu ilaç Afrikalılar ve Asyalılarda Beyaz Amerikalılarda olduğu kadar etkili olurdu.&nbsp;Yani teknoloji geliştirmek, tamamen rasyonel bir süreç değil. İlk önce bunu anlamamız gerekiyor. Daha sonra teknoloji geliştirenlerin toplumsal dokuyu ne kadar değiştirme gücüne sahip olduklarını anlamamız gerekiyor. Ve son olarak da tüm bunları göz önünde bulundurarak kanunlarımızı ve normal bulduğumuz durumları değerlendirmemiz gerekiyor. Ne dersiniz?

🛣️  Elektrikli araçlar için değiştirilebilir pil teknolojisi, 🖼️  Telegram’ın Ukrayna direnişi için önemi, 🎯  Ankara’nın elektrikli araç şarjı atılımı

❗️ Teknoloji nötr değildir ❗️

Bu hafta,🛣️ &nbsp;Ukrayna Hükümetine Kripto Para Bağışından,🖼️ &nbsp;Conti ve Anonymous Konumlanmasından,🎯 SpaceX’in Telekom Sektörüne Etkisinden bahsediyoruz.Selamlar!Web 1,2,3… Bu kavramların temelinde yatan değişim aslında hiyerarşilerden ağlara geçiş. Web 1, Tim Berners Lee’nin bulduğu bildiğimiz katıksız internet. Burada hiyerarşik yapılar halen var, çünkü world wide web herkese açık değil. İlk askeri birlikler, sonra politik iletişimler bu sistemde konumlanıyor.Web 2, nodlar vari ve onların etrafında ağlar kurulan platform yapıları. Facebook ve Google bunun en iyi örnekleri. 2000’lerin başında kurulan bu yapılarında asıl gelir kaynağı, fiyatlandırılamayan veri akışları. Facebook ve Google, web 2’de kurdukları algoritmik hegemonya ile en çeşitli veriden yararlanabilecekleri iş modellerini oturttular.Şimdi ise web 3 dönemine giriyoruz. Nodlar, blok zincir teknolojisinin altyapısı ile, ağlardaki önemi kayboluyor. Merkeziyetsiz yapılar ortaya çıkıyor, herkesin dilinde olan DAO’lara ulaşıyoruz.&nbsp;Blokzincirin alameti farikası DAO’lar (decentralized autonomous organizations). Dolayısıyla bu konuda yeni yöntemler geliştiriliyor. Kanada’nın <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=XW0QZmtbjvs" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Vitalik Buterin,</a> ethereumun kurucusu, bu alanda çalışan en verimli teknolojistlerden biri. Radarınıza almanızı öneririz.&nbsp;Bu hafta okuyabildiğimiz tek şey Rusya’nın işgaliydi. Aşağıda okuyacağınız fikir yazıları ise Rusya ve Ukranya’nın siber dünyada süren savaşı üzerine olacak.&nbsp;

🛣️  Ukrayna Hükümetine Kripto Para Bağışından, 🖼️  Conti ve Anonymous Konumlanmasından, 🎯 SpaceX’in Telekom Sektörüne Etkisi

Ukrayna ve Rusya’nın Siber Dünyada Süren Savaşı

Bu hafta,🛣️ &nbsp;Metaverse'teki ilk düğünden,🖼️ &nbsp;Pentland’ın sosyofizik açılımından,🎯 Tripledot'un yatırım almasından bahsediyoruz. Selam, okuyucu!Bu aralar “ağ etkisi” üzerine düşünüyoruz. Ağ etkisi, en basit anlamıyla, ağlardaki benzer noktaların birbirinin gücünü arttırması anlamına geliyor. Teknoloji yazarları, Meta’nın sosyal medya şirketleri arasındaki başarısını ağ etkisinin yapısal gücüne bağlıyor. Fakat daha yakından bakıldığında resim farklı görünüyor.Meta’nın asıl gücü, gençlerin ve genç yetişkinlerin ağ etkisinden çarpık etkilenmelerinden kaynaklanıyor. Facebook'un pazarlama direktörü Michelle Klein’in açıklamalarına göre yetişkinler telefonları günde 30 kez kontrol ederken bu sayı mileniyallarda 157’yi buluyor. Meta’nın ağ etkisini en fazla hisseden yaş grubu ise “yetişmekte olan yetişkinler”.&nbsp;İnsan hayatının uzamasıyla beraber psikologlar, 18 ve 30 yaş arasındaki kişileri bu kategori altında değerlendiriyorlar. Bir yirminci yüzyıl olgusu olan yetişmekte olan yetişkinler, dijital sosyal ağların yöneticileri için de oldukça önemli bir yaş grubu. Bireysel olarak “diğerlerinden” farklılaşmanın yaşandığı ve dünya görüşünün şekillendiği bu yaş aralığındaki kişiler sosyal medyada en fazla bağlantı kuranlar. Pew Research’ün 2018 araştırmasına göre 18-29 yaş arası kişilerin %40’ı “neredeyse her an” çevrimiçi durumdalar. Ancak bu oran 30-49 yaş arasında &nbsp;%36’ya düşüyor.Dijital sosyal ağlarda kurulan bağlar, 18-29 yaş arası yetişmekte olan yetişkinlerin kimliklerini oluştururken her zaman “diğerlerini” incelemelerini ve kendilerini “diğerlerine” göre tanımlamalarıyla sonuçlanıyor. Bu da herkesin birbirine benzemesi, aynı spor ayakkabıyı alması ve “birbirinden biraz farklı aynılar” kalabalığının oluşmasının önünü açıyor.18-29 yaş arası kendilerini en hür ve orjinal şekilde oluşturmayı başaranların da bu dijital sosyal ağlar dışında kendilerine mevcudiyetler ve uğraşlar bulanlar oluyor. Deneysel çalışmalara, özgür düşünmeye ve insani gözlemlere yer açan, her şeyi verileştiren teknolojilerin giremediği kişisel mabetler oluşturan 18-29 yaş arası bireylerin farkı ise ortaya koydukları işlerin orjinalliğinden belli oluyor.&nbsp;

Fayda İçin Teknoloji

🪜🍎 Yetişmekte olan Yetişkinler 

Bu hafta,🛣️ &nbsp;Metaverse evreninde cinsel taciz,🖼️ &nbsp;Fikri hürriyeti direkt sınırlayan iki algoritmadan,&nbsp;🎯 Yemeksepeti'nin veri ihlalinden bahsediyoruz. Selamlar!Bu hafta açıklanan verilere göre Meta’nın net kârı bir önceki yıla göre <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2022/02/02/technology/meta-facebook-earnings-metaverse.html?campaign_id=51&emc=edit_mbe_20220203&instance_id=52038&nl=morning-briefing%3A-europe-edition&regi_id=76796059&segment_id=81512&te=1&user_id=1f2db5869e5edc962db3f3ef9d790809" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">%8 azalarak</a> 10 milyar dolar oldu. Meta, bir süre önce Metaverse’e 10 milyar dolar yatıracağını açıklamıştı. Meta ayrıca Apple’in gizlilik kurallarını sıkılaştırması ile 10 milyar dolar reklam geliri kaybettiğini de açıkladı.&nbsp;Her şeyin 10 milyar dolar olduğu bu hikaye ne anlatıyor? Durum şu:Meta, metaverse’ü sosyal ağların geleceği olarak görüyor. Hepimiz Oculus gözlüklerimizi takıp markaların showlarını oradaymış gibi izleyebilecekmişiz. Ama bu yolda düşünüldüğü kadar hızlı ilerlenmiyor. Ortalama kullanıcı metarverse meraklısı değil. Üstelik metaverse mevcudiyeti kullanıcı için hala çok maaliyetli.&nbsp;Metaverse’ün hızlı yükselmesi için gerekli olan tek şey, daha çok veri daha iyi hedefleme. Burada Apple’in gelecek yıl aldığı karar Meta için büyük sorun oluşturuyor. Apple Nisan 2021’de canlıya aldığı <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2021/04/26/technology/personaltech/apple-app-tracking-transparency.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">iOS 14.5</a> ile iPhonelardan dijital davranış verisi toplanmasını daha zor yapıyor. Bu o kadar büyük bir olay ki, sadece bu mobil işletim sistemi değişimi Meta’nın reklam gelirinin 10 milyar dolar düşmesine sebep oluyor.Yani Apple, metaverse’ ün hızlı yükselişi için gerekli olan veri akışının iPhonelardan gelmesini engelliyor. Bu durumda tamamen veri kârı üzerinden çarkı döndüren Meta, iş modelini değiştirip kullanıcılarına para karşılığı hizmet vermeye ve gizlilik kurallarına uymaya başlar mı?

Fayda İçin Teknoloji 

 🪜Apple Oyunun Kuralını Değiştirebilir Mi?

Bu hafta,🛣️ &nbsp;Washington'daki elektrikli araç planlarından,🖼️ &nbsp;Blokzincir teknolojisinin demokrasiye hediyesi Voatz girişiminden,🎯 Atlassian'ın Türk girişimi OpsGenie'yi satın almasından bahsediyoruz. Selamlar!Bu hafta sanal arazi alımlarındaki patlama <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2021/11/30/business/metaverse-real-estate.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">(virtual land boom)</a> üzerine okuduk. Her şey Decentraland’de 116 parsellik alanın $2.4 milyona satıldığı haberini görmemiz ile başladı. Decentraland’in toplam 90 bin parsellik bir dünya olduğu ve her parselin 15 metreye 15 metre olduğu bilgisini öğrendiğimizde bu rakamın ne kadar yüksek olduğunu da farketmiş olduk.&nbsp;Fayda odaklı konuya baktığımızda Decentraland’in yükselişinde hiçbir zarar göremiyoruz. Kurucusu Ari Meillich’in <a fr-original-style="" href="https://nwn.blogs.com/nwn/2021/12/decentraland-blockchain-metaverse-user-revenue-stats.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ifadelerine göre</a> Decentraland’in toplamda 300 bin aktif kullanıcısı var ve 18 bin kişi her gün bu sanal dünyayı ziyaret ediyor. Bu kitlenin neredeyse tamamının 18-35 yaş arası gençler olduğu düşünüldüğünde, tarihte ilk defa gençler bir yatırım alanına erken girebiliyor diyebiliriz.&nbsp;Bu hafta MIT’deki blokzincir dersinde profesör Abel Sanchez de bu düşüncemizi destekler bir şey söyledi: “Çoğumuzun ailesi yatırım olarak sadece ev almayı düşünebilirdi. Ama şu anda karantinada $500 biriktiren üniversite öğrencisi de yatırımdan bahsediyor. Blokzincir tabanlı sanal dünyanın gücü budur” dedi.Psikologları dinliyoruz, metaverse’ün çocukların bilişsel gelişimine olan zararlarının farkındayız. Bu nedenle sanal dünyaların kontrollü büyümesi ve kullanılması taraftarıyız. Ama teknoloji dünyası bu “kontrol” olayını pek sevmiyor galiba. Dünyamızı değiştiren her türlü buluşun kontrolsüz ve sınırsız inovasyonla geldiğini düşünüyor “teknoloji yaratıcıları”. Hakılar mı? Yazın bize.&nbsp;

🪜💭 Blokzincir Korumalı Seçimler, Yakında.

Teknoloji hakkında yayımlanmış makaleler ve yayınlar

Teknoloji

Sosyal farkındalık hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

Sosyal Farkındalık

Politika hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

Politika

Kırılım Çağı #3

Sağlıklı bir robot-insan ilişkisi nasıl olmalı?

Kırılım Çağı #2

Akıllı şehir kavramı IBM&nbsp;tarafından <a fr-original-style="" href="https://www.ibm.com/blogs/cloud-computing/2017/02/17/smarter-cities-challenge-improvements/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bulunmuş</a>. 2008 küresel ekonomik krizinden sonra IBM, <a fr-original-style="" href="https://www.ibm.com/ibm/history/ibm100/us/en/icons/smarterplanet/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Smarter Planet Initiative&nbsp;</a>projesi kapsamında “akıllı şehirler” kavramını ortaya atıyor. 2009 yılından itibaren de akıllı şehir kavramı, çoğu IBM’in müşterisi olan devletler tarafından sıkça kullanılmaya başlıyor.Akıllı şehirler, veri ekonomisinin yükselmesiyle paralel olarak popülerleşiyor. Devletlerin şehirlerin altyapısındaki teknolojilerin verisine sahip olma ve ondan fayda yaratma isteğine çok iyi cevap veriyor. Zaten şu an başarılı olan akıllı şehir projelerine şöyle bir bakıldığında, büyük bir çoğunluğunun otoriter rejimler altında icra edildiğini görecekseniz. Şehirler akıllı oldukça ürettikleri veri artıyor, böylece devletler daha da akıllı olup kontrol güçlerini arttırıyor.Elbette, akıllı şehir kavramının bir sürü kökeni var. Fransalı mimar La Corbuiser’in 1930’larda ortaya attığı ville radieuse&nbsp;(parlak şehir) fikri, şehirlerin insan vücudunun şekli baz alarak, baş, omurga, eller ve bacakları oluşturacak sokak planlamasıyla düzenlenmesi gerektiğini savunuyordu. Bu fikir hiçbir zaman tam uygulanamadı. ABD'de&nbsp;şehirlerin güzelleşmesinin kamusal fayda sağlayacağı ve hayat kalitesini arttıracağı düşüncesine dayanan city beatiful (güzel şehir) fikri ortaya çıktı. Bu nedenle 20.yy başında ABD şehirlerinde parkların, meydanların ve “recreational spaces” dedikleri yeşil düzlüklerin arttığı görülür. Son zamanlarda ise 15-dakikalık şehir kavramı küresel ölçekte ilgi çekti. Okul, iş, alışveriş ve parkların 15 dakikalık yürüme veya bisiklet mesafesinde olması gerektiği kentsel planlama yaklaşımı Paris, Madrid, Milan, Ottawa ve Seattle’da uygulanmaya çalışıyor.&nbsp;Aslında her jenerasyon kendi kentsel hayalini yaratıyor. Akıllı şehirler de içinde bulunduğumuz Kırılım Çağı’nın bir getirisi. Her şeyin verileştirilerek kontrol edilebildiği o postmodern hayalin bir çıktısı. Projeler işte tam da bu yüzden başarısızlığa uğruyor.İki örnek üzerinde duracağız. İlki Toronto’nun&nbsp;Sidewalk Lab ile yürüttüğü Quayside&nbsp;projesinin iptal edilmesi. İkincisi de Kenya’nın Konza&nbsp;City projesinin bekleneni gerçekleştiremeyerek yatırım eksiği ile rafa kalkması.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Toronto ile başlayalım.&nbsp;</h3>Kanada’nın öncü emlak projesi Waterfront Toronto, Ekim 2017’de Alphabet’in kentsel inovasyon şirketi Sidewalk Labs ile Toronto’nun göl kenarı mahallesi Quayside’ı&nbsp;akıllı mahalle hâline getirmek için anlaştıklarını açıkladı.Yaklaşık 80 km²’lik devasa bir alanda 5 bin insanlık bir mahalle olması planlanan Quayside&nbsp;projesinin GSYİH'si yüksek olan diğer ülkelerin şehirleri için yeni bir kavramsal model oluşturması bekleniyordu. Çin’deki (Wuhan) ve Birleşik Arap Emirlikleri'ndeki (Masdar City) sensörlerle kaplı akıllı şehirlerin demokratik ülkelerde de gerçek olabileceğini kanıtlayacaktı.Sidewalks’ın son model teknolojilerle kent hayatını “optimize” eden çözümleri, şehir deneyimini iyileştirecekti. Robot taksiler, ısıtmalı kaldırımlar, otonom çöp toplatıcılar ve parktaki banktan yaya yoluna kadar her şeyin verisini toplayabilen dijital katmanlar fikri, tekno-optimistler&nbsp;için bir rüya demekti.Fakat Quayside&nbsp;projesi ilk günlerinden itibaren Torontoluların büyük tepkisi ile karşılaştı. Projenin başlamasından bir sene sonra, Ekim 2018’de danışmanlarından biri olan Dr. Ann Cavoukian’ın istifa etmesi, ve <a fr-original-style="" href="https://betakit.com/ann-cavoukian-still-has-problems-with-sidewalk-labs-approach-to-data-with-quayside/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">neden olarak</a> veri gizliliği konusunda Sidewalk ile “taban tabana” zıt olduğunu söylemesi projenin geleceğini belirsizliğe sürükledi.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/2/1673344820614.png" width="550" height="277" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.99" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Aslında Torontolular, Dr. Cavoukian ile aynı nedenlerden dolayı Quayside&nbsp;projesine <a fr-original-style="" href="https://www.technologyreview.com/2022/06/29/1054005/toronto-kill-the-smart-city/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ısınamadılar</a>. Kanada’da özel şirketlerin kamusal alanları kontrol etmesi ve kontrolsüz bir şekilde veri toplamasına karşı ABD'ye oranla daha büyük bir antipati var. Bunun bir sebebi Kanada’nın sosyal haklar konusunda daha köklü bir geçmişe sahip olması, diğer bir sebebi de Kanada’nın yapay zeka etiği alanında son derece dikkatli ve detaycı olması.Öyle ki Kanada’nın Quayside&nbsp;projesinin onaylanmasından 10 gün sonra yürürlüğe soktuğu yapay zeka etiği beyannamesi “The Montreal Declaration for a Responsible Development of Artificial Intelligence”&nbsp;verinin nasıl toplandığı, kullanıldığı ve satıldığının transparan bir şekilde kullanıcı ile paylaşılması gereğini şart koşuyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/2/1673344820980.png" width="550" height="312" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.76" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bütün bunlardan sonra Sidewalk Labs Direktörü Daniel Doctoroff, pandeminin başlarında, pandemiyi neden göstererek $900 milyonluk Quayside&nbsp;projesine devam etmeyeceklerini <a fr-original-style="" href="https://medium.com/sidewalk-talk/why-were-no-longer-pursuing-the-quayside-project-and-what-s-next-for-sidewalk-labs-9a61de3fee3a" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıklıyor</a>.Pandemi sürecinde Waterfront Toronto yeni bir vizyon ve paydaş arıyor. Geçen haftalarda Quayside 2.0 projesinin detayları açıklandı. Quayside’ı son model akıllı bir şehir yapmaktansa bol yeşillikli, (sensörsüz) yaya yollu tatlı bir mahalleye çevirmeye karar verdiklerini açıklayan Waterfront Toronto’nun bu kararı son yıllarda teknolojiye olan yaklaşımın bir izdüşümü olarak değerlendirilebilir.Steve Jobs’un iPhone’u tanıttığı 2007-2016 yılları arası dönemi bir tekno-optimizm dönemi olarak tanımlarsak, 2016 sonrasında teknolojinin zararlarını yavaş yavaş farkında vardığımız ve “kontrol edilmesinin” önemini anladığımız teknoloji şüpheciliği dönemi olabilir. Quayside&nbsp;projesi de bu devir değişimlerinin mükemmel bir örneği olarak değerlendirilebilir.Gelelim diğer örneğe, Kenya’nın Konza City projesi.IBM’in akıllı şehirler kavramını ortaya atmasından bir sene sonra 2008 yılında, çölün ortasında “Silicon Savannah”&nbsp;diye tabir edilen Konza City projesi başlıyor. Afrika’nın en planlı şehri olacağı iddia edilen Konza City kıtanın ilk akıllı şehir kurma teşebbüsü. Daha sonra, Nijerya Eko Atlantic City, Ghana Hope City, Ruanda Kigali Innovation City ve Senegal&nbsp;Akon City ile Kenya’nın vizyonunu takip etti.Konza City projesi ilk başladığında, 100 bin kişiye iş imkânı sağlaması ve Kenya ekonomisinde yılda 1 milyar dolar gelir getirmesi bekleniyordu. İlk etapta projeyle 150 tane uluslarası şirketin ilgilendiği biliniyor. Bu şirketlerin aralarında Hindistan'dan Shapoorji Pallonji Grubu, Samsung, Research In Motion, Google, Craft Silicon ve Telemax Technology Corporation gibi alanında öncü kurumlar da bulunuyor.Fakat bir süre sonra evdeki hesabın çarşıya uymayacağı ve&nbsp;Konza City’nin hayallerinin gerçekleşmeyeceği belli oluyor. Kenyalı ekonomist Kwame Owino'ya göre başarısızlığın temel nedeni, planlamadaki büyük açıklar. Kenyalı gazeteci Parselelo Kantai ise sorunun McKinsey ve IBM gibi uluslarası şirketlerin Afrika kıtasına yukarıdan inme “vizyonlar” satarak kâr elde etmeye çalışmaları ama altını dolduramamaları olduğunu söylüyor. Kenyalı Alecis Teyie’ye göre ise küresel danışmanlık şirketlerinin “strateji” ve “vizyon” kisvesi altında uzun planlama dökümanları sattığını ama asıl uygulama evresi ile katiyen ilgilenmediklerini söylüyor. Afrika’da da McKinsey’in strateji dokümanında yazanı harfi harfine uygulayacak altyapı olmadığı için Konza&nbsp;projesinin başarısız olduğunu anlatıyor.Yani&nbsp;Konza City’nin&nbsp;başarısızlık nedeni Quayside&nbsp;ile oldukça benzer. İki tamamen farklı coğrafya, kültür ve ekonominin ürünü olsa da Quayside&nbsp;ve Konza City örneklerinin birbirinden öğreneceği çok şey var.İlk olarak, <a fr-original-style="" href="https://www.technologyrecord.com/Article/microsoft-is-securing-the-future-of-smart-cities-126094" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir şehri akıllı yapmak</a> ile sıfırdan akıllı şehir kurmak birbirinden farklılar. Bir şehri akıllı yapmak, o şehrin teknolojilerinden, girişimlerinden ve altyapılarından yararlanarak optimize dijital çözümler sunmak demek. Bence buna iyi bir örnek İstanbul’daki elektrikli scooter&nbsp;atılımı olabilir.Fakat akıllı bir şehri sıfırdan kurmak, genelde o şehri iyi tanımayan uluslararası kurumların büyük vizyonlarına ve iddialı beklentilerine ortak olmak demek. Quayside’ın&nbsp;Sidewalk Labs ile ortaklığı yürümediği gibi sonunda Konza City’de&nbsp;McKinsey ile yolları ayırıyor. Yani şu ana kadarki akıllı şehir projelerinden çıkarılacak bir ders varsa o da; şehirleri yerel bilgi ve deneyimle akıllılaştıralım. Şehirler biraz da analog ve dağınık güzel.

Yapay zekayı diğer tüm kırılım teknolojilerinden ayıran şey aslında çok basit, kendi kendini geliştirebilme özelliği. Makina öğrenmesi tekniği sayesinde yapay zeka sistemleri dışarıdan bir müdahale olmadan büyük veri setlerinde bir takım örüntüler teşhis ederek anlam çıkartabiliyor. Makina öğrenmesi, insan öğrenmesinden oldukça farklı bir yol izliyor. İnsanlar arasında öğrenme çoğu zaman son derece spiritüel bir aktivite. Öğrenme sürecinde, neyi öğrenmeye daha yatkın olduğunuz, veya neyi öğrenmeyi tercih ettiğiniz, neyi öğrenmemeyi tercih ettiğimiz, sürecin gidişatını temelden etkiliyor.Makina öğrenmesine bağlı yapay zeka sistemlerinde ise böyle bir sağduyu elementi yok. Sadece büyük veri setlerinde görülen örüntüler ve bunlara bağlı çıkarılan anlamlar var. Zaten tam olarak bu nedenle yapay zeka sistemleri toplumların en derin yaralarını ekranlarda önümüzde sunmaya devam ediyor. 2016’da Microsoft’un ırkçı yapay zeka sohbet robotu “Tay” hakkında çıkan <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/2016/3/24/11297050/tay-microsoft-chatbot-racist" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">haberleri</a> hatırlarsınız. Tay kısa bir sürede, çektiği veri setlerindeki tüm ırkçı, ayrımcı, kadın düşmanı ve agresif doneleri işleyerek korkunç bir dille iletişim kurmaya başlayıp Microsoft tarafından piyasadan çekildi. Son günlerde en fazla konuşulan yapay zeka botu da ChatGPT. Elon Musk’ın kurduğu OpenAI vakfının bir ürünü olan ChatGPT, bazı sorulara verdiği kısıtlı ve tek taraflı cevaplarla eleştirileri üzerine çekti. Bu iki örnek de gösteriyor ki yapay zeka tabanlı chatbotların insan hamlesiyle düzenlenmesi ve geliştirilmesi gerekiyor. Sadece sonsuz veri ile beslenen ve geliştirilen yapay zekalar başarılı olmuyor.&nbsp;Tay’dan sonra neredeyse tüm “Big Five” teknoloji şirketleri yapay zekanın etik bir şekilde geliştirilmesi için “Sorumluluk Sahibi Yapay Zeka”&nbsp;departmanları açtılar. Bu departmanların hedefi büyük veri setlerindeki yanlış eğilimleri önceden keşfedip mümkün olduğunca gidermek, modellerin daha kapsayıcı bir şekilde kurulmasını sağlamak ve yapay zekanın toplumsal yaraları derinleştirmesini önlemekti. Son altı yılda yüzlerce sosyal bilimler mezunu, teknoloji şirketlerinde yapay zeka etiği uzmanı, yapay zeka araştırmacısı ve sorumlu yapay zeka uzmanı gibi pozisyonlarda işe girdi.&nbsp;Eş zamanlı olarak, yapay zeka etiği üzerine çalışan uluslararası düşünce kuruluşları da artmaya başladı. Boston merkezli Center for AI and Digital Policy, Kanada’daki&nbsp;Montreal AI Ethics Institute,&nbsp;Kaliforniya’daki Center for Humane Technology&nbsp;gibi kuruluşlar, kamuoyunun dikkatini yapay zekanın etik kullanımıyla ilgili sorulara ve çözümlere çekmeye başladı. Bu düşünce kuruluşlarının sürekli çabaları teknoloji etiği konusunda kamuoyunu bilinçlendirmeye ve tartışmanın yönünü “insan boyutuna” çevirmeye yaradı. Avrupa zaten GDPR ile açtığı yola Dijital Piyasalar Yasası ve Dijital Hizmetler Yasası ile devam ediyor ve kendi vatandaşlarını büyük teknoloji şirketlerinin fütursuz güçlerinden ve etkilerinden korumaya çalışıyor.Avrupa Komisyonu&nbsp;ve teknoloji etiğine yoğunlaşan düşünce kuruluşlarının çalışmaları yapay zeka etiğini yeni bir iş kolu olarak güçlendiriyor. Fakat bu, zorlukların olmadığı anlamına gelmiyor. Şu anda yapay zeka etiği alanında prensiplerden pratiğe geçiş yapılan bir dönemdeyiz. Bu, hâlâ teknoloji şirketlerinin tam önceliği değil çünkü ekstra gelir getirmediği gibi fütursuz büyümeye ket vuruyor. Ama Avrupa Komisyonu gibi regülatif kurumların bu konuya ilgi göstermesi ve yaptırımları arttıkça şirketlerin bu alana daha fazla önem vermesi beklenebilir.Aslında tüm bu atılımların temelinde tek bir varsayım var. O da, yapay zekanın zaman ilerledikçe bir araçtan canlı bir organizmaya dönüşeceğine dair inanç. Ray Kurzweil’i&nbsp;duymuşsunuzdur, Singularity&nbsp;teorisinin yaratıcısı. 2005 yılında yayımlandığından beri dünyada yok satan “The Singularity is Near” kitabı, insan ve yapay zekanın nasıl birleşeceğini gerçek örneklerle anlatıyor. 2016 yılında Türkçeye çevrilen kitap, yapay zekanın fütüristik değerlendirmesi denildiğinde çoğu kişinin aklına gelen en popüler örnek. Kurzweil gibi, ama daha az popüler olan&nbsp;James Lovelock’un Gaia teorisine de değinmeden bu kısmı kapayamayacağız. Lovelock, insanlığın şu anda “Antropocene” döneminde olduğunu savunuyor. İnsan anlamına gelen antik yunanca kelime “anthropos”dan türetilen anthropocene, insan deneyimini, insan vücuduna ait olduğu modern zamanları anlatmak için kullanılıyor. Lovelock’a göre biz artık Novacene dönemine geçiyoruz. Novacene döneminde insan deneyimi, birbiriyle bağlantıda ilerleyen canlı organizmalar, bilgisayarlar ve doğal sistemlerin tamamını kapsayacak. Gaia teorisi denen bu görüşe göre, gelecekte teknolojik araçlar ve işletim sistemlerini evrilecek ve her şey insan makina iş birliği ile yürüyen canlı sistemlere dönüşecek.Ne düşündüğünüzü duyar gibiyiz. İnsanların tarihinin en önemli olayı belki de bu. Yapay zeka ve insanın beraber yaşamsal fonksiyonlarını sürdürdüğü bir gelecek artık çok da uzak da değil. İlk yapay zeka mekanizmalarından biri olan Enigma’nın&nbsp;yaratıcısı Alan Turing,&nbsp;makinaların zekasının 2000’e gelindiğinde insan zekasının geçeceğini öngörmüştü. Turning tam olarak haklı çıkmadı ama bu vizyonun geçerli olduğunu artık hepimiz biliyoruz.Durum böyle olunca, tabii yapay zeka etiği üzerine çalışan kişilerin de iş yaşantıları herkesten bir tık farklı oluyor. Çünkü onlar aslında büyük teknoloji şirketlerinin bu sonsuz gücü nasıl kullanmaları gerektiğine dair bir ahlaki çerçeve belirlemeye çalışıyorlar. Burada “ahlak” kelimesini özellikle seçtiğimizi belirtmek isteriz. Çünkü etik, “iyi bir yaşamın” parametreleriyle ilgilenirken, “ahlak” neyin doğru neyin yanlış olduğuna odaklanır. Yani etikten birkaç adım önce gelir. Yapay zeka çalışmaları konusunda şu an henüz evrensel ahlak anlayışımızı oturttuğumuzu söylemek zor. Bunu o büyük teknoloji şirketlerinin çalışanları, özellikle etik departmanındaki kişiler belirliyor. Big Five şirketlerinde çalışan kişilerin büyük bir sosyal etki gücü olduğunu anlıyoruz. Peki diğer güçleri? Meta’nın gelirlerinin yalnız %1’i çalışanlarının maaşlarına ayrılıyor. Ama Meta hepimizin çevrimiçi aktivitelerinden her gün para kazanıyor. Burada da bir dengesizlik yok mu?Geçen haftalarda&nbsp;MIT Technology Review’da yayımlanan <a fr-original-style="" href="https://www.technologyreview.com/2022/10/28/1062332/responsible-ai-has-a-burnout-problem/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir haber</a>, Twittter’ın “Makina Öğrenmesi Etiği, Transparanlık ve Hesap Verilebilirlik” departmanı başı Dr. Rumman Chowdhury örneği üzerinden, yapay zeka etiği üzerine çalışan kişilerin nasıl psikolojik zorluklar ve çıkmazlar yaşadıklarını ortaya koyuyor.&nbsp;Bu çok normal değil mi? Küresel erişim, kontrol ve güce erişmeye çalışan büyük teknoloji şirketlerinin yerel sorumluluklarını düşünmek bu kişilere kalıyor. MIT Technology Review’un&nbsp;mülakat yaptığı yapay zeka etiği çalışanları işlerinden tutkuyla, aciliyet duygusuyla ve çözümler üretmenin tatminiyle bahsederken, aynı zamanda misyonu yerine getirmenin ağırlığını da taşıdıklarını söylüyor.&nbsp;Yaptıkları işe büyük bir ihtiyaç olduğunu inandıkları için ara vermekten ve eksik iş ortaya koymaktan çok korktuklarını belirten çalışanlar, “bizim teknoloji şirketlerindeki sorumluluğumuz, bu ağlardaki insanları korumak” diyerek misyonlarını ortaya koyuyor.Yapay zeka etiğinin yeni yükselen bir alan olması, yapay zekanın ve sosyal medyanın verebileceği zararların daha görünür olmasına bağlanabilir. 2016-17 döneminde veri setlerindeki önyargıları gözler önüne seren&nbsp;Cambridge Analytica, ABD Başkanlık Seçimleri ve Brexit gibi krizlerden sonra teknoloji şirketleri iç kontrol mekanizmaları kurmak zorunda kaldı. Yapay zeka etiği hassasiyeti de bu krizlerden sonra kanun koyucular ve aktivistler tarafından kontrol edilmeye başlandı. 2017’den sonra teknoloji şirketleri Avrupa Komisyonu’nun kapsamlı antitröst kanunlarına tabi tutulmaya başlandı. Yapay zeka etiği çalışanlarının işe alımı da teknoloji şirketlerinin bu konudaki çalışmalarını ve hassasiyetlerini göstermek adına kurulan bir teşebbüs olarak algılanabilir.Yapay zeka etiği çalışanlarına gündelik işleri sorulduğunda büyük veri setlerini incelemek, son derece toksik içeriklerin üstünden geçmek ve ırkçılık, kadın düşmanlığı ve ayrımcılık gibi toplumsal olarak en derinleşmiş sorunları yapay zeka sistemlerinde düzeltmek olduğunu paylaşıyorlar. “Etik kararlar” verebilmeleri için de çoğu zaman istismar anlarını izlemeleri ve ırkçı saldırıları incelemeleri gerekiyor. Yukarıda Tay örneğinde bahsettiğimiz gibi yapay zeka sistemlerinin toplumdaki en kötü problemleri görünür kılan bir yapısı var.&nbsp;Yapay zeka etiği departmanlarının objektif karar vermeleri için “saldırgan” buldukları içeriklerin birden fazla kişinin onayından geçmesi gerekiyor. Bu nedenle artık mühendislerin değil sosyal bilimler çalışanlarının ağırlıklı olarak çalıştığı bir departman hâline geldiler. Eğer bir içerik veri setini kontrol eden kişilerin çoğu tarafından “saldırgan” veya “zararlı” olarak nitelendirilirse aksiyon alınıyor ve dijital sosyal ağlarda yayılması engelleniyor. Çocuk istismarı, Myanmar'daki iç savaştan görseller ve 6 Ocak saldırılarının içeriklerinin yayılımının engellenmesi bu aksiyonlara örnek olarak gösterilebilir.Joy Buolamwini’nin MIT Media Lab’daki&nbsp;çalışmalarına odaklanan&nbsp;Coded Bias belgeselinde de gördüğümüz gibi yüz tanıma sistemleri halen Afrika kökenli Amerikalıları gorillerle karıştırıyor. Buna ek olarak deepfake yazılımların rızası alınmayan kadınların pornolarını yarattığını da biliyoruz. Yani yapay zeka etiği üzerine çalışan kişilerin aynı zamanda toplumda şiddet gören gruplara yönelik de büyük bir sorumlulukları var. Çünkü şu anda yapay zeka sistemlerindeki taraflılıktan en fazla etkilenen gruplar kadınlar, marjinalize edilmiş gruplar, azınlıklar ve genel olarak beyaz erkek olmayan insanlar.&nbsp;Şirketler tabii ki de hızlı çözümlere gitmek ve sorunların dört madde ile açıklandığı sunumlarla ilerlemek istiyor. Fakat burada yapay zeka etiği çalışanları, sorunun derinine inmenin öneminden bahsediyor. Şu anda çoğu yapay zeka etiği çalışanının mühendis olduğunu ama aslında sosyal bilimler mezunlarının da bu alandaki katkılarının kıymetli olduğunu savunuyorlar.Geçen sene Google, yapay zeka etiği alanında çalışan araştırmacıların sayısını iki katına çıkarmayı hedeflediğini <a fr-original-style="" href="https://www.wsj.com/articles/google-plans-to-double-ai-ethics-research-staff-11620749048?mod=djemalertNEWS" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıkladı</a>. Aynı zamanda psikolojik destek mekanizmaları ve akıl sağlığı izinlerini de arttıracaklarını ekledi. Aynı şekilde Meta, çalışanlarına her yıl 25 terapi hediye ediyor.&nbsp;Yani tüm şirketlerde aslında yapay zeka etiği konularının önemine ve zorluğuna dair bir kabul var. Yapay zeka sistemleri insan vücuduyla birleşmeye başlayıp, sosyal ağlardaki sorunları daha da görünür kıldıkça, yapay zeka etiği üzerine çalışan daha fazla insana da ihtiyaç olacağını söylemek mümkün. O zaman belki de düşünmek lazım: sosyoloji, felsefe ve psikoloji okumaya karar vermiş üniversite öğrencilerine, bu yeni iş kolunu tanıtmakta ve onların bu alanlara da yönelmelerini sağlamakta bir fayda yok mu? Fakat yapay zeka etiği alanında çalışan kişilerin emeklerini daha hakkaniyetli bir şekilde ödüllendirmek iyi bir gelecek için önemli değil mi? Teknoloji şirketlerinin&nbsp;rock starları&nbsp;halen kodlamayı yapan mühendisler. Bunu değiştirmenin zamanı gelmedi mi?

Bilim kurgu yazarı ve biyokimyager Isaac Asimov’un&nbsp;1942’de yayımlanan “Üç Robot Yasası”nın üzerinden 80 yıl geçti. Bu süreçte robotların gücü ve görüntüsü de evrildi. En kuvvetli robotları bazen göremiyoruz, gördüğümüz robotlarla çok farklı iletişimlere girebiliyoruz. İnsan robot etkileşimi arttıkça insanın hemcinsleriyle olan ilişkisinin dokusu da değişti. Bu toplumda elbette büyük bir korku yaratıyor. “Robotlaşıyor muyuz?” sorusu herkesin kafasında dönmeye, uzmanların diline dolanmaya devam ediyor.&nbsp;Tam üç sene önce Rusya’da enteresan bir olay yaşandı. Show Robots şirketinin Boris adlı robotu Rusya’nın devlet kanalı Russia24’e çıktı ve sunucularla beraber dans etti. İzleyenlerin dikkatini ise sadece bir şey çekti, Boris dans ederken son derece “gereksiz hareket” yapıyordu ve yalpalıyordu. Mekanik hareketlerle davranması beklenen robotlardan farklıydı. Fikir özgürlüğü özlemi ile yanıp tutuşan Ruslar bu apolitik meseleye taktılar ve sonuç olarak Boris’in&nbsp;“kostüm giymiş bir insan” olduğunu açığa çıkardılar. Yani insana özel kararsız davranışlar, Boris kılığındaki kişisinin foyasını ortaya çıkarmıştı.Peki geldiğimiz noktada robotlardan beklenen insan gibi davranmaları mı yoksa insan üstü bir kararlılıkla çalışmaları mı?Geçtiğimiz 20 senede insan-robot etkileşimlerini inceleyen araştırmaların en önemli konularından biri robotların günlük hayatta nasıl kabul edildiği. Bireylerin robotlara ve sanal yardımcılara olan yaklaşımını en çok etkileyen faktörlerden biri&nbsp;kültürel arka plan&nbsp;ve robotların görünüşü.&nbsp;Bu iki değişkene bağlı olarak, robot-insan etkileşiminin kalitesi, kapsamı ve verimliliği artıyor.Örneğin, Ağustos 2022’de&nbsp;International Journal of Social Robotics’de yayımlanan <a fr-original-style="" href="https://www.researchgate.net/publication/363919853_A_Cross-Cultural_Comparison_on_Implicit_and_Explicit_Attitudes_Towards_Artificial_Agents" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir araştırmaya</a> göre insanların robotları olduklarından daha becerikli hayal etmeleri “beklenti farkını” ortaya çıkarıyor ve ilişkinin gerilmesine sebep oluyor. Eğer robot, insan benzeri bir görünüme sahip ise, onlardan insan benzeri davranışlar sergilemeleri ve farklı görevleri aynı anda yerine getirmeleri bekleniyor. Aynı araştırma yetişkinlerin insan benzeri robotları&nbsp;("humanoids") tercih ettiğini ve onlara makina-benzeri robotlardan daha iyi davrandığını kanıtlarken çocukların, humanoidleri&nbsp;agresif ve tehditkâr bulduğunu ve makina benzeri robotları daha arkadaş canlısı gördüğünü kanıtlıyor. Bunun nedeni makina-benzeri robotları çizgi filmlerde yer alan avatarlara benzetmeleri olabilir.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Robotlar ve sosyal kabul</h2>Robotların sosyal kabulü üzerine yapılan çoğu araştırma ya Japonya'dan denekler kullanıyor yada Japon kültürünü konu alıyor. Bunun en büyük nedeni, Japonya’nın sosyal robotlar piyasasındaki hâkimiyeti. Robotik Uluslararası Federasyonu’nun&nbsp; 2021’de yayımlanan raporuna göre Japonyalı üreticiler, küresel robot arzının %45’ini üretiyor.&nbsp;Robotlar Japon ekonomisinin büyük bir parçası olmasının yanı süre kültürel hayatının da tam ortasında. 2019 Tokyo seyahatimde, şehrin en önemli merkezlerinden Mori Müzesi’nin en üst katının tamamen yeni nesil sosyal robotların tanıtımına ayrıldığını hatırlıyorum. Çocuklarıyla gelen genç aileler, yeni ev robotlarını deneyerek hangilerini “edineceklerine” karar veriyordu. Ayrıca robotların Japonya medyasındaki takdimi de son derece olumluydu. Reklamlarda ve yarışma programlarında robotların ne kadar kahraman ve esaslı olduğunu ima eden ifadeler yer alıyordu. Tüm bunların üzerine Japonya’daki hâkim din olan Şintoizm’de objelerin ruhunun olduğuna dair inanç da robotların insanlarla bir olarak algılanmasını sağlıyor olabilir.Fakat Japonyalıların robotlara fazla derece maruz kalması, aynı zamanda toplumsal bir tepki doğmasına da neden oluyor. Robot teknolojisinin günlük hayatın içinde olması Japonyalıların robotların kötü yanlarını da deneyimlemeleri anlamına geliyor. Bu nedenle robotlara olumlu yaklaşsalar bile bazı görevlerin insanlar tarafından sürdürülmesine dair kemikleşmiş bir inanç var. Yani Japonya, Avrupa kültürlerine nazaran robotları günlük hayattaki mevcudiyetini kabullenmiş olsalar da, robotları yüksek etkiye sahip görevlerde görmek istemiyorlar.Biz de Japonyalılara katılıyoruz ve soruyoruz:&nbsp;günümüz robotları insanların icra ettiği yönetme, liderlik etme, etkileme ve tedavi etme fonksiyonlarına neden hazır değiller?Hikâyeyi biraz geri saralım ve Newton’un&nbsp;350 sene önce yayınladığı “Tabiat Felsefesinin Matematiksel Prensipleri” çalışmasını referans gösterelim. Newton’a göre madde ve enerji birbirinden ayrıdır ve birbirinin etki alanına girmez. Newton’un bu düşüncesi, zihin-beden ikiliğinin de temelini oluşturmuştur ve mental-fiziksel ayrımını kuvvetlendirmiştir.&nbsp;Günümüzün biyolojik modeli hâlâ Newton’un klasik madde ve enerji tanımları ve bedenin ruhtan ya da zihinden ayrı varlığını sürdürüyor olması üzerine kurulur. Bu modelin içinde hiçbir şey insanoğlunun karmaşık yapısını açıklamaya yeterli değil. Evrende gözlemleyen ve gözlemlenen; maddenin, enerjisinin ve titreşimlerin ilişkisini açıklamaya çalışan kuantum fiziği çalışmaları son 50 yıldır kabul görmeye başladı.&nbsp;Kimi zaman “Yeni Bilim”&nbsp;olarak da adlandırılan kuantum bazlı düşüncede, aynı alanı paylaşan, ki bu sadece fiziksel alan olmak zorunda değildir, her şey birbirini etkiler ve şekillendirir. Newton’un ayrılıkçı teorilerine dayanan “Klasik Bilim” ise insanlığı ve parçacıkları hâlâ tüm niyet ve amaçlarıyla makina olarak tanımlıyor. Robot geliştirmelerde de, klasik bilim temel alınıyor. Bu nedenle robotlara bulundukları ortamdaki titreşimleri ve enerjileri ölçümleyebilmelerini sağlayacak bir arayüz henüz yok.Oysa ki liderlik vasıflarının çoğunun temelinde, kitleleri anlamak ve yönlendirmek var. Anlamak çoğu zaman sadece metrik bazlı sürdürülemeyecek bir aktivite. Alandaki ufak titreşimleri ve duyguları hesaba katmak, doğru kararları vermek demek olabilir.Robotlar her gün sadece insanların yapabileceği işleri üstlenmeye başlıyorlar. Bu yalnızca gelir eşitsizliğinin derinleşmesi anlamına gelmiyor, aynı zamanda insanların dünyaya eskisi kadar katkı sağlayamaması da demek oluyor. Yani robotların kabiliyet kazanması, insanların daha az yaratıcı tatmin yaşamasına da neden olacak.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Humanoidler, siborglar, sormamız gereken sorular</h2>Oxford'lu iktisatçı Daniel Susskind, <a fr-original-style="" href="https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2015/07/world-without-work/395294/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The World Without Work</a>&nbsp;kitabında, robotların kabiliyetleri arttıkça insanların kabiliyetlerini kullandıkları alanların daralacağını ve çok fazla boş vakitleri olacağını savunuyor. Susskind, geleceğin toplumunun, ortaya çıkan boş vakitlerinde yeni işlere ya da yeni hobilere yöneleceklerini düşünüyor. Kitapta geleceğe dair oldukça ironik öngörüler var:&nbsp;bireysel toplumlarda robotlar günlük işleri yaparken kişiler boş vakitlerinde kendileriyle zaman geçirmeyi öğrenecekler.&nbsp;Şu anda yükselmekte olan meditasyon ve bütünsel sağlık gibi konuları bu trendin başlangıç noktası olarak görebilir miyiz?Robotlar her gün hayatımıza daha çok giriyor. Kimilerinin varlığını fark etmiyoruz. Şu anda bu yazıyı okumanızı sağlayan arayüzün arkasında çalışan bir robot var. Biz görmesek de onun bir algılama yetisi var ve programlanarak hareket edebiliyor. Müşteri hizmetlerini aradığınızda çoğu zaman bir robotla konuşuyorsunuz. Sizin kelimelerinizi algılayarak standart cevaplar verebiliyor. Fakat humanoids&nbsp;yani insan görünümlü robotların yükselmesi, yeni bir kırılım yaratacağa benziyor. Şu anda hâlâ “yeni ve enteresan” olan humanoidler&nbsp;gelecekte sokakta, iş yerinde ve evde aramızda olacak. Öte yandan, Neuralink&nbsp;gibi buluşlarda, insanlar biyolojik vücutlarına mekanik aygıtlar entegre ederek siborg&nbsp;("cyborg") olacak. Bugün doğan bir bebeğin hayatının bir noktasında siborg olacağını öngörmek için fütürist olmak gerekmiyor.Hâl böyleyken, humanoidler, siborglar ve insanların beraber yaşadığı bir evren gelecek 30 senede gerçekliğimiz olacak.&nbsp;Bu dünyada tüm bu varlıklar eşit mi olacak, yetki farklılıkları olacak mı? Bu soruların cevabı kültürleri arası farklılıklara göre mi verilmeli? Eğer böyleyse bu kadar sistemlerin küresel entegrasyonla çalıştığı bir gerçeklik sona mı erecek?&nbsp;Cevapları tam net olmasa bile doğru soruları sormak bizi geleceğe yakınlaştırabilir. Bu sorularla yaşamaya başlamanın şimdi tam zamanı.

Sağlıklı Bir Robot-İnsan İlişkisi Nasıl Olmalı?

Avrupa Birliği Adalet Divanı iki sene önce, 16 Temmuz 2020’de, AB ve ABD arası kişisel veri transferini kolaylaştıran “Privacy Shield” adlı regülatif düzeni <a fr-original-style="" href="https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2020-07/cp200091en.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">feshettiğini açıkladı.</a>&nbsp;2016’da yürürlüğe giren<a fr-original-style="" href="https://www.privacyshield.gov/welcome" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;Privacy Shield’e</a>&nbsp;göre Amerikalı şirketler, Avrupa Birliği vatandaşlarının kişisel verilerine kolayca ulaşabiliyordu. Privacy Shield'in yürürlüğe girdikten 4 sene sonra feshedilmesi, sosyal medya şirketinin küresel ölçekte davranış verisi toplayıp algoritmik gözetim gücünü arttırmasının engelledi.Privacy Shield’in fesih kararının, verinin en önemli olduğu pandemi döneminde alınması, AB’nin vatandaşlarının verisini koruma konusunda <a fr-original-style="" href="https://www.politico.eu/article/eu-us-strike-preliminary-deal-to-unlock-transatlantic-data-flows/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ne kadar ciddi olduğunu</a> gösterdi. Bu fesih aynı zamanda, Meta gibi günde 4 petabayt civarı veri toplayan sosyal medya şirketlerinin standart sözleşme maddelerine güvenerek veri transferine devam etmesini de zorlaştırmıştı. Ama tabii Meta’nın avukat ordusu, bu maddeler arasında sörf yapıp, işleri sürdürmeye devam etti.&nbsp;Fakat AB trans-Atlantik veri transferi&nbsp;konusunu rafa kaldırmadı. Temmuzun ilk haftasında İrlanda Veri Koruma Komisyonu’nun aldığı yeni karar Meta’nın, standart sözleşme maddelerine güvenerek trans-Atlantik veri transferini sürdürmesini imkânsız hâle getirdi. İrlanda bu hamle ile Meta’nın iki adımdan birini atmasını umuyor:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Veri ambarlarını İrlanda'ya taşıyarak yeni yatırım kanalları açmak,&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">&nbsp;Avrupalıların verisini Amerika'ya bedavaya aktarmayı keserek ABD’nin dijital hakimiyetini kırmayı hedefliyor.</li></ul>Amerikalı sosyal medya şirketlerinin dijital hakimiyeti AB’yi sadece ekonomik olarak tehdit etmiyor, aynı zamanda kültürel hegemonyanın da zeminini oluşturuyor. 2004-14 yılları arasında 199 ülkenin&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.chrisbail.net/post/manage-your-blog-from-your-live-site" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ilk 10 Google araması incelendiğinde,</a>&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://econsultancy.com/google-20th-birthday-search-trends/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">küresel kültürel trendlerin</a> olduğu gözüküyor. Trendler genellikler Amerika tarafında belirleniyor ve farklı ağlara yayılıyor. “Avrupa değerlerine”&nbsp;bağlılığı ile bilinen AB politikacıları ise ABD’nin dijital ağlar aracılığıyla yarattığı küresel hegemonyadan çoğunlukla rahatsızlar.&nbsp;Meta AB regülasyonlarının sertleşmesi durumunda Facebook ve Instagram’ın kıtada hizmet vermeyi durdurabileceğini söylüyor.&nbsp;Yani tam anlamıyla fişi çekip, dükkanı kapatıp gitmekle&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.politico.eu/article/europe-faces-facebook-blackout-instagram-meta-data-protection/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tehdit ediyor.</a>&nbsp;İki taraf da böyle bir şeyin asla gerçekleşmeyeceğini biliyor.Peki, Atlantik aşırı veri taşımayı zorlaştırmak neden bu kadar önemli? AB politikacıları sosyal medya platformlarının insan hayatı için önemini tam anlamıyla kavramış durumda. Sosyal medya platformlarının bireylerin kendilerini ve birbirlerini anlamak için en etkili araçlardan biri olduğunu biliyorlar.Veri gizliliği yasa tasarısı GDPR 2016’da kanunlaştığından beri Avrupa Birliği vatandaşlarını algoritmik gözetime karşı korumak istiyor. Algoritmik gözetim, veri hakimi şirketlerin insan davranışı kodlarını kapsamlı bir şekilde kavrayıp manipüle etmesi anlamında geliyor. Eğer İrlanda Veri Koruma Komisyonu’nun yasa tasarısı diğer üyeler tarafından desteklenirse AB veri mülkiyeti için yeni bir küresel standart oluşturabilir ve algoritmik gözetim kabiliyetlerini sınırlayabilir.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Algoritmik gözetim sistemleri ve hesaplamalı sosyal bilimler</h3>Algoritmik gözetim sistemlerinin hedefi, son model spor ayakkabı satmak da olabilir, oy vermeye teşvik etmek de olabilir, ALS hastalığı hakkında farkındalık arttırmak için başından aşağı soğuk su dökmeye özendirmek de olabilir. Önemli olan nokta, büyük veri setlerine hakim olan teknoloji şirketlerinin istedikleri sosyal davranışı tetiklemek için yeterli kaynağa sahip olmaları.Böyle anlatılınca son derece sevimsiz duyulan bu&nbsp;“algoritmik gözetim” meselesinin özünde “hesaplamalı sosyal bilimler” (computational social sciences)&nbsp;biliminin yükselişi yatıyor. 2000’lerin başından beri, özellikle Google’ın yükselmesi ile gelişen hesaplamalı sosyal bilimler disiplinin çalışanları, sosyal medya platformlarında randomize kontrollü deneyler yaparak arzu edilen insan davranışlarını arttırabiliyorlar. Yani 20 sene öncesine kadar büyük veri kaynakları ile çalışmadığı için&nbsp;“gerçek bir bilimci”&nbsp;sayılmayan sosyologlar, şu anda dijital sosyal ağlardan dakikalar içerisinde milyonlarca insan hakkında bilgi toplayıp deneyler yapma gücüne sahipler.Hesaplamalı sosyal bilimlerin gücünü gösteren en dramatik olaylardan biri 2016 Cambridge Analytica skandalı. Cambridge Analytica’nın sosyal bilimcileri, müşterileri olan Donald Trump’a, Facebook kullanıcı verilerini işleyip, kararsız seçmenleri Trump tarafında çekmek için niş kampanyalar düzenleyerek fayda sağlamıştı. Fakat bu, ilk defa Trump’ın seçim kampanyasında denenmedi. Obama’nın en yakın çevresinde yer alan Google eski CEO’su Eric Schmidt’in, 2008 Başkanlık Seçimlerinde&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.techtransparencyproject.org/articles/eric-schmidt-obamas-chief-corporate-ally" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">algoritmik analizleri</a> ve yönlendirmeleri bizzat yürüttüğü biliniyor.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye'de durum nasıl?</h3>Şu an Türkiye'de 69 milyon sosyal medya kullanıcısı ve 60 milyon seçmen var. Bu günden sonraki her seçimde tarafların en büyük silahlarından biri hesaplamalı sosyal bilimlerin sunduğu dijital imkanlar olacak. Bu “imkanları” en hızlı şekilde anlayıp fırsata dönüştüren tarafın büyük bir avantaja sahip olacağını söylemek mümkün.&nbsp;2016’dan beri ABD’de yükselmekte olan ve şu anda neredeyse tüm öncü üniversitelerde bölümü bulunan hesaplamalı sosyal bilimler dalının yüksek lisans programı şu anda Türkiye’de sadece&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://gsssh.ku.edu.tr/programlar/hesaplamali-sosyal-bilimler/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Koç Üniversitesi’nde</a> bulunuyor. Öte yandan, ders programı ve araştırma alanları incelendiğinde, hesaplamalı sosyal bilimlerin ağırlıklı alarak veri setlerinden anlam çıkarma ve büyük kurumlara daha fazla para kazandıracak becerilere odaklanıldığı görülebilir.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sosyal ağlar</h3>Teknolojistlerin sosyal bilimlerden öğrenebilecekleri tek pratik, insan davranışlarını anlayıp manipüle etmek değil. Sosyal bilim araştırmacılarının, dijital sosyal ağların nasıl daha kapsayıcı ve insani olabileceğine dair çalışmalara odaklanması büyük önem arz ediyor.Dijital sosyal ağlar günümüzde çoğu modern bireyin kimliğini oluşturduğu ve bilgi kaynaklarına ulaştığı en kapsamlı platform. 2016-2018 yılları arasında haberleri dijital sosyal ağlardan takip eden kişilerin sayısı, gazeteden takip edenleri geçti. 2018 yılına gelindiğinde, 18-29 yaş arası bireyler için&nbsp;dijital sosyal ağlar en popüler haber kanalı&nbsp;olmuştu. Dijital ağlar sadece bilgiye erişimimiz için en önemli kanal değil, aynı zamanda millenialların&nbsp;kimlik inşası için de büyük önem arz ediyor. Bunu sadece ışıltılı hayatların görünürlüğüne ve TikTok videolarının bağımlılık yaratan algoritmalarına bağlamak mantıklı değil.Şöyle açıklayalım, sosyolojik araştırmalar gösteriyor ki insanların en başarısız oldukları pratiklerden biri “dışarıdan nasıl göründüklerini”&nbsp;anlamak. İnsanlar bu konuda gerçekten beceriksizler çünkü farklı kimliklerinin başkaları tarafından nasıl algılandığını tam olarak kavrayamıyorlar. Sosyal medyanın çekiciliği de burada başlıyor. Sosyal medya bize kendimizin farklı versiyonlarını sunmak, tepkileri ölçmek ve kimliklerimizi beğenilere göre ayarlamak için mükemmel bir araç sunuyor.Bu nedenle sosyal medyayı boykot etmek algoritmik gözetimden kendimizi korumak için doğru yol değil. Özellikler gençler için dijital sosyal ağları terk etmek “eski güzel günlere” geri dönmek değil, tek bildikleri yaşama şeklinden vazgeçmeleri demek. Bu nedenle dijital sosyal ağların nasıl daha fazla kişiye fayda yaratabileceğini ve sağlıklı bir toplumsallık yaratabileceği üzerine düşünmemiz gerekiyor. Hesaplamalı sosyal bilimcilerin, teknoloji sosyologlarının ve sosyal teknolojistlerin gelecek 10 senede cevaplandırması gereken en önemli soru da bu: “Daha fazla insana fayda yaratabilecek dijital sosyal ağların algoritmik ve regülatif kuralları neler olmalı?

<img src="https://images.aposto.com/2022/10/5/1668764627345.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.01" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Avrupa Birliği Adalet Divanı iki sene önce, 16 Temmuz 2020’de, AB ve ABD arası kişisel veri transferini kolaylaştıran “Privacy Shield” adlı regülatif düzeni <a fr-original-style="" href="https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2020-07/cp200091en.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">feshettiğini açıkladı.</a>&nbsp;2016’da yürürlüğe giren<a fr-original-style="" href="https://www.privacyshield.gov/welcome" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;Privacy Shield’e</a>&nbsp;göre Amerikalı şirketler, Avrupa Birliği vatandaşlarının kişisel verilerine kolayca ulaşabiliyordu. Privacy Shield'in yürürlüğe girdikten 4 sene sonra feshedilmesi, sosyal medya şirketinin küresel ölçekte davranış verisi toplayıp algoritmik gözetim gücünü arttırmasının engelledi.Privacy Shield’in fesih kararının, verinin en önemli olduğu pandemi döneminde alınması, AB’nin vatandaşlarının verisini koruma konusunda <a fr-original-style="" href="https://www.politico.eu/article/eu-us-strike-preliminary-deal-to-unlock-transatlantic-data-flows/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ne kadar ciddi olduğunu</a> gösterdi. Bu fesih aynı zamanda, Meta gibi günde 4 petabayt civarı veri toplayan sosyal medya şirketlerinin standart sözleşme maddelerine güvenerek veri transferine devam etmesini de zorlaştırmıştı. Ama tabii Meta’nın avukat ordusu, bu maddeler arasında sörf yapıp, işleri sürdürmeye devam etti.&nbsp;Fakat AB trans-Atlantik veri transferi&nbsp;konusunu rafa kaldırmadı. Temmuzun ilk haftasında İrlanda Veri Koruma Komisyonu’nun aldığı yeni karar Meta’nın, standart sözleşme maddelerine güvenerek trans-Atlantik veri transferini sürdürmesini imkânsız hâle getirdi. İrlanda bu hamle ile Meta’nın iki adımdan birini atmasını umuyor:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Veri ambarlarını İrlanda'ya taşıyarak yeni yatırım kanalları açmak,&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">&nbsp;Avrupalıların verisini Amerika'ya bedavaya aktarmayı keserek ABD’nin dijital hakimiyetini kırmayı hedefliyor.</li></ul>Amerikalı sosyal medya şirketlerinin dijital hakimiyeti AB’yi sadece ekonomik olarak tehdit etmiyor, aynı zamanda kültürel hegemonyanın da zeminini oluşturuyor. 2004-14 yılları arasında 199 ülkenin&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.chrisbail.net/post/manage-your-blog-from-your-live-site" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ilk 10 Google araması incelendiğinde,</a>&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://econsultancy.com/google-20th-birthday-search-trends/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">küresel kültürel trendlerin</a> olduğu gözüküyor. Trendler genellikler Amerika tarafında belirleniyor ve farklı ağlara yayılıyor. “Avrupa değerlerine”&nbsp;bağlılığı ile bilinen AB politikacıları ise ABD’nin dijital ağlar aracılığıyla yarattığı küresel hegemonyadan çoğunlukla rahatsızlar.&nbsp;Meta AB regülasyonlarının sertleşmesi durumunda Facebook ve Instagram’ın kıtada hizmet vermeyi durdurabileceğini söylüyor.&nbsp;Yani tam anlamıyla fişi çekip, dükkanı kapatıp gitmekle&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.politico.eu/article/europe-faces-facebook-blackout-instagram-meta-data-protection/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tehdit ediyor.</a>&nbsp;İki taraf da böyle bir şeyin asla gerçekleşmeyeceğini biliyor.Peki, Atlantik aşırı veri taşımayı zorlaştırmak neden bu kadar önemli? AB politikacıları sosyal medya platformlarının insan hayatı için önemini tam anlamıyla kavramış durumda. Sosyal medya platformlarının bireylerin kendilerini ve birbirlerini anlamak için en etkili araçlardan biri olduğunu biliyorlar.Veri gizliliği yasa tasarısı GDPR 2016’da kanunlaştığından beri Avrupa Birliği vatandaşlarını algoritmik gözetime karşı korumak istiyor. Algoritmik gözetim, veri hakimi şirketlerin insan davranışı kodlarını kapsamlı bir şekilde kavrayıp manipüle etmesi anlamında geliyor. Eğer İrlanda Veri Koruma Komisyonu’nun yasa tasarısı diğer üyeler tarafından desteklenirse AB veri mülkiyeti için yeni bir küresel standart oluşturabilir ve algoritmik gözetim kabiliyetlerini sınırlayabilir.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Algoritmik gözetim sistemleri ve hesaplamalı sosyal bilimler</h3>Algoritmik gözetim sistemlerinin hedefi, son model spor ayakkabı satmak da olabilir, oy vermeye teşvik etmek de olabilir, ALS hastalığı hakkında farkındalık arttırmak için başından aşağı soğuk su dökmeye özendirmek de olabilir. Önemli olan nokta, büyük veri setlerine hakim olan teknoloji şirketlerinin istedikleri sosyal davranışı tetiklemek için yeterli kaynağa sahip olmaları.Böyle anlatılınca son derece sevimsiz duyulan bu&nbsp;“algoritmik gözetim” meselesinin özünde “hesaplamalı sosyal bilimler” (computational social sciences)&nbsp;biliminin yükselişi yatıyor. 2000’lerin başından beri, özellikle Google’ın yükselmesi ile gelişen hesaplamalı sosyal bilimler disiplinin çalışanları, sosyal medya platformlarında randomize kontrollü deneyler yaparak arzu edilen insan davranışlarını arttırabiliyorlar. Yani 20 sene öncesine kadar büyük veri kaynakları ile çalışmadığı için&nbsp;“gerçek bir bilimci”&nbsp;sayılmayan sosyologlar, şu anda dijital sosyal ağlardan dakikalar içerisinde milyonlarca insan hakkında bilgi toplayıp deneyler yapma gücüne sahipler.Hesaplamalı sosyal bilimlerin gücünü gösteren en dramatik olaylardan biri 2016 Cambridge Analytica skandalı. Cambridge Analytica’nın sosyal bilimcileri, müşterileri olan Donald Trump’a, Facebook kullanıcı verilerini işleyip, kararsız seçmenleri Trump tarafında çekmek için niş kampanyalar düzenleyerek fayda sağlamıştı. Fakat bu, ilk defa Trump’ın seçim kampanyasında denenmedi. Obama’nın en yakın çevresinde yer alan Google eski CEO’su Eric Schmidt’in, 2008 Başkanlık Seçimlerinde&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.techtransparencyproject.org/articles/eric-schmidt-obamas-chief-corporate-ally" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">algoritmik analizleri</a> ve yönlendirmeleri bizzat yürüttüğü biliniyor.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye'de durum nasıl?</h3>Şu an Türkiye'de 69 milyon sosyal medya kullanıcısı ve 60 milyon seçmen var. Bu günden sonraki her seçimde tarafların en büyük silahlarından biri hesaplamalı sosyal bilimlerin sunduğu dijital imkanlar olacak. Bu “imkanları” en hızlı şekilde anlayıp fırsata dönüştüren tarafın büyük bir avantaja sahip olacağını söylemek mümkün.&nbsp;2016’dan beri ABD’de yükselmekte olan ve şu anda neredeyse tüm öncü üniversitelerde bölümü bulunan hesaplamalı sosyal bilimler dalının yüksek lisans programı şu anda Türkiye’de sadece&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://gsssh.ku.edu.tr/programlar/hesaplamali-sosyal-bilimler/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Koç Üniversitesi’nde</a> bulunuyor. Öte yandan, ders programı ve araştırma alanları incelendiğinde, hesaplamalı sosyal bilimlerin ağırlıklı alarak veri setlerinden anlam çıkarma ve büyük kurumlara daha fazla para kazandıracak becerilere odaklanıldığı görülebilir.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sosyal ağlar</h3>Teknolojistlerin sosyal bilimlerden öğrenebilecekleri tek pratik, insan davranışlarını anlayıp manipüle etmek değil. Sosyal bilim araştırmacılarının, dijital sosyal ağların nasıl daha kapsayıcı ve insani olabileceğine dair çalışmalara odaklanması büyük önem arz ediyor.Dijital sosyal ağlar günümüzde çoğu modern bireyin kimliğini oluşturduğu ve bilgi kaynaklarına ulaştığı en kapsamlı platform. 2016-2018 yılları arasında haberleri dijital sosyal ağlardan takip eden kişilerin sayısı, gazeteden takip edenleri geçti. 2018 yılına gelindiğinde, 18-29 yaş arası bireyler için&nbsp;dijital sosyal ağlar en popüler haber kanalı&nbsp;olmuştu. Dijital ağlar sadece bilgiye erişimimiz için en önemli kanal değil, aynı zamanda millenialların&nbsp;kimlik inşası için de büyük önem arz ediyor. Bunu sadece ışıltılı hayatların görünürlüğüne ve TikTok videolarının bağımlılık yaratan algoritmalarına bağlamak mantıklı değil.Şöyle açıklayalım, sosyolojik araştırmalar gösteriyor ki insanların en başarısız oldukları pratiklerden biri “dışarıdan nasıl göründüklerini”&nbsp;anlamak. İnsanlar bu konuda gerçekten beceriksizler çünkü farklı kimliklerinin başkaları tarafından nasıl algılandığını tam olarak kavrayamıyorlar. Sosyal medyanın çekiciliği de burada başlıyor. Sosyal medya bize kendimizin farklı versiyonlarını sunmak, tepkileri ölçmek ve kimliklerimizi beğenilere göre ayarlamak için mükemmel bir araç sunuyor.Bu nedenle sosyal medyayı boykot etmek algoritmik gözetimden kendimizi korumak için doğru yol değil. Özellikler gençler için dijital sosyal ağları terk etmek “eski güzel günlere” geri dönmek değil, tek bildikleri yaşama şeklinden vazgeçmeleri demek. Bu nedenle dijital sosyal ağların nasıl daha fazla kişiye fayda yaratabileceğini ve sağlıklı bir toplumsallık yaratabileceği üzerine düşünmemiz gerekiyor. Hesaplamalı sosyal bilimcilerin, teknoloji sosyologlarının ve sosyal teknolojistlerin gelecek 10 senede cevaplandırması gereken en önemli soru da bu: “Daha fazla insana fayda yaratabilecek dijital sosyal ağların algoritmik ve regülatif kuralları neler olmalı?

Rus Soruşturma Komitesi, Meta’yı, şirket çalışanlarını Rus vatandaşlarına karşı “yasadışı cinayet ve şiddet çağrısı yapmakla” suçlayan&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://edition.cnn.com/2022/03/11/tech/meta-policy-change-russia-investigation/index.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ceza davası açtı</a>. Dava, Meta’nın nefret söylemi politikasında, bazı Facebook ve Instagram kullanıcılarının Ukrayna’yı işgal eden Rus silahlı kuvvetlerine karşı şiddetli duygularını ifade etmelerine izin veren geçici bir değişikliği takip ediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Rusya Açıklaması</li></ul>Rus Soruşturma Komitesi "Facebook ve Instagram sosyal ağlarının sahibi Amerikan şirketi Meta'nın çalışanları tarafından Rusya Federasyonu vatandaşlarına yönelik yasadışı cinayet ve şiddet çağrıları ile ilgili olarak Rusya Soruşturma Komitesi Ana Soruşturma Departmanında bir ceza davası başlatılmıştır." şeklinde&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.cnbc.com/2022/03/11/russia-opens-criminal-case-against-meta-over-death-calls-on-facebook.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıklamada bulundu</a>.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yanıt Gecikiyor</li></ul>Henüz Meta’dan konuyla ilgili bir yanıt vermedi. Ancak, perşembe günü Meta tarafından yapılan açıklamada şirket, politika değişikliğinin Ukrayna işgali bağlamı dışında olduğunu ve Ruslara yönelik şiddet çağrılarına izin vermediğini belirtti.

Meta, Rusya'ya karşı nefret söyleminde bulunan kullanıcıları engelleyecek mi?

Meta ve Rusya Davalık Oldu

ABD’li internet sağlayıcısı Cogent Rusya’ya sağladığı internet servislerini tamamen kestiğini<a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/technology/us-firm-cogent-cutting-internet-service-russia-2022-03-04/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;açıkladı</a>. Merkezi Washington'da olan Cogent firması dünyada elliden fazla ülkeye hizmet veriyor. Şirketin CEO’su Schaeffer, şirketin Rusya’nın en büyük ikinci internet sağlayıcısı olduklarını açıkladı. Kararın alınmasındaki sebepler arasında Ukrayna’nın işgali ve Rusya’dan gelen devlet destekli siber saldırıları ve dezenformasyonla mücadele bulunuyor. Bu karar internetin geleceği hakkında pek çok tartışmanın fitilini ateşledi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Arka Plan</li></ul>Batılı pek çok şirket Rusya’ya yaptırım kararı aldı. Örneğin<a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/business/media-telecom/youtube-blocks-russian-state-funded-media-channels-globally-2022-03-11/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;YouTube</a>,&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.cnet.com/news/politics/facebook-twitter-limit-ads-during-russian-invasion-of-ukraine/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Rus yayıncıların reklam gelirlerini kesti</a> . Apple ve Microsoft, ürün satışlarını durdurdu ve Adobe, yaratıcı profesyoneller ve reklamcılar için bulut tabanlı hizmetlerini kapattı. Bir başka uluslararası ağ sağlayıcısı olan&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://news.lumen.com/RussiaUkraine" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Lumen Technologies</a> , Cogent'tan birkaç gün sonra Rusya'daki operasyonlarına son<a fr-original-style="" href="https://news.lumen.com/RussiaUkraine" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;verdi</a>. Rusya tarafından bakacak olursak Rus hükümeti de internet erişimini kısıtlayıcı adımlar attı. Hükümet, Rusların devlet medyasının açıklamalarından bağımsız görüşleri duymasına yardımcı olabilecek Facebook'u engelledi.&nbsp;Pek yakın bir zamanda listeye Instagram da girecek.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Dünya bölünen internete (Splinternet) geçiyor</li></ul>Ukrayna, Rusya'da internetin tamamen kesilmesi için çağrıda bulunsa da internet savunucuları bu fikirden hoşlanmıyor. Internet Society CEO'su Andrew Sullivan, "Eğer herkes bunu yaparsa, o zaman internet daha kırılgan ve birbirine daha az bağlı hale gelir"<a fr-original-style="" href="https://www.internetsociety.org/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;dedi</a>. Batılı ülkelerin bu adımları Rus hükümeti ile birlikte sıradan Rus vatandaşlarını da izole ediyor. Bu yüzden, hükümet Rusya’da interneti merkezileştirmesi için istemeyerek de olsa cesaretlendiriliyor.

Cogent’in Rusya’dan çekilmesi Rusyada yaşayan kişilerin internet çağının gerisine düşmesine neden olabilir. 

Rusya İnternet Çağının Gerisine Düşüyor

Başlangıç Noktası Akademi’nin Kırılım Çağı Eğitimleri &nbsp;ikinci senesine, 12 farklı şehir ve 26 bölümden seçilen öğrencilerle başladı. Etkili Genç Liderleri yaratmak için günümüz teknolojilerin yanı sıra liderlik, yönetim becerileri ve yumuşak beceriler üzerine de eğitimler veren Başlangıç Noktası takımı, Kırılım Çağı eğitimleri sayesinde Türkiye’nin dört bir yanından gençleri ağına katıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Hedef Sosyal Fayda</li></ul>Başlangıç Noktası Akademi’nin hedeflerinden en önemlisi öğrencilerin sosyal fayda üzerine farkındalıklarını arttırmak ve sürdürülebilir iş modelleri kurmalarını sağlamak. 14 Mart itibariyle eğitimlerine başlayan Etkili Genç Liderler Mart ayı sonuna kadar Ussal Şahbaz ile yeni teknolojilerin iş yaşantımızı nasıl etkileyeceğini tartışacak, Elif Duru Gönen ile Liderlik ve ikna; Berç Çubukciyan ile yılmazlık, stres toleransı ve esneklik konuşacaklar. Reyhan Elmasri ile duygusal zeka ile öznellik ve insan önyargısını keşfedecek, Barış Atiker ile hayal güçlerini harekete geçirerek yaratıcı düşünceye giriş yapacaklar. &nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Açılış Etkinliği</li></ul>Faruk Eczacıbaşı, Ufuk Akçiğit, Ahmet Hancer, Habibe Açık, İbrahim Tataroğlu ve Mehru Aygül,, Barış Karakullukçu, Erdem Erkul ve Özen Karaca Tümer’in ağırlandığı açılış etkinliğinde &nbsp;Başlangıç Noktası Akademi ve destekçileri, programda yer alan modüller ve programdaki iletişim kişileri hakkında da bilgi verildi.Dünya Ekonomik Forumu ve Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü gibi seçkin kuruluşların raporları dikkate alınarak, alanının düşünce liderleri tarafından hazırlanan program içeriği ve eğitimler Haziran ayı sonuna kadar sürecek. Ardından seçkin kurumlarda staj yapma imkanı bulacak olan Etkili Genç Liderlere program boyunca uzman mentorlar eşlik edecek.&nbsp;

Başlangıç Noktası Akademi, üniversite üçüncü ve dördüncü sınıf öğrencilerini günümüz teknolojileri üzerine eğitimler vermeye devam ediyor. 

Kırılım Çağı Eğitimleri Başladı

Dünyanın en büyük pil üreticisi Çin merkezli Contemporary Amperex Technology Co. Ltd. elektrikli araçlar için değiştirilebilir pil teknolojisi için adımlar<a fr-original-style="" href="https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-01-24/battery-swapping-for-evs-is-big-in-china-here-s-how-it-works" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;attı</a>. Elektrikli araçların öncüsü olan Elon Musk tarafından son on yılda denenip başarılı olamayan pil değiştirme teknolojisi Çin’de uygulanmaya çalışılıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nasıl Çalışıyor?</li></ul>Sistem oldukça basit işliyor. Elektrikli araçtan bitmiş pilin çıkarılıp yerine tam şarjlı bir pil ile değiştirilmesi şeklinde oluyor. Yeni tesisler sayesinde bu süreç otomatik bir şekilde birkaç dakika içinde gerçekleşebiliyor. Maliyet genellikle hızlı şarj hizmetlerinden fazla olsa da, benzinle çalışan bir arabaya tam bir depo benzin koymaktan daha ucuz oluyor.&nbsp;Avantajlarına göz attığımızda ise gözümüze ilk hız ve rahatlık çarpıyor. Youtube’da yayınlanan videolardan gözlemlediğimiz üzere, arabayı değiştirme bölmesine sokmak da dahil olmak üzere, pil değiştirme 10 dakikadan daha az sürede tamamlanabiliyor. Tesla’nın en yeni teknolojisi ile bile pilin tamamen şarj edilebilmesi en az yarım saat sürdüğü göz önünde tutulduğunda değiştirilebilir pil teknoloji oldukça kullanışlı gözüküyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kötü Polis</li></ul>Tabiki bu kadar avantajının yanında dezavantajı da yok değil. Değiştirilebilir pil teknolojisi, şirketler için hızlı şarj istasyonu kurmaktan 10 kat daha&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://spectrum.ieee.org/ev-battery-swapping-how-is-this-a-good-idea" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">maliyetli olabilir.&nbsp;</a>Pilin çok pahalı olması sebebiyle çoğu pil değiştirme istasyonunun elinde sınırlı sayıda şarjlı pil bulanacak, bu da sürücülerin tam şarjlı bir paketin hazır hale gelmesini beklemekle zaman kaybedeceği anlamıyor geliyor. Bu sistemin uygulandığı varsayıldığında olası sorunlardan bir diğeri ise, kusurlu bir piilin bir kazaya veya yangına neden olmasını durumunda kimin sorumlu olacağının belli olmamasıdır. Tüm bu avantajları ve dezavantajları yakın zamanda somut bir şekilde gözlemleyebileceğiz gibi gözüküyor.

Çin, elektrikli araçlar için değiştirilebilir pil üretme yarışında Musk’ı geride bıraktı. 

Elektrikli Araçlar İçin Yeni Çözüm: Değiştirilebilir Pil

<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Telegram Neden Tercih Ediliyor?</li></ul>Telegramın bu kadar sık tercih edilmesindeki en önemli sebep hükümetin doğrudan vatandaşlarına an be an savaşın seyrine dair bilgileri sansürsüz bir şekilde paylaşabilmesinden geliyor. Kullanıcılar, Ukrayna cumhurbaşkanı Vladimir Zelenski ve Kiev belediye başkanı Vitali Klitschko gibi kişilerin oluşturdukları Telegram kanallarına üye olup son dakika gelişmelerini<a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/business/2022/mar/05/telegram-app-ukraine-rides-high-thirst-trustworthy-news" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;takip edebiliyor</a>. Telegramın özellikle Doğu Avrupa ülkelerinde içeriklerin sansürsüz yayınlanabileceği bir platform olarak ön plana çıkmıştı.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ukraynalıların Telegram Sevgisi</li></ul>Ukraynalıların Telegrama olan bağlılıkların savaşın öncesine dayanıyor. 2014 yılında Rusya hükümeti Pavel Durov’dan bir başka girişimi olan popüler video yükleme kanalı VK’dan Ukraynalı protestocuların kişisel bilgilerini Rusya güvenlik güçleri ile paylaşmasını<a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Pavel_Durov" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;talep etti</a>. Durov ise bu talebi açıkça reddettiğinden dolayı CEO'luk görevinden alınmış ve daha sonrasında siyasi baskılar neticesinde ülkeyi terk edip sonrasında Telegram’ın merkezini Berlin’e taşıdı. Bu durum Telegram’ı Ukrayna’nın en popüler mesajlaşma uygulaması haline getirdi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Telegramın Getirdiği Riskler</li></ul>Öte yandan, Telegram’ın içeriklere müdahil olmamasının bedellerini hesaba katmak gerekiyor. Stratejik Diyalog Enstitüsü’nden analist Ciaran O’Connor’a göre Rusya Telegram üzerinden Ukrayna’yı Nazilerden arındırdığını ve Ukrayna ordusunun zayıfladığına dair haberlerle dezenformasyona ön ayak oluyor. Telegram’ın kurucusu Pavel Durov ise bütün kanallardaki bilgilerin doğruluğunu kontrol etmek için fiziksel imkanlarının bulunmadığını<a fr-original-style="" href="https://t.me/durov_russia/40" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;ifade etti</a>. Üstelik DW Türkçe’nin haberine göre Alman hükümeti Telegram’a kurduğu baskı sonucunda nefret ve terör suçunun işlendiği 64 kanalı<a fr-original-style="" href="https://www.dw.com/tr/alman-h%C3%BCk%C3%BCmetinin-telegrama-bask%C4%B1s%C4%B1-sonu%C3%A7-verdi-64-kanal-silindi/a-60754437" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;kapattırdı</a>. Ayrıca Signal’in kurucusu Moxie Marlinspike 25 Şubat’ta Telegram’ın mesajları özel kanallarda dışında şifrelemediğini ve bu durumun Ukraynalılar açısından ciddi güvenlik tehditlerine mal olabileceğine dair<a fr-original-style="" href="https://twitter.com/moxie/status/1474067549574688768" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;tweet attı</a>.

Rus birlikleri Kiev’i abluka altına almaya hazırlanırken milyonlarca Ukraynalı savaşa dair son gelişmeleri Telegram üzerinden UkraineNOW adlı kanaldan takip ediyor. Ukrayna’da işgal öncesinde dahi 500 bin üyeye sahip olan kanal, savaşın başlangıcı ile günde 8 milyon kez görüntülendi.