n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Ekonomi hayatımızın her alanını etkiliyor ve gündemdeki her konuda rol oynayabiliyor. Ancak gazeteciliğin bu noktada yetersiz kaldığını düşünüyorum. Haftanın odağında neden böyle düşündüğümü ve neler yapılması gerektiğini yazdım.“Ne Okuduk” bölümünde ise Columbia Journalism Review krizi, Google’ın çerezlere geri dönüş kararı ve daha fazlası var.Son olarak bir not: Önümüzdeki hafta bülten göndermeyeceğiz. Yeni sayımızı bir sonraki hafta göndereceğiz.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.11 Mayısta görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Ahmet A. Sabancı dünyada gazetecilik ve medya alanındaki gelişmeleri ve trendleri takip ediyor ve her pazar sabahı NewsLabTurkey tarafından yayınlanan n okuyoruz| bülteninde okurları için derliyor.

Dünyada gazetecilik ve medya alanındaki gelişmeler. 

n okuyoruz|

Bu haftanın anahtar kelimeleri: finansallaşma, çerezler, CJR, 60 Minutes.

📉 İhtiyacımız Olan Ekonomi Gazeteciliği

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Görsellerin manipülasyonu fotoğrafçılık kadar eski bir sorun ancak sentetik görseller ve YZ teknolojisinin yaygınlaşmasıyla birlikte karşımıza yeni ve dönüştürücü olabilecek sorunlar da çıkmaya başladı. Bu haftanın odağını da bu konuya ayırdım.“Ne Okuduk” bölümünde ise Trump’ın AP ile verdiği körfez kavgası, milyonlarca doları batıran bir medya girişimi ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: deepfakes, Moniify, Bloomberg, Associated Press.

🖼️ Sentetik Görsellerin Getirdiği Yeni Sorunlar

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Bir yanda yapay zekâ (YZ) ile arama yapmanın giderek popülerleşmesi, diğer yandan daha gelişmiş arama motorlarının övgüler alması ile birlikte internette arama yapmanın ciddi bir şekilde dönüşmeye başladığını görüyoruz. Bu haftanın odağında bu trendleri ve internette aramanın geleceğini yazdım.“Ne Okuduk” bölümünde ise Quartz’ın sona eren hikâyesi, reklam göstermek için tasarlanan bir tarayıcı eklentisi ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: Kagi, Quartz, Into-It, sahte uzmanlar.

🔎 İnternette Aramanın Geleceği

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Elon Musk’ın platformu son iki haftada Türkiye’ye karşı sansürcü yüzünü iyice gösterince Bluesky’a doğru yeni bir akın başladı. Ben de daha önce yazdığım Bluesky odağının devamı niteliğinde bir odakla buradan en iyi şekilde faydalanmak için neler yapabileceğinizi anlattım.“Ne Okuduk” bölümünde ise ödeme duvarı atlatma sitelerinin garip sorunu, Rusya ve Çin’in VOA’dan dolan boşluğu doldurmak için attıkları adımlar ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: Bluesky, Direct36, TikTok, Afrika.

🦋 Mavi Kuştan Mavi Göklere

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Google yeni yayınladığı bir araştırmayla aslında para kazanmak için haberlere ihtiyacı olmadığını söyleyerek yıllardır süren tartışmaya yeni bir boyut kazandırdı. Ben de haftanın odağında bu araştırmanın sonuçlarını ve gazetecilerle Google arasındaki ilişkinin güncel durumunu inceledim.“Ne Okuduk” bölümünde ise The Atlantic genel yayın yönetmeninin kazara girdiği Signal grubu, YZ modellerinin kaynak gösterme sorunu ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: Signal, Google, The Atlantic, ABD.

💰 Haberlerin Google İçin Değeri

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Kısa bir aranın ardından tekrar merhaba! En son sayımızda bahsettiğim gibi ekonomik kısıtlar sebebiyle bültenimize ara vermiştik. Aradan geçen bu sürede elimizdeki her imkânı değerlendirdik ve bunun sonucunda Friedrich Ebert Stiftung’tan aldığımız destekle 24 sayı daha yayınlamak üzere geri döndük. Planımız bu kaynağı biraz daha stratejik bir şekilde kullanarak bülteni ekim ayının sonuna kadar devam ettirmek ve en azından bülteni tamamen sonlandırmadan önce altıncı yılımızı da tamamlamış olmak. Friedrich Ebert Stiftung’a bu destekleri için çok teşekkür ederiz.Haftanın odağında aslında şubat ayından bu yana üzerine yazmak istediğim bir konu var: Wired dergisinin nasıl Trump ve Musk’ın yaptıklarını takip etmek için en önemli yayınlardan birisi hâline geldiği. Hem teknoloji ve siyaset arasındaki ilişkiyi hem de teknoloji gazeteciliğinin günümüz şartlarında önemini anlamak için Wired’a bakmak şart.“Ne Okuduk” bölümünde ise Trump’ın Voice of America darbesi, İtalya’da çıkan tamamen yapay zekâ (YZ) üretimi basılı gazete ve daha fazlası var.Son olarak bir duyurumuz var. Çözüm odaklı gazetecilik ve araştırmacı gazetecilik alanında kendisini geliştirmek isteyenler için başlattığımız <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/solutionsphere/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Solutionsphere atölyemizin başvuruları açıldı</a>. Eğer bu alanda çalışmak istiyorsanız geç kalmadan başvurun derim.&nbsp;Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: Wired, Il Foglio, Voice of America, okur ihtiyaçları.

💻 Wired’ın Zamanı Geldi

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Geçtiğimiz hafta YZ sektöründe şok etkisi yaratan DeepSeek şirketinin modelleri gündemden hiç düşmedi. Ben de haftanın odağında bu modellerin neden bu kadar çok konuşulduğunu ve YZ teknolojilerinin geleceği için ne anlama geldiğini anlattım.“Ne Okuduk” bölümünde ise Reuters’ın oyunlar üzerine yaptığı oyun, Beyaz Saray’ın içerik üreticilere açık daveti ve daha fazlası var.Son olarak bir not: Bülteni mümkün kılan projenin sonlanması ve onun yerini alacak yeni bir kaynak bulamadığımız için 328 sayının ardından bültenimize belirsiz bir süre ara veriyoruz. Tekrar yayına başlayabilir miyiz ya da geri dönersek nasıl bir formatla döneriz şu anda belirsiz. Eğer bülteni tamamen sonlandırmamız gerekirse bir kapanış sayısı daha yazmayı planladığım için bu sayıda formatımızı bozmadım. Umarım kısa sürede bu konuyu netleştirip sizleri de bilgilendireceğiz.&nbsp;Görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: DeepSeek, cozy games, Beyaz Saray, Watif.

🤖 DeepSeek Paniğinin Sebepleri

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Güven sorunu hem medya hem de diğer kurumlar için giderek büyüyen bir mesele olmaya devam ediyor. Bu hafta bültenin odağında 2025 Edelman Trust Barometer raporunu ve buradan medyanın nasıl dersler alabileceğini yazdım.“Ne Okuduk” bölümünde ise CNN’in yeni dönem planları, YZ şirketlerinin şeffaflık sorunu ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: Edelman Trust Barometer, CNN, TikTok, kooperatifler.

🤥 Güven Sorununun Durdurulamaz Yükselişi

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Her yerde yapay zekâ agentlar ve bunların nasıl teknolojinin geleceği olacağı konuşuluyor. Ben de odak konusu olarak agentları ve mevcut koşullarda ne kadar faydalı olabileceklerini anlattım.“Ne Okuduk” bölümünde Beehiiv’in gazeteci kollektifi, yanlış bilgiyi en çok tercih eden politik grup ve daha fazlası var.Ek olarak bir de duyurumuz var: her yıl organize ettiğimiz kuluçka programımızın yenilenen 2025 dönemi için başvuruları almaya başladık. Detayları bültenin devamında ve <a fr-original-style="" href="https://newslabturkey.org/akademi/dijital-kulucka/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bu linkte bulabilirsiniz</a>.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: AI agents, Beehiiv, TikTok, Google.

🤖 Yapay Zekâ Asistanınız Olmaya Hazır mı?

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!Zuckerberg’in Meta platformlarında ve şirket yönetiminde yaptığı değişiklikler özellikle teyitçilerle olan anlaşmanın iptali üzerinden bolca konuşuldu. Ben de bu haftanın odağında bütün bu değişimlerin arkasındaki motivasyonu anlatmaya çalıştım.“Ne Okuduk” bölümünde ise Reuters Institute trend raporu, Getty ve Shutterstock’un birleşmesi ve daha fazlası var.Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.Haftaya görüşmek üzere!—Ahmet Alphan Sabancı

Bu haftanın anahtar kelimeleri: Meta, Washington Post, Getty Images, Reuters.

📬 Meta’dan Maga’ya Giden Yol

Teknoloji hakkında yayımlanmış makaleler ve yayınlar

Teknoloji

İş dünyası hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

İş Dünyası

Sosyal farkındalık hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

Sosyal Farkındalık

Hayatımızın her alanının finansallaştığı ve ekonominin hemen her şeyin üzerinde etki gücüne sahip olduğu bir dönemde yaşıyoruz. Bu da kaçınılmaz olarak gündemimizde olan her konunun ekonomik bir boyutu da olması anlamına geliyor. Ancak gazeteciliğin bu konuda toplumu bilgilendirmekte zorlandığı da ortada. Burada sorunun üç ana boyutu olduğunu düşünüyorum.İlki ekonomiye dair en temel konuların anlaşılabilir ve derinlikli bir şekilde anlatılmaması. Malum ekonomik olarak stabil olmaktan fazlasıyla uzak ve sıkça krizlerle boğuşan bir ülkeyiz. Bu da enflasyondan döviz kurlarına, faizden borsaya kadar birçok konunun sıkça gündem olmasına neden oluyor. Ama çoğu zaman bu konuda yapılan haberler sadece verileri ve bu verilere verilen tepkileri aktarmaktan öteye gitmiyor. Oysa haber okurlarının <a fr-original-style="" href="https://ijnet.org/en/story/how-write-easy-understand-business-or-economics-story" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bundan daha fazlasına</a> ihtiyacı var.Örneğin enflasyon uzunca süredir gündemimizde ve bunun en temel sebeplerinden birisi TÜİK’in hesaplamalarıyla alakalı tartışmalar. Bu çok önemli bir tartışma olsa da çoğu zaman bu konuda yapılan haberlerin birkaç farklı hesaplamayı kıyaslamak ve 2000’lerden bu yana değişmeyen kasap ve market haberlerinden öteye gitmediğini görüyoruz. Oysa enflasyonun hesaplanma şekli ve farklı enflasyon türleri üzerine yazılmış ve söylenmiş <a fr-original-style="" href="https://adamtooze.substack.com/p/chartbook-327-from-anti-core-to-felt" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çok şey var</a>. Okura bunları aktarmak ve onların da yaşadıkları bu ekonomik krizi daha iyi anlamasını sağlamak gerekiyor. Yoksa yapılan o haberlerin çoğunun okurda bir karşılığı olmuyor.İkinci sorun ise her şeye politik bakmaktan ekonominin etkisini ve onun habere katacağı derinliği göz ardı etmek. Girişte de dediğim gibi hayatımızın her alanında ekonominin ve finansallaşmanın etkisini net bir şekilde hissediyoruz. Ama ülkemizde gazetecilik her şeyi siyasi bir perspektiften anlamaya ve anlatmaya çalıştığı için haberlerde bunu görmemiz mümkün olmuyor.Bunu güncel bir örnekle anlatayım. 23 Nisan günü yaşadığımız 6.2 şiddetindeki deprem ile bir kez daha telefon operatörlerinin ne kadar kötü durumda olduğunu ve bir kriz anında işe yaramadıklarını gördük. Özellikle de giderek artan fatura ücretleri yüzünden herkes tepkiliydi. Konuyla ilgili yapılan haberler de maalesef bu tepkilerden ve özellikle iki büyük operatörün sahipliğiyle alakalı politik tartışmalardan öteye geçmedi. Doğal olarak aşırı sığ bir noktada kaldı.Oysa burada gazetecinin amacı bu sorunu daha iyi anlatmak ve hem operatörleri hem de ilgili kurumları hesap vermeye zorlamak olmalı. En basitinden sürekli adı anılan <a fr-original-style="" href="https://www.turkcell.com.tr/tr/hakkimizda/yatirimci-iliskileri/ceyrek-finansal-sonuclar" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Turkcell</a> ve <a fr-original-style="" href="https://www.ttyatirimciiliskileri.com.tr/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Türk Telekom</a> borsada işlem gören şirketler oldukları için düzenli finansal raporlar yayınlıyorlar. “Bu fatura ücretleri nereye gidiyor” diye sormak ya da popülist yorumları haber diye sunmak yerine bu soruya cevap vermek zaten gazetecinin işi. Gazeteci bu işini yapmayınca doğal olarak bütün bu tartışmaların altı boş kalıyor ve kısa sürede unutuluyor.Üçüncü sorun ise güncel konuları ve gelişmeleri yakalamakta ve anlatmakta zorlanılması. Yeni gelişmeleri ve tartışmaları takip edip okurun daha iyi anlamasına yardım edecek bir ekonomi gazeteciliği olmayınca insanların manipüle edilmesi ve kandırılması çok daha kolay oluyor. İnsanları dolandırmak isteyenler ya da komplo teorileri üretenler özellikle gazeteciliğin bıraktığı bu boşlukları değerlendiriyor.Konu komplo teorileri olduğunda iklim krizi bunun en iyi örneklerinden birisi. İklim krizini inkar eden birçok komplo teorisi ekonomiyle alakalı düzenlemeleri ve dönüşümleri kullanmayı çok seviyor. Yakın zamandaki iklim kanunu tartışmalarında karşımıza çıkan komplo teorilerine baktığınızda çoğunun sektörel düzenlemeleri veya vergileri kullandığını görüyoruz.&nbsp;Dolandırıcılık dediğimizde ise kripto paralardan bahsetmemek olmaz. Yıllardır gündemimizde olan kripto paralar üzerine haberciliğin büyük bir kısmı “şu kadar yükseldi-bu kadar düştü” seviyesinde ve insanlara bu teknolojiyi, dinamiklerini ve güncel durumunu anlatan habercilik <a fr-original-style="" href="https://www.cjr.org/analysis/trump-coindesk-and-lessons-of-crypto-media.php" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yok denecek kadar az</a>. Bizim durumumuzdaki bir ülkede de bu bilgi eksikliğinin insanları büyük kazanç vaatleriyle dolandırmak için kullanılmaması sürpriz olurdu. Eğer bu alanda nasıl bir gazeteciliğe ihtiyaç var diye merak ediyorsanız <a fr-original-style="" href="https://www.citationneeded.news/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Molly White en iyi örneklerden birisi</a>.Peki bütün bu sorunları nasıl çözebiliriz? Öncelikle gazeteciliğin ekonomiyle olan ilişkisini değiştirmesi ve hem bu alanı hem de onun etki gücünü daha iyi anlaması gerekiyor. İkincisi ve bana göre daha önemlisi ise ülkemizdeki gazetecilik mantığının değiştirilmesi. Şu anda gazetecilik ağırlıklı olarak sadece siyaset haberciliği ve yorumculuk alanında kısıtlanmış gibi algılanıyor. Farklı alanlarda uzmanlaşmaya veya alanında derinlemesine çalışan gazetecilere yeterince yer ve önem verilmiyor. Özellikle de “bağımsızlaşan gazetecilerin” her şeyi yorumlayan insana dönüşmeleri de bu algıyı güçlendiriyor. Oysa bizim ihtiyacımız alanına gerçekten hakim ve derinlemesine işler yapabilen gazeteciler, özellikle de ekonomi gibi konularda.

Enflasyon ve altından daha fazlası lazım.

İhtiyacımız Olan Ekonomi Gazeteciliği

Geçtiğimiz hafta sonu <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/artanddesign/2025/apr/12/28-fake-images-that-fooled-the-world" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Guardian’da yayınlanan bir derleme</a>, sahte görseller ve sentetik görseller (yapay zekâ ile üretilmiş görsel ve videolar) üzerine düşünmeme ve bir süredir kafamın içerisinde dolanan bazı fikirleri şekillendirmeme fırsat verdi. Derlemede geçmişten günümüze birçok insanı kandıran ve üzerine hâlâ konuşulan sahte görselleri incelemişler ve arka planlarını anlatmışlar.Bu derlemeyi okuyunca ilk aklınıza gelen şey sahte görsellerin aslında fotoğrafın icadından bu yana hayatımızda olduğu gerçeği. Evet, belki çok daha zahmetli ve karmaşık bir süreçti ama fotoğraf çekmeye başladığımızdan bu yana ortaya çıkan görselleri manipüle ediyor ve aslında olmayan şeyleri gösterebiliyoruz. Bilgisayarlar ve Photoshop gibi yazılımlar ile bu süreç daha da kolaylaştı, fakat yine de bir uzmanlık ve teknik altyapı gerektiren bir süreç olarak kalmaya devam etti.Sentetik görselleri belki de bunlardan ayıran en temel nokta burası. Artık sahte bir görsel üretmek için manipüle edilecek gerçek bir görsele ya da teknik kabiliyete ihtiyacımız yok. Basit bir uygulamayı kullanmayı öğrenerek ve belki de aylık bir abonelik ücreti ödeyerek istediğiniz her türlü görseli üretmek mümkün. Bu da her ne kadar o eski örneklere bakarken “aslında bu yeni bir sorun değil” diye düşünsek de karşımızda onlardan çok daha farklı bir durumun olduğunu bize gösteriyor.Eski örneklerle günümüzü ayıran bir diğer önemli faktör de bu görsellerin yayılma hızı ve potansiyeli. İnternet ile artık her bilginin kolayca tüm dünyaya erişebiliyor olması eskiden üretilen sahte görsellere göre sentetik görsellere büyük bir avantaj sağlıyor. Her ne kadar bunları dijital olarak tespit etmeye veya doğrulamaya çalışsanız da işin içine <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2023/04/03/papanin-montu-ve-sahte-gorseller/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">insan psikolojisi de girdiği için</a> bunları gerçek olarak kabul edecek birilerine ulaşma ihtimalleri çok daha yüksek oluyor.Fakat bütün bunların ötesinde, sentetik görseller çok daha derin ve çözülmesi zor bir soruna da sebep oluyor olabilir. Yakın zamanda YZ teknolojileriyle yakından çalışan bir arkadaşımla sohbetimiz esnasında sentetik görsellere maruz kaldıkça internette karşısına çıkan bütün görsellere karşı duyarsızlaşmaya başladığını söyledi. Yani gerçek de olsa sentetik de olsa görsellerin üzerindeki etkisi ciddi bir şekilde azalmış.Biraz düşününce bunun giderek yaygınlaşan bir soruna dönüşmesi yüksek bir ihtimal. İnternette düzenli olarak zaman geçirdiğimiz hemen her platform bizi aralıksız bir şekilde görsellere maruz bırakmak üzere kendisini tasarlamış durumda ve bu yüzden her türlü görseli bir arada ve çoğu zaman bağlamlarından kopuk bir şekilde gördüğümüz bir medya ortamının içerisindeyiz. Sentetik görsellerin giderek yaygınlaşmasını ve sayıca artmasını da hesaba katarsak kendimizi görsel medyaya karşı duyarsızlaştığımız ve üzerimizdeki her türlü etkisinin ciddi bir şekilde zayıfladığı bir yerde bulmamız oldukça mümkün görünüyor.Genellikle deepfakeleri ve sentetik medyayı konuşurken onun görsellerin önemli bir kanıt olarak görülmemesine sebep olması ihtimalinden bahsedilir. Elbette görsellerin manipüle edildiğini hepimiz bilsek de bu bilgi gazetecilik olduğunda görsellerin bir kanıt olarak değerini kaybetmesine yetmedi. Ancak görsellere tamamen duyarsızlaştığımız bir noktada karşımıza bilginin doğruluğundan da ciddi bir sorun çıkıyor. Eğer görsel olarak sunulan bilgileri umursamamaya başlarsak kendimizi tamamen yeni bir tartışmanın ve dönüşümün ortasında bulabiliriz.

Görselin gücünü yitirmesi mümkün mü?

Sentetik Görsellerin Getirdiği Yeni Sorunlar

Son birkaç yıldır internette aradığımızı bulmanın giderek zorlaştığına dair şikâyetler giderek artıyor. Kimi zaman bunun sebebi olarak <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2024/06/03/googlelamak-neydi-ne-oldu/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Google gösterilirken</a>, son zamanlarda YZ ile üretilen boş içeriklerin interneti doldurmaya başlamasının da bu sorundaki payını <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2023/09/18/internet-bilgi-coplugune-donusur-mu/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sıkça konuşur olduk</a>. Giderek büyümeye devam eden internette yolumuzu bulmaya nasıl devam edeceğiz sorusunu cevaplamak istediğimizde ise karşımıza iki farklı trend çıkıyor.&nbsp;Bunlardan birincisi yine YZ destekli veya doğrudan bir YZ modeli üzerinden çalışan arama motorları. Google’ın AI Preview özelliği ve Perplexity bunun en büyük iki örneği. Bu yaklaşım internette aramayı daha çok lazım olan bilgiye ulaşma olarak kabul ediyor. Eğer amacınız derinlemesine bir araştırma yapmak ya da bir kaynak bulmak değilse, bu yaklaşımın ihtiyaçlarınızı karşılama potansiyeli yüksek. Ancak bu potansiyeli gerçeğe dönüştürmek için iki sorunu çözmeleri lazım.İlki YZ modellerinin bilgi uydurma sıkıntısı. Ne olursa olsun bu modellerin verdikleri cevapların doğru olup olmadığını bilmesi mümkün değil. Bu da cevaplarının daha iyi denetlenebildiği veya hatanın en aza indirebildiği sistemlerin geliştirilmesini gerektiriyor. Çoğu zaman bu tür aramalarda cevabı aldıkları kaynağa erişmenin de zor olması —çünkü link vermeyi pek sevmiyorlar— bu cevapları bireysel olarak doğrulamanızı zorlaştırabiliyor.İkincisi de bu sistemlerin tasarımının sıkıntıları. Bir önceki cümlede söylediğim gibi link verme konusunda sıkıntılı olmaları ve sizi arama sayfasında tutmaya yönelik tasarımları hem cevaplarını kısıtlıyor hem de internette araştırma yapmanızı zorlaştırıyor. Daha iyi bir yaklaşım geliştirmenin mümkün olduğunu Tom Critchlow <a fr-original-style="" href="https://tomcritchlow.com/2025/03/21/better-ai-mode/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bu yazısında</a> çok güzel bir şekilde göstermiş.Yine de mevcut yaklaşımları düşündüğümüzde YZ destekli aramanın derinlemesine araştırma yapmak istediğinizde işinize yaraması çok mümkün görünmüyor. Bu da doğal olarak bu tür bir ihtiyacı olanların başka alternatiflere yönelmesine neden oluyor. Bu alternatiflerin başında da Kagi isimli arama motoru geliyor.Eğer teknoloji sitelerini veya meraklı isimleri takip ediyorsanız <a fr-original-style="" href="https://kagi.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kagi</a>’yi mutlaka duymuşsunuzdur. Tamamen reklamsız, minimum kişisel veri toplayan ve aynı zamanda arama tecrübenizi olabildiğince özelleştirebilmenizi amaçlayan bu arama motoru son zamanlarda her kesimden <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/web/631636/kagi-review-best-search-engine" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">övgüler</a> <a fr-original-style="" href="https://www.niemanlab.org/2025/04/testing-kagi-a-premium-search-engine-for-a-broken-internet/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">alıyor</a>.&nbsp;Kagi’yi Google veya diğer büyük arama motorlarından farklı kılan en temel özelliği çok çeşitli yollarla yaptığınız aramaları özelleştirmenize imkân vermesi. Özel lensler ile aramanızı sadece spesifik kategorilerdeki sitelerle sınırlama, kendi lenslerinizi kurma, her sitenin arama sonuçlarında görünme sıklığını belirlemek ve hatta isterseniz sadece “küçük sitelerde” arama yapmak gibi birçok ek özelliği var. Yani arama sonuçlarınızı gerçekten ihtiyacınıza göre şekillendirip özelleştirebiliyorsunuz. Şu ana kadar yaptığım denemelerde verdiği sonuçlardan ve yapabildiğim özelleştirmelerden oldukça memnun kaldığımı da not olarak ekleyeyim.Elbette hiç reklam olmaması, arama verilerinizi ve başka kişisel verileri toplamaması bu sitenin nasıl ayakta kalacağı sorusunu da beraberinde getiriyor. Bu soruyla birlikte de Kagi’yi diğerlerinden ayıran diğer büyük özelliğe geliyoruz. Kagi bedava değil. Bir hesap oluşturup 100 kez ücretsiz arama yapabiliyorsunuz ama sonrasında ayda minimum 5 dolardan başlayan bir abonelik ücreti ödemeniz gerekiyor. Bu da Kagi’yi herkesin kullanabileceği bir arama motoru olmaktan çıkarıp işi gerçekten internette arama ve araştırma yapmayı gerektiren insanlara yönelik bir araca dönüştürüyor.&nbsp;Peki bu iki büyük trend bize internette aramanın geleceği için ne söylüyor? YZ teknolojisinin gelişmesi, yaygınlaşması ve daha da ucuzlaması hâlinde birçok kullanıcının gündelik ihtiyaçları için yeterli bir tecrübe sunması mümkün. Fakat işi gerçekten araştırmayı, spesifik şeyleri bulmayı veya farklı şeyleri keşfetmeyi gerektiren insanlar için internette arama yapmak dediğimizde akla ilk gelen artık Google veya YZ aramaları değil, Kagi veya belki de benzer başka araçlar olacak. Google giderek internette arama yapmak dediğimizde akla ilk gelen site olma gücünü kaybedecek gibi görünüyor. Bu gidişatı değiştirmek ve Kagi gibi yeni araçlardan ders çıkartmak onların elinde ama bu yönde atılan bir adım henüz görmedim.&nbsp;Bunun en büyük potansiyel sonucu ise internet tecrübesi tamamen farklı olan iki grubun ortaya çıkması. Birçok kullanıcı için YZ modelleri veya algoritmalarla tasarlanmış ve tektipleşmiş bir internet söz konusuyken, azınlık bir grup için de internet aradığınızı bulmanın ve kendi tecrübenizi tasarlamanın mümkün olduğu bir yer olmaya başlayabilir. Bu uçurumun nasıl sorunlara ve dönüşümlere sebep olabileceği ise apayrı bir tartışmanın konusu.

Googlelamaktan sonra bizi ne bekliyor?

İnternette Aramanın Geleceği

Elon Musk’ın Twitter’ı satın almasıyla başlayan süreçte internetin ve sosyal medyanın ciddi bir şekilde değişmeye başlayacağını <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2022/05/05/elon-muskin-twitteri-nasil-olur/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tahmin etmiştim</a>. <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2024/10/07/elon-musk-iki-yilda-twittera-ne-yapti/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Sonrasında</a> Twitter giderek daha <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2023/01/30/twitter-artik-tehlikeli-bir-yer/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tehlikeli bir yere</a> dönüştü, diğer büyük platformlar da onun izinden gitmeye başladı. En son Silikon Vadisi’nin tamamı Trump’a iyi görünmek için taklalar atmaya başlayınca da artık <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2023/10/09/bildigimiz-anlamda-sosyal-medyanin-sonu/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bildiğimiz sosyal medyanın</a> tam anlamıyla sona erdiğinden emin oldum.Ancak bütün bu süreçte alternatifler gelişmeye ve büyümeye devam etti. Her ne kadar çoğunluk eski platformların sayılarından etkilenerek hâlâ orada bulunmak gerektiğini düşünse de bunun böyle olmadığını gösteren örneklerin sayısı her geçen gün artıyordu. Son olarak Elon Musk’ın ülkemizden gelen sansür taleplerini sorgusuz bir şekilde kabul ettiğinin açık bir şekilde görülmesiyle birlikte daha geniş kesimler de bu platformların geldiği noktayı net bir şekilde görmeye başladı.Bunun bir sonucu olarak da alternatif arayışı ve X-Twitter’ı terk etme dalgası başladı. Görünüşe göre Bluesky burada ilk tercih durumunda ve özellikle son birkaç gündür Türkiye’den Bluesky’a gelen insan sayısı çok yüksek. Kasım 2024’te Bluesky’ı cazip kılan teknik özelliklerini <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2024/11/18/bluesky-neden-bu-kadar-seviliyor/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlatmıştım</a>, bu hafta da burayı en faydalı şekilde kullanmak için neler yapabileceğinizden biraz bahsetmek istedim. Çünkü onlar gibi algoritma ve sizi uygulamada tutma odaklı tasarlanmadıkları için kimi alışkanlıklarınızı değiştirmeniz gerekebilir.<ol fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Mesela burada dilediğiniz gibi link paylaşabilirsiniz. Büyük platformlar insanların internette başka bir yere gitmesini istemediği için linkleri daha az görünür veya görünmez kılabiliyor ama Bluesky’da bütün paylaşımlar eşit. Gazeteci, müzisyen, yazar veya sanatçıysanız işlerinize dilediğiniz gibi link verebilirsiniz ve bunun bir algoritma tarafından gizlenmeyeceğine emin olabilirsiniz. Dünya medyası şimdiden bunun faydasını <a fr-original-style="" href="https://bsky.social/about/blog/11-29-2024-engagement" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görmeye başladı</a>.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Aynı şekilde burada görünür olmak için mutlu etmeniz gereken bir algoritma olmadığından dilediğiniz zaman ve dilediğiniz şekilde paylaşım yapabilirsiniz. Az paylaşım yaptınız ya da yeterince etkileşim alacak türde tasarlanmış paylaşımlar yapmadığınız için takipçilerinizin sizi görmemesi gibi bir sorun yok.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Özel akışları ve listeleri kullanmaktan çekinmeyin. Mesela ben takip etmek istediğim haber kaynaklarını <a fr-original-style="" href="https://bsky.app/profile/did:plc:pvmidcmj7xjdzilvmw3ijwrz/lists/3lcafd6eaue2b" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">özel bir listeye aldım</a> ve ana sayfama pinledim, böylece istediğim zaman haberlere bakmak için o akışa geçebiliyorum. <a fr-original-style="" href="https://bsky.app/feeds" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hazır özel akışları</a> test etmek, listeleri takip etmek ve kendi listelerinizi oluşturmak konusunda rahat davranın.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Eğer kendinize ait bir alan adınız varsa buradaki kullanıcı adınızı onunla değiştirerek hesabınızı onaylayabilirsiniz. <a fr-original-style="" href="https://bsky.social/about/blog/4-28-2023-domain-handle-tutorial" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Az bir teknik bilgiyle yapabileceğiniz</a> bu işlem sayesinde hesabın size ait olduğunu kolayca kanıtlayabilirsiniz. Kimi büyük haber kurumları bu özelliği kendi gazetecilerinin ve muhabirlerinin hesaplarını onaylamak için kullanıyor. Örneğin MSNBC muhabiri Rachel Maddow’un kullanıcı adı “<a fr-original-style="" href="https://bsky.app/profile/maddow.msnbc.com" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">maddow.msnbc.com</a>”.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Hesap ayarlarındaki moderasyon kısmına girip burayı kendi tercihinize göre özelleştirin. Yetişkin içerik türlerinin nasıl görünmesini istediğinizden tutun da insanların hesabınızla ve paylaşımlarınızla nasıl etkileşime girebileceğine kadar birçok şeyi burada ayarlayabiliyorsunuz. Ayrıca moderasyon listelerini takibe alarak bu listelere eklenen kişilerin otomatik olarak gizlenmesini veya engellenmesini de sağlayabilirsiniz.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ayrıca etkileşim ayarlarını bir paylaşım yaptıktan sonra da değiştirmeniz mümkün. Diyelim bir trol grubu bir paylaşımınıza sürekli cevap yazarak ve alıntılayarak size saldırıyor. O paylaşımın etkileşim ayarlarına girip cevap yazma ve alıntılama özelliklerini tamamen kapatmanız mümkün. Ayrıca birisi sizi alıntıladığında paylaşımımı buradan kaldır diyerek o alıntılamayı da iptal edebiliyorsunuz. Yani diğer platformlara kıyasla burada kendinizi trollere karşı korumanız ve onları etkisiz hâle getirmeniz görece daha kolay.</li></ol>Son olarak tavsiyem burayı gerçekten keyif almak ve faydalanmak için kullanmaya odaklanın. Diğer platformların tasarımı ve algoritmaları bizim agresifliğin ve öfkenin internetin normali olduğunu zannetmemize neden oldu ve şu anda bunun bizi nasıl bir hâle getirdiğini hepimiz görüyoruz. Eğer Twitter’dan kaçıp yeni bir yer aramamızın sebebi <a fr-original-style="" href="https://teyit.org/teyitpedia/yanlis-bilgi-sergisinin-ardindan-baska-bir-interneti-kurmaya-nereden-baslamaliyiz" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">daha iyi bir internet istememizse</a> bizim de kendimizi buna göre değiştirmemiz şart. Bunun için de başka bir platforma taşınmanın ötesinde bir çaba göstermemiz lazım.

Bluesky'dan maksimum fayda rehberi

Mavi Kuştan Mavi Göklere

Dünyanın hemen her yerinde haber kurumlarıyla Google ve Meta arasında yıllardır süregelen bir gerilim söz konusu. Kendilerini bu büyük platformlara bağımlı hâle getiren yayınlar platformlardan bekledikleri karşılığı alamıyor ve dijital ekonomideki güç dengesizliği daha zayıf olan haber kurumlarını vuruyor.&nbsp;Dünyanın birçok yerinde haber kurumlarının en temel argümanı eğer haberler olmadan Google ve Meta’nın bu kadar çok para kazanamayacağı ve bu yüzden de onlara da bir pay verilmesi gerektiği yönünde. Bu argümanın etkisinin güçlü olduğu Avustralya ve Kanada gibi ülkelerde <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2021/02/23/facebookun-avustralyadaki-hamlesi-platform-bagimliligi-sayesinde-mumkun-oldu/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“link vergisi” olarak adlandırabileceğimiz</a> yasal düzenlemeler çıkarıldı. Fakat bu düzenlemelerin etkisi sınırlı olduğu gibi kimi ülkelerde platformların haberleri tamamen engellemeyi tercih etmesine bile neden oldu. Bu tür yasal düzenlemelerin ileride nasıl kötü kullanımlara yol açabileceğinden hiç bahsetmiyorum bile.Ancak Google kendileri için haberlerin değerinin ne kadar az olduğunu kapsamlı bir çalışma ile göstermeye <a fr-original-style="" href="https://blog.google/around-the-globe/google-europe/our-experiment-on-the-value-of-european-news-content/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">karar vermiş</a>. İki buçuk ay boyunca Avrupa’daki sekiz ülkede yayın yapan 13000 haber sitesini o ülkelerdeki nüfusun yüzde biri için görünmez kılıp bunu seçtikleri aynı sayıda kullanıcıyla kıyasladıkları <a fr-original-style="" href="https://storage.googleapis.com/gweb-uniblog-publish-prod/documents/EU_2025_Report_on_the_Value_of_News_Content.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir deney yapmışlar</a>. Deneyin amacı ise haberlerin yokluğunun Google’ın kullanımına ve gelirlerine gerçekten bir etkisi olup olmadığını görmek.Çıkan sonuçlar benim için çok şaşırtıcı değil ama haber sektöründen isimleri üzeceği kesin. Deney normal aramalardaki DAU (Günlük Aktif Kullanıcı) sayısının %0.77 azalmasına neden olmuş ve bunun Google’ın gelirlerine etkisi ne azalma ne de artış şeklinde. Google Keşfet bölümü negatif olarak etkilenen tek kısım, DAU bu dönemde %5.46 azalırken buradan elde edilen gelir %2 azalmış. Ancak Google buradan elde edilen gelirin diğer ürünlerine kıyasla daha az olduğunu, bu yüzden bu azalmanın etkisinin de düşük olduğunu söylüyor. Bu deneyin Google’ın geri kalan ürünlerine hiçbir etkisi olmadığı gibi Google News kısmının kullanım oranlarında kayda değer bir değişim görülmemiş.Elbette böyle bir çalışmanın Google tarafından ve her ne kadar milyonlarca kullanıcıyı kapsıyor olsa da kısıtlı bir alanda yapılmış olması eleştirileri ve şüpheleri de <a fr-original-style="" href="https://pressgazette.co.uk/marketing/google-ad-revenue-research-news/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">beraberinde getirdi</a>. Bu eleştirilerin <a fr-original-style="" href="https://pressgazette.co.uk/comment-analysis/why-googles-impressive-value-of-news-study-has-serious-shortcomings/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">haklı olduğu</a> kimi noktalar da var ama unutmamamız gereken nokta Google’ın yıllardır dile getirilen ve üzerine yasalar çıkarılan bu argümanın ne kadar doğru olduğunu görmek ve göstermek için böyle bir çabaya girişmiş olması ve elde ettikleri sonuçların önümüzdeki dönemde bu tartışmayı nasıl şekillendireceği.Çünkü böyle bir çalışma yapıp verileri gördükten sonra Google, zaten kendisine bağımlı hâle gelmiş olan haber kurumlarının “biz olmasaydık bu kadar para kazanamazdınız” argümanlarını dinlemek zorunda bile hissetmeyecek. Ekonomik olarak haberlere ihtiyacının olmadığını herkese gösteren Google (ve bunu gören diğer büyük platformlar) artık daha rahat ve umursamaz bir şekilde hareket edebilecek.Gazeteciliğin önemi ve insanlar için değeri elbette tartışmaya açılacak bir konu değil. Eğer bu kadar önemli olmasaydı dünyanın her yerinde onu susturmak için bu kadar çaba harcanmazdı. Ancak gazeteciliğin bu anlamdaki değeri ile ekonomik değeri aynı şey değil. Ve içerisinde yaşadığımız siyasi ve ekonomik koşullarda da kendi ekonomik gücüne ve değerine sahip olmak hayatta kalmak için maalesef bir ön koşul.Günümüzde gazeteciliğin ayakta kalabilmesinin tek yolu bu iki değerin ayrı şeyler olduğunu kabul etmekten ve tıpkı ilkinde olduğu gibi ikincisinde de <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2024/11/25/platformlara-bagimli-bagimsiz-medya/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bağımsız olmayı başarabilmesinden geçiyor</a>. Eğer sizin ekonomik değeriniz yoksa ve sürekli başkalarının iyi niyetine muhtaç hareket ediyorsanız, bir noktada size o kaynağı sağlayanlar için yaptığınız işi şekillendirmeye mecbur kalırsınız. Bu bazıları için neleri nasıl haberleştirdiğini değiştirerek kendini güvene almak olabilir, bazıları için de haber yapmak için kullanması gereken kaynakları birilerinin algoritmasını mutlu etmeye ayırmak olabilir.&nbsp;Üstelik bütün bu tavizlerinizin sonucunda karşınızdaki tarafın size verdiği bir garanti ya da güvence de yoktur. Yani bir gün uyandığınızda kendinizi güvende tutmak için gazeteciliğinizden verdiğiniz onca tavize rağmen tek başına bırakıldığınızı görmeniz de kaçınılmaz. Herkes bunu açık açık söylemese de Google yayınladığı bu araştırma ile söylemiş kadar oldu.

Google "olmasan da olur" diyor.

Haberlerin Google İçin Değeri

1993 yılında ABD’de kurulan <a fr-original-style="" href="https://wired.com" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Wired dergisi</a>, o dönemin teknoloji dünyasının ve kültürünün bir ürünüydü. Daha tekno-optimist, geleceğe dair umutlu ve dünyanın teknolojiyle nasıl değiştiğini her anlamda takip eden bir yayın olarak etrafında hem yazar hem de okur olarak önemli bir kitle topladı. Silikon Vadisi ve oradan çıkanları takip edenler için en önemli yayınlardan birisine dönüştü.Zaman geçtikçe teknolojinin, özellikle de bilgisayarlar ve internetin, hayatımızın her alanına girmesi ve onlarla ilişkimizin daha kompleks bir hâle gelmesiyle birlikte teknolojiye olan yaklaşımımız da değişmeye başladı. ABD’li teknoloji devlerinin dünyanın en büyük şirketleri arasına girmesi, toplumsal hayatımızda ve dünya siyasetinde rol oynamaya başlamasıyla birlikte o eski optimizm pek kalmadı. Wired da zaman içerisinde bu dönüşümü fark ederek değişmeye ve gelişmeye başladı.Eğer derginin düzenli okuruysanız özellikle son yıllarda bu dinamikleri birçok yayına göre daha iyi ele aldıklarını ve özellikle teknolojinin hayatımızdaki etkilerini incelemek ve anlatmak konusunda birçok yayına göre daha başarılı işler yaptıklarını biliyorsunuzdur. Daha önce de Wired’da çalışmış olan Katie Drummond’ın 2023 yılında derginin başına geçmesiyle birlikte de bu dönüşümün temellerini sağlamlaştırmışlardı.Ancak bu dönüşümün daha geniş kitleler tarafından fark edilmesi yeni Trump hükümetinin göreve başlaması ve Elon Musk başta olmak üzere Silikon Vadisinden birçok ismin aktif bir şekilde siyasete müdahil olmasıyla <a fr-original-style="" href="https://apnews.com/article/elon-musk-wired-doge-trump-1f3988a459d39f39e7be6c598aa3d710" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">mümkün oldu</a>. Herkes olan biteni anlamaya çalışırken Wired art arda büyük haberler yayınlıyor ve olan biteni herkesten önce ve çoğu zaman <a fr-original-style="" href="https://www.wnycstudios.org/podcasts/otm/articles/how-wired-magazine-is-scooping-the-competition-plus-whither-the-democrats" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">daha iyi bir şekilde anlatıyordu</a>.&nbsp;Sebebi ise çok basit: Çünkü Wired ekibi bu isimlerin kim olduklarını, <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2021/03/01/kaliforniya-ideolojisini-anlamak/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">nasıl düşünüp</a> hareket ettiklerini ve amaçlarını çok iyi biliyor. Yıllardır bu insanların kendi şirketlerinde, ürettikleri teknolojiler ile neler yaptıklarını, dünyayı nasıl gördüklerini ve nasıl etkilemek istediklerini anlatıyorlar. Teknoloji gazeteciliğine sadece ürün inceleme veya gelen basın bildirilerini yeniden yazmak şeklinde bakmayıp bu alanı derinlemesine ve hakettiği ciddiyetle ele alıyorlar. Şimdi bu isimler gelip de hükümeti şirketleri gibi yönetmeye başlayınca da yılların getirdiği tecrübe ile nereye bakmaları gerektiğini ve olan bitene nasıl yaklaşmaları gerektiğini çözmeleri <a fr-original-style="" href="https://www.wired.com/story/elon-musk-digital-coup-doge-data-ai/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hiç zor olmadı</a>.Wired’ın yaptığı işin önemi ve değeri anlaşılınca da bunun karşılığını çok geçmeden aldılar. Şubat ayından bu yana abone ve okur sayıları istikrarlı bir şekilde artıyor. Yaptıkları işin daha fazla insana ulaşabilmesi için attıkları kimi adımlar da (örneğin kamu verileriyle yazdıkları haberlere <a fr-original-style="" href="https://www.niemanlab.org/2025/03/wireds-un-paywalling-of-stories-built-on-public-data-is-a-reminder-of-that-datas-role-in-the-information-ecosystem/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ödeme duvarı koymama kararı</a>) bu yükselişin ivme kaybetmeden devam etmesini sağlıyor.Wired’ın bu yükselişi bize iki şeyi gösteriyor. Birincisi artık teknoloji gazeteciliğini ciddiye almak ve bunu hakkını vererek yapmak şart. Hayatımızın her alanında teknoloji böyle önemli bir rol oynarken çoğu zaman bu alanda bilgisiz veya yetersiz kalmanın bir bahanesi olamaz.&nbsp;İkincisi ise bazen bir yayın olarak yaptığınız işin değerinin anlaşılması için uygun zamanın gelmesini beklemeniz gerekebilir. Sizin yapmanız gereken ödün vermeden işinizi yapmaya devam etmek ve o an gelene kadar güçlenmeye odaklanmak. Eğer Wired bu ana her anlamda hazırlıklı olmasaydı bu yükün altından kalkamayabilirdi. Bu da neden uzun vadeli bir stratejiyle hareket etmeniz gerektiğinin bir özeti.

Teknoloji dünyasını anlamak artık daha da önemli.

Wired’ın Zamanı Geldi

Geçtiğimiz haftanın en çok konuşulan başlıklarından birisi Çin’den gelen <a fr-original-style="" href="https://www.deepseek.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">DeepSeek isimli YZ modeli</a> oldu. Görünürde ChatGPT-4o ve o1 modellerine yaklaşan bir performans gösteren DeepSeek’in bu kadar çok konuşulmasının ve belirli kesimlerde paniğe sebep olmasının sebebi ise modelin kendisi değil ama <a fr-original-style="" href="https://stratechery.com/2025/deepseek-faq/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">etrafındaki başka detaylar</a>.Bildiğimiz üzere son birkaç yıldır ABD ve Çin arasındaki “soğuk savaşın” en önemli cephelerinden birisi yapay zekâ ve <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-64143602" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">teknoloji sektörü</a>. ABD’nin burada sahip olduğu büyük oyuncular ve YZ alanındaki en temel ihtiyaçlardan birisi olan çipleri üreten şirketin ABD’li olması büyük bir avantaj sağlamıştı. ABD de getirdiği teknoloji satışı kısıtlamaları ve başka engellemeler ile Çin’in burada önünü kesmeye çalışıyordu. Çin’den bir şirket Nvidia seviyesinde çipler geliştiremediği sürece YZ alanında ABD’yi yakalamasına imkansız gözüyle bakılıyordu.DeepSeek’in v3 ve R1 modellerinin bu kadar etkili olmasının sebebi bu düşüncenin aksini ispatlamalarıydı. DeepSeek şirketi çok daha eski ve az sayıda çiple şu anda sektör lideri olan OpenAI seviyesine yaklaşan modeller geliştirmenin mümkün olduğunu gösterdi. Böyle bir başarı yalnızca bu alanda ABD ve Çin arasındaki rekabetin tekrar eşitlenmesi anlamına gelmiyor, aynı zamanda ABD’nin taktiklerinin de etkisiz kaldığını gösteriyor.Bu başarıdan en ağır şekilde etkilenen şirketler Nvidia, OpenAI ve Microsoft oldu. Nvidia’nın bir günde <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/technology/chinas-deepseek-sets-off-ai-market-rout-2025-01-27/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">600 milyar dolar değer kaybetmesinin</a> ana sebebi aslında DeepSeek’in mevcut modellerin daha ucuz ve hesaplı sistemlerle geliştirilip kullanılabileceğini göstermesiydi. Bunun görülmesi insanların “acaba biz Nvidia’yı olduğundan daha fazla mı değerlendiriyoruz” diye düşünmesine neden oldu.&nbsp;Microsoft’un ve OpenAI’ın bu alanda aşırı büyük yatırımlara ihtiyaç duyulduğunu savunması da DeepSeek’in başarısından etkilenmelerinin en temel sebebi. Herkes bu dediklerini doğru kabul ediyordu ama şimdi bu iddialarını kanıtlamaya zorlandılar.&nbsp;Ancak OpenAI’ın DeepSeek konusunda paniklemesinin tek sebebi bu değil. Evet belki bu YZ modelleri gündem olmadan kısa bir süre önce SoftBank ve Oracle gibi şirketlerle birlikte, <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/us-news/2025/jan/21/trump-ai-joint-venture-openai-oracle-softbank" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Stargate adını verdikleri 500 milyar dolarlık bir yatırıma</a>başlayacaklarını duyurmuş olmalarının da etkisi var ama burada OpenAI için daha tehlikeli bir detay daha var: DeepSeek’in modellerinin hepsi ücretsiz ve açık kaynak modeller.Bunun anlamı şu: eğer kendi uygulamanıza veya özel sisteminize ChatGPT’yi entegre etmek isterseniz ya da onu profesyonel amaçlarla kullanmak isterseniz belirli bir ücret (abonelik veya API erişim ücreti) ödemeniz gerekiyor. DeepSeek’i ise indirip kendi sistemlerinize ve uygulamalarınıza ücretsiz bir şekilde entegre etmeniz ve bu modelleri kendi ihtiyaçlarınıza göre özelleştirmeniz mümkün. Bu da OpenAI’ın müşteri kaybetmesi demek.Mistral ve LLaMa gibi başka açık kaynak modeller de olmasına rağmen OpenAI’ın bunları bir tehdit olarak görmemesinin en temel sebebi bu modellerin en güncel ChatGPT modellerinin performansına yaklaşamamasıydı. DeepSeek için bu söz konusu değil ve OpenAI’ın sadece kendilerinde olmasıyla övündükleri “mantık yürüten” modeline de rakip bir modeli açık kaynak olarak yayınlayarak oradaki tekellerini de ortadan kaldırdılar.DeepSeek ile ilgili olumsuz konular da yok değil. Uygulama ve site üzerinden kullanıldığında Çin’e dair hassas konuları sansürlemesi ya da sistemlerinde bazı <a fr-original-style="" href="https://www.wired.com/story/exposed-deepseek-database-revealed-chat-prompts-and-internal-data/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ciddi güvenlik sıkıntıları</a> bulunması gibi şeyler gördük. Bu riskleri modelleri kendi cihazınızda veya başka bir sunucu üzerinden kullanarak ortadan kaldırmak mümkün ama yine de orada da her şeyin mükemmel olmadığını not düşmek lazım.Ancak bu gelişmenin kullanıcılar ve YZ teknolojileri açısından olumlu olacağını düşünüyorum. ABD’nin teknoloji rekabetinde korumacı yaklaşımının işe yaramadığını görerek bu hatadan dönmesi zor olsa da muhtemelen bu yöntemi daha az kullanmaya başlayacaklar. OpenAI ve Nvidia gibi şirketlerin de ciddi bir rakiple karşılaşmaları bizler açısından daha iyi ve hesaplı ürünlerin ortaya çıkmasını sağlayabilir. Şimdiden Microsoft’un o1 modelini <a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/posts/mustafa-suleyman_today-weve-made-think-deeper-free-and-available-activity-7290487808706715648-Hj3S/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ücretsiz hâle getirmesi</a> ve OpenAI’ın <a fr-original-style="" href="https://openai.com/index/openai-o3-mini/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yeni o3-mini modelini</a> ücretsiz de erişilebilir olarak yayınlaması bunun birer işareti.Özellikle bu modellerin ücretsiz erişilebilir olması muhtemelen YZ teknolojilerinin gelişimine önemli bir ivme kazandıracak. Daha az enerjiye ve altyapıya ihtiyaç duyan yüksek performans modellerin gelmesi de önemli bir sorunun çözümüne katkı sağlayabilir. Genel olarak daha az enerji tüketen ve kaynağa ihtiyaç duyan modellerin yaygınlaşması ve bu gelişmenin (tıpkı Apple’ın yapmaya çalıştığı gibi) doğrudan cihazlarımızda çalışabilen yüksek performanslı modelleri mümkün kılmasıyla birlikte YZ teknolojilerinin aşırı enerji ve su tüketimi sorununun önüne geçmeye <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/climate-change/603622/deepseek-ai-environment-energy-climate" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">başlayabiliriz</a>.Sonuç olarak DeepSeek belki sektörün liderlerini paniğe sürüklemiş olabilir ama bu şokun sonuçlarının herkes için olumlu olma ihtimali oldukça yüksek. YZ sektörünün bir sonraki adımlarını merakla bekliyorum.

YZ sektörünün ön kabullerini yıkan model.

DeepSeek Paniğinin Sebepleri

Güven sorunu kolay kolay gündemimizden çıkmayan bir mesele. Özellikle de medyaya ve gazetecilere güven konusunu sık sık tartışıyoruz ama sorunu daha geniş bir bağlama oturtmakta zorlandığımız için bu tartışmalar yeterince verimli olmuyor. Geçmiş yıllarda yazdığım bir yazıda güven sorununu neden tek bir alanla sınırlamadan ele almamız ve çözüm üretmemiz gerektiğini <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2021/04/23/kaybettigimiz-guveni-nasil-geri-kazanacagiz/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlatmıştım</a>.Görünen o ki yıllar ilerledikçe ilerleme kaydetmek bir yana, tüm dünya daha da kötüye gidiyoruz. 2001 yılından bu yana yayınlanan <a fr-original-style="" href="https://www.edelman.com/trust/2025/trust-barometer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Edelman Trust Barometer’in 2025 raporunu</a> incelerken bu kötüye gidişatın boyutlarını daha net bir şekilde gördüm. 28 ülkeyi kapsayan ve temel olarak insanların şirketlere, STK’lara, hükümetlere ve medyaya güvenini ölçen bu çalışma dünyanın kimlere güvenip nelerden şikayet ettiğini görmek açısından önemli veriler sunuyor.Raporun genelinde <a fr-original-style="" href="https://www.edelman.com/sites/g/files/aatuss191/files/2025-01/2025%20Edelman%20Trust%20Barometer%20Global%20Report_01.23.25.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oldukça ilginç veriler var</a>. Örneğin görüşülen insanların yarısından çoğu işlerini kaybetme riski olduğunu düşünüyor. Gelir seviyesi yüksek olanların Güven Endeksi puanı 61 ama düşük gelir seviyesinde olanların 48, yani gelir seviyeniz kurumlara olan güveninizi net bir şekilde etkiliyor. Zenginlerin bencilliğinin bugün yaşadığımız birçok sorunun sebebi olduğunu düşünenlerin oranı ise yüzde 65.&nbsp;Bu verileri “değişim için düşmancıl aktivizm kabul edilebilir” diyenlerin toplamda yüzde 40, 18–34 yaş arasında yüzde 53 olduğu ve insanların yarısından fazlasının “benimle aynı politik görüşte olmayanlara yardım eden bir şey bana zarar veriyordur” diye düşündüğü verileriyle birleştirince de aslında küresel olarak ne kadar gergin bir noktada olduğumuzu görmek zor değil.Peki bütün bunların ortasında gazetecilik ve medya nerede duruyor derseniz, maalesef en az güvenilenlerden birisi. Katılımcıların yüzde 70’i gazetecilerin insanlara yanlış veya abartılı şeyler söyleyerek onları kasıtlı olarak yanılttığını düşünüyor — bu oran hükümet liderleri için yüzde 69, iş dünyası için yüzde 68.&nbsp;Haber kurumlarının “insanların bilmesi gerekeni söylemek yerine daha fazla insanı çekmeye çalışacağını” düşünenlerin sayısı sistemden şikayeti yüksek olanlarda yüzde 75, düşük olanlarda ise yüzde 58. Haber kurumlarının “halkı bilgilendirmek yerine bir ideolojiyi destekleyeceğini” düşünenlerin sayısı ise sistemden şikayeti yüksek olanlarda yüzde 67, düşük olanlarda ise yüzde 53.&nbsp;Yani insanların sistemle ilişkisi ne olursa olsun en az yarısı medyanın yalan söyleyeceğini düşünüyor. Haber kaynakları arasında güven endeksine göre güvenilir puanı alabilen tek kaynak ise arama motorları. Bütün bunların üzerine siyasetin her kesimi için medya kolay bir hedef olarak görülürken gazetecilere olan güvenin her yıl daha da azalması kadar doğal bir şey olamaz.Bilim insanları ve öğretmenler dışında hemen herkese güvenin sürekli düştüğü (ve bu iki kesimin de son yıllarda tıpkı medya gibi sürekli hedef alındığı) bir ortamda gazetecilerin kendilerine olan güveni iyileştirmek için birçok şeyi yeniden düşünmesi gerekiyor. Medyanın ve gazetecilerin yaptıkları işe ve topluma dair algısı güven sorununun adını bile anmadığımız ve toplumla kurumlar arasındaki ilişkinin daha sağlam görüldüğü bir dönemden kalma.&nbsp;Elbette o zamandan bugüne değişen teknolojilerin ve haber okuma alışkanlıklarının da burada etkisi var ama gazetecilerin değişen toplumsal dinamikler içerisinde nasıl bir rolü oynayabileceğini düşünmesi gerekiyor. Sadece nasıl yayın yaptığınızı değil, kimlere haber yaptığınızı ve nasıl bir toplumsal dinamiğin içerisinde çalıştığınızı da bu dönüşüm içerisinde hesaba katmanız lazım. Yoksa her yıl bu verilerin daha da kötüye gittiğini izlemeye devam edeceğiz.

Kimsenin kimseye güvenmediği bir çağda mıyız?

Güven Sorununun Durdurulamaz Yükselişi

Şu sıralar YZ üzerine konuşmaların ve haberlerin önemli bir kısmının odak noktası “AI agent” konsepti oldu. Fakat bunların tam olarak ne olduğunu anlamadan üzerine konuşmanın anlamsız olacağını düşündüğüm için sizinle bu hafta AI agentlar üzerine konuşalım istedim.Agent (ajan veya asistan şeklinde Türkçeleştirebiliriz ama bu yazıda agent olarak kullanacağım) dediğimiz bu yeni araçları şu anda kullandığımız modellerden ayıran —daha doğrusu ayırması umulan— nokta bunların sizin yerinize eyleme geçebilmesi. Yani siz bir istekte bulunduğunuzda YZ modeli bunu yerine getirebilecek şekilde internetle ve başka uygulamalarla etkileşime girebilecek. Eğer konunun teknik boyutunu daha derinlemesine öğrenmek isterseniz <a fr-original-style="" href="https://readwise-assets.s3.amazonaws.com/media/wisereads/articles/agents/Newwhitepaper_Agents2.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Google’dan bir ekibin yazdığı whitepaper</a> iyi bir başlangıç noktası olacaktır.YZ alanında böyle bir gelişmenin birçok insanı <a fr-original-style="" href="https://www.mckinsey.com/capabilities/mckinsey-digital/our-insights/why-agents-are-the-next-frontier-of-generative-ai" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">heyecanlandırması</a> çok doğal. Çünkü şu anda YZ girişimlerinin en büyük sorunu yaptıkları büyük yatırımların karşılığını nasıl alacaklarını bilemiyor olmaları. Eğer agent konsepti çalışırsa bunun yaygınlaşması ve böylece onlara para kazandırması da kaçınılmaz olacaktır. Peki günümüz koşullarında bu mümkün mü?Agent konseptini kullanmak isteyenlerin genellikle başvurduğu iki ana yol var. Bunlardan ilki modelleri interneti ve uygulamaları özgürce kullanacak şekilde serbest bırakmayı ve bunları daha genel bir agent olarak geliştirmek isteyenler. Geçtiğimiz yıl kötü performansıyla gündemde yer bulan Rabbit R1 bunun bir örneği.&nbsp;Bu yaklaşımın şu anda başarısız olmasının en temel sebebi altta yatan modellerin güvenilirlik ve tutarlılık sorunu. Bu yaklaşımın geliştirmek istediği agentlar her türlü talebi gerçekleştirmesi amacıyla tasarlandıkları için YZ modellerinin halüsinasyon dediğimiz türdeki sorunları katlanarak artıyor. Ayrıca internetteki çok farklı veri kaynağı, site ve araçla da her zaman etkileşime girmeleri mümkün olmuyor.İkinci yaklaşım ise bu agentları daha sınırlı bir alana odaklamayı ve onun verimini artırmak için kullanabileceği araçlar vermeyi tercih ediyor. Mesela seyahat odaklı bir agent geliştirip ona hava durumu, otel ve uçak rezervasyonu gibi verileri güncel bir şekilde kaynağından çekeceği araçlar vererek daha işe yarar olmalarını sağlamayı amaçlıyorlar.Bu ikinci yaklaşım muhtemelen önümüzdeki dönemde en sık göreceğimiz versiyon olacak. Her ne kadar farklı işler için farklı agentlar gerekecek olsa da işini doğru yapabilme ihtimalinin daha yüksek olması onların tercih edilme ve güvenilme oranını artıracaktır. Bunun bir sonucu olarak da farklı işler için ya birilerinin agent geliştirmesini bekleyeceksiniz ya da birilerine yaptıracaksınız. Örneğin birileri araştırma ve veri toplama odaklı bir agent geliştirmediği (ve buna sizin işinize yarayacak araçlar vermediği) sürece bu agentların gazeteciler için çok fazla anlamı olmayacaktır.İkinci yaklaşım aynı zamanda bazı şirketleri daha avantajlı bir konuma getirebilir. Agentların sizin işinizi görebilmesi için size ait verilere de erişebilmesi gerekeceğinden bu verileri kullandığınız platforma daha entegre olan bir model ve agent sizin için daha kullanışlı olacaktır. Apple kullanıcıları için Apple Intelligence temelli ve doğrudan cihazda çalışan bir agent hakkında daha fazla şey bildiği için taleplerini daha iyi anlayıp çözebilir. Aynısı Android/Gemini ve Windows/Copilot için de geçerli. Böyle bir senaryo da diğer YZ geliştiricilerin yeterince özel bilgiye erişemediği için geride kalmasına neden olabilir.Ancak bütün bunların olabilmesi için önce mevcut modellerin de geliştiğini görmemiz gerektiğini düşünüyorum. Çünkü bir asistandan beklentiniz işinizi kolaylaştırması ve daha az iş yapmanızı sağlamasıdır. Ancak mevcut modellerle çalışırken hâlâ her verdiklerini bir kez daha kontrol etme ve doğrulama ihtiyacı duyuyorken bunların faydalı birer asistan olması bana pek mümkün gelmiyor. Araçlar ve modelin bunları nasıl kullanacağını belirleyen bilişsel mimari (cognitive architecture) yaklaşımı çözümde önemli bir rol oynayabilir. Eğer şirketler ve YZ modelleri bu güven sorununun üstesinden gelebilirse gerçekten agentların çok farklı alanlarda kullanıldığını görmemiz mümkün olacaktır. Bu olana kadar da biz kendi araştırmalarımızı ve planlarımızı yapmaya devam edeceğiz.

Potansiyel var ama daha erken gibi.

Yapay Zekâ Asistanınız Olmaya Hazır mı?

Donald Trump’ın yeniden başkan seçilmesi onun gücünden faydalanmak veya gözüne girmek isteyenlerin kendisini paralamaya başlamasına neden oldu. Silikon Vadisi de Trump ile iyi geçinip ondan faydalanmak isteyen grupların başında geliyor. Elon Musk ve Marc Andreessen gibiler zaten malum ama bir de Trump’ın seçim öncesinde istediklerini yapmadığı için hapse atmakla tehdit ettiği Mark Zuckerberg gibiler var.&nbsp;Zuckerberg zaten Trump seçimi kazandıktan sonra onun yemek davetlerine katılmak veya milyon dolarlık bağış yapmak gibi yollarla onun gözüne girmek ve başkanlığın gücüne yaklaşmak için adımlar atmaya başlamıştı. Fakat bununla yetinmeyeceğini herkes tahmin ediyordu. Özellikle Meta’nın çatısı altındaki platformlarda bir şeylerin değişeceği kesindi.Önce isim değişiklikleri geldi. Meta’nın global politika başkanlığı görevi Nick Clegg’den alınıp Joel Kaplan’a <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/2025/1/2/24334432/meta-trump-friendly-policy-chief-joel-kaplan-nick-clegg" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">verildi</a>. Kaplan Cumhuriyetçi partinin önde gelen isimlerinden ve George W. Bush zamanında Beyaz Saray’da çalışmış birisi.&nbsp;Zuckerberg bununla da yetinmedi, Ultimate Fighting Championship isimli dövüş liginin başkanı ve CEO’su Dana White’ı da Meta’nın <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/2025/1/6/24337670/meta-board-of-directors-dana-white-ufc" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yönetim kuruluna ekledi</a>. Tahmin edersiniz ki White’ın aynı zamanda Trump’la da samimi bir ilişkisi var.Şirketin yönetimi değiştiğine göre şimdi sıra platforma geldi. Trump ve destekçilerinin en çok şikayet ettiği şeyler ifade özgürlüklerinin kısıtlandığı ve teyitçilerin, gazetecilerin ve büyük platformların onları sansürlemesi. Bu şikayetlerin doğruluğunu veya asıl talep ettiklerinin ne olduğunun artık bir önemi kalmadı. Trump’ı mutlu etmek için <a fr-original-style="" href="https://about.fb.com/news/2025/01/meta-more-speech-fewer-mistakes/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bunları değiştirmek şart</a>.Bunu yaparken olabildiğince Trump ve destekçilerinin kullandığı kavramları ve argümanları tercih etmesi de zaten bu değişikliklerin arkasındaki motivasyonun en önemli göstergesi. Daha Ağustos ayında AB’ye verdikleri raporda teyitçilerle yaptıkları ortaklığın ne kadar faydalı, başarılı ve önemli olduğunu <a fr-original-style="" href="https://scontent.fyei6-4.fna.fbcdn.net/v/t39.8562-6/468433223_2965672840272736_5366479269132269710_n.pdf?_nc_cat=109&ccb=1-7&_nc_sid=b8d81d&_nc_ohc=qIk2Ad4pWL8Q7kNvgEB1sW-&_nc_zt=14&_nc_ht=scontent.fyei6-4.fna&_nc_gid=AfmFuiYi_8e25mtAcPNQyD1&oh=00_AYDTMK97V3YlZ-8SAn5lzcFE5LUufmV_l8-72ncTJTYBww&oe=67871AE5" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlatmışken</a>bugün teyitçilerin sansürcü olduklarını iddia etmenin başka hiçbir açıklaması olamaz..Teyitçiler hakkında söylediklerinin ne kadar yanlış olduğunu ve bu değişikliğin nasıl kötü sonuçları olabileceğini konuya <a fr-original-style="" href="https://www.poynter.org/ifcn/2025/an-open-letter-to-mark-zuckerberg-from-the-worlds-fact-checkers-nine-years-later/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">benden daha hakim</a> <a fr-original-style="" href="https://www.niemanlab.org/2025/01/zuck-chucks-fact-checkers-to-cosplay-as-elon-musk/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">birçok isim</a> <a fr-original-style="" href="https://teyit.org/ekipten/meta-bilgi-duzensizligiyle-mucadelede-geri-adim-atiyor" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlattı</a>. Burada Zuckerberg bariz bir şekilde kendi şirketini korumak için bu insanları günah keçisi ilan ediyor.İşimiz sadece teyitçilerle bitmiyor, bir de şu sansür meselesini çözmemiz lazım. Genellikle Trump ve destekçileri platformun nefret söylemi kurallarına çok takılıyor, o zaman bunları uygun bir şekilde değiştirelim ki istediklerini <a fr-original-style="" href="https://www.techpolicy.press/metas-content-moderation-changes-are-going-to-have-a-real-world-impact-its-not-going-to-be-good/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söyleyebilsinler</a>. Zaten <a fr-original-style="" href="https://transparency.meta.com/en-gb/policies/community-standards/hateful-conduct/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">7 Ocakta yayınlanan değişikliklerde</a> nelerin kaldırılıp nelerin eklediğine dikkatlice baktığınızda bunun özel bir kesimin taleplerine göre yazıldığını net bir şekilde görebiliyorsunuz. Çoğu değişiklik tam olarak aşırı sağcı grupların, komplo teorisyenlerinin veya inceller gibi kesimlerin kullandığı argümanları muaf tutmak için <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/2025/1/7/24338471/meta-hate-speech-hateful-conduct-policy-moderation" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yeniden kurgulanmış</a>.Zuckerberg’in videosunda dikkatimi çeken noktalardan birisi de kendisinin Trump’a yaptığı “diğer ülkeler bizi denetlemeye çalışıyor, bizi sansüre zorluyor, koru bizi” çağrısı oldu. ABD’de birçok konuda istediklerini yapabilirken Avrupa’da veya başka ülkelerde denetleniyor olmanın çözümünü Trump’da görmesi de aslında Zuckerberg’in asıl derdinin ne olduğuna dair güzel bir işaret. Bir yandan TikTok gibi Instagram’a rakip platformlar, diğer yandan AB gibi her istediğini yapmana izin vermeyen kurumlar varken çareyi Trump’ın milliyetçi duruşunun arkasına sığınmakta görmesi bütün bunların arkasındaki motivasyon olabilir.Bütün bunlar Zuckerberg’in hedefine ulaşmasına yetecek mi emin değilim. Çünkü bir kez böyle taviz vermeye başladığınızda devamının gelmesi kaçınılmaz. Trump da <a fr-original-style="" href="https://bsky.app/profile/atrupar.com/post/3lf66oltlvs2l" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bunun farkında</a>. Başkan olduktan sonra sahip olacağı güçle birlikte elindeki bu kozu da sık sık kullanacaktır diye düşünüyorum. Yani Zuckerberg —ve diğer birçok CEO— böyle hamlelerle kendini sağlama aldığını zannederken kendilerini çok daha güvensiz bir pozisyonda bulabilir.Peki bu detayları bilmek neden önemli? Çünkü yıllardır benzer retoriklerle onlarca kez karşılaşmamıza rağmen Elon Musk ve Mark Zuckerberg gibi isimlerin asıl niyetlerini gizlemek için ifade özgürlüğü gibi kavramları kılıf olarak kullanmasına kanan çok fazla kişi var. Eğer dertleri gerçekten ifade özgürlüğünü korumak olsaydı bunun yerine <a fr-original-style="" href="https://www.eff.org/deeplinks/2025/01/metas-new-content-policy-will-harm-vulnerable-users-if-it-really-valued-free" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yıllardır kendilerinden talep edilen</a> bir yığın değişikliği yapabilirlerdi.&nbsp;Sonuç olarak bütün bunları Mark Zuckerberg’in Meta’yı MAGA’laştırarak kendisini dört yıl boyunca güvene almak için oynadığı bir kumar olarak görmek mümkün. Fakat bu kumarın sonucunda şimdiden kaybedenler ise yanlış bilgiye giderek daha fazla maruz kalacak olan kullanıcılar, artık kendilerine haraket etmenin ve onları aşağılamanın serbest bırakıldığı kadınlar, LGBTQ+ bireyler ve azınlık gruplar oldu. Önümüzdeki dört yılda da bunlara yenilerinin eklenmesi kaçınılmaz gibi görünüyor.