Yeni sayıdan herkese merhaba,Bu sayıda 1930'lar İstanbul'unun meyhanelerine odaklanıyoruz.Meraklısına:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.mizanplas.com/yazilar/2019/1/17/stanbul-meyhaneleri-ehlikeyfin-uzun-hikayesi" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Tan Morgül ve Yavuz Saç'ın Mizanplas'ta yayınlanan İstanbul Meyhaneleri yazısı</a></li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=6f7LbVewxoc" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bütün Meyhaneleri İstanbul'un (2012)</a> </li></ul><p contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-wrapper fr-deletable" fr-original-style="text-align:center" style="text-align: center; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><a bgcolor="#d5bb78" color="#bc140e" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#d5bb78 !important;color:#090909 !important" href="http://istiklal.ist/benim-rotam/kupur-meyhane-alemi" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(213, 187, 120) !important; color: rgb(9, 9, 9) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kupür'ün İstiklal Caddesi Meyhane Rotası</a> Keyifli okumalar,

Geçmiş gazete ve dergilerden yazılar, makaleler, röportajlar. İki haftada bir cuma neşrolunur.

Kupür

Otomatik meyhane, İstanbul meyhaneleri, akşamcı hikâyeleri

🕺🏽 Meyhane Alemleri

Yeni sayıdan herkese merhaba,Bu sayıda 1930'larda Osmanlı dönemindeki Ramazanların nasıl anlatıldığına ve dönemin Ramazan geleneği diş kirasına odaklanıyoruz.Keyifli okumalar, Aposto Ekibi

Ramazan geldi, hoş geldi; baklava tepsisi boş geldi!

Eski Ramazanlar, Osmanlı'da Diş Kirası

Yeni sayıdan herkese merhaba,Bu sayıda 1930'ların Ramazanlarına odaklanıyoruz; Beyazıt'taki sergiye, ve Şehzadebaşı'ndaki tuluatlara gidiyoruz. Bir de eskilerden Ramazan için bir çorba tarifi ekledik.Önümüzdeki hafta yine 1930'larda Osmanlı dönemindeki Ramazanların nasıl anıldığını ve anlatıldığını ve Ramazan geleneği "diş kirası"nı ele alacağız.Keyifli okumalar, Aposto Ekibi

Bayezid sergisi, Komik-i Şehir Naşit Özcan, Ramazan'da çorba

🌙 Şehrin İçinden: Ramazan

Yeni sayıdan herkese merhaba,6 Şubat'ta meydana gelen depremlerde hayatını kaybedenlerin üzüntüsünü yaşarken yaralılara acil şifalar diliyoruz. Hepimizin başı sağ olsun.Bu sayımızda 1937 yılında İstanbul basınında genişçe yer bulmuş tifo salgınına yer veriyoruz. Farklı gazete kupürlerinden bu salgına dair istatistikleri, doktorların uyarılarını ve salgının toplumsal hayata etkisini derledik.Önümüzdeki sayıda görüşmek dileğiyle, Aposto Ekibi

istatistikler, hekimlerden öneriler, toplumsal hayat

😷 1937 İstanbul Tifo Salgını

Yeni sayıdan herkese merhaba,Bu haftaki konumuz İstanbul, ruh sağlığı kurumları ve hastalar. Tan gazetesinin başyazarı Ahmet Emin Yalman'ın 1937 yılındaki Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi'ne ziyaretini ve gözlemlerini aktardığı iki yazıyı paylaşıyoruz.Meraklısına:(Makale) <a fr-original-style="" href="http://www.turkpsikiyatri.org/arsiv/bakirkoyRSHH_tarihi.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh
Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve
Araştırma Hastanesi’nin Kısa Tarihi</a>(Araştırma)&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://tarihvakfi.org.tr/kitap/tarih-vakfi-yurt-yayinlari/deliler-ve-doktorlari-osmanlidan-cumhuriyete-delilik/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Deliler ve Doktorları: Osmanlı'dan Cumhuriyete Delilik-Rüya Kılıç</a>(Araştırma) <a fr-original-style="" href="https://www.bounyayin.com/yayin/toptasi-bimarhanesi/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Toptaşı Bimarhanesi: Delilik, Siyaset ve Toplum (1873-1927)-Fatih Artvinli</a>(Müze) <a fr-original-style="" href="https://bakirkoyruhsinireah.saglik.gov.tr/TR-108924/muze.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Müzesi</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Önemli bir güncelleme:&nbsp;Kupür, bundan böyle iki hafta bir sizlerle buluşacak.Bir sonraki sayıda, İstanbul'daki tifo salgınını geçmiş gazetelerin nasıl gördüğünü incelemek üzere tekrar buluşalım, Aposto Ekibi<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Yazılarda değişiklik yapmadık; dil bilgisi ve yazım kurallarını olduğu gibi koruduk. Yazılardaki fikirlerin ve anlatıların tamamı arşiv niteliği taşıyor olup yayımlandığı döneme göre değerlendirilmesini rica ederiz. Yazılar, Aposto'nun genel yayın politikasıyla örtüşmeyebilir.

Toptaşı Bimarhanesi, Bakırköy Akıl Hastanesi ve Tan başmuharririnden bir öneri.

İstanbul'da Sinir Hastaları

Merhaba,2022'ye veda etmeye bir gün kala konumuz yılbaşı. Bu sayıda 1936 ve 1939 yıllarından iki yazı ve Atatürk'ün yeni yılını kutlayanlara teşekkür ettiği 1936 yılından bir mesaj bulunuyor.&nbsp;Şimdi Reklamlar'da yılbaşı alışveriş ve eğlence önerileri, Semtler, Mekânlar'da ise yeni yıl poster ve eğlence fotoğrafları derledik.Yeni yılınızı kutlarız, Aposto Ekibi

deliye çarpan piyango; yılbaşı gecesini nasıl geçirdiniz?; Atatürk'ün teşekkürü.

🎄 Mes'ud ve hayırlı bir sene temenni ederiz.

Yeni sayıdan herkese merhaba,Bu hafta estetik cerrahiye odaklanan iki gazete yazısını sizlerle paylaşıyoruz. İlki 1931 yılında dönemin tıbbi gelişmeleriyle efsaneleşen estetik ameliyatları konu alıyor ve yine dönemin cinsiyete ve bedene dair söylemlerine ışık tutuyor. İkinci makale ise Fransız bir doktorun kaleminden estetik veya plastik cerrahinin uzun geçmişinin kısa bir özeti.Güzellik kremi Balsamin reklamlarda, güzelleştiren uygulamalardan gazete fotoğrafları ise mekânlarda.Önümüzdeki hafta yılbaşı sayısında görüşmek üzere, Aposto Ekibi<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Yazılarda değişiklik yapmadık; dil bilgisi ve yazım kurallarını olduğu gibi koruduk. Yazılardaki fikirlerin ve anlatıların tamamı arşiv niteliği taşıyor olup yayımlandığı döneme göre değerlendirilmesini rica ederiz. Yazılar, Aposto'nun yayın politikasıyla örtüşmeyebilir.

"Böyle bir ameliyat yapılınca yalnız güzel bir şekil değil, saadet de yaratmış oluyorsunuz."

💉 Güzelleştiren Ameliyat

Yeni sayıdan merhaba,Bu hafta odağımızda 1930'ların muaşeret kuralları var. Bu kurallara dönemin gazetelerinde, özellikle kadınlar için hazırlanmış bölümlerde sıkça karşılaşıyoruz. İki muaşeret yazısına ek olarak ise 1939 yılında güldürü amacıyla yazmış&nbsp;"Muaşeret âdabında modern kaideler" yazısını paylaşıyoruz.Semtler, Mekânlar bölümüzde ise İsmet İnönü'nün verdiği, önemli bürokratların ve simaların katıldığı suareden gazetelerde yayımlanmış fotoğraflar bulunuyor.Önümüzdeki sayıda görüşmek üzere, Aposto Ekibi

yemek nizamı, modern kaideler, Milli Şef'in suaresi

🍴Muaşeret kaideleri, kaidelerin latifesi

Merhaba,Bu sayıda temamız 2000 yılı. Amerikalı profesörün 2000 yılındaki yaşama dair öngörülerini, Lehistanlı bir din insanının kehânetini ve 1950 yılında 2000'lerde uzay yolculuğunun olasılığını tartışan bir popüler bilim makalesini derledik.Meraklısına iki kurmaca ve iki film önerisi:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Rüyada Terakki (1913)&nbsp;- Molla Davutzade Mustafa Nazım Erzurumi</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Başka Dünyalarda Canlı Mahlûkat Var Mıdır? (1918)&nbsp;- Osman Nuri Eralp</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=ZNAHcMMOHE8" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Le Voyage dans la Lune (1902)</a> - Georges Méliès</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=e3VMFYy6YCk" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Uçan Daireler İstanbul'da (1955)</a> - Orhan Erçin</li></ul>Keyifli okumalar, Aposto Ekibi<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Yazılarda değişiklik yapmadık; dil bilgisi ve yazım kurallarını olduğu gibi koruduk. Yazılardaki fikirlerin ve anlatıların tamamı arşiv niteliği taşıyor olup yayımlandığı döneme göre değerlendirilmesini rica ederiz. Yazılar, Aposto'nun yayın politikasıyla örtüşmeyebilir.

"Biz, uçan dairelere inanıyoruz."

🌌 Sene: 2000 

Yeni sayıdan herkese merhaba,Kupür'e başlamamızın üzerinden 8 hafta geçti. Ekip olarak arşivlere duyduğumuz hevesle başladığımız Kupür'e Neriman Hikmet'in "Bir işçi gibi fabrikada çalıştım; hizmetçilik yaptım" serisiyle başlamamızın sebebi bizler için oldukça anlamlıydı: 1937 yılının kültürel ve siyasi ortamında İstanbul'da yaşayan ve üreten kadın bir gazetecinin işçilere, yoksullara ve kadınlara dair aktardıklarını neredeyse 100 sene sonra Aposto okurlarıyla buluşturmak. Daha geniş bir çerçevede bakarsak da tarihin makro hikâyelerden ve tarihi "yazanların" gözünden ibaret olmadığının altını çizmek. Ve bunu ikincil kaynaklardan değil; doğrudan birincil kaynaklar üzerinden yapmak.Bu sayıda birlikte uğradığımız ilk durağa, 35 bölüm boyunca bizlere İstanbul'un emekçilerini aktaran Neriman'a veda ediyoruz. Neriman kimdi derseniz, Ege Öztokat'ın ilk sayımız için kaleme aldığı <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/633d5e9d4efb630007d79433" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Muharrir Neriman-Kısa Bir Bakış</a> yazısına göz atabilirsiniz. Bizler de bu sırada yeni durağımızı sizlerle paylaşmak üzere hazırlıklara başlayacağız.Keyifli okumalar ve haftaya Kupür'ün yeni durağında buluşmak dileğiyle, Aposto Ekibi

"Biraz evvel anlattıklarımı tekrarladım. Ve bu hikaye de böylece bitti."

Bir işçi gibi fabrikada çalıştım; hizmetçilik yaptım! #9

Kültür hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

Kültür

Tarih hakkında yayımlanan yayın ve makaleler

Tarih

Arkadaşlar aralarında sık sık konuşurlar:— Hadiyin çocuklar... Bu akşam "otomatik"e gidelim!..— Bizim Otomatik nasıl?Otomatikten çıktım, geliyorum, bizimkilere rastladım...— Geç vakte kadar Otomatikte idik...Geçen gün sordum:— Bu Otomatik de nedir kuzum... Otomatik tabanca mı?Güldüler:— Ay senin haberin yok mu?— Nereden haberim olsun? Bir otomatiktir gidiyor amma...— Öyleyse gel bu akşam seni de götürelim...— Nereye?— Otomatike...— Otomatiğin ne olduğunu hâlâ söylemediniz...— Söylemeye lüzum yok... Gelince görürsün...Merakım büsbütün arttı. Hemen o akşam için sözleştik. Beyoğlu'nda daracık bir yol, bizi "otomatik"e çıkardı. On kişinin güçlükle sığışabileceği bir koltuk meyhanesinde, yahut meyhaneciğindeyiz. Bu meyhanenin ötekilerden farkı şu: Rakıyı garsondan istemiyorsunuz. Kadehi alıp musluğun başına geçiyorsunuz. Kendi elinizle doldurup yuvarlıyorusunuz. Sizin anlayacağınız, adamcağınızın biri otomatik bir makine icat etmiş. Bu makinede sıra sıra musluklar var. Küçük bir kolu oynayınca musluğun ağzından damla damla rakı dökülüyor ve muayyen miktarı bulunca çeşme akmaz oluyor artık.Bu otomatik makine, hesabı da hiç şaşırmıyor. Her kadeh doluşunda mutluğun yanıbaşında bir rakam peyda oluyor.— 1, 2, 3, 4..."Garson hesabı yanlış tuttu, biri iki yazdı" endişesi yok...<img src="https://images.aposto.com/2023/2/5/1679064420683.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.54" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Otomatik meyhanenin bir köşesiÜzümü bağında salkımıyla koparmanın, çileği tarlasında kendi eliyle toplamanın, kirazı ağacından devşirip yemenin ayrı bir zevki vardır.Otomatik meyhanede de rakıyı bizzat doldurup içmek keyifli bir şey doğrusu... Hem keyifli, hem de orijinal...Yanyana birer musluğu muvakkat bir müddet için kiraladık. Kiraladık diyorum. Çünkü meyhaneden çıkıncaya kadar musluk bizim emrimizde...Başkası yanaşıp rakı doldurmak isterse Otomatik, nezaketle itiraz ediyor:— Meşgulüm efendim!Halbuki bize, güler yüzle:— Buyurunuz efendim... diyor.&nbsp;Buyurmasına buyuruyoruz amma, rakamlar da gittikçe yükseliyor, arkadaşlarımdan biri dedi ki:— Otomatik meyhane, taksi otomobillere benziyor... İkisi de heyecana düşürüyor insanı...— Tehlikesinden dolayı mı?— Yok canım... Otomobile her binişimde gözüm taksidedir benim... Rakamlar ikişer ikişer artıp kuruş hanesi 70'i, 80'i bulunca yüreğim hop hop eder... Burada da böyle... Garsonlu meyhanelerde hesap pusulası önüme gelinceye kadar pek telaş etmem.Halbuki Otomatik'te içtiğim rakı, âdeta boğazımda düğümleniyor!— Aldırma canım... Bu böyle gider...Garsonun Otomatik meyhanede sadece tek bir vazifesi var: Meze getirmek... Hazır meze veren otomatikler peyda olsa garson bu işten de kurtulacak...Vakit ilerledikçe muslukların başı birer birer doluyor. Nihayet iki makinenin on altı musluğu da tutuldu. Küçük balon kadehini, çeşmenin altından bir türlü çekmek istemeyen bir akşamcıya sordular:— Doldu işte... Daha ne bekliyorsun?— Katrası haram kardeşim... Yere dökülürse günah değil mi?Otomatik meyhane sahibinin anlattığına göre buraya kimler gelmiyormuş bilseniz... İsimleri lâzım değil ama memlekette az çok tanınmış, eli kalem tutan ne kadar muharrir, şair, edip varsa akşamları birer kere otomatiğe uğruyorlarmış.Günün edebiyat dedikodularıyla otomatik meyhane sahibi dehşetli alâkadar... İki de bir kulak misafiri oluyorum. Arkadaşlara soruyor:— Filânca, filâncanın yazısına hiç cevap vermedi, ha...— Filân Bey, yine Fişmekân Bey'e çatmış...— Bakalım Fişmekân Bey, buna ses çıkarmayacak mı?Otomatik meyhanede teklif tekellüf yok. Kadehini alan musluğa sokuluyor.Saçı sakalına karışmış bir ihtiyar, arkadaşına kendi musluğunda yer açarken:— Buyurun erenler... dedi, bir iki demlenelim...Öteki bıyıklarını silerek cevap verdi:— Demlenelim babaefendi... Amma bu sofra, Ali'nin sofrası değil... Otomatik cayır cayır hesap görüyor..İhtiyar, başını kalenderane salladı:— Aldırma... Bir gün nasıl olsa topumuzun bu dünyadan hesabını görecekler!Ve ilâve etti:— Gün bugün, saat bu saat, dem bu dem...<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynak: <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/son_posta/1932-08-19/6" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Son Posta, 19 Ağustos 1932, Sayfa 6.</a>

Otomatik Meyhane

Yazan:&nbsp;Naci Sadullah<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Seyrek saçları kıralmış dostum:— Düşün, diyor, düşün o eski meyhaneleri bir defa...İçeri girer girmez, orada evinde bile bulamadığın bir samimiyet havası içine alınırsın. Meyhaneci sana şimdiki meyhaneciler gibi "İşler kesat bayım! Bu vergiler bizi tayyareden yuvarlanmış denk gibi perişan etti!" demez. Sana soluk aldırmadan Kasımpaşa sirkatinden, Kumkapı cinayetinden, Çin-Japon patırtısından, İspanya gürültüsünden, para sıkıntısından lâf açmaz. Onun yüzü, çivili kaldırımlarda, ceza vermeden gününü gün etmiş bir İstanbullu yüzü gibi güler. Muğber bir zevce gibi değil, müşfik bir ana gibi sorar: — Nerelerde idiniz bayım? Gözlerimiz yollarda kaldı... Beş dakika, yarım saat, bir saat ne ise ama bir buçuk saat gecikince meraka düştük doğrusu!Meyhaneci, bu sözlerinde samimidir. Her meyhanenin gedikli müşteri malûm, muayyendir. Çünkü eski akşamcılar için meyhane değiştirmek; ev, dost, eş değiştirmek gibi bir şeydi. Meyhaneye, şişeleri iskambil kâğıdı gibi devirip nara atmak için değil, iki üç tane atıp gam dağıtmak için gidilirdi. Çünkü meyhane, dünyanın bütün dertlerine, ızdıraplarına, tasalarına maddi, manevi kapılarını sımsıkı kapamış bir âlemdi.Herkes, kendi meşrebine, kendi mezhebine uygun bir meyhaneye dadandığı için müşteriler birbirlerini sadece yadırgamamakla kalmazlar; ararlar, sorarlardı. Meyhanelerde teessüs eden kadeh arkadaşlığı; mektep arkadaşlığı, silah arkadaşlığı, meslek arkadaşlığı gibi bir şeydi. Müşteriler birbirlerini o kadar iyi tanırlar, o kadar yakından alâkadar olurlardı.Hele meyhaneci, müşterilerinin her türlü manevî marazını ve zaafını teşhis etmiş alaydan yetişme bir psikolog hâlinde idi. Hangi müşteri hang saatte gelir, hangi müşteri hangi meze sever, hangi müşteri ne rakısı içer, hangi müşteri kaç tane rakı içer? O bütün bunları bilirdi.O zamanın müşterileri, muayyen meyhanelere değil, hatta, dadandıkları meyhanelerin muayyen masalarına alışıktılar.Muhatabım, karşısındakileri, mevzuların cazibesine kandırmak isteyen kimselerin edasıyla, aynı tavsiyeyi tekrarlıyor:— Düşün bir kere... Böyle bir meyhaneye giriyorum! Patron güler yüzlüdür. Garson güler yüzlüdür. Müşteri güler yüzlüdür.Oturduğun masanın örtüsünde, yağ lekeleri yerine ütü çizgileri vardır. İçtiğin şişenin bedeli 100 kuruş değil, 100 paradır.Oturanlar, birbirlerine şimdiki gazino müşterileri gibi düşman düşman bakmıyorlar. Hatta, bilâkis, birbirlerini neşelendirmeyi âdeta bir vazife sayıyorlar.Eski akşamcı, bebekleri gülümseyen gözlerini duvarın boş bir köşesine dikiyor. Belli ki gözlerine o kalın duvarı deldiren muhayyelesi onu hasretle andığı yıllara kadar sürüklüyor:— Sandıkburnu'nda bir Tatar Yanko vardı. Onun gibi dört tane meyhaneci, onun meyhanesi gibi dört tane meyhane türesin, Fahrettin Kerim (Gökay) akşamcı olmazsa içtiğim rakılar gözüme otursun! Fakat ne gezer? Balıkpazarı'ndaki Todiri'yi, Domuz sokağındaki Aleko'yu, Galata'daki Sarı Koço'yu nereden bulalım? Rakı içmek ve rakı içirmek bir ilim, bir sanattı o zaman... Bu saydığım adamlar, bugün sağ olup da bir meyhanecilik üniversitesi açsaydılar bugünkü gazinocular yirmi sene sınıfta kalırlardı!Muhatabım, taşkın bir hasretle içini çekerek gülümsüyor:— Eski meyhaneci hakkında tam bir fikir edinmen için sana bir hikâye anlatayım: Adamcağızın birisi, bütün isteğine rağmen, karısıyla bir türlü kavga edemezmiş. Tam karşılarındaki evde oturan bir karı koca da sabah akşam, saç saça baş başa dövüşür dururlarmış. Onların kavgaları, berikinin ağzını sulandırırmış. Nihayet bir gün dayanamamış, karşı evin erkeğini sokakta çevirmiş: "Bayım," demiş, "nasıl oluyor da sen her akşam kavga edebiliyorsun? Şunun çaresini bana da öğretsene?". Beriki, pişkin pişkin gülmüş: "Onun kolayı var... Bu akşam Balıkpazarı'na uğra, bir okka balık alıp eve yolla. Sonra da evine biraz geç git. Baktın ki hatun balığı tavada kızartmış. Derhal kederle "Bu ne rezalet... Ben balığın pilâkisini istiyordum". Baktın ki hatun balığı tavada kızartmamış da pilâki yapmış, yine hırla: "Kırk yılda bir canım kızarmış balık çekmişti. O da kısmet olmadı!". Kavga meraklısı, bu nasihatı derhal yerine getirmiş ve o gece, kavga etmek fırsatını yaratmış olmanın keyfiyle evine dönmüş. Tam kapıyı çaldığı sırada küçük çocuğu, hazırlanmış bulunan tertemiz yemek sofrasını kirletmiş. Zevcesi derhal sofra örtüsünün bir köşesini, bu marifetin üstüne örtmüş ve kapıyı açmış. Bayımız, kemali azametle sofraya oturup sormuş:— &nbsp;Bayan... Balığı ne yaptın? — Kızarttım kocacığım!Beriki, kendisine kavganın çaresini anlatan komşusuna dua ederek parlamış:— Öyle olmayacaktı... Ben pilâkisini istiyordum.Zevcesi gülümsemiş:— O da var efendim! Ben pilâki istersiniz diye yarısını da öyle yaptım!Bu cevap, kavga etmek arzusunu yine doyuramayan adamcağızı çileden çıkarmış: "Yahu," demiş, "ben bu evde kavga edemeyecek miyim?"Zevcinin kavga ihtiyacını sezen zevce, az evvel örttüğü köşesini kaldırıp küçüğün müstekreh marifetini göstermiş: "Kim demiş efendim? Onun da çaresi var!".******************Ben kahkahamı tamamlayınca eski meyhanenin kıymetini iyice anlayabilmem için yeni meyhaneyi de kendisinden dinlememi tavsiye eden muhatabım gülümsüyor:— İşte, eski meyhaneci bu hikâyedeki zevceye benzerdi. Ne kadar yırtınsan, ne kadar çabalasan, ona çıkışmak için fırsat bulamazdın!<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynak: <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/son_posta/1937-10-03/7" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Son Posta, 3 Ekim 1937, Sayfa 7.</a>

İstanbul Meyhaneleri

Marmara'ya karşı sofrayı kurmuş, çakıyorlar. Hepsi de kalantor akşamcı... Yaşlı başlı adamlar ama içlerinde sakalı değirmende ağartmış kimse yok. Tabii içilen nesne rakı... Birinci, ikinci kadehlerde mevzu dereye tepeye dairdi. Kadehler dolup boşaldıkça çeneler de yavaş yavaş çözüldü. Israrlarına dayanamayarak iştirak ettiğim bu rakı meclisini kendi hesabıma boş geçirmek istemedim. Bir biçimine getirip içki âleminin cilvelerine dair söz açttım; kafaların olgunlaştığı bir sırada idi:— Müsaade ederseniz, dedim, küçük bir teklifim var. Bu akşam sıra ile birer olmuş hikâye anlatalım... İşret hâliyle insan, birçok tuhaflıklar yapar, arzusu hilâfına gülünç vaziyetlere düşer...Ve uydurma bir vaka ile yolu açmak istedim:— Bir tarihte benim, Samatya meyhanelerinde sabahlayışım vardır. Karlı bir kış gecesi...Karşımda oturan ihtiyar, sözümü kesti.— Durun öyleyse... Size gençliğimde başıma gelen bir vakayı anlatayım.&nbsp;Hep birden kulak kesildik. Eski akşamcı devam etti:— O zamanlar on sekizinde var yoktum. Rakıya yeni kanat alıştırıyordum. Acemi çaylak gibiyim. Gel, gel... Otur, otur... İç, iç... İçiyorum ama öyle gece yarılarına kadar değil. Güneş karardı mı kümese giriyorum. Haddinse girme... Valde ateş mi ateş...Bir akşam, yine böyle tezgâh başı iki tek çakıp dönerken biri kolumdan çekti:— Otur be! Nereye gidiyorsun?— Nereye gideceğim, eve...— Bu vakit ev olmaz. Gel Maksut'ta bir tezgâhbaşı yapalım.Olurdu, olmazdı derken yürüdük. Maksut, bizim ahbabı görünce sırıttı:— Oturacak mısınız?— Yok... Ayakta içip gideceğiz.Selim'e doldurdu:— Afiyet şeker olsun.— Bir daha!— Bir daha!Yeter dedikçe Maksut dolduruyor. Altıncı kadehte Sandıkburnu başladı fırıl fırıl dönmeye... Hâlâ önümüze geleni dikiyoruz. Maksut işin sarpa sardığını anladı amma geç anladı.Bizim arkadaş bir köşede, ben bir köşede sızmışız. Uykum arasında yüzüme yumuşak yumuşak bir şey dokunuyor amma, kendimde değilim ki gözümü açayım.&nbsp;Zar zor yerimden kımıldadım. Vay canına! Turşu gibiyim be... O yumuşak şey, durmaz yüzümü yalar. Bir de ne bakayım, ayı gibi bir köpek... Ama köpeği nasılsa farkettim. Hâlim olsa "hoşt" diyeceğim, el ayak tutmaz ki... Köpek benim kımıldandığımı görünce yalamayı bıraktı, başladı bu sefer kötü kötü hırlamaya..."Varsın hırlasın..." deyip tekrardan uzandım. Çok geçmedi, uykumdan öyle bir sıçradım ki medet Allah... Bileğimden şakır şakır kan akıyor. Köpek ısırması da ne kötü şeydir ya...Can acısı ile aklım başıma gelince etrafıma bakındım. O sırada neler imişim bilir misiniz? Kabasakal'a giden yolun ağzında... Buraya nasıl geldim. Haydi geldim, sırtımdaki ceket nereye gitti? aman, papucun teki de ayağımda değil. Vay hınzır köpek! Bu, mutlaka onun işidir. Kabasakal'dan yalınayak çıktık yola... Bari bir eczane bulsam da bileğimi sardırsam... Eczane çok ama hepsi kapalı... Evin kapısında anam beni o halde görünce iki gözü iki çeşme boynuma sarıldı:— Ah, sana kimler kıydı evlâdım?Gülmeye başladım:— Korkma... Bir şey değil, köpek ısırdı.— Hangi köpekmiş o...— Merak etme... Canım...Artık inandırabilirsen inandır.<img src="https://images.aposto.com/2023/2/6/1679168936320.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.64" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">İstanbul'da birahane ve meyhane manzaralarındanHikâyeler çorap söküğü gibi birbirini takip etti:Tramvaya bindik gidiyoruz. Biletçi geldi, bilet istedi. Hangimizde paraya davranacak hâl var. Fitil gibiyiz. Birbirimize omut vermesek sapır sapır döküleceğiz.Biletçi aklı sıra söz anlar beni buldu:— Parayı siz verin de sonra ödeşirsiniz?"Olur," dedim. Sallanarak elimi cüzdana götürdüm. İçinden bir lira çıkararak uzattım.Yolcular gülmeye başladılar, biletçi kızdı:— Alayı bırak efendi... İşimiz var.— Ne alayı... Lirayı bozsana... Ne duruyorsun?Yan gözle baktım. Bizim oğlanın üzerine sakal bıyık yaptığı karalama kağıdı... Allah Allah, bunu benim cebime kim koymuş? Tekrar cüzdana sarıldım. Çıkardığım kâğıt bu sefer sahibi lira idi.Biletçide yine surat bir karış:— Canım, ben sizinle mi uğraşacağım? Ya parayı verin ya aşağı inin...Meğerse bu da lira değilmiş. Yolcular biletçiye bakıp gülüşüyorlar:— Fena mi? Sana para yerine çek veriyor... Bozdur bozdur harca.Sonradan farkına vardım: Her elimi sokuşumda parmağımı liraların olduğu göze sokuyorum. Fakat titreklik başlayınca öbür gözden başka bir kâğıt çekiyorum. En sonunda biletçiye cüzdanı atarak "Al," dedim, "südüne havale... Lira hangisi ise al."Bu da başka tertip bir sarhoşluk. Gece yarısından sonra meyhane dönüşü içimizden birinin aklına eski:— Bir otomobile binip Beyoğlu'na çıkalım!Arabaya kurulduk. Taksim'de inerken ben farkına vardım. Birimiz noksanız... Fakat noksan olan hangimiz? İşte &nbsp;o belli değil.Bizimle beraber otomobile binen kimdi? Bütün otomobile binen kimdi? Bütün ahbapların isimlerini birer birer saydık. Mümkün değil bulamadık.Ertesi gün, otomobile bindikten sonra aramızdan sıvışan arkadaşı görünce hatrıma geldi. "Aşkolsun," dedim, "dün gece bize akla karayı seçtirdin. Meyhaneden çıktık. Beraber otomobile bindik. Derken sen birdenbire ortadan sıvıştın."Yüzüme hayretle baktı, baktı ve dedi ki:— Hay Allah razı olsun... Ben de rakıyı dün akşam kimlerle içtim diye düşünüyordum.Üçüncü sarhoşluk vakası da hoştur:İlk evlendiğim sene idi. Evden ekmek almak için fırına gönderdiler. Yolda bir dosta rastlayınca işin rengi değişti. Fırın yerine daldık meyhaneye... Yuvarla babam yuvarla... İki tane yüzlüğü devredinceye kadar saat de gecenin üçünü buldu. Tabii, bu hâlde eve gidilmez. Sabaha kadar bir iki yere daha girip çıktık.Ortalık ağarırken koltuğumda ekmek ile eve döndüm. "Hanım," dedim, "kusura bakma, akşam yemeğine yetişemedim. Bari seninle karşılıklı kahvaltı edelim!"&nbsp;O gün bugün, dışarda içmesin diye bizim hanım meze sofrasını bana kendi eliyle hazırlar...<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynak: <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/son_posta/1932-07-13/7" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Son Posta, 13 Temmuz 1932, Sayfa 7.</a>

Saat gecenin üçünü buldu. Tabii, bu hâlde eve gidilmez.

Yazan:&nbsp;Sermed Muhtar Arus<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">On beş, yirmi gün kala, vakitli vakitsiz cami ve mescid şerefelerinde müezzinler görülmeye başlar, kandilleri yerine takar, sırası bozulmuşları düzeltirken gözü ilişenler, "Rabbime bin şükür mübarek ay da geldi!" diye sevinirlerdi.Bir iki gün sonra, selâtin camilerin iki minaresi arasında mahya ipleri bağlanırken görenlerde yine memnuniyet ve tehniyet, "Elhamdülillâh, on bir ayın sultanına yine yetiştik çocuklar!".Daha ardından Beyazıd meydanında, Serasker kapısından içeri galdır guldur beygirler ve iki mantelli top. Ezanda iftar vaktini gürletecekler...Seyrine üşüşen üşüşene, yine hamdeden edene.Artık adım başında çeşit çeşit Ramazan alâmetleri, her tarafta faaliyet belirirdi.Cami kayyumları, kademeleri, başlarında dikişlisi takke, kavukları, cübbeleri atmışlar, kolları paçaları sıvamışlar. Köşe bucağın örümcekleri alınıyor; boydan boya halılar, saf saf pabuçluklar süpürülüyor; camlar siliniyor; kandiller sıcak suda yıkanıp patlatılıyor; mihrabın iki tarafındaki büyük pirinç şamdanlar, avluda abdest muslukları, şadırvanların tasları uğuluyor.Evkaftan arabalarla yollanan tulum tulum, teneke tene kandillik zeytinyağları sırtlanıp indiriliyor. İmam efendilerin, müezzin efendilerin lüpcülerinde keyif kekâ (argo: keyifler yerinde). Gelsin elçabukluğu marifetle ham hum şorolop (argo: yutmak); okka okka evlerine aşıramento (argo: aşırmak). Artık sofralarında sıvırya (alabildiğine) fasulye pilâkisi, zeytinyağlı pırasa...İstanbul'un ana caddelerindeki dükkânlar da çeki düzene koyulurdu: Şekerciler pırıl pırıl kalaylı reçel kaplarını yere, renk renk şurup şişelerini raflara dizerler; bakkallar mostıralarını&nbsp;(sergilenen örnekleri) çoğaltarak güllâçları, sucukları, pastırmaları sallandırırlar; fırınların tezgâh etrafları pembe, kırmızı uçurtma kâğıtlarının nakışlı nakışlı oyuruklarıyla süslenir, has ekmek, çörek otlu pide, kazanyağlı, susamlı, makarnalık simitleri çıkarmaya hazırlanırlardı.Bulgar işkembecilere de gün doğardı. Sair (diğer) vakitler aksataları (argo: alışveriş) kıt. Civardaki evlerin birine bir misafir damlayacak da sini üstünü yufka olduğu için yumurtasızı ikiliğe, yumurtalısı üçlüğe çorba ısmarlanacak yahut kepenkler ineceği sırada bir Balıkpazarı veya Tavukpazarı avdetçişi (Balıkpazarı veya Tavukpazarı'ndan dönen kişi) düşecek de eve eli boş gitmemek için çeyreği sökülüp beyinli bir baş alacak.Halbuki Ramazan geldi mi kâse dolusu çorbaya kuruşu, yarım okka ekmeğe yirmi parayı veren bütün fıkarayı (fakiri) sabrı hep hürya ederdi.&nbsp;On bir ayın sultanı kapı eşiğine yaklaşırken Beyazıd camisi avlusunda çat çut, çat çut keser sesleri, testere gıcırtıları...Sergiciler inşaata girişirlerdi. Yapılan barakaların büyükçelerine Hereke, Karamürsel fabrikalarının, Feshane-i Âmire'nin, Mekteb-i Sanayii'nin, tütün ve tömbeli rejisinin, İzmir pazarının malûmatları istif edilir, öbürlerine de antikacı Bedestenli Ali Bey, sayılı ağızlıkçılar, Buharanlı tesbihçiler, akarab hacıyağcılar, "kokulu bahar, kokulu bahar" diye nağmeleriyle meşhur kınalı sakallı Acem yerleşir, birkaç gün sonra da ortalık iğne atsan yere düşmez hâle gelirdi.Hele Vezneciler'den Direklerarası'na kadarki hazırlıkları sormayın. Mısırlı Zeynep Hanım Konağı'nın (şimdiki Fen Fakültesi) önünü dön, aşağı vur.Sol kolda, medreseden sonraki arsaya salaş kahvenin damına muşambalar serilmekte. Peykelerine, Valide Han'ından kiralanmış halılar yayılmada.(...)Karşıda, Türkiye'nin ilk Türk eczacısı Sakallı Hamdi Bey'in eczanesi. Yanıbaşındaki yangından bakiye arsaya küçük küçük çadırlar, tahta havaleler kurulurdu.(...)Direklerarası'na gelelim: Faaliyetin başlıcası orada, çaycılarda: Varı yoğu dışarı çıkarıp duv arları, çerçeveleri boyayan boyayana, yerleri ovduran ovdurana; semaveri, tezgâhı pırıl pırıl edip fazla sandalyeler kiralayan kiralayana...(...)Ramazan'ın gelişine bir alâmat de askeri mekteplerin tatil oluşu ve mekteplilerin caddeleri, sokakları dolduruşu idi. Şaban ayının on beşi oldu mu cümlesi evci ve sılacı edilirdi.(...)Şeker bayramının dördüncü günü mekteplerine dönerler, sılaya gitmişler ise Kurban'a kadar kalırlardı.&nbsp;<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynak: <a fr-original-style="" href="http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/aksam/aksam_1939/aksam_1939_tesrinievvel_/aksam_1939_tesrinievvel_20_.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Akşam, 20.10.1939, sayfa 7.</a>

İstanbul'da Eski Ramazanlar

Yazan: Sermed Muhtar Alus<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Mahallelerde çoluk çocuk, alay alay olup:— Ramazan geldi, hoş geldi; baklava tepsisi boş geldi, diye hilâl görülen ilk akşam sokakları çınlatırlardı.Yine en varlıklısından en varlıksızına kadar, büyüğün küçüğün sofraları, sinileri buyuranlara açık. Gelen safa geldi, hoş geldi; ev sahiplerini memnun ve şad (mutlu) etti.Bu usul ve erkânınca hiç habersiz ve apansız, hatır ve hayalde yokken, bir sürpriz yaparcasına düşüverirlerdi. Yani evvelce bir taraftan "buyurun yollu davet, öbür taraftan "peki" diye kabul yok.Vakti zamanı ezana, topun patlamasına beş on dakika kaldığı anlar... Bu eşref saat, altın kronometreler, gümüş, nikel, piryollar (piryol: bir saat çeşidi) çıkarıla çıkarıla, muvakkıthanelere (güneşin konumunun izlendiği ve namaz vakitlerinin belirlendiği mekânlar)&nbsp; bakıla bakıla beklenirdi.Erken gelmek adaba begayet (pekâlâ)&nbsp;aykırı ve saygısızlık. Arabalı kerli ferliler, ispirlerine biraz daha etrafta dolanmayı seslenirler, yayanlar civarda yukarılı aşağılı, köskös dolaşırlardı.Güneş ufka yarım mızrak boyu yaklaşıp ezana 20 dakika filân kaldı mı, saatin akrebi de, yelkovanı da yürümez oğlu yürümez; sanki oracığa mıhlı. Öyle az gider, buz giderdi ki bekle, dur. İçte kazım kazım kazınma; gevşeklikten esne, gerin, pelteye dön (sıkıl), yemlihaya (Yemliha: Yedi Uyurlar efsanesindeki yedi gençten birinin ismi)&nbsp;yat...İftarlar Ramazan'ın dördünden, beşinden sonra başlardı. İlk önceler mahalledeki caminin imamı, müezzini, yakındaki tekkelerin dervişleri, zakirleri (hafızası kuvvetli), emektar süt ninenin ailesi, çırak çıkmış kalfaların kocası gibiler damlarlardı.Kapıdan içeri yallahı çekenler arasında aşağı takım ağalar dairesinin kahve ocağına yanaşırlar, kibar tabaka selâmlık bölümünün misafir odasına alınıp yerleşirlerdi.Arada pek hatırlılar varsa konak sahibi sökün ediverir, musafahaya varılıp (selamlaşılıp)&nbsp; kısacık keyif ve hatır istifsarından&nbsp;(sorduktan) sonra makamlarına oturtulurdu.Dillerde Eşhedü'ler, salâvatlar; huşu içinde tesbihe varışlar.Konsolun üstündeki fanoslu, duvardaki guguklu saat on ikiye üç, beş kerte geride. Hep ayaklanıp sofra başını tutarlardı:— Şöyle şey mevlâna!... — Burası pekâlâ hazret!... — Orası vablaa caiz değil mirim! — Erenlerin sağı, solu olmaz birader!...&nbsp;lerle yerlerine yerleşmedeler. Açık göz ve apikolar (argo: atik) arasındaki yavan makulelerden yetişmelerde arada.Artık kulaklar girişte, top sesinde. Tophaneye, beyazıt meydanına, Selimiye kışlasına yakın olanlarda kaygı yok. Gümbürtü, kulak zarlarını altüst edecek kadar gümleyecek.Buralara uzak kalanlarda da avuçlar kulak kanatlarına dayalı.— Kule dibinden atıldı galiba! — Dükkân kepengine benziyor! — Hava bozuk, gök gürlemesi olmasın!Nihayet, kılık kıyafetsiz yanaşmalardan birinin:— (...) saat elif elifine (saniyesi saniyesine) Yemicami ayarıdır. Dört dakika bile geçiyor!demesi üzerine kollar uzanıp harekete gelir, ortaya varılır, ardından da büsbütün sıvanılırdı.O vakitlerin saray iftarları da meşhurdu.(...)Çeşidi sayısız çerez kısmı ortadan kalkar kalkmaz dört, beş türlü çorba; Şehriyelisi, zerzavatlısı, terbiyelisi, işkembelisi... Yine aynı minval olmak üzere hep dörder, üçer türlü dolma, kızartma; hindi veya tavuk. Ardından etin kebabı, rostosu, söğüşü. Şekil şekil börek, baklava, hamur tatlısı. Cins cins pilav; meyva meyva kompost.Askeri mektepliler de (...) çağrılır; müdürleri, dahiliye zabitleri, muallimleri başlarında, takım takım yıldızı boylayıp rızklanırlar, sofradan kalkar kalkmaz, diş kirası olarak âmirlerine birer aylık maaş, kendilerine de birer gümüş mecidiye verilir, ortalığa göz kulak olan ikinci fırka kumandanının nezaretinde caddeleri tutarlardı.O zamanlar diş kirası denilen nesle oldukça mühim bir mesele. Bir vakitler hayli hatırı sayılacak derecede imiş.&nbsp;(...)Kimine Serkizofun (Serkisof: Rus cep saati markası) bir altın saati, kimine elmas bir iğne, kimine de Bankı Osmanî'nin (Osmanlı Bankası) mavi varak bir banknotu sıkıştırılırdı.(...)<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynak: <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/aksam/1939-10-24/5-eskig%C3%BCnlerde" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Akşam, 25 Ekim 1939, Sayfa 5.</a>

Eski günlerde

Evvelce Ramazanlarda diş kirası denilen bir âdet vardı. İftardan, nevi nevi nefis ve leziz yemekler yenildikten sonra diş kirası namıyla para verme ve alma usulü o zaman göre merdud (kabul edilmemiş) ve menfur (nefret edilen) değil, bilâkis makbul (kabul edilen) ve mergub (istenen) idi. Bu adet asırlarca devam edegelmiş, son demlerini ben yaşta bulunanlar zamanında geçmiş, 324 ilânı meşruiyetinden (1908-İkinci Meşrutiyet) sonra yavaş yavaş kalkmış, halen hiç kalmamıştır.(...)Diş kirasının en yüksek haddi bittabi sarayda görülürdü. Hünkarın vükela (bakanlar meclisi, kabine)&nbsp;ve vüzeraya (vezir)&nbsp;ne derecede diş kirası verdiği malûm değildir. Yalnız o tarihlerde halk arasında deveran eden (dolanan) şahinlere göre padişah sevgisine göre diş kirası ihsan edermiş. Hatta sarayına girip çıkan şehzade, sultan ve damatlara da bu namla büyükçe ihsanlar verilirmiş.(...)Yıldız, Nişantası civarındaki konaklarda, sair mahallelerdeki büyüklerin, zenginlerin konaklarında iftar sofrası pek muhteşem ve pek mutantan (görkemli)&nbsp;olurdu. Sofralar, havyar, balık yumurtası, sekiz on türlü enfes reçeller, çeşit çeşit iftarlıklar, nadide hurma, sureti mahsusada yaptırılmış sucuk, pastırma, peynir, (...), kokulu çörek, kazandibi ile tezyin edilirdi (bezenirdi). Muhakkak her sofrada zeytin bulunurdu.Bazı konaklarda iftar topu atıldığı vakit zemzem dağıtılır, zemzemle iftar edilir, oruç bozulurdu.&nbsp;Yemekler fevkalade nefis yapılırdı. Çorbadan başlamak ve pilavla hoşafta nihayet bulmak üzere et, mevsimine kuru kuzu, hindi, yumurta, börek, fıstıklı baklava, kaymaklı güllaç, sütlaç, muhtelif sebze vesaire olarak on beş nevi yemek yapan konaklar pek çok idi.(...)Akşam ezanına yarım saat kala konağın kapısından içeri girdiniz mi ağalar, hizmetkârlar, sanki sizi ötedenberi biliyor ve tanıyorlarmış gibi tebessüm ve iltifatla karşılaşırlar, buyurun ederler, riayet (saygı) gösterirler, şeklinize &nbsp;göre bir odaya götürürler, iftar vakti sofraya davet ederlerdi.Sokaklarda dolaşan, üstü başı perişan dilenciler bile bu kabil konaklara iftara gidebilirlerdi. Yalnız bunların oturacakları oda ve yemek sofraları ayrı idi.Nefis ve leziz yemekler yenildikten, reji idaresince Ramazaniyelik olarak imal edilen ve Beyazıd camisi avlusunda Ramazanlarda açılan şubede satılan kokulu sigaralarla kahve ve şerbetler içilip istirahat edildikten sonra konak sahibinin mutad (adeti) olan ihsan ve semahatine (cömerliğine) göre diş kirası verilirdi.Mesela, fukaraya gümüş para beşer, onar kuruş verilirdi. Diğer misafirlere birer, ikişer, üçer gümüş mecidiye verilir; bir, iki, üç altın lira diş kirası verenler de olurdu. Bazı kumaklarda gümüş kara kullanılmaz, çil altın lira çeyreği kullanılırdı. Diş kirası bir, iki ve daha fazla olarak çil altın lira çeyreği ile verilirdi.Her yerde ve her işte olduğu gibi, diş kirası işinde de açıkgözler, bir akşamda iki diş kirası almanın yolunu bulurlardı. Bir nezarette kâtib, hoşsohbet, nekre (şakacı), hazırcevap melhur (herkesçe tanınan)&nbsp;enfiyeci Tevfik Bey namında biri vardı. Bol bol enfiye çekerdi. Bu zat Ramazanın birinci gecesi ile sonuncu gecesi kendi hanesinde iftar eder, mütebaki (kalan)&nbsp;yirmi sekiz gün konaklara iftara gider, hatta bu yirmi sekiz günü kırk iftar ve kırk diş kirasına iblâğ ederdi (tamamlardı).&nbsp;(...)<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynak: <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/son_posta/1940-10-29/6" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Son Posta, 29 Ekim 1940, Sayfa 6.</a>

Diş kirası

Ramazan sofrasının en ehemmiyet verilecek ciheti vaktiyle kurulmasıdır. Ev sahiplerinin oruç tutmadığı yerlerde bile oruçlu misafir zuhuru ihtimaline karşı ihtar sofrasının miadına hazır bulunması bir nezaket eseridir. Nitekim perhize riayet edilmeyen Hristiyan evlerinde perhiz ayları esnasında daima sofu bir misafiri ağırlamaya elverişli yemekler bulundurmak adettir.İftar sofrasının hususiyetlerinden birini teşkil eden rengârenk reçel tabakları en ziyade manzaralarının güzelliği ile iştihayı okşarlar. Yoksa aç karnına bunlardan yiyenler nadirdir zannederim.Sair çerezler, salatalar ve turşular daha rağbet görürler. On iki saatlik bir açlığı müteakip en fazla makbule geçecek yine çorbadır.Çorba her şeyden evvel gayet sıcak olmalıdır. Çorbanın lezzeti de malzemesinden ziyade tarzı ihzarının dahli vardır. İyi et suyu yapmak için et veya kemiğin miktarı değil kaynama müddeti mühimdir.Et veya kemikleri soğuk buzlu su ile ateşe oturtup beş altı saat kaynatmak ve bir havuç, bir şalgam, bir baş soğan ve bir küçük kereviz, bir karanfil, bir defne yaprağı ilâve ederek bir saat daha pişirmek ve süzmek suretiyle çok iyi bir et suyu elde edilir ki soğan soyulmayıp yalnız yıkanmakla iktifa edildiği taktirde koyu bir renk de alır.Evde başka bir şey bulunmasa veya hatıra başka bir şey gelmese bile bu et suyu biraz un veya nişasta koyulaştırarak içinde kaynayan sebzelere rendelenip ilâve edilerek pekâlâ bir çorba meydana gelebilir.Un yerine irmik kullanmak da mümkündür. Et suyu bulunmadığı zaman biraz süt veya rendelenmiş peynir yahut terbiye eksiği telâfi eder. Aç karnına fazla abur cubur yenmesini tehdit etmek itibariyle çorba çok faydalı bir yemektir.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynak: <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/aksam/1930-02-10/5" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Akşam, 10 Şubat 1930, Sayfa 5.</a>

Ramazan sofrası: Çorba

Yazan: Burhan Felek<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bilmem neden, bu sene ramazan benim üzerimde müstesna bir inşirah, fayli zamandır duymadığım bir ferahlık tesiri yaptı.— Acaba ihtiyarladım mı? diye bir aralık endişeye düştüm. Bu düşüncenin hâmili olduğum sırada Karaköy'den vapura gidiyordum. Bir de postahanenin önünde saate bakayım ki; üç dakika var. Kaldırdım tabanları. Köprünün ortasındaki vapur iskelesine kadar koştum ve yetiştim. O zaman anladım ki: henüz ihtiyarlamamışım.Ramazan deyince bizde iki şey hatıra gelir:Tiryakilik ve yemek...Tiryakilerin vaktiyle envai vardı. Şimdi ne hâldedir pek kestiremiyorum. Çünkü çoktandır mahalle kahvelerine gittiğim yok.Vaktiyle iftira beş dakika kala, mahallenin delikanlıları oruç tiryakisi olan ihtiyarların arkasından boş gaz tenekesi yuvarlar, onları kızdırırlardı. Bu yüzden kavgalar olur, fakat iftardan sonra taraflar barışırdı.Ramazan'ın yemek tarafında birtakım müjdecileri vardı. Bakkal dükkânlarına ince renkli kağıtlara sarılmış güllaç desteleri asılır, pastırmalar başka bir itina ile mostralara konu, sucuklar tırtıllı kağıtlara bürünürdü.Şekerci dükkânları Ramazan gelirken bakırdan yapılmış reçel kaplarını kalaylatırlar, mostralarına sıra sıra şerbet şişelerini dizerlerdi.Baklavacılar ve tatlıcılar; tepsi tepsi tatlıları, revanileri, kadıngöbeklerini, dilberdudaklarını oruçluların görecekleri yerlere koyarak bir taraftan iştahlarını tahrik, bir taraftan da sevaplarını tezyide uğraşırlardı. ...<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynak: <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/vatan/1940-10-05/3" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Vatan, 5.10.1940, Sayfa 3.</a>

Haftada Bir Hoş-Beş

Yazan: Salâhaddin Güngör<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Geçenlerde, bilmem ne münasebetle "Bu sene Ramazan sönük geçiyor!" hükmünü veren yaşlı bir dostuma inarelerdeki kendilleri işaret ederek cevap vermiştim:— Hiç de sönük değil. Görmüyor musun, pırıl pırıl...Fakat o inat ediyordu:— Sönük geçiyor, sönük... İnanmazsan işin olmadığı bir akşam, Şehzadebaşı'na şöyle bir uğra... Koca caddede cinlerin cirit oynadığını göreceksin!Şu dakikada, yaşlı dostuma -teessüf ederim ki- hak verecek vaziyette değilim. Çünkü Şehzadebaşı'nın gece hâlini tahmin ettiğimden canlı buldum. Eğer, bir ikindi vaktinde evden çıkar ve Beyazıd'ta kurulan Ramazan sergisini şöyle bir ziyaret ettikten sonra gecenizin birkaç saatini Şehzadebaşı muhitinde geçirecek olursanız kahveleri gene tıklım tıklım dolu, sinemaları, tiyatroları gene hıncahınç kalabalık bulacak ve neticede, siz de benim sözüme geleceksiniz.İşte Beyazıd Camii'nin cümle kapısı. Genç bir adam, dersini ezbere okuyan eski medrese çömezlerinin şivesiyle, başını sağa sola çarpıtarak gözleri yarı kapalı, haykırıyor:— Namaz sureleri beş kuruşa... Fatiha sureleri beş kuruşa...İçinde girdiğimiz sergiyi, belki biraz fazla bulacaksınız, ve hele karışık kokular neşreden pastırma ve sucuk hevenkleri altından geçerken kendi kendimize:— Sergide miyiz, pazar yerinde mi? diye düşüneceksiniz.Bir ara gözleriniz İnhisar İdaresi'nin pavyonuna boşuboşuna arayacak:— Hani, nerede tiryakilerin bekledikleri köşe... diye soracaksınız. Fakat bütün bu fazlalık ve eksikliklerine rağmen Beyazıd sergisi, gene de hoşunuza gidecek. Orada eski Ramazanların içi boş davuluyla içi dolu iftar sofralarından birer hatıra bularak kendinizi avutacaksınız. Ne yalan söyleyeyim, Beyazıd sergisi -belki de çocukluk Ramazanlarımın çeşnisini taşıdığı için- bana hiç de manasız görünmedi. Şu dakikada ben, İstanbul'un en pitoresk köşesinde bulunuyordum: Ortada büyük bir şadırvan şarıl şarıl akıyor. Etrafına tüneyen kumruların her birinden ayrı makamda, bir ses çağıltısı dinleyerek etrafıma göz gezdiriyorum. Satıcının biri bağırıyor:— Afiyetle yiyin... Çeşnisi helâl!... Buyur büyükanne... Çeşnisi helâl, dedik...Bu vakitsiz ikram, fuzuli "büyükanne"nin hoşuna girmedi:— Sen herkesin zorla orucunu bozduracaksın ayol! diye söylenerek yürüdü.Tatlıcı da boş durmuyordu:— Şambaba verelim... Şambabalar... Şambabalar...Eli tespihli bir adam geçerken güldü:— İstanbul'da yapıyorlar sonra da Şambaba adını verip satıyorlar... Bunun Şamla alâkası ne?Arkadaşı cevap verdi:— Canım, ne biliyorsun, belki de babası Şamlıdır. Şamoğlu demiyor ya, Şam baba diyor...Gülüşerek geçtiler.Tuhafıma giden şey şurası: Öyle yüzünden düşenin bin parça olduğu suratı asık oruçlulara hiç rastlanmıyor. Akşam ezanı sularında elinde sigara ile bir tiryakinin yanına sokulmak, bir zamanlar, barut fıçısına yaklaşmak kadar tehlikeli idi.Tiryakide kaşlar hemen çatılır, avuçlar dertop olup yumruk hâline getir, giddetli bir ses, adamın ense kökünde gürlerdi:— Çek şu musibeti! Mübarek Ramazan gününde insanı günaha sokma!Oruç bozma saati yaklaştıkça bakıyorum, sergide hareket çoğalıyor.Semti uzak olanlar, aldıkları öteberiyi bir an evvel sardırmak için acele ediyorlar, hakları da var. Ezan okunmadan evvel evde bulunmak, çoluk çocuğun etrafına toplandığı sofraya riyaset etmek lâzım..Vaktiyle bir tiryakiden işitmiştim:— Top atılmadan evvelki beş dakika yok mu? O kadar uzar, o kadar ağır geçer ki insan gayret etse bu beş dakika içinde dört katlı bir yaptırabilir!***Şimdi de bakınız Şehzadebaşı'ndayız. Vakit gece... Cadde cıvıl cıvıl kalabalık... Ramazan münasebetiyle sağlı sollu kulübeler peyda olmuş, içi atıcılarla dolu. Hedeflere nişan alan alana...Ateş talimi yapan bir delikanlı:— Paydos! diye bağırıyor, ben artık atmayacağım.— Neden? diye soruyorlar.Gülüyor ve cebindeki parayı göstererek:— Üç beş atımlık barutum kaldı... diyor, onu da burada israf edemem!Biraz daha ilerleyerek üzerinde "Sülaymaniye Kulübü" levhası okunan bir binanın kapısına geliyorsunuz.— İçerde ne var? diye sormaya hacet yok. Çığırtkana kulak vermek kâfi:— Haaayt... Haaaayt! Duyduk duymadık demeyin... Bu gece... Türkiye'nin bütün pehlivanları dünyanın en büyük, en müthiş, en yaman güreşini yapıyorlar...Üç beş adım yürüyünce bir başka çığırtkan daha:— Marmara Denizi'ni haraca kesen korkunç canavar burada... Baylar! Kayıklar deviren, vapurlar batıran, canlara kıyan canavar!Arkadaşım kolumu dürttü:— Herif galiba yeni keşfedilen bir tahtelbâhirden (denizaltı)&nbsp;bahsediyor.Şehzadebaşı'na kim demiş sönük... diye... Sanatkâr Naşid, bir yanda en zengin tulûat hazinesiyle sahneye atılmış ortalığı kırıp geçiriyor. Sinemalar, en güzel filmlerini harcıyorlar.Ama bu kadar yetmezmiş. Hani imiş bunun Karagöz'ü? Hani imiş Ortaoyun'u?&nbsp;Peki ama yedi plâğı üstüste çalan otomatik gramafonlar dururken eskiyi (fonograf) aramak aklınıza geliyor mu? Elektrik cereyanı olan yerde akümülatörlü radyo kullanıyor musunuz? Otomobil dururken öküz arabasına biniyor musunuz?Karagöz de, daha şu da, bu da eski Ramazanların hususiyetleri arasındaydı. Geçen Ramazanlarla birlikte onun bütün dekorları yıkıldı. Hatıralarımızın harabesi içinde onun beyhude yere ihya etmeye uğraşmayalım!<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynak: <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/cumhuriyet/1939-10-22/2" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Cumhuriyet, 22.10.1939, Sayfa 2.</a>

Şehrin İçinden: Ramazan

Dün bir gazete şehir içinde tifo vak'alarının pek ziyade çoğalmış olduğunu ve günde 800 tifo vak'ası kaydedilmekte olduğunu yazmakta idi. Bu hususta sıhhat işleri müdürü Ali Rıza şunları söylemiştir:— Bir günde şehir içinde 800 tifo vak'asının kaydedilmesi demek İstanbul'un ölmesi demektir. İstanbulda günde azamî 10 tifo vak'ası kaydolunmaktadır. Tifo vak'aları Eminönü ve Fatih kazalarında ziyadedir. İstanbulun tekmil kazalarında tifo aşısı istasyonları kurulmuştur. Buralarda meccanen aşı yapılmaktadır. Kasımpaşa deresinin üstü muhtelif zamanlarda bir çok para sarfedilerek kapatıldı. Fakat yukarı tarafında bir kısmın üstü elveym açıktır. Belediye, burayı gelecek sene kapatacaktır. Halbuki derenin üstü açık bulunan bu kısmındaki mahalleler her an tifo ile karşı karşıyadır. Bu itibarla burasının bir an evvel kapatılmasını belediyeden istedik.Bedava aşı merkezleriMerkez hükûmet tababetinde: Fatih hükûmet ve belediye baştababetinde. Eminönü, Beyoğlu, Beşiktaş, Sarıyer, Beykoz, Üsküdar, Kadıköy, Adalar, Bakırköy, Eyüp merkez hükûmet tababetlerile Eyüp dispanserinde, Edirnekapı sıhhat merkezinde, Fatih mıntakasında: Samatya, Şehremini, Eyüp, Unkapanı, Fener Karagümrük mevki hekimliklerinde, Eminönü mıntıkasının: Alemdar, Kumkapı, Beyazıd, Küçükpazar mevki hekimliklerinde her isteyen her müracaat eden vatandaşa bedava tifo aşısı yapılmaktadır.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynak: <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/son_posta/1937-06-26/4" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Son Posta, 26 Haziran 1937, Sayfa 4.</a>

Kupür

Kupür

Kupür

SON HİKAYELER

Otomatik Meyhane

İstanbul Meyhaneleri

Saat gecenin üçünü buldu. Tabii, bu hâlde eve gidilmez.

İstanbul'da Eski Ramazanlar

Eski günlerde

Diş kirası

Ramazan sofrası: Çorba

Haftada Bir Hoş-Beş

Şehrin İçinden: Ramazan

Tifo vak'aları günde onu geçmiyor

SON SAYILAR

07 Nis 2023

24 Mar 2023

10 Mar 2023

27 Oca 2023

30 Ara 2022

23 Ara 2022

16 Ara 2022

09 Ara 2022

02 Ara 2022