Merhaba,Bu sayıda Deniz Saldıran'ın usta yazarlardan derlediği önerileri bulabilirsiniz.Keyifli yazmalar.

Uzun ömürlü ve bilinirliği yüksek, dinamik, günü yakalayan edebiyat dergisi Notos'tan özel seçilmiş makaleler iki haftada bir salı günü 17.00'de Aposto'da yayımda.

Nitelikli, dinamik, uzun ömürlü, mutlu edebiyat dergisi.

Notos Dergi

“Metnin en iyi noktasında yazmayı bırakın ve ertesi gün tekrar masa başına oturana kadar bunu düşünmeyin.”

Yazmak için nelere ihtiyacımız var?

Merhaba,Bu sayıda Richard Wisser'ın Martin Heidegger üzerine yazısını ve söyleşisini bulabilirsiniz.Keyifli okumalar.

Günümüzde aklına “düşünme” kelimesi gelen herkes artık Heidegger’i özellikle düşünmek durumundadır.

Martin Heidegger: “Düşünmenin kaderi…” 

<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 204, 17); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 204, 17); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Genellikle okumak yazmaktan önce gelir. Nitekim yazma dürtüsü neredeyse her zaman okumakla alevlenir.</blockquote>Susan SontagKeyifli okumalar.

Susan Sontag'ın kaleminden

Yaz, Oku, Yeniden Yaz

Merhaba,Bu sayıda Semih Gümüş'ün "Edebiyatın Anlamı ve Büyüsü" yazısını bulabilirsiniz.Keyifli okumalar.

Hayat gitgide çekilmez hale gelmeye başlayınca daha çok sorulur: Edebiyat ne işe yarar? 

Edebiyatın Anlamı ve Büyüsü

Merhaba,Bu sayıda Semih Gümüş'ün bir romanı doğru ve nitelikli bir biçimde okumak üzerine kaleme aldığı "Roman Nasıl Okunur?" başlıklı yazısını okuyabilirsiniz.Keyifli okumalar.

Yaşadıklarımızı görmek için gözlerimizi açmak gerekir. Okuduklarımızı görmek içinse kapamak.

Roman Nasıl Okunur?

Geçim, yazarlar için de bir dert kuşkusuz. Hazırda gelirleri yoksa, çoğu zorunluluktan, yazının yanına başka işler koyar. Bunu seçmeyip bütünüyle yazmaya ve okumaya odaklı bir yaşam kurabilmek ilk anda kulağa hoş gelir. Peki bu ne ölçüde olanaklı ya da verimlidir? Yazıyla doğrudan ilgili olmayan mesleklerin, yaratıcılığı beslediği düşünülebilir mi? Yazarlarımıza sorduk.

Yazıyla doğrudan ilgili olmayan mesleklerin, yaratıcılığı beslediği düşünülebilir mi? Yazarlarımıza sorduk.

Yazının Yanında: Yazarlar Nasıl Geçiniyor?

Merhaba,<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 204, 17); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 204, 17); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">En çaresiz yetişkin hüzünlerimizde bile âlemde yalnız olmadığımızı öğrenmenin verdiği bir tesellidir bu. Edebiyatın tesellisi. Felsefenin sunduğundan belki çok daha şefkatli ve çok daha fazlasını vaat eden bir teselli.</blockquote>Bu sayıda, Eylem Canaslan'ın makalesini bulabilirsiniz.Keyifli okumalar.

En çaresiz yetişkin hüzünlerimizde bile âlemde yalnız olmadığımızı öğrenmenin verdiği bir tesellidir bu. Edebiyatın tesellisi.

Orhan Pamuk’un Romanlarında Dünyayı Anlamak ve Sevmek

Merhaba,Bu sayıda Esra Nur Akbulak, Karanlığın Günü üzerine yazıyor.Keyifli okumalar.

Karanlığın Günü 1980’lerin toplumsal ve politik angajmanını sunmasının yanı sıra, farklı epistemolojileri ara mekânlar yaratarak bir araya getirmekte ve kararsız, mutlak önermelerden azade bir diyalog alanı yaratmaktadır.

İmgelem ve İnayet: Karanlığın Günü’nde Kutsalın İşlevi

Merhaba,Bu yazıda Mehmet Fatih Uslu, Kalan'da hakikat arayışı ve faillik üzerine yazıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 204, 17); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 204, 17); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Erbil edebiyatı öfkeli bir edebiyattır. Bu öfke yazarın edebiyatının başından sonuna kurucu bir şekilde işler."</blockquote>

Mehmet Fatih Uslu'nun yazısı

Kalan’da Hakikat Arayışı ve Faillik

Merhaba,Leylâ Erbil dosyası Notos'un bu sayısında Fatih Altuğ'un 'Ayna' ve 'Bunak'ta Anaforlar, Akıntılar ve Katmanlar yazısı ile devam ediyor.Keyifli okumalar.

Fatih Altuğ'un yazısı

'Ayna' ve 'Bunak'ta Anaforlar, Akıntılar ve Katmanlar

Literature related articles and publications

Literature

Culture related articles and publications

Culture

Yeni yıl hedeflerinizden biri de uzun zamandır hayalini kurduğunuz o kitabı yazmak mı? Nereden başlasam, diye düşünüyorsanız önerileri usta yazarlardan almanızda fayda var.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">William Faulkner: Okumak</h3>Okuyun, mutlaka okuyun, elinize geçen her şeyi okuyun. Çeri çöpü, klasikleri, iyi ya da kötü metinleri, her şeyi... Okuyup diğer yazarların neler yazdığını görün. Sonra bunları sindirin ve yazmaya başlayın. Baktınız iyi gidiyor, devam edin. Berbat bir yazı mı oldu, o zaman camdan atın.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hilary Mantel: Bir miktar kibir</h3>Bir yazara en çok yardımı dokunacak özellik yeterli miktarda özgüven ya da aşırıya kaçmadığı sürece birazcık kibirdir. Kendinizi bir dünyaya dahil etmek için yazarsınız ve sizinle aynı düşüncede olan hiç kimse olmasa bile her zaman kendi yeteneğinize inanmak zorundasınız.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Lev Tolstoy: Uygun çalışma saatleri</h3>Sabah kalkar kalkmaz yaptığım ilk iş yazmaktır. Rousseau da uyanınca kısa bir yürüyüş yapar, sonra yazmaya otururmuş. Bir insanın kafasının en berrak olduğu zamanlar günün erken saatleridir. En iyi düşünceler aklımıza o zaman gelir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Katherine Mansfield: Yazmak</h3>Geçmişime bakıyorum da, ben hep yazmışım. Çoğu zaman zırvalamışım ama bu hiçbir şey yazmamaktan iyidir, değil mi? İyi ya da kötü, sonuç ne olursa olsun mutlaka yazın.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ernest Hemingway: En iyi yerde durmak&nbsp;</h3>Metnin en iyi noktasında yazmayı bırakın ve ertesi gün tekrar masa başına oturana kadar bunu düşünmeyin. Nasıl olsa bilinçaltınız çalışmaya devam edecek. Yazmayı bıraktığınız halde bunu düşünmeye devam ederseniz hem yazıyı mahvetmiş olursunuz hem de daha işe başlamadan beyninizi yorarsınız.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">John Steinbeck: Her güne bir sayfa</h3>Elinizdeki metni bitireceğinize dair düşünceyi aklınızdan çıkarın. Bütünü düşünmeyin, her güne bir sayfa diye düşünün. Faydasını göreceksiniz.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Miranda July: Kötü taslaklar</h3>Romanımı yazarken dünya üzerindeki en kötü yazarın ben olduğumu düşünürdüm. Yazdıklarıma bakıp, “Daha iyisi olmalıydı” diye kendime kızardım. Sonra fark ettim ki bu yazdığım daha ilk taslak ve ilk taslak her zaman en zor olanıdır. Devam ettikçe daha iyisini yazacaksınız.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">F. Scott Fitzgerald: Ayık kafa</h3>Yazma sürecimde şunu anladım ki alkol ve yazı iyi arkadaş değil. Bir öykü bir şişe içkiyle yazılabilir belki ama roman için ayık bir kafaya ihtiyacınız var.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Zadie Smith: İnternetsiz bir bilgisayar</h3>Yazdığınız bilgisayarın internet bağlantısını kesin.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Muriel Spark: Kedi</h3>Yazdığınız şeye odaklanmak istiyorsanız bunun için bir kediye ihtiyacınız var. Çalıştığınız odada kediyle yalnız kalın. Bir süre sonra masanıza çıkıp lambanın altına uzandığını göreceksiniz. Işıkla birlikte sakinleyen kedi sizi de etkileyecek. Sakinleşecek ve konsantre olacaksınız.DENİZ SALDIRAN, İstanbul

Genellikle okumak yazmaktan önce gelir. Nitekim yazma dürtüsü neredeyse her zaman okumakla alevlenir.Roman okumak bana pek olağan bir etkinlik gibi gelir, öte yandan roman yazmak da bir o kadar tuhaf... En azından okuma ve yazmanın nasıl sıkı sıkıya birbirine bağlı olduğunu hatırlayana kadar böyle düşünürüm. (Burada beylik genellemeler yapmayacağım. Sadece birkaç görüş belirteceğim.)Öncelikle yazmak belirli bir yoğunluk ve dikkatle okuma sanatıdır. Kendi yazdıklarınızı okumak ve iyi olup olmadıklarını görmek için yazarsınız. Ki hiçbir zaman tatmin olmazsınız, dolayısıyla yazdığınızı yeniden yazarsınız – bir kez, iki kez, yeniden okumaya katlanabileceğiniz bir şeye dönüşene dek. İlk ve belki en katı okurunuz kendinizsiniz: “Yazmak kendi kendini yargılamaktır” diye yazmıştır bir kitabında Ibsen. Yazmak hep yeniden okumaktır, aksini düşünmek zor.Peki yazdıklarınız kayıtsız şartsız hep kötü müdür? Bazen ortalamanın üstünde bir şey çıkar. Ama bu da demek oluyor ki, yazar daha yakından baktığında, sesli okuduğunda –yani bir daha okuduğunda– yazdıkları daha iyi olabilir. Yazar iyi şeyler ortaya koymak adına kan ter içinde kalmalı demiyorum. “Çaba harcanmadan yazılmış eserler genelde keyif alınmadan okunur” der Samuel Johnson, ki bu cümle yazarı kadar çağdaş beğenilerden uzaktır. Elbette çaba harcanmadan yazılmış pek çok şey de pekâlâ keyif verebilir. Ama önemli olan, genelde yazarın daha içten ve daha az işlenmiş eserlerini okumayı tercih eden okurun yargısı değil, tatmin olmama ustası yazarın hassasiyetidir. Daha ilk okumada çok çaba sarf etmeden metni bu aşamaya getirebiliyorsam daha da iyi olamaz mı, diye düşünür yazar.Yeniden yazma –ve yeniden okuma– yorucu olabilir ama aslında yazmanın en keyifli tarafıdır. Bazen keyifli tek tarafıdır. Kafanızda bir “edebiyat” fikriyle yazmaya koyulmak göz korkutucu ve yıldırıcıdır. Donmuş bir göle atlamak gibidir. Ama sonra uğraşılacak, geliştirilecek, düzenlenecek bir şeyler ortaya çıktığında ılık sulara açılırsınız.Diyelim ki yazdıklarınız bir şeye benzemedi. Ama en azından onarma şansınız var. Daha açık olmaya çalışırsınız. Ya da daha derin. Ya da daha incelikli. Ya da daha ayrıksı. Dünyaya sadık olmaya çalışırsınız. Kitabın daha kapsayıcı, daha inandırıcı olmasını istersiniz. Kendinizi kendinizden çekip almak istersiniz. Kitabı o inatçı zihninizden çekip çıkarmak istersiniz. Nasıl ki heykel mermer kütlesine gömülüyse, roman da zihninize gömülüdür. Onu özgürleştirmeye çalışırsınız. Sayfa üzerindeki berbat şeyleri kafanızda tasarladığınız hale getirmeye çalışırsınız. Cümleleri tekrar tekrar okursunuz. Yazmakta olduğum kitap bu mu? Hepsi bu kadar mı?Ya da diyelim ki iyi gidiyor; zira bazen iyi gittiği de olur (arada bir öyle olmasa kafayı yersiniz). İşte tam burada dünyanın en yavaş yazan insanı ya da en kötü daktilografı olsanız bile, kelimeler bir dizi halinde kâğıda akar ve devam etmek istersiniz, sonra yeniden okursunuz. Tatmin olmaya cüret edemeyebilirsiniz ama bir yandan da yazdıklarınız hoşunuza gider. Bir bakarsınız ki sayfada gördüklerinizden keyif alıyorsunuz. Bir okurun aldığı keyiftir bu.Nihayetinde yazmak bir şekilde kendinizi ifade etmek için kendinize verdiğiniz bir dizi izindir. Yaratmak. Sıçramak. Uçmak. Düşmek. Kendinize ait bir anlatma biçimi bulmak, bunda ısrarcı olmak, yani kendi içsel özgürlüğünüzü bulmak. İşi kendini paralamaya vardırmadan kendine karşı katı olmak. Yeniden okumak için sık sık ara vermek. Yolunda gittiğini (ya da fena gitmediğini) düşünmeye başladığınızda hiç bozmadan yazmaya devam etmek. İlhamın dürtmesini beklememek.Kör yazarlar yazdırdıkları şeyleri yeniden okuyamaz. Belki bu, yazılarını önce kafalarında tasarlayıp sonra kâğıda geçiren şairler için daha az önemlidir (şairlerin kulağı nesir yazarlarına göre daha iyidir). Ama kişinin göremiyor olması metni gözden geçirmediği anlamına gelmez. Milton’ın kızlarının, Kayıp Cennet’in yazıldığı her günün sonunda metni babalarına baştan sona yüksek sesle okuduğu, sonra da babalarının düzeltmelerini not aldıkları hayalimizde canlanmıyor mu? Ama bir sözcük mahzeninde çalışan nesir yazarı her şeyi aklında tutamaz. Yazdıklarını görmesi gerekir. Hatta en üretken yazarlar bile böyle bir hisse kapılabilir (bu yüzden Sartre görme yetisini kaybettiğinde yazarlığının bittiğini duyurmuştur). Heybetli, muhterem Henry James’in Lamb House’taki odasında volta atarak The Golden Bowl’u sekreterine yüksek sesle dikte ettiğini düşünün. James’in son eserini ne güçlüklerle dikte etmiş olabileceği bir yana, 1900 model Remington daktilonun yapacağı gürültü de bir yana, James’in yazılanları yeniden okuduğunu ve bonkörce düzeltmeler yaptığını düşünemez miyiz?İki yıl önce kansere yakalandığımda sonuna yaklaştığım Amerika’da’ya ara vermek zorunda kaldım. Romanı asla bitirememe korkumdan ve umutsuzluğumdan haberdar olan Los Angeles’taki düşünceli bir arkadaşım, romanın geri kalanının yazılmasında bana yardımcı olmak için izne ayrılıp New York’a gelmeyi ve ihtiyaç duyduğum süre boyunca benimle kalmayı teklif etmişti. Sahi, ilk sekiz bölüm bitmişti (defalarca okunup yeniden yazılmıştı) ve ben sondan bir önceki bölüme başlayacaktım, ayrıca bu son iki bölümün iskeletini eksiksiz bir şekilde kafamda oturtmuştum. Ama yine de onun o ince ve cömert teklifini reddetmek zorundaydım. Bunun nedeni, gördüğüm ağır kemoterapilerin ve bir yığın ağrı kesicinin etkisiyle ne yazacağımı unutacak kadar sersemlemiş olmam değildi. Ne yazdığımı görmeye ihtiyacım vardı, duymak yetmiyordu. Yeniden okuyacak gücümün olması gerekiyordu.Genellikle okumak yazmaktan önce gelir. Nitekim yazma dürtüsü neredeyse her zaman okumakla alevlenir. Kişiye yazar olma hayali kurduran, okuma ve okuma tutkusudur. Üstelik yazar olduktan çok sonra bile başkalarının yazdığı kitapları okumak –ve sevdiğiniz klasikleri yeniden okumak– kaçınılmaz bir şekilde yazmaktan alıkoyar sizi. Avuntulu, sancılı ama yine de esin veren bir alıkonma.Elbette her yazar bunda hemfikir değildir. Bir keresinde V.S. Naipaul’e sevdiğim bir on dokuzuncu yüzyıl İngiliz romanından bahsettiğimi hatırlıyorum. Etrafımda edebiyatla ilgilenen herkes gibi onun da hayran olduğunu varsaydığım pek tanınmış bir romandı. Fakat Naipaul bana o romanı okumadığını söyledi, yüzümdeki şaşkınlığı görünce de sert bir şekilde ekledi: “Susan, ben bir yazarım, okur değil.” Acemilik dönemini geçmiş pek çok yazar, çeşitli sebeplerle olabildiğince az okumayı önerir, aslında okumayı ve yazmayı bazı açılardan uyuşmaz bulduklarını öne sürerler. Belki bazı yazarlar için öyledir. Onları yargılayacak değilim. Eğer okuduklarının etkisi altında kalma kaygısından ileri geliyorsa, bence bu boş, sığ bir kaygı. Sebep vakit darlığıysa –gün içindeki saatlerimiz sayılı, kişi okuyarak geçirdiği zamanın yazacağı zamandan çaldığını düşünebilir– bu da benim hiç heves etmeyeceğim bir çileciliktir.Bir kitapta kendini kaybetmek denen şey boş bir hayal değil, bağımlılık yapan bir gerçekliktir. Virginia Woolf, “Cennet yorulmadan, kesintisiz yapılan bir okuma olsa gerek diye düşünürüm bazen” der bir mektubunda. Kuşkusuz bu işin cennetle ilişkisi, Virginia Woolf’un dediği gibi, “okuma halinin benliği tamamen ortadan kaldırması”ndadır. Ne yazık ki benliğimizi hiçbir zaman bütünüyle kaybedemeyiz. Ama okuma, bu yere göğe sığmaz coşkunluk, bizi benliksiz hissettirecek denli büyüleyicidir.Nasıl ki okurken kendimizden geçiyorsak, kurmaca yazarken de başka benliklere gireriz, kendimizi kaybettiğimizi hissederiz.Bugünlerde herkes yazmayı bir tür kendine bakma ya da kendini ifade etme biçimi olarak görmek istiyor. Artık otantik anlamda diğerkâm hissetmeye kabil olmadığımız varsayımıyla, yalnızca kendimize dair yazabileceğimize inanılıyor.Ama bu doğru değil. William Trevor otobiyografik olmayan imgelemin cüretkârlığından söz eder. Neden kendini ifade etmek için yazdığın gibi kendinden kaçmak için de yazmayasın? Başkalarına dair yazmak çok daha ilginç.Yarattığım bütün karakterlerin kendimden bir parça barındırdığını söylememe gerek yok. Amerika’da adlı romanımda yer alan Polonya göçmenleri 1876’da Güney Kaliforniya’ya –Anaheim köyü yakınlarına– varıyor, çölde yollara düşüp korkunç, değişken bir boşluk vizyonuna teslim oluyor. Bunları yazarken kuşkusuz 1940’larda Güney Arizona’da –o zamanlar küçük bir kasaba olan Tucson yakınlarında– bir çölde geçmiş kendi çocukluğuma dair bir anıdan esinlenmiştim. Bu bölümün ilk taslağında Güney Kaliforniya’daki saguaro kaktüslerinden söz ediyordum. Üçüncü taslakta istemeyerek de olsa kaktüsleri çıkardım (maalesef Colorado Nehri’nin batısında saguaro kaktüsü bulunmaz).Yazdıklarım benden başkasıdır. Tıpkı yazdığım şeylerin benden daha akıllı olması gibi. Çünkü yeniden yazma imkânım var. Kitaplarım benim bir zamanlar –bölük pörçük, yarım yamalak– bildiğim şeyleri bilir. Ve yazmakla geçen onca yıldan sonra bile sayfaya yakışacak güzel sözcükler bulmak pek kolay değildir. Hatta yıllar geçtikçe bu iş daha da zorlaşır.İşte yazmak ile okumak arasındaki büyük fark buradadır. Okumak pratik yaptıkça kaçınılmaz olarak uzmanlaştığınız bir uğraş, bir beceridir. Oysa yazar gün geçtikçe daha çok belirsizlik ve kaygı biriktirir.Yazarın –en azından bu yazarın– yetersizlik hissi edebiyatın önemli olduğu inancına dayanır. Önemli kelimesi kulağa elbette çok yavan geliyor. Ama bazı kitaplar “zorunlu”dur, onları okurken bir kez daha, belki de defalarca okuyacağınızı bilirsiniz. Edebiyatla ufku genişlemiş, edebiyatla dolup taşmış bir bilince sahip olmaktan daha büyük bir ayrıcalık olabilir mi?“Zorunlu” bir roman bir bilgelik kitabı, zihinsel oyunbazlık timsali olmalıdır, duygudaşlık yetisini geliştirmeli, (yalnızca bir zihindeki karmaşanın değil) gerçek hayatın sadakatle kaydını tutmalı, tarihe hizmet etmeli, muhalif ve aykırı duyguların sözcüsü olmalıdır...Gelecekte de bu yüksek edebiyat anlayışını paylaşan okurların olup olmayacağına gelirsek, Duke Ellington’a neden sabah programlarında çalmaya başladığı sorulduğunda yanıtladığı gibi: “Bu sorunun bir geleceği yok.” En iyisi kürek çekmeye devam.İngilizceden çeviren Kardelen Ayhan

Felsefeden Edebiyata: Orhan Pamuk’un Romanlarında Dünyayı Anlamak ve Sevmek

Karanlığın Günü, başkarakter Neslihan’ın kocası işe gittikten sonra kımıltısız bir şekilde koltukta oturup belleğini harekete geçirdiği on iki saatlik zaman diliminde zihninden geçenleri odağına alır. Neslihan’ın belleğinin devridaim ederek romanı işletmesi, farklı zaman ve mekânların iç içe geçtiği, kronotopların birbirini kestiği, geçmişten şimdiye, şimdiden geçmişe uzanan retrospektif bir kurgu meydana getirir. Başkarakterin fiziksel hareketsizliğiyle asimetrik biçimde işleyen ve hatırlamanın yanı sıra bir yüzleşme ve muhasebeye girişen zihni, 1930’lardan 1980’lere farklı tarihsel deneyimlerle Neslihan’ın kişisel deneyimini üst üste bindirerek romanı katmanlara ayırır. Neslihan’ın geçmişi ve kişisel deneyimi Türkiye coğrafyasının tarihsel deneyimine teyellenirken romanın şimdisini teşkil eden 1980’lerin kültürel ve siyasal atmosferi, kişisel ve toplumsalın diyaloğa girdiği, birbirini biçimlendirdiği zeminde görünürlük kazanır. Bu diyalojik zemin, salt bireysel ve toplumsal deneyim arasında tesis edilmez; sembolik muhayyile ve öznel imgelemin devreye girmesiyle rasyonel-irrasyonel, seküler-kutsal arasında geçirgen bir mekân yaratır. Karanlığın Günü’ndeki kutsal ve din dışını, rasyonel ve irrasyoneli bir diğerinin karşıtı şeklinde tahayyül etmeyi zorlaştıran bu geçirgen form, aynı zamanda sabit ve muhayyel kategorileri kararsızlıkla malul diyalog alanına çeker.&nbsp;“Bir misafirhane burası,,, bu dünya,,, bu koltuk,,,” (s. 7) diye başlayan&nbsp;Karanlığın Günü, atıf ve sembollerle örülü bir kurguya sahiptir. Neslihan’ın oturduğu koltuğun karşısındaki zamanla kalınlaşan balkon camı geçmiş, şimdi ve geleceği zapteder ve Neslihan’ın belleği aracılığıyla belli deneyim ve tartışma anlarına yolculuk etmesine hizmet eder. Eylemin yerini düşünceye tahvil ettiği bu kısıtlı alanda Neslihan, evinin karşısına dikilen Kondor apartmanının panoptik kuşatıcılığıyla tehdit ve gözetim altındadır. Neslihan’ın hareketsizliğine karşıt biçimde “güvercin denizi”ne dönüşen (s. 63) apartman boşluğunda durmadan hareket eden, “suçsuz insanların ruhlarını taşıyan” (s. 218), “annenin kavmi”nin mensubu (s. 243) güvercinlerse yine zamanlar arası yolculuğu politik bagajı da gün yüzüne çıkararak mümkün kılar. Kişisel ve toplumsal ölçekte yaşanan kayıp ve yıkımlar, güvercinlerin bedeninde somutlaşır. Neslihan ve annesinin kayıplarının bedenini temsil eden güvercinler aynı zamanda coğrafyanın kıyım şeceresini sunar; partizanların, müfrezelerin ruhlarını taşır, onların mevcudiyetini yok olmaktan alıkoyar. Tüm bu sembolik anlatı katmanı Neslihan’ın deliliğin sınırlarında dolaşan, maddi dünyadan neredeyse tümüyle soyutlanmış annesinden ve artık hayatta olmayan, tümüyle hafızasında yaşayan Zehra Hala’sından tevarüs ettiği hurafeler, dini ve mitolojik anlatılarla iç içe geçer ve rasyonelle irrasyoneli, dünyevilikle kutsalı, fizikle metafiziği aralarındaki sınırları muğlaklaştırarak bir araya getirir. Neslihan’ın zihninden geçen bir olay ve diyaloğun bir anda Zehra Hala’nın aktardığı hurafe ve menkıbelerle kesintiye uğrayıp Neslihan’ın aydın konumu ve seküler pratikleriyle çelişen birer referans kaynağına dönüşmesi, başkarakterin zihnindeki yarılmalara, kendi ifadesiyle “Das kapital’le enel hak arasındaki” konumuna (s. 279) işaret eder. Dolayısıyla farklı epistemolojilere ait kavram setlerinin söyleşiye girdiği&nbsp;Karanlığın Günü, yarattığı “ara biçimler”le(1) sembolik ve ruhani alandan gündelik deneyime geçiş koridorları yaratır.Terry Eagleton Tanrı’nın Ölümü ve Kültür’de imgelemi inayetin seküler bir formu şeklinde tanımlar ve imgelemin işlevinin dünyadaki şeyleşmeyi tersine döndürmek olduğunu ifade eder. Maddileşmeye yönelik bir mukavemet kaynağına dönüşen ve dinin yerine geçen imgelem, aynı zamanda bir duygudaşlık yaratarak “inanç cemaati”ni oluşturan halkla aydın arasındaki kopukluğu giderecek bir cemaatleşme pratiğine, muradına ermemiş devrimler içinse manevi teselli imkânına dönüşür (ss. 138-139). Eagleton’ın “kurtarıcı bir güç” şeklinde tanımladığı imgelemi (s. 139), Karanlığın Günü’ndeki sembolik düzen ve Neslihan’ın müdahaleye kapalı öznel imgelemiyle bir arada ele almak mümkündür.&nbsp;Neslihan her ne kadar politik ülkülerle bir araya gelen aydın grubunun üyesi olsa da bu gruba somut anlamda herhangi bir dahli yoktur ve içsesi dışında bu kesitte herhangi bir varlık belirtisi göstermez. Öte yandan güvercinlerle, hikâye ve anlatılarla söyleşen zihniyle bir temsile dönüşen, içeriği tümüyle boşalmış bu toplantıda alternatif bir var olma pratiği ortaya koyar. Neslihan’ın zihninde aydınlanmacı diskurun ve uygarlık ideallerinin yerini metafizik atıf ve göndermelere devrettiği bu anda yaşanan zihinsel, duygusal sapma ve yarılmalar metinsel düzeyde de karşılık bulur. Hararetli tartışmaların sürgit devam ettiği anda başka bir âlemden Neslihan’a haber getiren güvercinler, Zehra Hala’nın “Başsız Geyik”, “Bahamut” ve “Tevhid” anlatıları metnin kurgusunu böler ve yeni bir anlatı katmanı yaratarak hem mevcut zamanı hem de hâkim epistemolojiyi çatallandırır. Bir kaçış alanı olmasının yanı sıra yeni bir vaat alanı olarak işlev gören bu metafizik boyut, Neslihan’ın mevcut sistem ve kurguya mukavemet ve muhalefet etmesinin, bir yandan da imgesel bir duygudaşlık kurduğu insanlardan oluşan bir cemaatin mensubu olmasının imkânına dönüşür. Nitekim bu salt hatırlamadan ibaret değildir; kendisi de sınıfsal bir mücadelenin ardından arkadaş grubunun üyesi olmayı başarmış Asiye’yi ve onun hayat mücadelesini annesi ve halasından tevarüs ettiği metafizik dille kurgular. “Cümlemizin muinni ve muhibbi olan kadın” Asiye, Neslihan’ın zihninde yılan derisinden pul pul cinsel organıyla, otuz iki dişle dünyaya gelmiş, doğaüstü ve mitolojik bir karakterdir (s. 97). Herhangi birinin zaptına, müdahalesine kapalı muhayyel evrenini harekete geçiren Neslihan, bu sayede örtük bir direniş politikası üretir. Dışarıda bir saatli bomba olduğu haberini aldıkları esnada hareketsiz biçimde evde beklerken Necati, Seyfullah ve Sefer’in idam edildiğini öğrenirler. 1982 yılında idam edilen Türkiye Komünist Emek Partili Necati Vardar, İbrahim Coşkun ve Seyit Konuk’u ima eden bu üç ismin(2) infaz haberinin ardından her biri politik idealler üzerine retorik üretmeye devam ederler. Telefonda bu haberi alan Celil, “Kimse yokmuş; kuşlar kalkmış seslerine, kör karanlıkta duvarlara duvarlara çalmış kendilerini kuşlar, çoğu ölmüş yaralanmış, süprülmüş seli... Attıkları naraları kuşlardan başka işiten olmamış...” (s. 242) diyerek aktarır olanları. Neslihan’ın zihninde yaşayan cemaat, bir anda gerçekliğin de bir parçası olur ve tüm bu donmuşluğa, kayıtsızlığa karşıt biçimde işçilerin ruhları güvercin kavmine karışırken kuşlar da canları pahasına ayaklanır ve işçilerle dava birliği yaparak can verir.Burjuva pratikleri ve konfor alanlarıyla 1980’lerin politik atmosferinin taban tabana zıt görünümleri üst üste binerken aydın grubun kayıtsızlığıyla sol eylem alanının iflas ettiği, politik ideallerin başarısızlığa uğradığı, son kertede piyasaya ve şeyleşme tahakkümüne yenik düştüğü tebliğ edilir. Bu esnada Neslihan, meyhanelerde toplanıp halk adına kararlar alan, sistemler yıkıp düzenler kuran arkadaşlarını ve kapitalizmin alt ettiği dava bilinçlerini bir tür despotizm ve ikiyüzlülük şeklinde değerlendirir ve tümüyle kamusal alanda fikir beyan etmekten çekinirken sessizliğini de yaşadığı umutsuzlukla kendi zihninde gerekçelendirmiş olur: “... ‘Bu en iyisidir, bunu okuyun!’ demek hakkını – halktan çok daha kültürlü olduğumuzdan ve kültürümüzün halkın aklının almadığı ve anlayamadığı bir şey olduğundan – kendimizde gören küçük burjuva buyurganlarıydık” (s. 155). Metinde, Neslihan’ın fiziksel varlığı dışında bu grupla herhangi bir müştereğinin kalmadığı, romanın ikinci katmanını oluşturan, bir yüzleşme ve muhasebe kaynağına dönüşen iç konuşmalar aracılığıyla sunulur ve annesi, halası, idam edilen işçiler, kaybedilen dost ve akrabaların güvercin bedeninde cisimleştiği yeni cemaatte Neslihan kendi halkıyla saf tutar.&nbsp;Neslihan’ın kamusal ve siyasal alandaki kımıltısız varoluşu, öznel imgelemi işleterek ortaya koyduğu hatırlama pratikleriyle tümüyle bir vazgeçiştense alternatif güzergâh arayışı şeklinde ele alınabilir. İçeriği boşalan ve yapıcı potansiyelini yitiren siyasal söylemin kendisini dilsizleştirdiği, politik saiklerle bir aradalığı mümkün kılan müştereklerin maddileşerek söyleme hapsolduğu ve kamusal varoluşunu baskıladığı bu zeminde, annesi ve halasının aktardığı menkıbelerle, mitolojik anlatılarla söyleşmesi, halkıyla ortak bir imgelem evreninde bir araya gelmesi söz konusu arayışın tezahürüdür. Bu bağlamda Karanlığın Günü romanında maddi alanın yarattığı tahribata, söylemin tasfiye ettiği eylem alanına karşı bir “imge ve inanç cemaati” oluşturulduğunu ve bu sayede metafizik kaynaklarla bir telafi çabasının sunulduğunu söylemek mümkündür. Leylâ Erbil’in edebi üretiminde bu vasfıyla bir kerteriz noktasına tekabül eden Karanlığın Günü, 1980’lerin toplumsal ve politik angajmanını sunmasının yanı sıra, farklı epistemolojileri ara mekânlar yaratarak bir araya getirmekte ve kararsız, mutlak önermelerden azade bir diyalog alanı yaratmaktadır.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">1 Özgür Taburoğlu, modernlerin maneviyat biçimlerini ve kutsallık deneyimlerini yaratmalarında temel malzeme şeklinde tanımladığı “ara biçimler”le dünyevilik ve kutsallığın karşılaştığı, iç içe geçtiği, yıkmak suretiyle yeniden üretildiği pratikleri tanımlar (Dünyevi ve Kutsal: Modernlerin Maneviyat Arayışları, ss. 12-13).2&nbsp;Metnin imalarından yola çıkarak romanda anlatılan zamanla da örtüşen tarihsel göndermeyi ve atıf yapılan üç ismi Fatih Altuğ K24’te yayınlanan “Leylâ Erbil’in Karanlığın Günü’nde tarih” başlıklı yazısında çözümlemiştir.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">KaynakçaFatih Altuğ, “Leylâ Erbil’in Karanlığın Günü’nde tarih”, 2016, https://t24.com.tr/k24/yazi/karanligin-gunu,886Terry Eagleton,&nbsp;Tanrı’nın Ölümü ve Kültür, çev. Selin Dingiloğlu, Yordam, 2018.Leylâ Erbil,&nbsp;Karanlığın Günü, İş Kültür Yayınları, 2016.Özgür Taburoğlu, Dünyevi ve Kutsal: Modernlerin Maneviyat Arayışları, Metis, 2019.

Leylâ Erbil’in Kalan’ının modern edebiyatımız içinde kendine has bir yeri var. Son yıllarda modern Türkçe edebiyatın geçmişle yüzleşme pratiğini giderek daha çok tartışıyoruz. Edebiyatın kolektif travmalarla olan ilişkisini daha çok sorguluyor, edebiyatımızın kendi coğrafyamızdaki travmatik tecrübeleri temsil etme (ya da onları temsilden kaçma) eğilimini gerçek anlamıyla ilk defa düşünmeye gayret ediyoruz. Bu durum bir tarafıyla ülkenin geçtiği siyasi merhalelerle yakından alakalı. Örneğin Hrant Dink cinayetinin kırılma noktası olduğu son on beş yıllık süreçte bir yandan Ermenileri temsil eden edebi metinlerde bir patlama yaşandı, öte yandan edebiyatın Ermenileri ve “Ermeni meselesi”ni ne kadar temsil ettiği (ya da etmediği) araştırılmaya başladı. Kalan bu bağlamda dönemin en etkileyici örneklerinden.Bahsettiğim değişimin, sonradan yüzeysel olduğunu anladığımız demokratikleşme süreciyle bağlantısı olmadığını söylemek mümkün değil. Bu siyasi gündemden kolay etkilenme hali, bazılarına söz konusu eğilimlerin güncel ya da moda olduğu için abartıldığını düşündürüyor olabilir. Ama aslında süreç nasıl gelişirse gelişsin Türkçe edebiyat ve edebiyat eleştirisi için Pandora’nın kutusu açılmış ve önemli bir eşik geçilmiş halde. Örneğin şuradan bakalım: Edebiyatımızın son döneminin dev isimleri Ahmet Hamdi Tanpınar ya da Oğuz Atay, özellikle 1980 sonrası kültür ortamında, yakın geçmişle ve bu geçmişin ürettiği ahengi bozulmuş benlikle tutuştukları kavgalarıyla takdir edildiler. İki yazar için de geçmişten tevarüs edilen yaranın etkisinde, anlatılan öznenin varoluşu eksik, kahramanların icra ettikleri eylemlilik halleri trajiktir. Üstüne üstlük bu çerçeveden bir tür ulusal alegoriye çıkılır. (Anlatılan senin hikâyendir!) Lakin iki yazar da “kapanmayan yaralar”dan bahsedip aslında bir şekilde karşılarına aldıkları toplumsal benliğin ve siyasi özneliğin üreticisi bazı büyük kolektif travmalara, özellikle minör unsurlara ait olanlara, bilerek ya da bilmeyerek, dokunmadan geçerler. Kaba bir çıkarımla benliğe dair eleştirileri ve serzenişleri belli bir ölçülülük taşır ve son kertede bu benlikle barışmaya, onun tarafından içersenmeye yatkındırlar.&nbsp;Leylâ Erbil’in edebiyatı bu bağlamda hususi bir dikkati hak etmektedir. Onun özellikle son dönem eserleri tam da yukarıda işaret ettiğim “dokunmama” refleksine karşı bir meydan okuma olarak görülebilir. Özellikle 2001’de basılan Cüce’den sonra yayımladığı metinlerde (Üç Başlı Ejderha, Kalan, Tuhaf Bir Erkek) ülke tarihini bir travmalar silsilesi üzerinden yeniden kurmayı dener. Uğur Çalışkan’ın ufuk açıcı kavramsallaştırmasıyla bir “travmatik poetika” inşası Erbil’in edebiyatının merkezine oturur.&nbsp;Kalan, Erbil’in bu son dönem eserleri içinde Türkiye’nin gayrimüslim azınlıklarının yaşadığı kırım, göç ettirme, anayurdunda artık var olamama haline dair bir yüzleşme metni olarak diğerlerinden ayrılır. Karşımızda çok katmanlı, çok anlatıcılı, çok sesli ve neticede kendini kolay ele vermeyen bir metin vardır ama söz konusu katmanlar arasında yer yer saf ve tek sesli bir ağıt havası sezilir. Bu ağıt havası bazı kudretli soruları anlatının merkezine iter: Kalan nedir, Kalan’la nasıl yaşanacaktır? Kalan’a, tortuya, dibe çökene bakmak yoksa hakikate en selim şekliyle ulaşmanın bir yolu olabilir mi? Eserin isminin seçimi bu anlamda mühimdir. Bursalı Ermeni büyük yazar Hagop Oşagan’ın 1915’e giden yolu anlattığı üç bin sayfalık yarım kalmış romanının adı Artakalanlar’dır (Mnatsortats); Giorgio Agamben’in, Felaket teorisinin merkez metni olarak kabul edebileceğimiz eserinin ismi Auschwitz’den Artakalanlar’dır (Quel che resta di Auschwitz). Bu bağlamda Erbil’in metni adından başlayarak bereketli bir düşünce ırmağına eklemlenir.&nbsp;Kalan uzun bir “önsözce”den ve onu takip eden iki bölümden oluşur. Orantısız hatta ahenksiz bir metindir. Yoğun bir göndermeler ağı içinde yer yer bizzat “yazıdaki” Leylâ Erbil ile sesi karışan Lahzen adlı anlatıcının sıçramalı, dağınık, parçalı sesinin kurduğu bir akışa sahiptir. Metnin yüzü geçmişe dönüktür, Lahzen’in hatırlama çabası metnin ana kurmaca eksenini oluşturur. Arka planda 1940-1960 arasından çıkan bir İstanbul resmi vardır. Lahzen eski İstanbul’un artık ancak hatırada kalmış çoğulluğunu hatırlar. En iyi arkadaşı, can dostu Musevi Roza’dır, Rum komşular ve şarkıları, Ermeni ustalar ve dostlar bu sert ve keskin metindeki çocukluğun hatırlanmasında yer yer melankolik bir damar hissettirir. Lahzen tatlar, kokular, şarkılar, danslar hatırlar ama melankolinin ince perdesinin arkasından gelen duygu çok daha kuvvetlidir: Kalmamışlardır, hepsi gitmiştir; bir kayıp hissi diğer bütün eşlikçi duyguları bastırmaktadır. Kalan kaybedilendir, başka bir şey değil.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1672079368881.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.23" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Leylâ Erbil’in tuttuğu defterler, Leylâ Erbil Özel Koleksiyonu.Metinde anlatıcı sık sık esas arayışının “hakikati bulmak” olduğunu söyler ama bir yandan da bunun imkânsızlığıyla doludur. Hakikat sözcüğünün etrafı kuşkularla çepeçevre kuşatılmıştır. Ciddiyetli arayış ifadelerinin üstüne kolayca bu arayışın romantizmini kıran güçsüzlükler, bilmezlikler çöreklenir. Ama öte yandan eser geçmişe dönük bir kazma çabasıyla dallanıp budaklanmaktadır. Bu kazma çabası ile hakikati bulma arasında bir paralellik sezilir. Uğur Çalışkan,&nbsp;Kalan’ı Grek Trajedisi ile ama özellikle&nbsp;Antigone&nbsp;ile beraber okumayı önerir. Yoksa metnin esas niyeti açıkta bulunan ölüyü gömmek midir? Bu bağlamda aklın hakikati bulma çabası kalbin (imanın) gömme arzusunu mu perdeler? Bu sorulara cevap vermek zor olsa da şunu söylemek mümkün görünmektedir:&nbsp;Kalan’da hakikati bulmak için atılma ile ölüyü gömme arzusu birbirleriyle iç içe girerek, yer yer kavgalı yer yer ahenkli bir şekilde metnin ana damarını meydana getirir.Erbil edebiyatı öfkeli bir edebiyattır. Bu öfke yazarın edebiyatının başından sonuna kurucu bir şekilde işler. Onu suçlar üzerine düşündürdüğü kadar, suçlular ve suçları umursamayanlar etrafında bir söylem kurmaya iter. Bu bağlamda seneler önce (“travmatik poetika” öncesi) beni Erbil üzerine düşünürken en çok yoran, Erbil’in anlatıcılarının ve onların ürettiği söylemin, suçu ve suçluyu bir şekilde umursamayan yozluklar ve yoz insanlar hakkında yer yer tiksinmeye varan öfkesi olmuştu. Bu öfkenin ciddi bir kısmının “halk”a yöneldiğini, bu halkın büyük ölçüde kentin yeni göçerleri olduğunu ve Erbil’de romanesk söyleminin bu insanlara dil ve konuşma imkânı verme kaygısından uzak olduğunu düşünmüştüm.&nbsp;Kalan’ın bu bağlamda Erbil külliyatı içinde çok farklı bir yerde olmadığı kanaatindeyim. Antigone aslında her şeyin sorumlusu dayısı Kreon’a karşı bile öfkesizdir. Daha önemlisi ne olursa olsun seyircilik konforunu bozmayan halktan korkmaz, utanmaz, tiksinmez. Oysa Lahzen’in evinin bahçesinde, eski İstanbul’da ve İstanbul’un yeni semtlerinde yerden Gog Mogog’lar (Yecüc Mecüc) bitmektedir. Kentin yeni halkının tuttuğu yer dalga dalga genişlemektedir. Çocukluğun dünyası eksilirken, onların istilası yavaş yavaş sesini duyurur. Gidenlerin yerini gelenler almaktadır ve gelenlerin yarattığı şey hiç de iç açıcı değildir.&nbsp;Bu bağlamda, anlatının melankolinin ötesine geçen hakikat arayan damarında apaçık bir sorunun yükseldiğini görmezden gelemeyiz: Suçlu kim? Metinde yer yer kuvvetlenen yer yer arkalara itilen bir sorudur bu ama aslında hep oradadır: Kaybın mesulü ve mümessili kim? Erbil metinde zaman zaman “biz türklerin” kabahatlerinden bahseder ve anlatıcı sesin kendini de kattığı bir failliğin ışıldadığı hissedilir. Ama bu bizlikten bahseden ses aynı zamanda yine bize doğru şefkatle doludur. “Cumhuriyetimiz”in tarihinin kıvrımlarına doğru yaklaşan neredeyse affedici, kabullenen bir tonla kurulan bir şefkattir bu. Gog Mogog’lara yönelen öfkenin keskinliğinden neredeyse hiç pay almayan bir şefkat. Bu haliyle belki de suçu derinden derine kendinden öteye taşıran bir mekanizmadır karşımızdaki. Öfkenin ve şefkatin bu eşitsiz dağılımı Erbil’in metindeki kuvvetli hesaplaşma çabasının bir düzeyde altını oyar. Zira Erbil, kendi sesindeki Kreon’u bazen&nbsp;Kalan’ın geri kalanındaki inceliğe uymayan bir kolaycılıkta unutmaktadır.Kalan’ı böyle şipşak değerlendirmek aslında hiç kolay değil, belki adil de değil. Bin bir ince iplikle örülmüş, her satırı okura meydan okuyan bir metin karşımızdaki. Buradaki aceleci çıkarımların mahcubiyet yaratma potansiyelinin farkındayım. Ama nihayetinde sanırım bir kez daha öne çıkarmamız gereken en önemli nokta şu: Leylâ Erbil, Felaket’i, kolektif travmayı, tanıklığı ve bunların eşliğinde Türkçe edebiyatın kimliği ile memleketin yakın tarihini düşünmek için başka hiçbir Türk yazarda görmediğimiz fırsatlar ve imkânlar sunuyor. Muhtemelen önümüzdeki yıllarda kendisini bu bağlamda çok daha fazla ziyaret edeceğiz.&nbsp;Tam da bu meseleleri merak eden okur için beni de besleyen iki okuma önerisiyle, Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde savunulmuş iki nefis yüksek lisans tezine işaret ederek bitireyim yazıyı: Uğur Çalışkan’ın “Travmatik Poetika: Leylâ Erbil’in Son Metinlerinde Tanıklık ve Ufukları” (2018) ve Esra Nur Akbulak’ın “Leylâ Erbil Edebiyatında Tanıklık, Tarih Yazımı ve Kefaret”i (2020) söz konusu literatür için çok önemli iki katkı, gözden kaçmamalı.

“Bunak”ta annenin halk nefreti, kendi konumunun yüceliğini ancak başkalarını zelilleştirerek tesis edebildiği ifşa olur. Bu bakımdan Kürt figürü merkezi ve temsil edici bir roldedir. “Ayna”da oğulun gerilla olmasına yol açan arkadaş figürü olarak değinilen Kürt, “Bunak”ta annenin ırkçılığının nesnesi olarak dolaşımdadır.<img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1671464370465.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.42" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Leylâ Erbil ortaokul yıllarında.Leylâ Erbil’in Eski Sevgili (1977) kitabındaki “Bunak” öyküsü, ilk olarak Dost dergisinin Eylül-Ekim 1968 tarihli 47-48. sayısında yer alan, sonrasında Gecede (1968) kitabına da eklenen “Ayna” öyküsünün bir tür devamıdır. Erbil 1969-1972 arasında yazdığı bu öykünün sonuna “Bunak”ta “Ayna”yı sürdürdüğüne dair bir not eklemiştir. Bu yazıda, iki metni sürekliliği ve kesintileri üzerinden okumaya çalışacağım.Bir annenin bilinçakışıyla anlatılan “Ayna”nın en baskın eksenini, üst düzey bir subayın, bir “paşa”nın eşi olan annenin, gerilla olup Güney Amerika’ya savaşmaya gitmek isteyen devrimci oğluyla ilişkisi oluşturur. 1968’in tarihsel koşullarında rejimin imtiyazlılarından bir kadının, imtiyazlarından vazgeçip imtiyazsızlar adına savaşa katılma arzusu karşısında yaşadığı şokun ve oğlunun kendisinden “tek-taş pırlant”ını istemesiyle tetiklenen mülkiyet krizinin en kuvvetli etkenlerden olduğu bir bilinçakışından ibarettir “Ayna”. Ancak anne oğul ilişkisinin temel belirleyici olmadığını, yalnızca diğerlerine göre biraz daha baskın olduğunu vurgulamak gerekir. Metin, annenin bilincinin aynasında belirip kaybolan, birbirine dönüşen imgeler silsilesinin, suretler selinin vücut bulmuş halidir. Annenin oğluyla, kızıyla, paşa eşiyle, Atatürk’le, mülkiyetle, Osmanlı ve Cumhuriyet ile kurduğu düşünsel, duygusal, söylemsel ilişkilerin iç içe geçerek oluşturduğu terkiplerin kıvrımlarını açmak, kat kat olmuş ilişkileri katmanlarına ayırıp belirli bir hiyerarşi içinde çözmek, sökmek mümkün değildir. Metnin öğelerini birbiriyle ilişkilendirme çabası daima nüfuz edilemez bir fazlalıkla, anlama indirgenemez bir şeyle karşılaşacaktır.Geçmişin ve şimdinin içerisinden anneye musallat olan çeşitli anlar birbirinin üstüne katlanıp kıvrılarak bu akışa katılırken annenin seslendiği muhataplar da sürekli değişmektedir. Bazen oğul, bazen kız, bazen kapıcı, bazen müphem olan bu yüzergezer muhataplar kendi başlarına da istikrarlı bir bütünlüğe sahip değildir. Örneğin oğulun metindeki her tecellisini bir araya getirdiğimizde çelişik ve heterojen bir varlıkla karşılaşırız.&nbsp;Annenin yüzüne dair ifadeleri metnin de bir mecazı gibidir: “[Y]üzüm mikenlilerden kalma bir sarnıcı andırıyor” (s. 50), “[Y]üzümün ortasında dönüp duran anaforu durduramıyorum” (s. 51). Annenin aynadaki yüzüne dair bu tespitleri hem bilincin hem metnin işleyişi bakımından önemlidir. Bir yandan annenin yüzünde ve metnin yüzeyinde pürüzsüz ve okunaklı bir varoluş yoktur; çeşitli yeraltı yol şebekelerinden geçerek sarnıçta biriken sular gibi annenin ve metnin bilinci de akmaktadır. Diğer yandan bu akışın belirişi yeraltında birikenin sızması şeklinde değildir; çok daha kaotik bir durum, bir girdap söz konusudur. Dolayısıyla annenin yüzünü tarif etmek için kullandığı sarnıç ve anafor ifadeleri metnin akışını da nitelemektedir. Annenin sarnıçvari bilincinin içinde ve dışında birikenler girdaplar oluşturarak metnin yüzeyine çıkmaktadır. Üstelik bu kaotik durumda metnin dibi ve yüzeyi arasında karşıtlık kurmak da mümkün değildir.Girdabın “bir engelle karşılaşan su veya hava akıntısının dönerek ve çukurlaşarak yaptığı çevrinti, ters akıntıların oluşturduğu dönme, eğrim, çevri, anafor” anlamına geldiğini dikkate alırsak metinde ve annede oluşan bu girdabın doğmasında en etkili engel, oğulun gerilla olmak için evden ayrılışı ve bu esnada devrim için annesinden tek-taş pırlantasını isteyişidir. Bu karşılaşmanın tetiklediği girdap yalnızca metnin biçiminde yürürlükte değildir, girdapvari anlar tematik olarak da söz konusudur. Atatürk’le edilen dans hem “Ayna”da hem de “Bunak”ta önemli bir motiftir. “Ayna” ilerledikçe annenin benliği de iyice parçalanmaktayken, kendini bir benlikte konumlandırması artık imkânsızken Atatürk’le dans ve sonrasında oluşan girdabı şu satırlar canlandırır: “... atatürkle döndük döndük döndük, debdebeli geçti yıllarım, genç yaşta toprağa koydular onu, tabutsuz, köpekler havlayarak buldular yerini, tepede, oyup çıkardılar, dişlerine taktılar postallarını çektiler saçları duruyordu daha, toz, toprak, ottan kocaman yuvarlak bir top olmuş kendiliğinden yuvarlandı aşağılara dağın eteklerine değin, yutkunurken bir başkasının tükrüğü geçiyor gırtlağımdan, şamdanları yak, saçlarımı tara, ellerimi tut, iyi ki sen varsın. Kimsin sen?” (s. 53)

Notos Dergi

Notos Dergi

Notos Dergi

SON HİKAYELER

Yazmak için nelere ihtiyacımız var?

Martin Heidegger: “Düşünmenin kaderi…”

Yaz, Oku, Yeniden Yaz

Edebiyatın Anlamı ve Büyüsü

Roman Nasıl Okunur?

Yazının Yanında: Yazarlar Nasıl Geçiniyor?

Felsefeden Edebiyata: Orhan Pamuk’un Romanlarında Dünyayı Anlamak ve Sevmek

İmgelem ve İnayet: Karanlığın Günü’nde Kutsalın İşlevi

Kalan’da Hakikat Arayışı ve Faillik

'Ayna' ve 'Bunak'ta Anaforlar, Akıntılar ve Katmanlar

SON SAYILAR

09 May 2023

25 Nis 2023

11 Nis 2023

28 Mar 2023

14 Mar 2023

31 Oca 2023

17 Oca 2023

03 Oca 2023

27 Ara 2022