n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!X-Twitter’dan göçün tekrar hızlanmasıyla birlikte Bluesky bundan en çok faydalanan platform oldu. Ben de Bluesky’ı farklı kılan ve aktif kullanıcılar tarafından tercih edilmesine neden olan özelliklerini yazdım.“Ne Okuduk” bölümünde The Onion’ın komplo teorisi sitesi InfoWars’ı satın alması, YZ destekli haber okuma uygulaması Particle ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Ahmet A. Sabancı dünyada gazetecilik ve medya alanındaki gelişmeleri ve trendleri takip ediyor ve her pazar sabahı NewsLabTurkey tarafından yayınlanan n okuyoruz| bülteninde okurları için derliyor.

Dünyada gazetecilik ve medya alanındaki gelişmeler. 

n okuyoruz|

Bu haftanın anahtar kelimeleri: Bluesky, The Guardian, InfoWars, Spotify.

🦋 Bluesky Neden Bu Kadar Seviliyor?

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Donald Trump’ın seçimi kazanmasıyla birlikte tüm dünya “şimdi ne olacak” sorusunun cevabını düşünmeye başladı. Ben de bu haftanın odağında yeni Trump döneminin medya ve teknoloji dünyası üzerinde nasıl etkileri olabileceğine dair bazı öngörülerimi sizlerle paylaştım.“Ne Okuduk” bölümünde ise NYT’ın teknoloji ekibinin grevi, Flipboard’un yeni döneme ayak uydurma hamleleri ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: Donald Trump, NYT Tech Guild, The Daily Beast, Flipboard.

🍊 Medya ve Teknoloji Dünyası İçin Trump’ın Anlamı

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Dijital medya ve siyaset arasındaki ilişkiye dair en büyük trend belirleyici etkinliklerden birisi ABD seçimleri. Her dört yılda bir orada yaşananlar genellikle bize yeni medya trendleri olarak yansıyor. Bu haftanın odağında da 2024 seçimlerinin medyaya getirebileceklerini yazdım.“Ne Okuduk” bölümünde ise WaPo’nun hatasından faydalananlar, 10500 kilometre uzaktan yerel haber yazanlar ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: Call Her Daddy, yapay zekâ, New York Times, ABD başkanlık seçimleri.

🗳️ ABD Seçimlerinden Medyaya Dair Sinyaller

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!ABD’de iki milyarderin sahibi olduğu LA Times ve Washington Post’un seçim öncesi yıllardır yaptıkları başkan desteği açıklamasını yapmalarını engellemesi, gazeteciliğin bağımsızlığı ve para arasındaki ilişkiyi tekrar gündeme taşıdı. Bu haftanın odağında da yaşananları ve takip eden tartışmaları ele aldım.“Ne Okuduk” bölümünde ise Financial Times’ın ülke bütçesi hazırlama oyunu, The Verge’den editöryal duruş dersi ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: Washington Post, LA Times, Financial Times, The Verge.

💰 Milyarderler ve Bağımsız Gazetecilik

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Günümüzde medyanın özellikle dijitalde yaşadığı sıkıntılar basılı yayıncılığa olan ilgili ve bu alanın değerini artırmaya başladı. Haftanın odağında da bu alanda bir süredir büyüyerek devam eden yeni dalgayı ve bu akımın kimler için uygun olduğunu anlattım.“Ne Okuduk” bölümünde ise ilginç bir casus gazeteci hikayesi, Economist’in öğrencilere özel kampanyası ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: basılı yayınlar, Economist, Afrika, User Mag.

📰 Kağıdın Değeri Artıyor

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!ABD’de üst üste gelen hortumlar bir süredir aklımda olan doğal afet zamanlarında habere ulaşmanın teknik boyutuyla ilgili tartışmaları tekrar gündeme taşıdı. Ben de bu haftanın odağında insanların habere ulaşımını kolaylaştırmak için neler yapılabileceğinden bahsettim.“Ne Okuduk” bölümünde ise 1912’den bir sahte fotoğraf paniğini, NYT’nin ana sayfa algoritmasını ve daha fazlasını bulabilirsiniz.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: text-only, sahte fotoğraflar, New York Times, Gazze.

🌪️ Doğal Afetlerde İnsanlara Haber Ulaştırmak

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Elon Musk’ın Twitter’ı satın almasının ve platformun çöküşünü başlatmasının üzerinden iki yıl geçti. Bu iki yıl boyunca neler olduğunu, şu anda X-Twitter’ın geldiği noktayı ve neden artık bu sevdadan vazgeçmeniz gerektiğini odakta anlatmaya çalıştım.“Ne Okuduk” bölümünde ise ödeme duvarına geçen yeni yayınlar, Wordpress’te yaşanan dramayı ve daha fazlasını yazdım.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: Twitter, CNN, Wordpress, NYT.

🐦 Elon Musk 2 Yılda Twitter’a Ne Yaptı?

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Platformların içerik moderasyonu konusunda yaptıkları ve yapmadıkları her zaman gündemimizde olan bir konu. Fakat bu moderasyon işinin aslında ne kadar zorlu olduğunu ve hataya ne kadar açık olduğunu bilen çok az insan var. Bu haftanın odağında da bu konuya değinmek ve kendimizi eğitmenin neden önemli olduğundan bahsetmek istedim.“Ne Okuduk” bölümünde ise Economist’in tütün sorunu, Online News Association 2024’te konuşulanlar ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: Economist, Orion, içerik moderasyonu, Al Jazeera.

👎 Mükemmel İçerik Moderasyonu İmkansız mı?

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!OpenAI tarafından yayınlanan ve mantık yürütebilme özelliğiyle diğer YZ modellerinden kendisini ayıran o1 modeli, geçtiğimiz iki haftanın en çok konuşulan gelişmelerinden birisi oldu. Bu sayının odağında da bu modelin farkını ve YZ’nın geleceği için anlamını yazdım.“Ne Okuduk” bölümünde ise Lunch with the FT’nin otuzuncu yıldönümü, YouTube’un küçük kanallara destek planı ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: GPT-o1, Lunch with the FT, Jewish Chronicle, The Observer.

🤖 Mantık Yürüten YZ Modelleri

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!ABD medyasının yeni tartışma konusu “sanewashing”. Bu haftanın odağında mantık aklaması olarak çevirmeyi uygun gördüğüm bu kavram bence her gazetecinin öğrenmesi ve haberlerinde bunu yapmadığına emin olmak için çabalaması gereken bir sorun.“Ne Okuduk” bölümünde ise YZ botların komplo teorileriyle mücadele gücü, WaPo’nun büyük TikTok seferberliği ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: mantık aklaması, Washington Post, News Consumer Insights, komplo teorileri.

🧼 Gazeteciliğin “Sanewashing” Sorunu

Teknoloji hakkında yayımlanmış makaleler ve yayınlar

Teknoloji

İş dünyası hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

İş Dünyası

Sosyal farkındalık hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

Sosyal Farkındalık

<a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2024/10/07/elon-musk-iki-yilda-twittera-ne-yapti/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">X-Twitter’ın kötüye gidişiyle</a> birlikte artan alternatif arayışları, geçtiğimiz birkaç hafta içerisinde yeni ve güçlü bir ivme kazandı. Hesaplarını kapatan veya kullanmayı bırakanların sayısı giderek artarken, üç <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2023/03/13/fediverse-artik-sosyal-medyada-kalici/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ana alternatifin</a> hemen hepsi aktif ve yeni kullanıcı sayılarında ciddi artışlar görüyor. Ancak bunların arasında özellikle öne çıkan ve Twitter’ın power user kitlesi diyebileceğimiz, orayı cazip ve takip etmeye değer hâle getiren kullanıcılar tarafından en çok tercih edilen <a fr-original-style="" href="https://bsky.social/about" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bluesky</a> oluyor.Sadece geçtiğimiz bir hafta içerisinde 3 milyon yeni kullanıcı ekleyen ve Cuma günü <a fr-original-style="" href="https://bsky.app/profile/jay.bsky.team/post/3laz4f32gwc2r" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">17 milyon kullanıcıyı aşan</a> Bluesky, birçok anlamda yeni metin-temelli sosyal medya platformu olmanın en büyük adayı hâline gelmiş <a fr-original-style="" href="https://www.vox.com/technology/385433/what-is-bluesky-twitter-social-media-use-future" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">durumda</a>. Dışarıdan bakan birisi için eski Twitter’ın yeni bir versiyonu gibi görünen Bluesky’ı cazip kılan ve X-Twitter’a göre daha kullanışlı bir yere çeviren özelliklerini görmek için platformu biraz daha detaylı incelemek gerekiyor.Kullanmaya başlarken karşınıza çıkacak ilk farklılıklardan birisi Starter Pack (başlangıç paketi) adını verdikleri davet özelliği. Bu özellik sayesinde birisini Bluesky’a davet ederken ister sizin hazırladığınız isterseniz bir başkası tarafından hazırlanmış bir öneri listesi de gönderebiliyorsunuz. Böylece yeni gelen bir kullanıcı boş bir akışa bakmak yerine ilgisini çekecek kişileri takip ederek başlayabiliyor. Bu paketlerin nasıl bir şey olduğunu <a fr-original-style="" href="https://go.bsky.app/Rv4bDCR" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bu örnekten inceleyebilirsiniz</a>.Hesabınızı açtığınızda ise önünüze çıkacak akış X-Twitter veya diğer platformlar gibi algoritmayla oluşturulmuyor ve sadece sizin takip ettiğiniz hesaplardan oluşuyor. Bu zaten cazip bir özellik ama isterseniz burada da ayarlar yapabiliyorsunuz: mesela takip ettiğim kişilerin başkalarına cevapları veya repostlar hiç önüme düşmesin gibi seçenekler mevcut. Ama diyelim ki algoritmayla oluşturulmuş akışlar istiyorsanız da burada kontrol sizde. Teknik bilginiz varsa kendi algoritmik akışlarınızı tasarlayabilirsiniz ya da <a fr-original-style="" href="https://bsky.app/feeds" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">keşfet kısmından</a> çok çeşitli akışları bulup test edebilirsiniz.Bu özel akışların bir diğer avantajı belirli konular için de tasarlanabiliyor olması. Diyelim benim gibi NBA gündemini takip etmek istiyorsunuz ama 50–60 kişiyi sırf bunun için takip edip normal akışınızı kalabalıklaştırmak istemiyorsunuz. Bunun için tasarlanmış özel bir akışı takip edip Bluesky’daki bütün NBA sohbetini dilediğiniz zaman açıp okumanız mümkün. Yani algoritmayla isterseniz hiç muhatap olmayabilirsiniz ama kullanmak isterseniz de onun ne yapacağını siz belirliyorsunuz.Yine bu algoritmalarla alakalı bir diğer avantaj da içerik moderasyonu. Bluesky temel olarak size çeşitli moderasyon tercihleri sunuyor — mesela belirli türde içerikleri bana hiç gösterme veya uyarıyla göster diyebilirsiniz. Ama bu özel algoritmalar sayesinde moderasyonu da otomasyonla halletmeniz mümkün. Mesela Bluesky’da akışınıza hiç X-Twitter veya Facebook ekran görüntüleri düşmesini istemiyorsanız sizin için bunları otomatik olarak tespit edip filtreleyecek bir özel algoritma mevcut. Bluesky’ın <a fr-original-style="" href="https://bsky.social/about/blog/4-13-2023-moderation" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Derlenebilir Moderasyon</a> adını verdiği bu özellik ve bunu mümkün kılan labeler (etiketleyiciler) ile kullanıcılar moderasyonu da tamamen kendi isteklerine göre şekillendirebiliyor.Bununla birlikte listeler de Bluesky’da daha gelişmiş bir şekilde çalışıyor. X-Twitter’da olduğu gibi buraya insanları ekleyebilir ve başkalarının listelerini takip edebilirsiniz. Ama Bluesky bu listeleri moderasyon amaçlı da kullanmanıza izin veriyor ve insanlarla paylaşabileceğiniz engelleme/gizleme listeleri oluşturmanıza izin veriyor. Böylece bu listeleri takip edenler de otomatik olarak listeye eklenen herkesi engelleyebiliyor. Bu özellikle sıkça hedef alınan kesimlerin kendisini koruyabilmesi için çok faydalı bir özellik.Toparlayacak olursam, Bluesky’ı bu kadar cazip ve kullanışlı kılan aslında Twitter’dan alınması gereken dersleri almış olmaları. Bir yandan onu kullanışlı ve faydalı kılan yanlarını koruyorlar ama diğer yandan da onu geliştirecek ve eksiklerini kapatacak yeni özellikler de ekliyorlar. Bunun üzerine merkezsiz bir platform olmalarını sağlayacak <a fr-original-style="" href="https://atproto.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir protokol üzerine</a> kurulmuş olması da Bluesky’ın bir başka Musk tarafından ele geçirilme ihtimalini zorlaştırıyor.&nbsp;Eğer yeni bir aktörün oyuna girmesi ya da Bluesky’da kurumsal bir sıkıntı gibi bir sürpriz yaşanmazsa, Bluesky’ın bu ivmeyle birlikte ciddi bir alternatiften ana aktöre dönüşmesi tahmin edilenden çok daha kısa sürebilir. Kesin iddialar ve büyük laflar huyum değil ama Bluesky açısından önümüzdeki dönem şu anda günlük güneşlik görünüyor demek de abartı olmayacaktır. Bir şans vermeye karar verirseniz <a fr-original-style="" href="https://bsky.app/profile/ahmetasabanci.com" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">beni bulmayı</a> da unutmayın.

Karşımızda Twitter'dan alınması gereken dersleri almış bir platform var.

Bluesky Neden Bu Kadar Seviliyor?

Donald Trump’ın bu hafta gerçekleşen ABD seçimlerini kazanmasıyla birlikte hem Amerikalılar hem de dünyanın geri kalanı için yeni bir döneme girdiğimizden <a fr-original-style="" href="https://www.nbcnews.com/news/world/trump-election-victory-global-reactions-allies-israel-europe-rcna178902" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kimsenin şüphesi yok</a>. Bir önceki başkanlığına göre daha tecrübeli ve hazırlıklı olan Trump’ın hemen her alanda büyük bir etkisi olacağı kesin. Böyle bir durumda özellikle teknoloji ve medya dünyası için olası senaryolara bakmakta fayda var.Teknoloji sektörü, özellikle de Silikon Vadisi’nin önemli bir kesimi, Trump’ın kazanmasına sevinmiş gibi <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/2024/11/6/24289649/big-tech-leaders-donald-trump-presidential-election" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görünüyor</a>. Burada beklentileri yeni gelecek yönetimin regülasyonları ve tekelleşme karşıtı mücadeleyi durduracağını ve onlara istediklerini yapabilecekleri bir alan vereceğini <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/technology/2024/nov/08/what-a-second-trump-presidency-means-for-big-us-tech-firms" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">düşünmeleri</a>. Bunun gerçekleşmesi her ne kadar bu şirketlerin yöneticileri için <a fr-original-style="" href="https://www.techdirt.com/2024/11/08/warner-bros-ceo-zaslav-sees-big-opportunity-for-more-pointless-media-consolidation-under-trump-2-0/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">güzel haber gibi görünse de</a> bu şirketlerin denetimsizliği ile hepsinin bizler açısından daha kötüye gittiği, Cory Doctorow’un deyimiyle <a fr-original-style="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Enshittification" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“enshittification”</a>ın hızla kontrolden çıktığı bir ortama doğru ilerleyebiliriz.Trump’ın diğer ülkelerle ticari savaşlara girme isteği hem ABD’de hem de dünyanın geri kalanında teknoloji sektörünün işlerini yapmasını zorlaştırabilir. Bu çekişmenin bir gümrük vergisi savaşına dönüşmesi ise her teknolojinin daha da pahalılaştığı bir ortam yaratabilir. Üstelik ülkeler arasındaki bu çekişme dünyanın geri kalanında da teknolojiye karşı daha korumacı politikaların yaygınlaşmasına neden olacaktır.Ayrıca iklim krizi ve bu alandaki teknolojilerin de Trump’dan ciddi bir darbe alma <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/2024/11/6/24289494/trump-election-electric-vehicle-tax-credit-tesla-elon-musk" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ihtimali var</a>. İklim krizini önemsemeyen ve bu konudaki destekleri ve düzenlemeleri geri çekmeyi planlayan Trump hem bu alandaki teknolojik gelişmelerin duraksamasına hem de “ABD umursamıyorsa biz de umursamayız” diyecek ülkeler yüzünden gezegen olarak daha tehlikeli bir noktaya gitmemize neden olabilir.Diğer yandan Trump’ın dünyadaki birçok sağcı lider gibi medyayı kontrol altına alma ve kendi keyfine göre şekillendirme niyetinde olduğunu herkes biliyor. Bunu siyasi kariyerinin her aşamasında denedi ve başkanlığa geri döndüğünde de denemeye devam edecek. Her ne kadar ABD yasaları medyayı bu tür saldırılara karşı koruma konusunda daha güçlü olsa da hem tecrübesiyle hem de meclislerde de partisinin çoğunluğu yakalamasıyla bu dört yılda daha agresif olacağından <a fr-original-style="" href="https://dicktofel.substack.com/p/what-the-election-means-for-journalism" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">şüphe yok</a>.Bunun ABD içerisinde çok ciddi etkileri olacağı kaçınılmaz. Bir kesim 2016–2020 dönemi gibi gazeteciliğe ilginin ve desteğin artacağını <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2024/11/06/business/media/trump-newspapers-cable-news-audience.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">düşünüyor</a> ancak saldırıların seviyesine göre bu desteğin Amerikan gazeteciliğini ve medyasını korumaya yetmediği bir durum da görülebilir.Fakat bu yaklaşım dünyanın geri kalanını da etkileyecektir. ABD’nin de medyayı susturmaya ve şekillendirmeye çalışan bir yönetiminin olması dünyanın geri kalanındaki liderlerin de daha rahat davranmasına ve basın üzerindeki baskının küresel çapta normalleşmesine neden olabilir. Böyle bir dalganın sonuçlarının nereye varacağını tahmin etmek çok da güç değil.Özetle, önümüzde ilginç bir dört yıl var. Trump’ın ABD’de yaptıklarının bizi ne kadar etkileyeceğini kestirmek güç ama hiç etkilemeyeceğini söylemek imkansız. Hem doğrudan etkilerle hem de verdiği ilhamla Donald Trump önümüzdeki dört yıl boyunca tüm dünyanın sorunu olacak gibi görünüyor.

Karşımızda çok az iyi senaryo var.

Medya ve Teknoloji Dünyası İçin Trump’ın Anlamı

ABD seçimlerinde medya her zaman <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/us-news/2024/oct/13/kamala-harris-shortest-presidential-campaign-trail" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çok önemli bir aktör</a>. 2008 yılında Obama’nın ilk başkanlık seçimlerinden bu yana internet de bu rolün önemli parçalarından birisi hâline geldi. 2016 yılında Trump’ın seçim kampanyasında bunun zirve noktalarından birini gördük. Bu yıl gerçekleşecek olan ABD seçimlerinde de internetin ve dijital medyanın rolü aynı şekilde büyük bir önem taşıyor. Ancak bu sefer alışık olduğumuz bazı platformların gücünü kaybettiğini ve yeni trendlerin ortaya çıktığını görüyoruz.Kaçınılmaz olarak internet ve siyaset denildiğinde akla ilk olarak sosyal medya platformları geliyor. Her ne kadar Facebook ve Instagram seçim reklamları konusunda önemli bir alan olmaya ve buraya harcanan paranın büyük bir kısmını kazanmaya devam etse de, aktif olarak bu amaçla kullanıldığını söylemek çok mümkün değil. Bunun tek istisnası özellikle Demokratların adayı Kamala Harris’in çok fazla ünlü ismin desteğini alması ve bu isimlerin de aktif Instagram kullanıcıları olması sebebiyle gelen hareketlilik.Elon Musk her ne kadar X-Twitter’ı bu konuda en önemli yer gibi konumlandırmak istese de bu seçim süreciyle birlikte birçok kişinin gözünde artık orası Trump ve Musk gibilerin takıldığı bir yer olarak görülüyor. Öyle ki seçim dönemlerinde normalde aldıkları reklamların büyük bir kısmını da <a fr-original-style="" href="https://www.ft.com/content/b0dac963-a87d-45ff-af89-731b2d95d131" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kaybetmişler</a>. Tahminim bu etkinin sonuçları özellikle seçimlerden sonra çok daha net bir şekilde kendisini gösterecek.TikTok bu dönemin en büyük kazananı oldu demek sanırım yanlış olmayacaktır. Özellikle <a fr-original-style="" href="https://www.tiktok.com/@timwalz" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Demokratların</a> <a fr-original-style="" href="https://www.tiktok.com/@kamalaharris" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">aktif kullanımı</a> ile birlikte sosyal medya platformları arasında açık bir şekilde öne çıkan isim TikTok oldu. Kullanıcıların da aktif bir şekilde katkıda bulunmasıyla birlikte TikTok’un bu ivmeyi önümüzdeki süreçte de koruması kaçınılmaz görünüyor.YouTube her zaman güncel siyaset söz konusu olduğunda önemli bir platform ancak bu seçimlerde onu da destekleyen <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2024/oct/19/trump-harris-podcasts-election-strategy" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">daha büyük bir faktör vardı: podcastlar</a>. Eğer seçimleri bir medya ile adlandıracak olsak bu seçime podcast seçimi dememize kimsenin itiraz edeceğini sanmam. Trump zaten ana akım medyadan daha çok kendi tarafındaki isimlerin podcastlarına konuk olmayı tercih etti ancak Kamala Harris özellikle <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/us-news/2024/oct/12/call-her-daddy-kamala-harris-alex-cooper" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">en çok dinlenenler listesinin zirvesindeki Call Her Daddy</a> başta olmak üzere birçok podcasta konuk olmasıyla bu alanı en aktif şekilde kullanan isim oldu diyebiliriz. Elbette bunların önemli bir kısmının video olarak YouTube’da da yayınlanıyor olması YouTube’a yaradı.Geleneksel medya kendi içerisinde tartışmalarına devam ederken, dijitalde doğan bu yeni platformların ve formatların böyle büyük bir önem kazanmış olması da bizler açısından oldukça önemli sinyaller. Tıpkı 2016 seçimlerinin insanların gazetelere abone olma trendini başlatması ve 2012 seçimlerinin sosyal medyayla siyasetin iç içe geçmesini sağlaması gibi, 2024 seçimleri de medya açısından yeni trendleri başlatacak gibi görünüyor.Bu trendlerin ABD ile sınırlı kalmayacağını ve yakın zamanda hem ülkemizde hem de dünyanın farklı yerlerinde etkilerini göreceğimizi biliyoruz. Bu süreç boyunca değişen dinamikleri ve öne çıkanları takip etmek, buradan dersler çıkarıp kendinizi geliştirmek önümüzdeki süreçte yaşanabilecek dönüşümlere hazırlanmanın en iyi yollarından birisi.

Podcast bu yılın sürpriz oyuncusu oldu.

ABD Seçimlerinden Medyaya Dair Sinyaller

ABD’de her seçim döneminde medya için önemli geleneklerden birisi yayının hangi adayı desteklediğini açıklaması. Çoğu zaman gazetenin yayın politikasına göre bu karar bariz olsa da bu gelenek birçok okur için oldukça önemli bir şey. Bu yüzden hafta içerisinde iki gazeteden gelen haberler büyük bir olaya dönüştü.İlk olarak Los Angeles Times gazetesinin bu seçimde aday desteklemeyeceğini duyurması ve editör ekibinin Harris’i desteklemeye hazırlanırken gazetenin sahibi olan milyarder iş insanı Patrick Soon-Shiong’un bunu engellediğinin ortaya çıkması <a fr-original-style="" href="https://www.poynter.org/commentary/2024/los-angeles-times-endorsement-patrick-soon-shiong-editor-resigns/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">krize sebep oldu</a>. Gazetenin birçok editörü istifa ederken birçok okur da aboneliklerini iptal etmeye <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/media/2024/oct/23/la-times-editor-resigns-presidential-endorsement" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">başladı</a>.LA Times’da yaşananlar tartışılmaya devam ederken bir diğer destek açıklamama kararı da Washington Post’tan <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/us-news/2024/oct/25/washington-post-endorsement-president-election" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">geldi</a>. Gazetenin başındaki Will Lewis bunu tarafsızlık kılıfıyla açıklamaya çalışırken gazetenin muhabirleri <a fr-original-style="" href="https://wapo.st/40isbQs" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yaptıkları haberde</a>editörlerin Harris desteği yazısı hazırlarken gazetenin sahibi olan Jeff Bezos’un bunu bizzat engellediğini yazdı. <a fr-original-style="" href="https://www.semafor.com/article/10/25/2024/editor-resign-subscribers-cancel-as-washington-post-non-endorsement-prompts-crisis-at-bezos-paper" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bu haberle birlikte</a> gazetenin baş editörü Robert Kagan istifa ederken, okurlar da abonelik iptali kampanyası başlattı.WaPo örneğini LA Times’dan ayıran en önemli fark ise gazetenin birçok yazarının oldukça sert bir şekilde bu kararı eleştiren köşelerinin gazetede yayınlanmış olması. Her ne kadar asıl patron buna karşı çıksa da gazetenin editörleri buna karşı tavrını net bir şekilde gazetenin sayfalarında gösterebildi.Bütün bunlar gazeteciliğin ekonomik anlamda bağımsızlığının <a fr-original-style="" href="https://www.techdirt.com/2024/10/25/democracy-dies-in-darkness-helped-along-by-billionaire-cowardice/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">neden önemli olduğunu</a> açık bir şekilde gösteren örneklerden birisi oldu. Bizim hem kendimizden hem de diğer örneklerden oldukça aşina olduğumuz patronlar ve siyaset ilişkisini Amerikalılar da son yıllarda yakından tecrübe etmeye başlamıştı. Bu iki örnek de ülkedeki siyasi atmosferle birleşince verilen tepkinin boyutunu artırdı.Peki aşırı zenginlerin ve siyasetin gazetecilik üzerinde böyle bir kontrol gücüne sahip olmasının önüne nasıl geçilebilir? <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2023/07/24/surdurulebilirlik-ve-bagimsizlik-arasindaki-iliski/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bunun tek cevabı</a> haber kurumlarının ekonomik anlamda bağımsız olması ve kendilerini bu tür finansal ele geçirme ve baskı yöntemlerine dayanabilmesi gerekiyor. Ancak bu sayede birileri tarafından satın alınmalara da ilan kurumu gibi kurumların dayatmalarına da direnebilir.&nbsp;Bu bağımsızlığı sağlamak için uygulanabilecek yöntem çok ama en büyük sorumluluk da bu haberleri tüketenlere düşüyor. Her ne kadar bu tür baskılar karşısında okurlar haklı olarak tepki veriyor ama haber kurumlarının bu duruma düşmemesi için tepkiden daha fazlasını da vermeleri lazım.

Genellikle birlikte iyi gitmiyor.

Milyarderler ve Bağımsız Gazetecilik

Bir süredir düzenli olarak karşıma çıkan yeni başlayan, geri dönen veya daha başarılı hâle gelen basılı yayınlarla ilgili haberlerin sayısında ciddi bir artış görüyorum. The Onion yeni yönetimiyle gazeteyi tekrar basmaya <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2024/08/26/the-onion-neden-korunmaya-deger-bir-yayin/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">başladı</a>, The Atlantic basım sayısını <a fr-original-style="" href="https://edition.cnn.com/2024/10/11/media/the-atlantic-magazine-print-monthly-subscription/index.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">artırıyor</a>, Philadelphia Inquirer basılı yayına yatırım <a fr-original-style="" href="https://pressgazette.co.uk/publishing-services-content/why-news-publishers-should-not-give-up-on-print/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yapıyor</a>, Financial Times’ın basılı gazeteyi nasıl kârlı hâle getirdiğini <a fr-original-style="" href="https://www.ftstrategies.com/en-gb/insights/paper-money-how-the-financial-times-made-print-profitable" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlatıyor</a>…Kimileri bunu dijital yayıncılıktaki gelir sıkıntılarından dolayı bir tür geriye dönüş gibi düşünebilir ama basılı yayıncılığa artan ilginin nasıl bir şekil aldığını ve eskiden farklarını incelemeye başladığınızda, burada yeni bir şeylerin oluşmaya başladığını görüyorsunuz.Yeni basılı yayıncılık dalgasının özellikle <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2021/08/16/nis-alanlara-ihtiyacimiz-var/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">niş yayınlar</a> ve <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2021/08/09/dergilerin-bize-sundugu-imkanlar/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dergiler</a> üzerinden gelmekte olduğunu bir süredir söylüyordum. Bu etkiyi Bloomberg Businessweek ve Atlantic gibi dergilerin aylık formata dönmesinde ve Onion’ın da aylık bir gazeteyi tercih etmesinde görebiliyoruz. Bu yeni dalgada insanların beklentisi sürekli yenisi çıkan değil, gerçekten zaman ayırabilecekleri yayınlar.İkinci önemli değişiklik ise genel olarak bu dalganın başını daha “premium” diyebileceğimiz yayınların çekiyor olması. Mevcutta devam ederek daha başarılı hâle gelen Financial Times, Economist ve Monocle gibi yayınlar bunun örnekleri. Yayın hayatına yeni başlayıp da başarılı bir giriş yapanların çoğu da ya genel olarak premium okur kitlesine hitap ediyor ya da bir niş alan için premium yayın olma hedefiyle yola çıkıyor.<a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2024/01/29/dergiler-medyanin-gelecegi-icin-ne-soyluyor/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Daha önce de bahsettiğim gibi</a>, internete ve dijital yayıncılığa ilgimizin en temel sebeplerinden birisi istediğimiz her alanda bir şeyler bulabilmek ve bunlara kolayca erişebilmekti. Ancak dijital yayıncılığın giderek kötüye gidişi, sosyal medyanın durumu ve artık bu özel ilgi alanlarına dair gelişmeleri takip etmenin giderek zorlaşması yeni bir ihtiyaç doğurdu. Evet basılı yayıncılık pahalı bir iş ama bunu vermeye hazır bir kitlenin de olduğunu bu dalganın büyümesiyle görmeye başladık.&nbsp;Elbette bunun anlamı herkes basılı yayın yapmalı veya artık asıl para orada demek değil. Aksine, eğer bu bahsettiğim seviyede bir şeyler üretemezseniz ya da böyle bir kitleniz yoksa kesinlikle bu işe girişmemeniz lazım. Ancak böyle bir potansiyeliniz varsa, yaptığınız işin kendisi ve kitlesi de bu yeni dalgaya uygunsa kesinlikle basılı bir formatı yayınınızın parçası hâline getirmenin yollarını düşünmenizi öneririm.

Ama herkes buraya uygun olmayabilir.

Kağıdın Değeri Artıyor

Doğal afetler hayatımızın bir gerçeği ve her ne kadar bu konu üzerine bolca konuşulsa da neredeyse hiçbir alanda bu afetlere karşı hazırlıklı olduğumuzu söylemek mümkün değil. Deprem konusunda zaten durumumuz malum ama diğer yandan iklim krizinin etkileri giderek güçlenirken başka afetlere de sıkça maruz kalma riskimiz giderek artıyor. ABD’de geçtiğimiz haftalarda üst üste gelen hortumlar bunun en yakın örneklerinden birisi.Bu gibi durumlarda insanların habere erişimi çok daha hayati bir önem taşıyor. Kendilerini afete karşı koruyabilmeleri veya nereden yardım alabileceklerini öğrenmeleri için güncel haberlere ve sağlıklı bilgiye kolayca erişebilmeleri lazım. Geleneksel medya araçları burada bize çok fayda sağlamıyor. Doğal afet esnasında veya sonrasında gazete dağıtmak veya televizyon başına geçmek mümkün olmuyor. Tek seçenek radyo ama günümüzde radyo üzerinden haber üretimi de tüketimi de olabilecek en düşük seviyelerde. (Ülkemizde radyoların böyle zamanlarda nasıl etkili olabileceğini birçok kez gösteren Açık Radyo ise maalesef <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2024/07/08/acik-radyo-acik-kalmali/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir kez daha</a> kapatılmaya <a fr-original-style="" href="http://acikradyo.com.tr/duyuru/kamuoyuna-duyuru-acik-radyonun-karasal-yayini-kapatiliyor" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çalışılıyor</a>.)Konu acil durumlarda güncel haberlere hızlı bir şekilde ulaşmak olduğunda aklımıza doğal olarak internet geliyor. Ancak hem bizim gibi ülkelerde devletin garip reflekslerini hem de internet ve elektrik altyapılarının doğal afetlere karşı ne kadar hassas olabileceğini göz önünde bulundurmamız gerekiyor. İnterneti normal zamanlarda kullandığımız gibi değil, acil durumlarda ve doğal afetlerdeki hâliyle düşünmemiz lazım.Eskiden çok güvendiğimiz sosyal medyanın hâli artık malum. Özellikle de söz konusu kriz dönemleri veya doğal afetler olduğunda, motivasyonu fark etmeksizin yanlış bilgi ve propaganda <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/2024/10/8/24265372/fema-misinformation-hurricane-helene-milton" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">platformları ele geçiriyor</a>. Gerçekten önemli ve sağlıklı bilgiye bu platformların algoritma temelli akışlarında ulaşmak imkansız ama oradaki insanların hiçbir işine yaramayacak komplo teorilerinden ve anlamsız tartışmalardan istemediğiniz kadar bulabiliyorsunuz.Diğer yandan günümüzde giderek görsellere ve videoya doğru zorlanmamız da doğal afetler söz konusu olduğunda bilgiye erişimi zorlaştıran bir durum. Kısıtlı ve düşük kaliteli bir bağlantı ile görselleri ve videoları yüklemek mümkün olmuyor. Diyelim zorla bir videoyu yüklediniz, onu izlemek için sakin ve güvenli bir yer bulabilme veya cihazınızın şarjının yetme ihtimali gibi birçok şeyi de düşünmeniz gerekiyor. Normal zamanlarda video cazip olabilir ama bir kriz anında insanların önceliği bilgiye hızla erişebilmek. Benzer bir durum podcastlar için de geçerli.Bu da bize metin odaklı haberleri ve websiteleri bırakıyor. Ancak günümüzde websitelerin ne hâlde olduğunu bilmeyen yok. Tasarımın kötülüğü ve okunmayı zorlaştırması bir yana, reklamlardan tutun da gereksiz çöp kodlara kadar birçok şey bu siteleri kısıtlı ve kötü bağlantılarda yüklemeyi zorlaştırıyor. Elbette yayıncıların genel olarak kendilerini bundan kurtarması ve hem daha iyi hem de daha verimli siteler tasarlaması şart ama kimi zaman bundan da basite inmek gerekebilir.Böyle durumlar için yapılabilecek en iyi şeylerden birisi haber sitenizin <a fr-original-style="" href="https://www.poynter.org/tech-tools/2017/text-only-news-sites-are-slowly-making-a-comeback-heres-why/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sadece metinden</a> veya minimum tasarım ve görselden oluşan bir versiyonunu bulundurmak olacaktır. <a fr-original-style="" href="https://lite.cnn.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">CNN</a> ve <a fr-original-style="" href="https://text.npr.org/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">NPR</a> bunu uzun yıllardır yapıyor, benzer şekilde sadece metin şeklinde versiyonu da olan birçok site <a fr-original-style="" href="https://github.com/localjo/awesome-text-only-news" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">mevcut</a>. Böyle bir versiyon doğal afet bölgesindeki insanların sınırlı imkanlarıyla ve muhtemelen zorla bağlanabildikleri internetleriyle sitenize erişebilmesini ve ihtiyaçları olan bilgiyi edinebilmesini sağlamanın en garanti yollarından birisi.Bunun neden etkili olduğunu şöyle özetleyeyim: Ortalama bir haber sitesini ilk yüklediğinizde boyutu en az 4–5 MB arasında oluyor. Ancak sadece metinden oluşan bir haber sitesinin boyutu ise kolay kolay 1 MB’ı bile <a fr-original-style="" href="https://www.niemanlab.org/2024/10/with-hurricane-milton-looming-npr-stations-got-a-lower-bandwidth-way-to-reach-residents/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bulmayacaktır</a>. Yani insanların en az 4 kat daha hızlı bir şekilde haberlere ulaşmasını sağlamanız mümkün. (Meraklısına: telefonumla kaydettiğim orta kaliteli 35 saniyelik bir videonun boyutu ise 65 MB.)Çoğu zaman doğal afetlerde habere ve doğru bilgiye erişebilme sorununu daha dolaylı ve farklı açılardan konuşuyoruz ama konunun gerçek anlamda erişebilme kısmını yeterince tartışmıyoruz. Dijital yayıncılık bu konuda önemli bir rol üstlenebilir ama bunun için bazı alışkanlıklarını değiştirmesi ve burada bahsettiğim türdeki senaryoları da düşünebilmesi gerekiyor.

Dijital yayıncılığı her zaman erişilebilir kılabiliriz.

Doğal Afetlerde İnsanlara Haber Ulaştırmak

Elon Musk’ın elinde bir lavabo taşıyarak X-Twitter genel merkezine girmesinin ve önde gelen sosyal medya platformlarından birisini sonsuza kadar değiştirmesinin üzerinden iki yıl geçti. Bu süreç içerisinde Musk ve <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2022/05/05/elon-muskin-twitteri-nasil-olur/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">onun kontrolündeki X-Twitter</a>hakkındaki fikirlerimi <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2022/11/07/elon-muskin-twitterina-hos-geldiniz/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dile getirdim</a>. Bu yıl dönümünde platformu ne hâle getirdiğine bakmanın iyi bir fikir olacağını düşündüm.Önce “ifade özgürlüğü savaşçısı” Musk’ın platformda moderasyon konusunda <a fr-original-style="" href="https://www.techdirt.com/2024/08/16/can-we-finally-stop-pretending-elon-musk-is-a-free-speech-absolutist-hes-not/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yaptıklarına bakalım</a>. Gelir gelmez başta ABD’nin aşırı sağcıları olmak üzere birçok platformdan kovulmuş insanın hesabını geri açtı ve bu esnada da kendisini eleştiren gazetecileri engelledi. Zaten şirketi yüzde 80 küçültürken kullanıcı güvenliğiyle ilgilenen herkesi de kovduğu için insanların platformu güven içinde kullanmasını sağlayacak kimse kalmamıştı. Sonrasında ise aldığı moderasyon kararlarıyla birçok ırkçı ve saldırgan hesabın kalmasına izin verirken “cis” kelimesini sistemde bir hakaret olarak tanımlamak gibi belirli bir kesimi hedef alan <a fr-original-style="" href="https://www.wired.com/story/elon-musk-x-blocked-journalists-researchers-neo-nazi-cartoonist/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kararlar aldı</a>.Konu devletlerin içerik kaldırma ve kontrol talepleri olduğunda ise bu konuda gayet politik bir duruş sergiledi. Kendisine politik olarak daha yakın kişilerden ve devletlerden gelen taleplere sesini çıkarmazken, Avrupa Birliği veya Brezilya gibi sevmediği yerlerden gelen taleplere karşı “özgürlük savaşçısı” olarak kendisini pazarlamaya çalıştı. Ama kendisinin gelişinden bu yana ilk kez yayınlanan şeffaflık raporunda da görüyoruz ki Musk, eski yönetime göre <a fr-original-style="" href="https://www.techdirt.com/2024/09/26/elon-musks-extwitter-regularly-caves-to-censorship-demands-way-more-than-old-twitter/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">daha fazla içerik kaldırıyor</a>. Mesela Türkiye’den gelen talepleri uygulama oranı eskiden yüzde 50–60 aralığındayken şu anda yüzde 68’e çıkmış durumda. Benzer artışlar hükümetlerden gelen kullanıcı bilgisi taleplerinde de görülüyor.Elbette Musk’ın kendi politik görüşüne göre <a fr-original-style="" href="https://www.wired.com/story/musk-trump-support-x/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">platformu şekillendirme çabası</a> sadece bunlarla sınırlı değil. Algoritma üzerinde yaptığı değişiklikler ve özel olarak işaretlenen hesaplardan tutalım da eskiden güvenilirlik işareti olan mavi tik özelliğinin şimdi parayla satın alınan ve daha fazla görünürlük kazandıran bir troll aracına dönüşmesine kadar birçok şey X-Twitter’ın artık güvenilir bir haber ve sosyalleşme kaynağı olmamasının sebepleri arasında. Yakın dönemde yaşanan birçok <a fr-original-style="" href="https://www.npr.org/2024/10/03/nx-s1-5134866/rumors-conspiracy-theories-helene-social-media" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">doğal afet</a>, <a fr-original-style="" href="https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/news/bbc-expert-debunking-israel-hamas-war-visuals-volume-misinformation-twitter-was-beyond" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">savaş</a> veya <a fr-original-style="" href="https://www.wired.com/story/telegram-is-blocking-the-far-right-from-boosting-the-uk-riots-x-is-emboldening-them/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">politik kriz</a> esnasında X-Twitter güvenilir bir haber kaynağı değil, yanlış bilgilerin ve komplo teorilerinin yayılmaya başladığı platform olarak öne çıktı. Algoritma sayesinde de gazetecilerin ve uzmanların bunları bastırıp doğru bilgiyi öne çıkarma ihtimali de artık imkansıza yakın denilebilir.&nbsp;Diğer yandan Musk’ın bütün bu hamleleri şirketin gidişatını da ağır bir şekilde etkiliyor. Kendisinin görünür kıldığı neo-nazilerle yan yana reklam vermek istemeyen şirketlere hakaret ederek trip atması ona daha fazla para kazandırmadığı gibi birçok büyük reklam kaynağını da kaybetmesine neden oldu. Dışarıdan yapılan araştırmalar reklam gelirinin yüzde 84, şirket değerinin ise yüzde 60 kadar düştüğünü <a fr-original-style="" href="https://www.techdirt.com/2024/08/20/ad-revenue-on-extwitter-still-in-free-fall-in-second-year-of-elons-reign/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söylüyor</a>. Elon Musk’a satın alma için kredi veren bankalar ve diğer kurumlarda kara kara kurtulmanın <a fr-original-style="" href="https://www.techdirt.com/2024/08/21/banks-realize-backing-elons-twitter-buyout-is-close-to-the-worst-buyout-of-all-time/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir yolunu arıyor</a>.Bütün bunlar ve daha fazlası sonucunda geldiğimiz noktada Elon Musk’ın X-Twitter’ının özeti: Moderasyonun politikleştiği, devletlere daha fazla müdahale alanı verilen, kullanıcı güvenliğinin umursanmadığı, mavi tik alan herkesin istediğini yapabildiği, görünür olmak için algoritmayla kavga etmeniz gerektiği, gazetecileri ve haberleri daha az görünür kılan, botların bütün tartışmaları boğduğu ve maddi anlamda ciddi sıkıntı içerisinde olan bir sosyal medya platformu.&nbsp;Yani X-Twitter artık <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2023/01/30/twitter-artik-tehlikeli-bir-yer/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yalnızca tehlikeli bir yer değil</a>, aynı zamanda kullanıcılarına faydalı olmaktan da fazlasıyla uzak bir platform. Eğer daha ne kadar kötüye gideceğini görmek veya batışına canlı tanıklık etmek istemiyorsanız aktif bir kullanıcısı olmanın size hiçbir faydası yok. Çünkü bu noktadan sonra platformun hangi yönde ilerleyeceği <a fr-original-style="" href="https://www.techdirt.com/2024/09/24/twitter-tried-removing-the-block-feature-before-it-didnt-go-well-elons-doing-it-anyway/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ortada</a>.Bütün bunlara rağmen X-Twitter’ı aktif olarak kullanmaya, orada paylaşım yaparak platforma oksijen sağlamaya devam etmek isteyenlere elbette diyecek bir şeyim yok. Umarım bu yazdıklarım en azından kullanmaya devam ettikçe nasıl bir platforma ve nasıl bir internete katkıda bulunduğunuzun farkına varmanıza yardımcı olmuştur. Çünkü bu platformu hâlâ birçok insanın ziyaret etmesinin tek sebebi, iki yıldır giderek büyüyen <a fr-original-style="" href="https://mastodon.social/@ahmetasabanci" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">birçok</a> <a fr-original-style="" href="https://bsky.app/profile/ahmetasabanci.com" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">alternatife</a> rağmen sadece burada aktif olarak içerik üreterek onu ayakta tutan kullanıcılar, en başta da Musk’ın tekrar tekrar hedef aldığı gazeteciler ve aktivistler.Eğer X-Twitter’da kalmanızın tek sebebi bir platformun çöküşüne ilk kez tanık olmanın getirdiği korkuysa, birçok platformun çöküşüne ve birçoğunun da doğuşuna tanıklık etmiş birisi olarak rahatlıkla korkmanıza gerek olmadığını söyleyebilirim. Twitter’dan önce de çok platform vardı sonrasında da birçok başka platform olacak. Bunlar internetin doğasında olan şeyler. Hiçbir platform sonsuza kadar ayakta kalmayacak. Yapabileceğiniz en iyi şey akıllı ve bilinçli bir internet kullanıcısı olmak ve ne zaman bir platformdan vazgeçip yolunuza devam etmeniz gerektiğini <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2023/10/09/bildigimiz-anlamda-sosyal-medyanin-sonu/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görebilmek</a>.

Bir platformu kullanılmaz hâle getirmenin 101 yolu.

Elon Musk 2 Yılda Twitter’a Ne Yaptı?

Dijital platformlar artık herkesin hayatında kritik bir yer edinmiş durumda. İletişimden bilgi paylaşımına, sosyalleşmeden haberleri takip etmeye kadar birçok önemli işimiz için kullandığımız en temel araçlar hâline geldiler. Bu platformlar yaygınlaştıkça ve giderek daha fazla insan tarafından kullanılmaya başladıkça içerisinde olan bitenleri kontrol etmek de giderek daha zor bir hâle geliyor.Son dönemlerde bu zorluğun yansımalarını çok farklı şekillerde karşımıza çıktığına tanık oluyoruz. Hemen her ülkede platformları denetlemek için yasal düzenlemeler yapılıyor olması, Elon Musk’ın Brezilya ile giriştiği inatlaşma ve Pavel Durov’un Fransa’da yaşadıkları bunun en güncel örnekleri. Ancak tartışmanın parçası olan çoğu aktörün unuttuğu en önemli nokta artık içerik moderasyonunun nasıl zor bir işe dönüştüğü.Bu zorluğun temelde iki sebebi var. Birincisi platformlarda içerik moderasyonunun kaldırılması imkansıza yaklaşan bir iş yüküne dönüşmesi. Meta, Google ve YouTube gibi platformlar milyarlarla ifade edilen aktif kullanıcılara sahip ve buna oranla artan sayıda içerik paylaşılıyor ve şikayet ediliyor. Sınırlı seviyede kullanılan otomasyon çoğu zaman ya yetersiz kalıyor ya da yanlış kararlar veriyor, çünkü mevcut YZ sistemleri bile bir paylaşımın bağlamını ve neyi kastettiğini anlamakta zorlanabiliyor.Diğer yandan platformların dışarıdan tuttukları moderatörler ise ağır koşullarda, sınırlı imkanlarla ve her gün yüzlerce travmatik içeriğe maruz kalarak <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/2019/6/19/18681845/facebook-moderator-interviews-video-trauma-ptsd-cognizant-tampa" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çalışıyor</a>. Bu alanda çalışacak insan bulmanın zorluğunu da üzerine ekleyince buradan da yeterli verimi almak mümkün olmuyor.İkinci ve bana göre daha büyük sorun ise bu platformların bütün dünyada uygulanabilecek içerik moderasyonu kuralları koymaya çalışıyor olması. Her ülkenin farklı yasaları, kültürü ve toplumsal dinamikleri söz konusuyken bütün bunları ortak bir grup kural ile denetlemeye çalışmak ve tüm dünyada geçerli olabilecek bir içerik moderasyonu politikası üretmeye çalışmak çok da <a fr-original-style="" href="https://www.techdirt.com/2019/11/20/masnicks-impossibility-theorem-content-moderation-scale-is-impossible-to-do-well/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gerçekçi bir çaba değil</a>. Koyulan her kural, üretilen her politika kaçınılmaz olarak birilerini sinirlendirecek ve <a fr-original-style="" href="https://www.techdirt.com/2018/05/18/there-is-no-magic-bullet-moderating-social-media-platform/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">mutsuz edecektir</a>. Bu yüzden çoğu zaman platformların bu konuda yaptıkları tercihler büyük tartışmalara sebep oluyor ve olmaya devam edeceğinden de şüphem yok.Peki böyle büyük çaplı <a fr-original-style="" href="https://www.techdirt.com/tag/content-moderation-at-scale/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">içerik moderasyonunu mükemmel bir şekilde yapmak imkansızsa</a> ne yapılabilir? Bütün moderasyon çabalarından vazgeçip Musk gibi nihilist bir özgürlükçülük hikayesi anlatmanın işe yaramadığı ortada. Her devletin istediğini yapmaya kalkarsanız da bu sefer kimsenin bir şey paylaşamadığı bir platforma dönüşmeniz kaçınılmaz. Geriye kalan tek seçenek gerçekçi ama stratejik bir yol izlemek, nerede taviz verip nereye sınır çekeceğini belirlemek. Çoğu platformun da yapmaya çalıştığı bunun bir versiyonu.Medyanın, sivil toplumun ve bu platformları kullanan herkesin de kendisini bu konuda eğitmesi ve bu işlerin aslında nasıl yürüdüğünü öğrenmesi gerekiyor. Çoğu zaman bu konudaki bilgisizlik ve öğrenmeme konusundaki ısrar platformlarla ilgili tuhaf komplo teorilerinin veya onlara atfedilen ideolojik pozisyonların en temel sebebi. Elbette platformların içerik moderasyonu politikalarını belirleme sürecinde siyasi dinamiklerin de etkisi <a fr-original-style="" href="https://www.eff.org/deeplinks/2024/07/digital-apartheid-gaza-unjust-content-moderation-request-israels-cyber-unit" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oluyor</a> ama bütün bu sistemin aslında nasıl kompleks ve bir tür imkansızı gerçekleştirme çabası olduğunu anladığınızda ortada bir komplo olmadığını görüyorsunuz.Eğer bu platformları kullanmaya devam edeceksek ve onların daha iyi bir şekilde çalışması için bir şeyler yapmak istiyorsak, onların nasıl çalıştığını da öğrenmemiz gerekiyor. Çünkü bilmediğiniz bir konu hakkında konuştuğunuz zaman birilerinin sizi dinleme ihtimali oldukça düşük.

Peki bu işin aslında nasıl yapıldığını kaç kişi biliyor?

Mükemmel İçerik Moderasyonu İmkansız mı?

ChatGPT 3 ile birlikte başlayan ve büyük bir hızla gelişen yapay zekâ modelleri dalgası her ne kadar performans anlamında iyileşmeler gösterse de adım adım bir tıkanma noktasına doğru yaklaşıyor olabileceğimiz senaryosu bir süredir daha çok dile getirilmeye başlamıştı. Bunun en temel sebebi ise <a fr-original-style="" href="https://sloanreview.mit.edu/article/the-working-limitations-of-large-language-models/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">büyük dil modellerinin sınırları</a>. Her ne kadar bu modelleri daha fazla veriyle ve yoğun bir şekilde eğitmek performans konusunda gelişme sağlasa da token temelli yaklaşım hâlâ çok basit konularda bu modellerin tıkanmasına neden oluyor.Bir süredir internette bir şehir efsanesine dönüşen OpenAI’ın <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/technology/artificial-intelligence/openai-working-new-reasoning-technology-under-code-name-strawberry-2024-07-12/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“strawberry”</a>modelinin <a fr-original-style="" href="https://openai.com/index/introducing-openai-o1-preview/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">o1 adıyla karşımıza çıkmasıyla</a> birlikte son birkaç yıldır görmeye alışık olduğumuz YZ modellerine farklı bir yaklaşımı test etme şansımız oldu. Çünkü OpenAI bu yeni modelin mantık yürütebildiğini ve <a fr-original-style="" href="https://openai.com/index/learning-to-reason-with-llms/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“düşünebildiğini” söylüyor</a>.Elbette söz konusu olan bir insan gibi düşünme değil. OpenAI bu modeli daha özel bir veri setiyle ve özel bir eğitim yaklaşımıyla geliştirerek modelin cevap üretme sürecini baştan şekillendirmiş. Bu yeni yaklaşım ile geliştirilen o1 modeli cevap üretmeden önce cevabı üretme sürecini de sorguluyor ve sizin gönderdiğiniz mesajı kavramaya ve yorumlamaya çalışıyor. OpenAI bu yaklaşımı <a fr-original-style="" href="https://openai.com/index/learning-to-reason-with-llms/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Chain of thought” (düşünce zinciri) olarak adlandırıyor</a>. Düşünce zincirinin nasıl ilerlediğinin özetini de size cevabın en üst kısmında bir menü içerisinde gösterebiliyor. Modelin normal büyük dil modellerine göre daha yoğun ve farklı bir şekilde çalıştığını kullandığı token sayısından ve buna bağlı olarak daha pahalı olmasından da <a fr-original-style="" href="https://simonwillison.net/2024/Sep/12/openai-o1/#low-level-details-from-the-api-documentation" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görebiliyoruz</a>.Ancak bu yeni modelin tam olarak nasıl çalıştığı konusunda detaylı bilgiye sahip değiliz. Bunun sebebi ise OpenAI’ın mantık yürütme sürecine dair özetleri göstermesine rağmen API üzerinden bile detaylı olarak izlediği adımları görmemiz <a fr-original-style="" href="https://simonwillison.net/2024/Sep/12/openai-o1/#hidden-reasoning-tokens" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">mümkün değil</a>. Bunu hem güvenlik gerekçeleriyle hem de rakiplerinin yöntemden öğrenmesini engellemek için yapıyorlar. Bu konuda o kadar ciddiler ki süreci görmek için farklı yöntemler deneyen kullanıcılara uyarı emailleri bile gönderildi.Bu yaklaşımın etkili olduğunu birçok farklı örnek ile görmek mümkün. Modelin cevap üretme yöntemine yapılan bu müdahale ve daha özel bir veri setiyle verilen eğitimin karşılığı alınmış. OpenAI’ın kendi güncel modellerinin bile zorlandığı kompleks sorularda o1 daha doğru cevaplar <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/colin_fraser/status/1834378149397979432" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">verebiliyor</a>. Elbette yanlış cevaplar verdiği ve hatta kimi zaman kendi mantık yürütmesiyle ters düştüğü de <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/2024/9/17/24243884/openai-o1-model-research-safety-alignment" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oluyor</a>. Ayrıca modelin önizleme olmasından dolayı kullanım kısıtı olması ve GPT-4o gibi internette gezinti yapamaması da şimdilik kullanabileceğiniz alanları kısıtlıyor. Buna rağmen diğer modellere göre felsefe gibi alanlarda bile <a fr-original-style="" href="https://chatgpt.com/share/66edc6b4-9d28-8001-b1be-fe3a32727bfd" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">daha iyi cevaplar veriyor</a>.Bütün bunlara rağmen o1 modeli YZ modelleri konusunda önemli bir aşamayı temsil edebilir. Özellikle bu modellerin spesifik görevler için birer ajan olarak kullanılabilmesi ve daha karmaşık alanlarda birer asistan görevi üstlenmesi gibi alanlarda seviye atlamamızı sağlayabilir. Ama bunun ne kadarının gerçekleşeceğini görmek için o1 modelinin önizlemeden çıkıp sınırsızca kullanabileceğimiz zamanın gelmesini bekleyeceğiz.

o1 düşünmüyor ama geleceğe dair önemli sinyaller veriyor.

Mantık Yürüten YZ Modelleri

ABD’de seçimler yaklaştıkça adayların gündemde kapladıkları yer giderek artıyor ve her ülkede olduğu gibi adayların söylediği her şey gündem olabiliyor. Donald Trump gibi komplo teorileriyle ve aşırı sağ retorikle flört hâlinde olan bir aday da doğal olarak gazeteciler için bolca haber malzemesi demek.Ancak Trump cephesinde durum giderek kontrolden çıkmaya başlıyor. En son internette uydurulan bir şehirde Haitili göçmenler insanların evcil hayvanlarını çalıp yiyor komplo teorisini Harris ile gerçekleştirdiği açık oturumda dile getirmesi ve sonrasında da ısrarla tekrar etmesi <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/2024/9/10/24241487/trump-debate-haitian-migrants-cats-dogs-ohio" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bunun en açık örneği</a>.&nbsp;Adaylardan birisi komplo teorilerine ve YZ ile üretilen tuhaf görsellere başvurmaya başladığında gazetecilerin ne yapması gerektiği şu anda ABD medyasının en önemli tartışmalarından birisi. Bir grup gazeteci ve medya eleştirmeni, ana akım medyanın Trump’a <a fr-original-style="" href="https://newrepublic.com/article/185530/media-criticism-trump-sanewashing-problem" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“sanewashing” (mantık aklaması) yaptığını savunuyor</a>. Yani Trump ne kadar saçma cümleler kursa, komplo teorileri anlatsa da medyanın bunları mantıklı bir çerçeveye oturtarak Trump’ın söylediklerinin gerçek anlamını gizlediğini ve onu olduğundan daha mantıklı gösterdiğini söylüyorlar.Sanewashing adını verdikleri bu durumun <a fr-original-style="" href="https://www.cjr.org/the_media_today/trump_incoherent_media_sanewashing.php" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">birçok örneği var</a>. Mesela ortaya attığı komplo teorilerinin aslında toplumdaki bir kesimin sorunlarını ifade etmek için kullanılan bir araç olduğunu söyleyebilirsiniz. Gerçek dışı iddialarını “aslında bunu diyerek şu mesajı veriyor” şeklinde analiz etmeye çalışabilirsiniz. Aşırı politik görüşlerini derin politik analizlerle aslında o kadar da aşırı değilmiş gibi açıklamalarla sunabilirsiniz. Siyasetçinin söylediklerini doğrudan aktarmak yerine onu kulağa mantıklı gelecek bir şekilde özetleyerek aslında ne dediğini gizleyebilirsiniz.Maalesef bu eleştiriye katılmamak elde değil. Ancak bunun sadece Trump’a ve ABD medyasına özgü bir durum olduğunu düşünmüyorum. Dünyanın farklı yerlerinde ve ülkemizde de yıllar boyunca bunun birçok örneğini gördük, görmeye de devam ediyoruz. Komplo teorilerini savunan, siyasi şiddet seviyesinde argümanlarla konuşan birçok ismin benzer şekilde normalleştirildiğini gördük. Hatta bu isimlerin geride bıraktığımız seçim dönemlerinde medya tarafından önemli siyasi aktörlere dönüştürüldüğüne bile tanık olduk.Gazetecilerin burada bir özeleştiri vermesi ve yaptıkları işin asıl amacının ne olduğunu hatırlaması gerekiyor. Çünkü bu şekilde yapılan habercilik ne toplumu bilgilendiriyor ne de insanların gerçeğe ulaşmasını sağlıyor. Siyasetçilerin gerçekten ne dediğini ve bunun ne anlama geldiğini açık bir şekilde aktarmak yerine mantık aklamasından geçirip de sunduğunuzda tarafsız bir gazetecilik yapmıyorsunuz, aksine o siyasetçinin (ve onun medya ekibinin) işini kolaylaştırıyorsunuz.&nbsp;Günümüzde medyanın her hâlinin hayatımızın her alanına girmiş olması siyaset için büyük bir fırsat sağladı. Propagandayı ve manipülasyon her yerden karşımıza çıkabiliyor. Burada gazetecilerin görevi buna daha fazlasını eklemek değil, bu gürültünün içerisinden bize temiz ve doğru bilgiyi ulaştırmak olmalı.