Merhaba,&nbsp;İkinci deprem dosyamızı okuyorsunuz. 26 Şubat’ta yayımladığımız ilk <a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/5BphILhMDHXi?c=vyBCdO337ajl0dNFLDgfb&sub=5fd45f7507e3ec0008ad08cc&s=web" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dosyada</a> Uğur Tekin, Deniz Yükseker ve Derya Nizam’ın katkılarıyla depremin felaketleşmesini sosyoloji perspektifinden değerlendirmiştik. Geçen haftaki Zappa Zamanlar’da da Pakistan'daki sel felaketine ve sonrasında oluşturulan Birleşmiş Milletler Kayıp ve Hasar Fonu'na ve doğurduğu tartışmalara <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/kayip-ve-hasar" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">odaklanmıştık</a>.Bu dosyamızda 6 Şubat’taki sarsıntıları felakete dönüştüren toplumsal süreçleri farklı açılardan ele almaya devam ediyoruz.Zafer Yenal

“So many books so little time...” Frank Zappa’dan ilhamla: 

Zappa Zamanlar: Kitaplar ve podcastler üzerine uzunlu kısalı… Doğadan yemeğe, edebiyattan ekonomiye okuma ve dinleme notları… 

Kitaplar ve podcastler üzerine uzunlu kısalı… Doğadan yemeğe, edebiyattan ekonomiye okuma ve dinleme notları…

Zappa Zamanlar

Şehirlerin direnci nasıl azaldı? Radikal toplumsal hareketler mümkün mü?

Toprak, Bina, Mücadele

Merhaba,6 Şubat’tan sonra doğrudan depremle ilgili olmayan ilk Zappa Zamanlar bültenini okuyorsunuz. 26 Şubat’ta yayımladığımız <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/toplumsal-yaralarimizi-nasil-sarariz" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dosyada</a> Uğur Tekin, Deniz Yükseker ve Derya Nizam’ın katkılarıyla depremin felaketleşmesini sosyoloji perspektifinden değerlendirmiştik. Önümüzdeki haftalarda da depremi farklı açılardan değerlendiren yazılardan oluşan dosyalar yayınlamaya devam edeceğiz.Bugünkü yazı, Zappa Zamanlar ekibine geçtiğimiz haftalarda katılan Evren’e ait. Birleşmiş Milletler’in 2022’de oluşturulmasına karar verdiği Kayıp ve Hasar Fonu ve geçtiğimiz aylarda Pakistan’da yaşanan seller yazının ana temalarını oluşturuyor. Her ne kadar yazıda bahsi geçen BM İklim Değişikliği Konferansları (COP), dünyada aşamalı olarak kömürün terk edilmesi, Pakistan’da yaşanan tahribat gibi konular Türkiye’deki yakıcı gündemden uzak gibi dursa da Evren’in işaret ettiği meseleler bugün ülkemizde yaşanan acılarla da çok yakından alakalı. Sel, kuraklık, deprem gibi doğa olaylarını felakete dönüştüren toplumsal süreçler çok farklı boyutlara ve ölçeklere sahip. Gelecekte afetlere karşı daha dayanıklı, direnci yüksek yaşam alanlarının, &nbsp;şehirlerin kurulmasının yolu, yerelde olduğu kadar küreselde de iyi örgütlenmekten geçiyor.Bu bültende kullandığımız görseller kavramsal sanatın çok önemli isimlerinden Cengiz Çekil’in (1945-2015) eserlerinden oluşan “<a fr-original-style="" href="https://www.arter.org.tr/sergi/cengiz-cekil-bugun-de-yasiyorum/1193" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bugün de Yaşıyorum</a>” başlıklı sergide çektiğimiz fotoğraflardan oluşuyor. Sanatçının bugüne kadarki en kapsamlı sergisi olma özelliğini de taşıyan küratörlüğünü Eda Berkmen’in yaptığı Bugün de Yaşıyorum’u 24 Eylül’e kadar <a fr-original-style="" href="https://www.arter.org.tr/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Arter</a>’de görebilirsiniz.Evren M. Dinçer, Biray Kolluoğlu, Zafer Yenal

Sel mi, kuraklık mı, ikisi birden mi?

Kayıp ve Hasar

Öncelikle, başta depremden etkilenenler olmak üzere herkese geçmiş olsun diyoruz, yakınlarını kaybedenlere baş sağlığı diliyoruz, derin üzüntülerimizi iletiyoruz. Bir an önce iyileşmemiz, sağlıklı, huzurlu ve mutlu günlere kavuşmamız en büyük dileğimiz. Yaşadığımız felaketin boyutları çok büyük, karşı karşıya kaldığımız sorunlar çok boyutlu. İyiliğe giden yol, yaşadıklarımızla yüzleşmekten, sorunları enine boyuna tartışarak ayağı yere basan çözümler üretmekten geçiyor. Burada temel çıkış noktamız yaşananların doğallaştırılmasına ve bu felaketin kadere ihale edilmesine karşı çıkmak olmalı. Biz de Zappa Zamanlar ekibi olarak bu yönde birlikte düşünme sürecine karınca kararınca katkı yapmak amacıyla bu minik dosyayı hazırladık.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İzmir Ekonomi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nden Derya Nizam, sosyal bilimlerin penceresinden depremin neden doğal bir felaket olarak görülemeyeceğini, depremin sosyolojik karakterini ayrıntısıyla tartışıyor, depremden sonraki sürecin toplumsal inşa açısından da önemini vurguluyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Heidelberg SRH Uygulamalı Bilimler Üniversitesi'nden Uğur Tekin ve New Perspectives on Turkey'nin editörü Deniz Yükseker, son günlerde bir nebze olsun yüzümüzü güldüren, artan toplumsal yardımlaşma dalgasını, neoliberal umursamazlık, bakım ve dayanışma kavramları etrafında inceliyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Biz, 6 Şubat depremiyle birlikte iyice akutlaşan toplumsal sorun alanlarını değerlendiriyoruz. Zappa Zamanlar’da bundan sonra da deprem öncesi ve sonrasıyla gündemimizin ana başlıklarından birisi olmaya devam edecek.</li></ul>Nişanyan Sözlük’e göre “felaket” kelimesi Arapça “felek” sözcüğünden <a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/y3q8ddwvVkjE?c=HkO2UGrbW755Iy6MoY5pM&sub=SUBSCRIBER_ID&s=email" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">geliyor</a>. Tarihçesinde “feleğin getirdiği afet” anlamı var. Sözlük, “felek” kelimesinin de Arapça “falak” kelimesinden geldiğini ve “1) çark, 2) yıldızların döner küresi, 3) talih, baht” anlamlarına sahip olduğunu <a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/F_CrHfm3DG9Y?c=HkO2UGrbW755Iy6MoY5pM&sub=SUBSCRIBER_ID&s=email" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazıyor</a>. Ayrıca, bu sözcüğün Aramice/Süryanice “çark, çıkrık”, Fenike dilinde pelekum&nbsp;“yün eğirme çıkrığı” sözcüğü ve Akatçadaki palāku&nbsp;“dönme, çevirme” sözcüğü ile eş kökenli olduğu belirtiliyor. İslam hukukunun önemli kaynak isimlerinden Kemalpaşazade bu kelimeyi “cühelanın” (yani bilgisizlerin, cahillerin) “ihtiraatı” (yani uydurması) olarak değerlendirirken tam olarak neyi kastetti bilmiyoruz ama bizim vardığımız sonuç net: yıkılan binaların enkazından nasıl can kurtaracağımızı düşündüğümüz o ana hiç gelmemek için öncelikle egemen yaklaşımı değiştirmemiz gerekiyor. Başımıza gelenin kaderin marifeti olmadığını idrak etmemiz ve içinde bulunduğumuz kısır döngüden çıkmamız şart.Zafer Yenal

Depremin toplumsal yönlerinin düşündürdükleri

Toplumsal Yaralarımızı Nasıl Sararız?

Zappa Zamanlar'ın yeni sayısına hoş geldiniz.Son sayımızda 2022 yılında yazdıklarımıza kuş bakışı bakan, bu yazılarda öne çıkan temaları (nüfus, enerji, sürdürülebilirlik, eşitsizlik ve modernlik) irdeleyen retrospektif bir değerlendirme sunmuştuk. Henüz okumadıysanız ve merak edecek olursanız, yazıya <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/retrospektif-2022" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a> ulaşabilirsiniz.Bugünkü bültenimiz üç hikâyeden oluşuyor. İlk hikâyede geçen yıl kaybettiğimiz Bruno Latour’un çalışmalarından kısaca bahsedeceğiz. İkincisinde botani/bitki bilimine karşı artan ilgisizlik odağımızda olacak. Üçüncü hikâyede ise azalan gaita (yani kaka, bok, dışkı…) çeşitliliği ve bu durumun tıp araştırmaları açısından yarattığı sorunlar üzerinde duracağız. Zappa Zamanlar’da bugünkü bültenimizin adı her ne kadar eklektik olsa da, bölümler birbirleriyle epey konuşuyor sanki. Bakalım siz ne düşüneceksiniz!Bir de size güzel bir haberimiz var. Bu sayıdaki Zappalanmış Kısalar Evren M. Dinçer’e ait ve bundan sonra da Evren, Zappa Zamanlar’da yazılarıyla bizimle birlikte olacak. Yani bu sayıyla birlikte Zappa Zamanlar’ın yazar/yaratıcı kadrosu biraz daha genişlemiş oldu. Abdullah Gül Üniversitesi Sosyoloj Bölümü’nde öğretim üyesi olan Evren’le çok uzun zamandır türlü şekillerde yollarımız kesişiyor. 2000’lerin başında Boğaziçi Üniversitesi’nde tanışmıştık, son dört yıldır da <a fr-original-style="" href="https://www.cambridge.org/core/journals/new-perspectives-on-turkey" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">New Perspectives on Turkey</a> dergisinin yayın kurulunda birlikte çalışıyoruz.Keyifli okumalar,Evren M. Dinçer, Biray Kolluoğlu, Zafer Yenal&nbsp;

Bruno Latour, bitki körlüğünde artış ve kaka çeşitliliğinde azalma

Eklektik Bülten 9: Botanikten Gaitaya Çok Kültürlülük

2023’ün ilk satırlarında arkada bıraktığımız yılda yazdıklarımıza kuş bakışı bakan, bu yazılarda öne çıkan temaları irdeleyen retrospektif bir değerlendirme yapmanın iyi olacağını düşündük. Ne de olsa yılbaşı dönemleri, başka özel günlerde de olduğu gibi, insanın bir durup, geriye bırakıp nereden nereye gittiğini görmeye, değerlendirmeye çalıştığı zamanlar. Zamanın sıradan akışının dışına çıkan böyle günlerde yeni kararlar almaya, sözler vermeye açık oluyoruz, onu şöyle değil böyle yapalım diyoruz, taze hayaller kuruyoruz. Hedefte yeni bir “ben” de olabiliyor yeni bir “biz” de… O nedenle bu retrospektifi yazarken bizim de ana hedefimiz Zappa Zamanlar 2022’yi derleyip toparlamak ve 2023’te çeşitlenerek sürmesi çok muhtemel düşünce patikalarımızı netleştirmek.Güncel politik tartışmaların girdabına kapılmadan çevremizde olup biten, ama bir yandan da gündelik koşturmacalarımız ve hayatın hızlı akışı içerisinde gözden kaçma ihtimali yüksek, toplumsal meselelere işaret etmek, bunların tarihsel ve sosyolojik arka planını tartışmak yazılarımızın temel amacını oluşturuyor. Zappa Zamanlar’da sonuçları itibariyle Türkiye dahil dünyanın pek çok yerinde ciddi toplumsal yansımaları olan gelişmeleri gündeme getirmeye çalışıyoruz.Yazılarımıza geriye dönüp baktığımızda 5 temel sorunsalın öne çıktığını gördük. Yazılarımızın hemen hepsinde bu ana sorunsallar etrafında içinden geçtiğimiz dönemin yerel ve küresel sorunlarının birbirine geçerek çetrefilleştiğine, günlük hayatımızın yapısal süreçlerin ağırlığı altında yepyeni biçimler almaya zorlandığına değinip ekonominin, çevrenin, modern yaşam biçimlerinin krizlerinden bahsetmişiz. Bu restrospektif yazımızın sonunda da yıl boyu değerlendirdiğimiz sorunsalları 2022’de dünyanın gidişatını tasvirde en çok kullanılan kavramlardan birisi olan “çoklu kriz” (polycrisis) kavramıyla toparlamaya çalışacağız.Keyifli okumalar,Biray Kolluoğlu, Zafer Yenal

2022'ye; ekonominin, çevrenin, modern yaşam biçimlerinin krizlerine bir bakış.

Retrospektif 2022

Zappa Zamanlar'ın yeni sayısına hoş geldiniz.<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/vatandas-musterilesirken-ofsayttan-nasil-cikariz" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Son sayımızda</a> "Vatandaş Müşterileşirken Ofsayttan Nasıl Çıkarız?" diye sormuş, Dünya Kupası'ndan yola çıkarak futbolun değil hemen her spor branşının giderek endüstrileşmesinin ve ticarileşmesinin siyasi sonuçlarını tartışmıştık.Bugünkü zappalanmış hikâyelerimizin odağında ise insan sonrası gelecek tahayyülleriyle ilgili tartışmalar var. Dünyada yaşamın devamını tehdit eden devasa sorunlarla boğuştuğumuz çağımızda çözümü, teselliyi, umudu nerede aramalı? Birinci hikâyemizde bu soruya son yıllarda oldukça ilgi toplayan anti-hümanist ve transhümanist yaklaşımların verdiği cevapları değerlendiriyoruz. İkinci hikâyemizde de ilk baskısının üzerinden 50 yıl geçmesine rağmen hâlâ güncelliğini ve önemini yitirmeyen bir metni hatırlatıyoruz. Roland Barthes’ın Mythologies kitabından “Plastik” başlıklı bölümü insanların evrendeki diğer canlı/cansız tüm unsurlarla ilişkisinin geri döndürülmesi zor dönüşümünün belki de en “hayati” (ya da “hayat dışı”!) aşamalarından birine ışık tutuyor.Zappalanmış Kısalar’da bu sayıdan itibaren sizlerle dünyanın ve Türkiye’nin gidişatına dair enteresan ayrıntıları farklı kaynaklarda karşımıza çıkan güncel grafiklerle, haritalarla, görsellerle, kısa alıntılarla, belgesellerle sizlerle paylaşacağız. Tıpkı bültenimizde olduğu gibi bu bölümde de eklektik ama çeşitliliği içerisinde bir tür bütünselliğe açılan, birlikte düşünmeyi kışkırtan bir karışımı ortaya koymayı hedefliyoruz.Keyifli okumalar,Biray Kolluoğlu, Zafer Yenal

İnsan sonrası gelecek tahayyülleri, hayat dışı dönüşen plastik

Eklektik Bülten 8: İnsansız Dünya mı Plastik Dünya mı?

Zappa Zamanların yeni sayısına hoş geldiniz...Keyifli okumalar,Biray Kolluoğlu- Zafer Yenal

Ahir zamanlardaki her şey gibi bu Dünya Kupasının da tadı biraz kaçık.

Vatandaş Müşterileşirken Ofsayttan Nasıl Çıkarız?

Zappa Zamanlar'ın yeni sayısına hoş geldiniz.Dünyada iklim ve çevre krizine uluslararası/küresel çözüm üretme amacıyla yapılan düzenli toplantı serilerinin belki de en önemlisi, bu yıl 27.’si yapılan COP geçtiğimiz Cuma günü Mısır’da sona erdi. Bu toplantıdan geleceğe umut ve aksiyon anlamında ne kalacağını şimdiden kestirmek elbette imkânsız. Bugünkü bültenimizde doğaya çevremize verdiğimiz zararı nasıl geri döndürebileceğimiz sorusundan ziyade sahip çıkarsak hâlâ koruyabileceğimiz müştereklerimizden (insanlığın ortak değerlerinden) bahsetmek istiyoruz: Soluduğumuz hava ve okyanusların altındakiler.&nbsp;Bu tartışma ister istemez beraberinde toplumsal mücadelelerde yakın gelecekte ortaya çıkması çok muhtemel yeni alanları da gündeme getirecek. Kısacası, artık havadan sudan bahsetmenin de pek bir hafifliğinin kalmadığı bir dönemi yaşıyoruz.Bugün ilk iki zappalanmış hikâyemiz, ‘bu kadarı da fazla’, ‘bu devran böyle dönmez’ dedirtecek türden yapay bulutların, su altı nodüllerinin ticarileşmesiyle ilgili. Üçüncü hikâyemizde ise kâr güdüsü ve sermaye birikimi etrafında örgütlenen dünyanın sosyal, ekonomik ve ekolojik olarak üreteceği sorunları bugüne kadar en iyi ifade edenlerden Mike Davis’e döneceğiz. Davis’i geçen ay kaybettik. Bu bölümden önce metalaşmanın ve gözü dönmüş kâr hırsının tehlikelerini anlatmamızın Davis’in hayatında sahip çıktığı değerlere ve amaçlara uygun olacağını düşündük.Keyifli okumalar,Biray Kolluoğlu, Zafer Yenal

Havayı değiştirenler, okyanusta madencilik yapanlar ve sıra dışı bir yazar

Eklektik Bülten 7: Havadan Sudan Bahsetmenin Artan Ağırlığı

Merhaba,Zappa Zamanlar'ın yeni sayısına hoş geldiniz...<a data-saferedirecturl="https://www.google.com/url?q=https://link.aposto.com/click?uri%3DaHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0by5jb20vY2xpY2s/aXNzdWU9NjM2Mzc1NTExNDY1MmMwMDA2ZjFlNWMzJnN1YnNjcmliZXI9NWZkNDVmNzUwN2UzZWMwMDA4YWQwOGNjJm5ld3NsZXR0ZXI9NWZmMWI0ZDg4ZjEzY2UwMDA2N2Y1ZTAyJnB1Ymxpc2hlcj01ZmYxYjQwNjhmMTNjZTAwMDY3ZjVjZGUmc291cmNlPWVtYWlsJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmFwb3N0by5jb20lMjUyRmklMjUyRmVrbGVrdGlrLWJ1bHRlbi02LWVuZmxhc3lvbi1wc2lrb2xvamlzaS1zb2d1ay16aW5jaXJpLXZlLWhhcmRhbC1rcml6aQ%3D%3D&source=gmail&ust=1667657396718000&usg=AOvVaw3bb5vsY9lDLQXhaN4aiEz6" fr-original-style="" href="https://link.aposto.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0by5jb20vY2xpY2s/aXNzdWU9NjM2Mzc1NTExNDY1MmMwMDA2ZjFlNWMzJnN1YnNjcmliZXI9NWZkNDVmNzUwN2UzZWMwMDA4YWQwOGNjJm5ld3NsZXR0ZXI9NWZmMWI0ZDg4ZjEzY2UwMDA2N2Y1ZTAyJnB1Ymxpc2hlcj01ZmYxYjQwNjhmMTNjZTAwMDY3ZjVjZGUmc291cmNlPWVtYWlsJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmFwb3N0by5jb20lMjUyRmklMjUyRmVrbGVrdGlrLWJ1bHRlbi02LWVuZmxhc3lvbi1wc2lrb2xvamlzaS1zb2d1ay16aW5jaXJpLXZlLWhhcmRhbC1rcml6aQ==" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Son sayımızda</a> Arjantin'de psikoterapi enflasyonundan, Afrika’da soğuk zincir sorunlarından ve Fransa'nın hardal krizinden bahsetmiştik. Bu sayımızda ise sosyal sermaye kavramıyla düşünen araştırmalar ışığında günümüz dünyasında tanınır ve bilinir olma kaygısının, doğru insanlarla ilişkiye geçme arzusunun yaygınlığını irdeliyoruz.&nbsp;Keyifli okumalar,Biray Kolluoğlu, Zafer Yenal

Modern toplumsallığın bize vaat ettiği, toplumsal konumunu "kim olduğunla" değil, "ne yaptığınla" belirleme olanağından çok uzaklaştık. 

Sosyal Sermayen Kadar Konuş!

Zappa Zamanlar'ın yeni sayısına hoş geldiniz...Farklı kaynaklardan derlediğimiz güncel ekonomik, siyasi ve kültürel gelişmelere dair seçkimiz, Zappalanmış Hikâyelerimiz ve Tweetlerimiz ile yeni eklektik bültenimiz hazır.Kişi başına düşen psikolog sayısında dünya şampiyonu Arjantin’in ekonomik krizle sınavı, Afrika’da soğuk zincir sorunu ve Fransa’yı sallayan hardal krizi bugünkü bültenimizin ana gövdesini oluşturuyor. Bugün zappalanmış hikâyelerimizle küçük bir dünya turu atıyoruz başka bir deyişle.Geçmişiyle ve bugünüyle Türkiye’nin türlü türlü hâlleri ise Twitter kısa kısalarımızın genel temasını oluşturuyor.Keyifli okumalar,Biray Kolluoğlu, Zafer Yenal

Arjantin’in ekonomik kriz sınavında psikologlar, Afrika’da soğuk zincir sorunu ve Fransa’yı sallayan hardal krizi

Eklektik Bülten 6: Enflasyon Psikolojisi, Soğuk Zinciri ve Hardal Krizi

Culture related articles and publications

Culture

Yazı: Uğur Ersoy, Boğaziçi Üniversitesi, ODTÜ Emekli Öğretim Üyesi<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Şubat ayının başında on bir ilimizi etkileyen depremlerden sonra gelen görüntüler ülkemizde daha önceki depremlerde yaşananlardan farksızdı, adeta onların fotokopisiydi. Can ve mal kaybı depremlerin büyüklüğü ile orantılı değildi, çok daha fazlaydı. Her depremden sonra olduğu gibi yine ekranlar akademisyenlerle doldu. Uzmanı da konuştu, uzman olmayanı da. Doğru da söylendi, doğru olmayan da. Halkın, hatta yetkililerin bile kafası karıştı. Yine suç, büyük ölçüde kötü malzeme kullanan ve malzeme çalan müteahhitlere yüklendi. Yanlış anlaşılmasın, ben de binaların çoğunluğunda eksik ve kötü malzeme kullanıldığını görüyorum, ancak orantısız yıkımdan tümüyle müteahhitlerin sorumlu tutulmasını doğru bulmuyorum. Yıkıma katkısı olan diğer kişi, kurum ve faktörlerin de unutulmaması gerekir. Ülkemizde her büyük depremden sonra yapılan yönetmelik ve kararname değişikliklerine rağmen, can ve mal kaybı beklenen oranda azalmamıştır. Demek ki tanı yaparken gözden kaçırdığımız etkiler var. Bunlar mutlaka araştırılmalıdır.Depreme dayanıklı yapı, deprem için onarım ve güçlendirme konularında elli yıllık deneyimi olan bir inşaat mühendisi, bir hoca ve bir araştırmacı olarak deprem sonrası hasar tartışması yapılırken genelde gözden kaçırılan birkaç nokta üzerinde durmak istiyorum. Konunun iyi anlaşılabilmesi için binaların yapım sürecine yakından göz atmakta yarar var.İlk aşama mimarlık projesinin tamamlanması ile başlar. İkinci aşamada inşaat mühendisi taşıyıcı sistemi oluşturur ve deprem dahil, yapıya etkiyecek tüm yükler için hesap yapar. Mühendisin yapacağı bu hesaplar yine bir inşaat mühendisi tarafından mutlaka denetlenmelidir. Geçmişte bu denetim İnşaat Mühendisleri Odası tarafından yapılıyordu. Geçen yıl bu denetim hükümetçe sonlandırıldı.Üçüncü aşama yapımdır. Yapımı, mühendislik projesini esas alan müteahhit yapar. Yapımın etkili bir biçimde denetimi çok önemlidir. Kusursuz bir tasarım, etkili bir denetim yoksa depremde hasar ve göçmeyi önleyemeyecektir. Yapının denetimi genelde inşaat mühendisleri veya mimarlar tarafından yapılır. Yapı denetiminde araziye çıkıp kontrolü yapan yardımcı kontrol elemanlarında aranan tek koşul diplomadır. Görüldüğü gibi, depreme dayanacak binanın oluşturulmasında tek sorumlu müteahhitler değildir. Bu gerçeği gözden kaçırmamalıyız.İnşaat mühendisliği projelerinde bilinmeyenler çok olduğundan, deneyim bilim ve teknoloji kadar önemlidir. Şu an yürürlükte olan mevzuata göre bir binanın deprem hesaplarını yapacak mühendisin deneyimli olmasına gerek yoktur, İnşaat mühendisliği diploması yeterlidir. İnanmak zor ama maalesef doğru. Burada bir karşılaştırma yapmak yararlı olacak.&nbsp;Tıpta uzman olmamış, okulunu yeni bitirmiş bir doktora kimse bir beyin veya kalp ameliyatı yaptırmaz. İnşaat sektöründe ise çok katlı bir bina projesi yapmak için diploma tek başına yeterlidir.Gelişmiş ülkelerin hiçbirinde yeni mezun olmuş bir mühendisin bir inşaat projesine imza atıp sorumluluk alması mümkün değildir. Mühendisin sorumluluk alabilmesi için “yetkin mühendis” olması zorunludur. Yetkin mühendis olabilmek için mühendisin 3-4 yıl deneyimi olması ve verilen sınavda başarılı olması gerekir. Ülkemizde Türkiye Müşavir Mimar ve Mühendisler Birliği ve İnşaat Mühendisleri Odası’nın tüm çabalarına karşın bir yetkin mühendislik kurumu oluşturulamamıştır. Bu eksikliğin ülkemiz depremlerinde yaşanan yıkımda büyük rolü vardır.Bu konuda başka sorunlar da var. Son yirmi yılda alt yapıları ve öğretim kadroları tamamlanmadan çok sayıda üniversite kurulmuştur. Bu üniversitelerde yüzü aşkın inşaat mühendisliği bölümü açılmıştır. İnanması güç ama bununla da yetinilmemiş, bu bölümlerden bazılarında gündüz öğrenimine ek olarak bir de akşam öğrenimi yapılarak (ikinci eğitim) inşaat mühendisi enflasyonu oluşturulmuştur. 2022 Üniversite Giriş Sınavlarında baraj puan uygulaması kaldırıldığından daha az başarılı öğrenciler de inşaat mühendisliği bölümlerine girebilmişlerdir. İsim yapmış köklü üniversitelerde öğrenci kontenjanının artırılması da eğitimi olumsuz yönde etkilemiştir.Ülkemizde yürürlükte olan “Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği” bilimsel düzeyi yüksek bir yönetmeliktir. Yeterli eğitim almayan, deneyimsiz inşaat mühendislerinin çoğunluğunun bu yönetmeliği anlamalarına imkân yoktur! Bunların çoğu&nbsp;fiyat kırarak az ile orta yükseklikteki yapıların taşıyıcı sistem projelerini almaktadırlar. Bu mühendisler birer yazılım satın almakta ve hiç anlamadan, bilmeden bu yazılımlardan çıkan sonuçları uygulamaya koymaktadırlar.&nbsp;Üzerinde fazla durulmayan bu çarpık uygulama, depremlerdeki yıkımın en önemli nedenlerinden biridir.Deprem sonrası yaşadığımız sıkıntı ve acıları azaltmak için mutlaka “Yetkin Mühendislik Yasası” çıkarılmalıdır.&nbsp;Yasa çıktığında yetersiz eğitim almış mühendisleri fazla mağdur etmemek için İnşaat Mühendisleri Odası ve önde gelen üniversitelerimiz “Yetkin Mühendislik Sınavı Hazırlık Kursları” oluşturmalıdır. Geçiş dönemi için az ve orta yükseklikteki yapıların tasarımı için yeterli eğitim görmemiş mühendislerin bile kolayca anlayabileceği, ancak yapı güvenliğini sağlayabilecek basit kural ve kısıtlamalar getirilmelidir.

Depremdeki Yıkımla İlgili Tanılar Eksik mi?

Örgütlü Mücadele Yaşatır: Meksika’dan Türkiye’ye Deprem ve Sivil Toplum

Yazı:&nbsp;Melek Mutioğlu Özkesen, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi &nbsp;<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">6 Şubat depreminin üzerinden neredeyse bir buçuk ay geçti ve depremin ardından barınmaya ilişkin sorunlar hâlâ tümüyle çözülebilmiş görünmüyor. Bir yanıyla çadır tedariğinde gecikmeler yaşanırken, diğer yandan mevcut çadırlar da sağanak yağış ve oluşan sel baskınları nedeniyle oldukça hasar görmüş durumda. Mevcut durumda birçok açıdan çözülemeyen barınma sorununa ilişkin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bir yıl içerisinde yeni konutların inşaasının tamamlanacağı vaadini verdi. Bunun hemen ardından da 24 Şubat 2023 tarihli OHAL Kararnamesi ile <a fr-original-style="" href="chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https%3A/www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4342.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">4342 sayılı Mera Kanunu</a> ile <a fr-original-style="" href="chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https%3A/www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.6831.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">6831 sayılı Orman Kanunu'nun ek 16'ncı maddesinde</a> belirtilen alanların vasfının değiştirilmesine ve bu yerlerin Hazine adına tescil edilerek, yerleşme ve yapılaşma projeleri için tahsis edilmesine olanak tanındı.<a fr-original-style="" href="https://csb.gov.tr/ohal-kapsaminda-yerlesme-ve-yapilasmaya-iliskin-cumhurbaskanligi-kararnamesi-resmi-gazetede-bakanlik-faaliyetleri-38448" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Düzenlemeye göre</a>, “Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının (AFAD) yeni yerleşim yerlerinin tespitine ilişkin görev ve yetkileri saklı kalmak kaydıyla”, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı yetkili merci olacak ve Bakanlıkça onaylanan plan ve parselasyon planlarında, “İmar Kanunu’nun plan ve parselasyon ile ilgili işlemlerindeki askı, ilan, itirazlara ilişkin hükümleri uygulanmayacak.” Daha açıkça ortaya koymak gerekirse, ormanlar ve meralar iskana ve imara açılacak ve bu alanların tahsis edildiği projeler için – örneğin konut projeleri – imar planı şartı aranmayacaktı. Tabii bu düzenleme birçok bilim insanı ve sivil toplum kuruluşu tarafından büyük tepkiyle karşılandı. Kararın yaratacağı ekolojik sorunlara ve imar planı olmadan yapılacak herhangi bir yerleşme planının yaratacağı problemlere dikkat çekildi.Bununla birlikte, ormanların ve meraların yapay alanlar olarak niteleyebileceğimiz konut projeleri ya da diğer kentleşme projelerine tahsisi yeni bir gelişme değildir. 2000’li yıllar boyunca tarım arazilerinin, ormanların, meraların, yaylaların ve otlakların kullanım amacı değiştirilerek, özelleştirilerek ya da farklı mekanizmalarla ticarileştirilerek alt yapı ve üst yapı projelerine, turizm, hizmet, inşaat, enerji, madencilik gibi çeşitli sektörlerin yatırımlarına tahsisi mümkün hâle getirilmiştir. Örneğin tarım arazilerinin doğal afet durumunda gerekli görüldüğü hâllerde amaç dışı kullanımına ilişkin koşullar 2005 yılında <a fr-original-style="" href="chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https%3A/www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5403.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu</a> bağlamında çoktan belirlenmiştir. Benzer şekilde meraların amaç dışı kullanımı ve vasfının doğal afet koşullarında değiştirebileceğine dair düzenleme de 2004 yılında <a fr-original-style="" href="https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/06/20040608.htm#22" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">5178 Sayılı Kanunla</a> uygulamaya konmuştur. Dolayısıyla deprem bölgesindeki ormanlar, meralar ve tarım arazilerine ilişkin düzenlemeler uzun yıllardır toprak tasarruflarında meydana gelen dönüşümün devamı olarak görülebilir.<img src="https://images.aposto.com/2023/2/5/1679070705272.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.49" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: <a fr-original-style="" href="https://www.eea.europa.eu/themes/landuse/land-cover-country-fact-sheets" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Avrupa Çevre Ajansı</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/land-take-2/assessment-1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Avrupa Çevre Ajansı’nın 2019 verilerine</a> göre Türkiye konutlandırma, hizmet ve rekreasyon alanları, sanayi ve ticari bölgeleri, ulaşım ve alt yapı çalışmaları, madenler, taşocakları, atık alanları ve inşaat sektörü/betonlaşma gibi dinamikleri içine alan “kentleşme ve yapay alanları çoğaltma” indeksinde, yıllık %1,3 artışla, Avrupa ülkeleri arasında İspanya’dan (%1,5) sonra ikinci sıradadır. Tabloda da görülebileceği gibi, 2006 yılından bu yana Türkiye’de yüzölçümü olarak bakıldığında artış gösteren alanlar yapay alanlar ve su kaynaklarıdır. Buna karşılık ekilebilir arazilerin, meraların ve yaylaların, ormanların, otlakların ve fundalıkların zaman içinde artan oranlarla azaldığını söylemek mümkün. Bu gelişmede ve de özellikle tarım arazilerinin 2006 sonrası azalmasında 2005 yılında yürürlüğe konan Toprak Koruma Kanunu’nun büyük etkisi oldu.Toprak Koruma Kanunu ile, önceleri sadece savunma, doğal afet, yerleşim yeri gibi sebeplerle esnetilen amaç dışı kullanım koşulları, altyapı, üstyapı faaliyetleri, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı gibi faaliyetleri de içine alacak şekilde genişletildi. Dolayısıyla tarım arazilerindeki tasarruf dönüşümünün ve özellikle betonlaşmanın 2005 sonrası daha da yoğunlaşması bu anlamda bir tesadüf değildi. Aynı rapora göre, 2006-2012 yılları arasında tarım arazilerinin tarım dışı tasarruf alanlarına bakıldığında su kaynaklarının yüzde 32, inşaat projelerinin yüzde 21, kentleşme projelerinin yüzde 17 oranında olduğu görülüyor. Öte yandan, rapora göre, ormanlar da 2012 sonrasında çarpıcı bir oranla azalıyor; bu da 2012 yılında yürürlüğe giren 2/B kanunuyla ilişkilendirilebilir.<a fr-original-style="" href="https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/04/20120426-1.htm" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2/B kanunu</a> ile orman rejimi dışına çıkarılan araziler turizm, maden, alt yapı gibi çeşitli sektörlerin yatırımcılarına açık hâle geldi; bu arazilerin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na, TOKİ’ye, ilgili büyükşehir belediyelerine tahsis edilmesinin önü açıldı. 2008 yılında çıkarılan <a fr-original-style="" href="https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/05/20080515-1.htm" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">5761 sayılı Kanun</a> ve 2014 yılında çıkarılan <a fr-original-style="" href="https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/09/20140911M1-1.htm" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">6552 sayılı Kanun</a> da orman arazilerinin turizm yatırımlarına tahsisini mümkün hâle getiren düzenlemeler olarak bu tabloyu etkiledi. Benzer şekilde, meralar 2004 yılı itibariyle köylere yönelik ihtiyaçlar, olağanüstü durumlar ya da ülke güvenliği ya da doğal afet bölgelerinde yerleşim yerleri gibi uygulamalar için vasfı değiştirilebilir ve tahsis edilebilir durumdayken, 2014, 2017 ve 2018 tarihlerinde çıkarılan çeşitli kanunlar ile bu tahsis koşulları genişletildi. Bu kanunlarla meraların kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanı olan uygulamalar, endüstri bölgeleri, teknoloji geliştirme bölgeleri, organize sanayi bölgeleri gibi çeşitli projelere tahsisi mümkün hâle getirildi. Dolayısıyla ormanlar, meralar, tarım arazileri gibi kaynakların tasarrufuna ilişkin dönüşümler tüm 2000’li yılları kapsayacak şekilde oldukça uzun erimli bir sürecin neticesidir.<img src="https://images.aposto.com/2023/2/5/1679071340018.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.69" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://www.sondakkahaber.net/deprem-sonrasi-akilalmaz-goruntuler-kahramanmarasta-fay-hattinin-gectigi-tarlalar-ikiye-bolundu/295129/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Maraş’ta fay hattının geçtiği yerlerde ikiye bölünen tarlalar</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Deprem bölgesinde meralar, otlaklar, fundalıklar ve tarım arazileri bölge ekonomisinin en temel üretim ve geçim kaynakları arasındadır. Ülkemizdeki toplam hayvansal ve bitkisel üretim değerinin yaklaşık beşte biri depremden etkilenen bölgelerden karşılanıyor. Dolayısıyla bu coğrafyada tarım arazilerinin, ormanların, meraların ve otlakların tasarrufundaki dönüşüm hem ekolojik olarak hem de sosyoekonomik açıdan oldukça kritik nitelik taşımaktadır. Buna karşılık ülke genelinde olduğu gibi deprem bölgesinde de 2005 yılından bu yana işlenen tarım alanı azalırken, buna karşılık yapı ruhsatı verilen ve yapı kullanım izin belgesi verilen alanlar ise giderek arttı. Rakamlar durumun ciddiyetini çok net bir şekilde gözler önüne seriyor.Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre 2005 yılından 2021 yılına kadar geçen sürede toplam işlenen tarım alanı (hektar cinsinden) Adıyaman’da yüzde 29, Gaziantep’te yüzde 40, Hatay’da yüzde 37, Malatya’da yüzde 40, Kahramanmaraş’ta ile yüzde 21 azalmış görünmektedir. Aynı zaman dilimi içerisinde bu şehirlerde verilen yapı ruhsatına göre yüzölçüm miktarı ise Malatya’da yüzde 93, Gaziantep’te yüzde 214, Hatay’da yüzde 70, Malatya’da yüzde 48, Kahramanmaraş’ta yüzde 70 oranında artmıştır. İmar aflarının bu tabloya etkisini daha net görmek istediğimizde ise yapı kullanma izin belgesine göre yüzölçümüne bakmak daha gerçekçi bir tablo sunar çünkü iskan hakkını da içine alan bir göstergedir. <a fr-original-style="" href="https://biruni.tuik.gov.tr/bolgeselistatistik/sorguSayfa.do?target=degisken" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">TÜİK verilerine göre</a> aynı zaman dilimi içerisinde verilen yapı kullanma izin belgesine göre yüzölçümü Adıyaman’da yüzde 640, Gaziantep’te yüzde 965, Hatay’da yüzde 472, Malatya’da yüzde 466, Kahramanmaraş’ta ise yüzde 297 oranında artmıştır. &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp;&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/2/5/1679071487118.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="3.72" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><img src="https://images.aposto.com/2023/2/5/1679071516141.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.84" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><table border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" width="558" fr-original-style="" style="border-collapse: collapse; border: none; empty-cells: show; max-width: 100%; box-sizing: border-box;"></table>Kaynaklar: TÜİK<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Sonuç olarak, deprem bölgesinde yapay alanların ve yapıların rakamlarındaki artışın astronomik seviyelere ulaştığını söylemek mümkün. İmar afları da dahil olmak üzere yapılaşmayı teşvik eden ve doğal toprak kaynaklarının tarım-dışı sektörlerin yatırımlarına tahsisini mümkün kılan düzenlemelerin bu astronomik artışı teşvik ettiği de çok açık. 6 Şubat depremlerinin yarattığı yıkım, doğal kaynaklardaki tasarruf dönüşümünün ve buna paralel olarak yapılaşma biçimleri ve yapay alanların çoğalma eğilimlerinin yarattığı yapısal, sosyoekonomik ve ekolojik tahribatı -maalesef ki- çok acı bir şekilde gözler önüne serdi. Bu bağlamda, 24 Şubat’ta çıkarılan OHAL Kararnamesi yeni bir düzenleme niteliği taşımasa da, depremin görünür hâle getirdiği bu tahribatı devam ettirme endişesi yaratıyor.Bilim insanlarının yaptığı <a fr-original-style="" href="https://yesilgazete.org/ormanda-yapilasmanin-onunu-acan-kararname-bircok-afete-davetiye-cikariyor/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıklamalara</a> göre bu endişenin iki temel kaynağı var. Birincisi, yapılacak yeni yerleşim alanları için imar planlarının göz ardı edilmesi hem yapıların güvenliğini ve sağlamlığını hem de çevresel ve kültürel dokuların güvenliğini tehdit ediyor. İkincisi, geçtiğimiz hafta bölgede yaşanan sel baskınlarının ve kuraklık verilerinin de ortaya koyduğu gibi, ekolojik kaynaklara ilişkin bu tarz tasarruflar artık eskisinden çok daha fazla dikkat gerektiriyor. Çünkü erozyon, sel, kuraklık gibi doğal afetler ve sorunlara karşı direncin en önemli kaynağı olan ormanlar ve diğer biyoçeşitlilik alanları zaten hatırı sayılır oranda azaldı. Bütün bunlar bir arada düşünüldüğünde orman ve meraların OHAL Kararnamesi’nin öngördüğü biçimde yapılaşmaya açılma kararı, her boyutuyla deneyimlediğimiz iklim krizi ve yapay alanlardaki çoğalmayı da göz önüne alacak şekilde bilimsel bir yaklaşımla ve danışmanlıkla yeniden ele alınmalı ve buna bağlı olarak yeni çözümler üretilmelidir.

Deprem Bize Ekolojik Açıdan Ne Gösterdi?

Yazı: Evren M. DinçerBu metni 6 Şubat 2023’te yaşanan felaketten önce kaleme almıştım. Bir depremzede olarak 1999 depremlerinden beri depremden hep korktum. Kendim, sevdiklerim ve ülkem için sürekli endişelendim. Ancak kaçamadık…<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">1992’den beri yılda bir Birleşmiş Milletler&nbsp;(BM) tarafından düzenlenen COP (Conference of the Parties) toplantıları (Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansları olarak da bilinir) son yıllarda 2021’de Glasgow İskoçya’da yapılan toplantıya kadar tepkiler ve sonuçları itibariyle görece rutin bir döngüye oturmuştu. Buna göre ülkeler konuyla ilgili delegelerini konferansa gönderiyor; delegeler gündemdeki konularda varsa müzakerelere katılıyor, sivil toplum temsilcileri, akademik ve diğer katılımcılar konuşmalar yapıyor; medyada ise genelde protestolar ve sonuç bildirgeleri tartışılıyordu. Protestolar genelde şirketleri (özellikle iklim konferansına özel uçakla gelip boy gösterenleri), bağlayıcı olmayan sözler verip tutmayan ülke ve siyasetçileri ya da BM’nin edilgenliği veya aczini hedef alıyordu.2015’teki Paris Konferansı (COP21) haricinde (ki hedefleri o kadar büyüktü ki sonuçta Paris İklim Anlaşması ortaya çıktı) sıradan vatandaşların sonuçlarını yakından bileceği yakın dönemli bir COP toplantısı bulmak pek mümkün değil. Katowice’deki COP24 belki bir istisna olabilir, onu da muhtemelen Greta Thunberg’in COP toplantılarında yaptığı ilk konuşmadan hatırlıyoruz. Uzmanların yakından takip ettiği ancak kamusal ölçeği sınırlı olan toplantıların hemen hemen hepsinin neredeyse tek ortak noktası BM Genel Sekreteri Guterres’in etkileyici konuşmalar yapması ve her birinde fosil temelli yaşamı lanetlemesiydi.Glasgow’daki COP 26 daha geniş ölçekli ilgi uyandırdı çünkü ısrarlı gündem maddelerinden biri kömürü aşamalı olarak terk etmekti (<a fr-original-style="" href="https://unfccc.int/news/end-of-coal-in-sight-at-cop26" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">coal phase out</a>). Medyanın müzakereleri gösterme biçiminin de bunda etkisi oldu ve kömürün geride bırakılması tartışmaları büyük bir sansasyon yarattı. Ancak sonuçta beklendiği kadar kapsayıcı bir anlaşmaya varılamadı. İhale de son anda kömür kullanımını tamamen terk etme sözü vermeyen Hindistan’a kaldı. Phase out yerine phase down.Aşamalı olarak terk edilecek şeyin petrol değil de kömür olması zaten başlı başına bir sorundu. Timothy Mitchell bence hak ettiği geniş okur kitlesini bulamayan (sosyal bilimciler arasında iyi okunan bir kitap ancak çok daha geniş bir okur kitlesi olması gerektiğini düşünerek bunu söylüyorum) <a fr-original-style="" href="https://www.versobooks.com/books/1445-carbon-democracy" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Karbon Demokrasi</a> adlı kitabında kömürle petrol arasında yer altından çıkarılma biçimlerinden nakil yöntemlerine pek çok temel farka değinir ve bunların devletlerin, rejimlerin ve piyasaların oluşumunda ne kadar derin etkileri olduğunu gösterir.Bir diğer önemli ayrım ise petrolün küresel ölçekteki dağılımının oldukça rasgele olması ve genelde birkaç ülkeye yoğunlaşması, buna karşın kömürün görece demokratik dağılmasıdır. Hindistan ya da başka hiçbir ülke petrolde bağımlı oldukları kadar kömürde bağımlı değiller. Bu nedenle ülke için kömür meselesi çok daha doğrudan sonuçları olan bir mesele ve bu tür bir söz vermek kolay değil. Konu aslında Hindistan’ın durumu görmemesi değil <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/14/india-criticised-over-coal-at-cop26-but-real-villain-was-climate-injustice" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">iklim adaletsizliği</a>. En iyi göstergesi ise toplantıda kömür konusunda anlaşmaya varılamamasını eleştiren Joe Biden’ın ABD’ye döner dönmez petrol fiyatlarındaki artışı engellemek için bir <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2021/11/01/climate/biden-oil-gas-cop26.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dizi adım atmasıydı</a>. Kömür gibi savunucusu çok olmayan bir alanda dahi bu kadar uzlaşmazlık COP toplantılarına dair zaten zayıf olan ilgiyi oldukça aşağı çekti.Ancak geçen yıl Mısır’ın Şarm el Şeyh kentinde düzenlenen COP27’den ilginç bir sonuç çıktı:&nbsp;kayıp ve hasar fonu (loss and damage fund). Fikir olarak çok eskilere dayanan, ilk olarak Polonya’daki COP19’da <a fr-original-style="" href="https://unfccc.int/topics/adaptation-and-resilience/workstreams/loss-and-damage/warsaw-international-mechanism" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ilkeleri ortaya konan</a>, Paris Anlaşması'nda bahsi geçen bu fon fikri için çoğuna göre zaten geç kalınmıştı. Yine de şaşırtıcı olan bu kararı tetikleyen en önemli güncel olay 2022 yazında <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=mU5dyriZzJA" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Pakistan’da gerçekleşen sel felaketiydi</a>. Eriyen buzullar, muson mevsimi öncesinde görülmemiş sıcaklıklar ve ardından bitmeyen muson yağmurları devasa bir felakete neden oldu. Biz kendi yoğun gündemimizden ötürü belki unuttuk ancak tarihin belki de en büyük sel felaketi Pakistan’ın üçte birini (İngiltere kadar bir alan) sular altında bıraktı ve ülke hâlâ <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=DW0wizcTGds" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">toparlanabilmiş değil</a>. Pek çoklarına göre Pakistan’ın tam olarak kendine gelmesi yıllar <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/world/2022/oct/12/pakistan-floods-impact-years-crops-farms" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">alacak</a>. &nbsp;Kayıp ve hasar fonu bu ortamda gündemin merkezine oturdu ve <a fr-original-style="" href="https://unfccc.int/news/cop27-reaches-breakthrough-agreement-on-new-loss-and-damage-fund-for-vulnerable-countries" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oy birliğiyle kabul edildi</a>. Genel Sekreter Guterres başarılı bulduğu bu toplantıya özel bir <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=iz5YTbPEhpc&t=141s" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kapanış konuşmasında</a> Pakistan’daki sele referansla atılan adımı savundu ve kutladı. Küresel ısınmanın nedeni gelişmekte ülkeler değil ama sonuçlarına onlar katlanıyor, bunu değiştirmek gerekir dedi. Bunlar aslında sosyal bilimcilerin ve iklim değişikliğine karşı mücadele edenlerin yıllardır savunageldiği şeyler. Fonun uygulanmasıyla ilgili detaylar fosil zengini Dubai’deki (Birleşik Arap Emirlikleri) COP28’de tartışılacak. Ne kadar etkili olacağını göreceğiz.<img src="https://images.aposto.com/2023/2/5/1678450757389.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Şeyler, 1998<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Peki neden Pakistan’daki sel felaketi bu kadar ilgi çekti? Sayısız benzer felaket varken bu adımı bu sayede nasıl attık? Seller ve kuraklıklar hasar fonlarının en çok kullanılacağı alanlar mı olacak? Gerçekten selin bir etkisi oldu mu yoksa sadece bu felaket toplantı tarihine en yakın tarihli felaket olduğundan kolay bir referans mıydı? En önemlisi, sel ve kuraklık felaketleri gerçekten iklim değişikliğinin sonucu mu?Bu soruların hepsine birbiriyle taban tabana ters yanıtlar veren insanlar bulmak mümkün ancak bilimsel çalışmalar nedenler ve sonuç konusunda oldukça açık. Ben bu selin etkilerinin çok derin olduğuna inanıyorum. Alınan kararda da etkisi olduğuna. Sel mi kuraklık mı sorusunun cevabı ise açık olduğu kadar korkutucu da: her ikisi birden. Uzayan kuraklıklar sellerin yıkımını da artırıyor. Bitki örtüsü ve karmaşık yapısını kaybeden ve adeta betonlaşan <a fr-original-style="" href="https://www.wired.co.uk/article/drought-causing-floods" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">toprak, sel sularını ememiyor</a>. Bu durumda teknik ve potansiyel olarak yer altı sularını besleyerek kuraklığa çare olması gereken seller kuraklık nedeniyle bu işlevlerini yerine getiremiyor.Sel sularının yer altı sularını besleyememesinin bir başka örneğini yakın zamanda 31 Ocak 2022’den 25 Ocak 2023’e kadar sellerle boğuşan Kaliforniya’da&nbsp;gördük. Aşırı yağışlar yer altındaki kuyuları doldurup su sorununu çözeceğine okyanuslara aktı. Bunun nedeni ise Kaliforniya’da yüz yılı aşkın süredir süregiden toprak kullanımı yöntemi. Artan tarımsal faaliyetler ve kentleşme suyun aktığı doğal setleri tamamen ortadan kaldırdığı için sular ya doğrudan kentlere giriyor <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2023/01/12/podcasts/the-daily/california-storms-flooding-rain.html?showTranscript=1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ya da akıp gidiyor</a>.Bir diğer önemli konu risk yönetim sistemlerimizin – tabii eğer böyle mekanizmaları olan ülkelerde yaşıyorsanız—hep ölçek olarak mevcut deneyimlere ya da muhafazakâr öngörülere göre yapılıyor olması. Ancak iklim değişikliği ile yaşanan kuraklık ve sel felaketlerinin artan şiddeti bu tür mevcut <a fr-original-style="" href="https://www.nature.com/articles/s41586-022-04917-5" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hazırlıkları yetersiz kılıyor</a>.Sellerin ülke ülke görünümleri burada ele aldığımız örneklerden çok daha çeşitli. İki yaz önce Karadeniz’in&nbsp;tamamında etkili olan sellerde, nehir yataklarında yoğunlaşan yerleşim yoğunluğundan sıvılaşma denen olgulara <a fr-original-style="" href="https://www.indyturk.com/node/361276/çevre/daha-önce-75-metre-doldurulan-hopa-sahili-kentin-denizle-bağlantısı-koptu" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">pek çok etkenin</a> rolü vardı. Yer altı sularının aşırı kullanımına bağlı Konya’dan&nbsp;sonra artık Ege’de&nbsp;de görülmeye başlanan <a fr-original-style="" href="https://www.haberturk.com/kucuk-menderes-havzasi-nda-zemin-cokmeleri-yasaniyor-3558719" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çökme ve obruklarsa</a> Türkiye’de kuraklığın en gözle görülür biçimleri. Ülkemizde giderek sürekli hâle gelen ve etkisi artan kuraklığın Konya gibi ülke tarımının en önemli merkezlerinden birinde ileride yaşanacak potansiyel yağışların sağaltıcı kalitesini etkilemesi kuvvetle muhtemel.Alışageldiğimiz yağış örüntülerini değiştiren iklim değişikliğinin neden olduğu kuraklık dalgalarıyla da yağan yağışların kalitesi etkileniyor. Hindistan’da sıklıkları iklim değişikliği nedeniyle <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/environment/2022/may/23/deadly-indian-heatwave-made-30-times-more-likely-by-climate-crisis" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">otuz kat artan</a> sıcak hava dalgalarının kalıcı kuraklık dalgalarına dönüşmesi kaçınılmaz. Hem aşırı yer altı suyu kullanımına neden olan hem de toprağı fakirleştirilerek sel sularının emilimini azaltan kuraklıklar yaşanan sorunları derinleştiriyor. Kaliforniya gibi kaynak zengini yerler dahi bir yandan <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2023/01/31/podcasts/the-daily/colorado-river-water-cuts.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Colorado Nehri’nin neredeyse kuruması</a> diğer yandan yer altı su kaynaklarının büyük ölçüde tüketilmesi gibi süreçleri yönetemiyor. On yıllarda kurulan kentleşme örüntülerimizin su kaynaklarıyla toprak kalitesini yok eden yapılarını değiştirip dönüştürmek şart, aksi takdirde iklim değişikliği nedeniyle artan sıklık ve şiddetiyle sel ve kuraklıklarla mücadele etmemiz çok zor görünüyor.

Sel mi, kuraklık mı, ikisi birden mi? 

Deprem Sonrasında Yeni Bir Toplumsallık: Umursamazlık mı, dayanışma mı?

Derya Nizam,&nbsp;İzmir Ekonomi Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Deprem sosyolojik bir meseledir. Depremi bir doğa olayı olmaktan çıkaran ve bir felakete dönüştüren şey toplumsal faktörlerle ilişkilidir. Depreme karşı dayanıklı yapılar kurabilmek ya da depremin neden olduğu yıkımın üstesinden gelebilmek fiziksel olduğu kadar toplumsal inşa süreçleriyle&nbsp;de ilgilidir.Sosyolojik çalışmalar genellikle afetlerin yarattığı toplumsal değişimlere odaklanır. Çünkü afetler sadece fiziki/maddi bir değişime değil, toplumsal değerlerin dönüştüğü sosyal değişimlere de vesile olabilir. Örneğin, afet yönetiminde devletin gösterdiği performans devlete atfedilen kutsal değerlerin yoğun olarak sorgulanmasını beraberinde getirebilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Devlet-toplum ilişkisi ne durumda?</h3>Afetlerden korunmak ve afetleri daha iyi yönetebilmek için kaderci yaklaşımlardan ziyade bilimsel gelişmeler temelinde yönetim mekanizmalarını güçlendiren yerlerde afetler karşısında sosyal dayanıklılık seviyeleri daha yükseğe çıkarılabilir. Türkiye'de son dönemde afetler bağlamında devlet-toplum ilişkisi maalesef bu rasyonel temelden uzaklaştı, bütünüyle performatif bir alana dönüştü. Diğer bir ifadeyle, devletin işlevini ve performansını değerlerdirmek afet yönetiminin zaruri bir parçası olamıyor; bunun yerine afet yönetimi adına yürütülen tüm faaliyetler öncelikle devletin itibarını korumaya dönük önlemler olarak sunuluyor. Afetlere dayanıklılık meselesinin bir&nbsp;gösteri alanı hâline dönmesi, depremin yarattığı tahribatın üstesinden gelmek için gerekli yerel, ulusal ve küresel düzlemde toplumsal bağların kurulabilmesini ve güvene dayalı sosyal ilişkilerin oluşmasını zorlaştırıyor.1999 Gölcük depreminden bu yana toplum olarak ne ölçüde değiştik? Aradaki 24 senede yaşanan felaketlerden yeterince ders çıkarabilmiş miyiz? Birbirimize ne kadar güvenebiliyoruz? Maalesef bu sorulara verecek olumlu cevaplar çok fazla değil. Arada geçen süre zarfında birleştiren değil ayrıştıran söylemlere yaslanan politikacıların ülkeyi afetlere daha iyi hazırlamak bir yana, çok daha kırılgan hâle getirdiğini görüyoruz.Afetlere karşı yerel toplulukların direnci sınıf ve toplumsal kimlik temelinde yaşanan çok-katmanlı eşitsizliklere bağlı olarak şekillenir. Başka bir deyişle, afetlerin yarattığı kırılganlık her toplumsal grup ya da birey için aynı düzeyde değildir. Afetler toplumsal bir inşa süreci olarak var olan eşitsizlikleri&nbsp;maalesef daha çok pekiştiren bir sosyal değişime de gebe olabilir. Nepal’den Haiti’ye, daha önce yaşanmış deprem felaketleri bu yönde olumlu ve olumsuz birçok örneği içinde barındırır. Maraş depreminde enkaz altında kalan Suriyeli kişilerin Türkçe bilmedikleri anlaşılırsa kurtarılamayacağını düşünerek sadece ses çıkardıklarını belirtmesi ve yağmalama davranışının belirli etnik gruplarla özdeşleştirilmesi gibi örnekler bu sosyolojik gerçeği bir kez daha ortaya koydu. Türkiye’de bu eşitsizlikleri derinleştiren bir diğer faktör olarak siyasi ve ideolojik yakınlığı (yandaşlığı) da saymamız gerekiyor. "Şimdi siyaset yapmayın"&nbsp;sözleriyle perdelenen bir tür siyaset yapma biçimi toplumsal barışı güçlendirmek bir yana depremin yarattığı kırılganlıkları daha da artırıyor. Çünkü bu tür yaklaşımlar var olan eşitsizliklerin konuşulmasını ve bunlara karşı yerinde politikalar geliştirilmesini de engelliyor.<img src="https://s3.eu-central-1.amazonaws.com/images.aposto.com/2023/1/6/1677314378384.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.51" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Kaan Walsh<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Toplumsal değişimler</h3>Öte yandan, Türkiye'de son yıllarda giderek artan siyasi kutuplaşmaya rağmen toplumun büyük kesiminin afet ardından yaşanan ilk süreçte&nbsp;dayanışma içinde olması umut veriyor. Bu dayanışmanın iyileşme döneminde de kalıcı ve sistemli bir şekilde sürdürülmesi gerekiyor. Türkiye’de böylesi bir kolektif iradenin yeşerebilmesinin önündeki en büyük engel kaderci yaklaşımlar ve bu kaderci yaklaşımın pekiştirdiği siyasi kutuplaşmalardır. İmar affı örneğinde de gördüğümüz üzere halkın sorunlarını çözmek için kuralsızlığı kural hâline getiren politikacıların uyguladığı kalkınma projeleri akılcı değil, daha çok kaderci bir bakış açısına teslim edilmiştir.Ayrıca, afetler süregiden toplumsal değişimlerin ivmesini güçlendirebilir. İklim krizi, pandemi, ekonomik kriz gibi nedenlerle yaşanan şoklar ardından kentlerden&nbsp;kırsal alanlara göç etme eğilimi son yıllarda artmıştı. Depremin yıkıcı etkilerinin şimdiden birçok insanın farklı yerlere zorunlu göçüne sebep olduğunu duyuyoruz. Bunun ne kadar kalıcı olacağını şimdiden kestirmek elbette zor. Ama deprem öncesinde ortaya çıkan eğilimlerle birlikte düşündüğümüzde şehirlerin demografik yapılarında önümüzdeki dönemlerde değişiklikler görmek bizi şaşırtmamalı. Deprem sadece diğer bölgelere olan göçü değil aynı zamanda bölge içinde kentlerden kırsal alanlara olan göçü de hızlandırabilir.Deprem ardından göçe bağlı olarak&nbsp;şehirlerin demografik&nbsp;yapısının&nbsp;değişimi konusundaki kaygının Antakya örneğinde daha çok dile getirildiğine şahit olduk. Antakya’da yerleşik nüfusun azalması, Suriyeli nüfusun artması bir risk olarak gazeteciler tarafından açıkça dile getirilmiş durumda. Bu ayrılıkçı söylemlerin toplumsal barışı ve toplumsal içermeyi yeniden tesis etme sürecine olumlu bir fayda sunamayacağı aşikâr. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, afetlerin yıkıcı etkileriyle mücadelede, iyileşme sürecinde toplumsal bağlar oldukça önemli rollere sahip. Depremle yıkılan kentleri yeniden ve daha sürdürebilir olarak inşa ederken kapsayıcı ve katılımcı söylemler ile politikalar geliştirmek elzem.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Örgütlenmiş bir örgütsüzlük</h3>Bitirirken son bir soru daha soralım: Afetlere ve krizlere karşı daha dayanıklı olmak siyasi gücün&nbsp;merkezileşmesi ve tek bir elde toplanmasıyla mı yoksa&nbsp;yerel yönetimlerin ve yerel toplulukların güç kazandığı bir yapı ile mi mümkün olabilir? Deprem sonrasında gördük ki siyasi gücün merkezileşmesi ve yerel yönetimlerin izole edilmesi afet yönetiminde başarı getirmiyor. Bu çerçevede merkezileşme ve yerelleşme arasındaki gerilimlerin masaya yatırılması her zamankinden daha mühim bir gündem maddesi olarak önümüzde duruyor.Afet sosyolojisi alanında önemli çalışmaları bulunan Thomas Drabek ABD'de yaşanan afetler ardından sivil toplumun ortaya koyduğu parçalı ve düzensiz örgütlenmeye işaret etmek için yeni bir kavram&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/LHsarYnlgGqS?c=VUOUaBHIc_e8WqfZmSTHc&sub=SUBSCRIBER_ID&s=email" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kullanıyor</a>:&nbsp;“örgütlenmiş bir örgütsüzlük”. Drabek, bu kavramla ABD'deki yerinde yönetim modelinin afetlere verilen tepkilerin parçalı olmasına yol açtığına işaret ediyor. Merkezileşmenin devasa boyutlara ulaştığı Türkiye bu duruma tezat bir örnek oluşturuyor. "Örgütlenmiş bir örgütsüzlük" kavramını Türkiye'de deprem ardından afet yönetiminde yaşanan sosyal karmaşayı/düzensizliği anlatabilmek için kullanabiliriz. Afet yönetiminde devletin bizatihi kendisi koordinasyonsuzluk üreten ve bu koordinasyonsuzluğu örgütleyen bir güç aygıtına büründü. Halbuki afetlere karşı dayanıklı olabilmek ayrıştırmak ve kutuplaştırmakla değil, güvene dayalı toplumsal ilişkilerden temellenen bir kolektif eylemle mümkün olabilir.Özetle, deprem bir toplumsal sorundur. Toplumsal sorunlara karşı yürütülen mücadelede atılacak en önemli adım "bu artık böyle gidemez" diyebilmekten ve toplumsal sorunlara karşı kapsayıcı ve katılımcı siyasi politikalar üretmekten geçer.

Toplumsal bir sorun olarak deprem: Örgütlenmiş bir örgütsüzlük

Kültür ve doğa her zaman birbirleriyle ilişki içinde, birbirlerini karşılıklı şekillendirerek var oldular. Buna karşın kapitalist modernleşme, doğa ve kültür, insanlar ve insan olmayanlar arasındaki bu karşılıklı etkileşimi ve dolayısıyla bütünselliği bir anlamda bozdu ve doğayı insandan, aklı bedenden ayırarak ikili bir bakış geliştirdi. Modern dönemde egemen düşünce akımları ve bilimsel yaklaşımlar, kültür ve doğa arasında varsayılan bu ikilik üzerine kuruldu ve bu ikilikten beslenen birçok siyasi/ekonomik pratik ve politika hayata geçti. <a fr-original-style="" href="http://www.bruno-latour.fr/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bruno Latour</a>, “Biz hiç modern olmadık” derken ve bu isimi taşıyan, sosyal bilimlerin ve felsefenin en temel eserlerinden birini yazarken, modernliğin bu kurucu aymazlığına, doğanın failliğini göremeyen körlüğüne dikkat çekiyordu.<img src="https://s3.eu-central-1.amazonaws.com/images.aposto.com/2023/0/5/1674809594664.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.65" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bruno Latour, We Have Never Been Modern,Harvard University Yayınları, 1993. s. 11<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Latour’un Ekim 2022’deki vefatından beri onun çalışmalarına değineceğimiz bir yazı fikri aklımızdaydı, fırsat kolluyorduk. Doğa ve kültür, akıl ve beden arasındaki gidiş gelişleri ve bir türlü birbirinden kopamayışları (ya da modernliğe has hayali ikilikleri, karşıtlıkları!) bitkiler ve gaitayı merkezine alan güncel bilimsel çalışmalar etrafında tartışan bir yazıya niyetlenince “işte şimdi tam zamanı!” dedik.Latour bugün iklim ve çevre sorunları, hakikat-sonrası toplum ve çoklu kriz tartışmalarında en çok gündeme gelen, düşüncelerine en çok atıf yapılan düşünürler arasında. Seveni de çok sevmeyeni de, doğru anlayanı da anlamayanı da. Ama ona en çok diş bileyenler (en modernist modernler!) bile Latour’un mevcut felsefe, sosyoloji, antropoloji külliyatının en önemli ve en yaratıcı isimlerinden biri olduğunu yadsımayacaktır. Özellikle aktör-ağ (actor-network) isimli kuramsal yaklaşımıyla bilim teknoloji çalışmaları, eleştirel hayvan çalışmaları gibi alanların kurucu isimleri arasında Latour.<img src="https://s3.eu-central-1.amazonaws.com/images.aposto.com/2023/0/5/1674809754594.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.65" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><img src="https://s3.eu-central-1.amazonaws.com/images.aposto.com/2023/0/5/1674809761827.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Latour bilimsel süreci, bilimin üretilme biçimlerini anlamak üzere çıkar yola. Laboratory Life (1979) ve Science in Action (1987) gibi kitaplarıyla bilimsel pratikleri mercek altına yatırır, bilim antropolojisinin yolunu açar. Bu çalışmalar sonucunda dinleştirilen, kutsallaştırılan bilim anlayışına karşı çıkar, bilim insanına atfedilen mutlak nesnellik vasfını reddeden bir yaklaşım geliştirir. Latour’a göre, bilimsel üretim de diğer üretim faaliyetleri gibi içerdiği, birlikte şekillendiği her türlü iktidar ilişkisiyle, maddi/tarihsel unsurlarıyla birlikte değerlendirilmelidir.Bugün birçok kişiye göre Latour hakikat-sonrası dönemin entelektüel harcını karanların başında geliyor. Özellikle modernizm ve yapısalcılık-sonrası düşünce akımlarını eleştirenler, günümüzde bilime inancın sarsılmasında, üniversitelerin, bilim insanlarının güvenilirliklerini yitirmesinde Latourcu yaklaşımları sorumlu tutuyorlar. Çünkü bu eleştirileri yapanlar için Latour ve Latour gibi düşünenler bilimsel gerçeklikleri görecelileştirdi, "öyle de olur böyle de olur" hâline getirdi ve aşı karşıtlarına, düz dünyacılara, komplo teoricilerine uygun bir kültür iklimi yaratılmasında büyük rol oynadı. Neyin doğru neyin yanlış olduğunun endazesi tümden ortadan kalktı.Halbuki Latour hiçbir zaman bilimsel gerçeklikleri yok saymadı. Yaptığı, bilimin imkânlarının ve imkânsızlıklarının altını çizmek, bilimsel gelişmenin içerdiği olumsallıklara dikkat çekmekti. Latour’a göre bilimsel ilerleme ne orada öylece durup keşfedilmeyi bekleyen bilimsel gerçekliklerin peşi sıra “bulunmasından” ne de bunları ölçecek endazeden ibaretti. Mesele çok daha karmaşıktı ve dünyayı gerçekten anlamak için teknolojik ve bilimsel indirgemecilik de dahil olmak üzere her türlü indirgemecilikten uzak durmak gerekiyordu. Latour’un tavrını son yıllarındaki çalışmaları sırasında bir süre yakından izleme fırsatı bulmuş ABD'li gazeteci Ava Kofman çok iyi ifade <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2018/10/25/magazine/bruno-latour-post-truth-philosopher-science.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ediyor</a>:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">[L]atour hiçbir zaman yerçekiminin varlığını inkâr etmeye çalışmadı. O çok daha sıra dışı bir şey yapıyordu: bu bilginin bilinir hale geldiği koşulları anlamaya/anlatmaya çalışıyordu.Latour’un bıkmadan usanmadan savunduğu yerçekiminin, bilim insanlarının emeği ve uzmanlığı, onların eğitimleri için devlet tarafından sağlanan fonlar, ağır işleyen bilgisayarı çalıştıran elektrik, gravimetreyi dağın zirvesine taşıyan kamyon, gravimetrenin okumalarını hesaplamalara ve okunaklı diyagramlara çeviren jeofizikçiler tarafından yaratıldığı ve görünür hale getirildiğiydi. Bu ağ olmadan, görünmez dalgalar duyularımızla fark edilemezdi.</blockquote><img src="https://s3.eu-central-1.amazonaws.com/images.aposto.com/2023/0/5/1674812803671.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.27" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bilim insanı Jacques Hinderer, Latour'a göre "üzerine titrediğimiz, bugüne kadar gördüğümüz her şeyi” içerisinde barındıran yeryüzünün ince tabakası "kritik bölgedeki" ağırlık kaymalarını ölçen bir gravimetreyi gösteriyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Neredeyse hemen hemen her gün iklim krizinin gerçekliğine işaret eden bir bilimsel kanıtın ortaya çıkması inkârcıları ikna etmeye yetmiyor. Çünkü bilimsel gerçeklikler tam da Latour’un göstermeye çalıştığı gibi ancak belirli ağlar içinde var olabiliyor, görünür, takip edilebilir hâle geliyor. Bu ağlar, ağlar arasındaki bağlantılar koptuğu zaman gerçekliğin görülmesi de zorlaşıyor, gerçeklik sorgulanır oluyor. Bugün yaşanan büyük ölçüde bu ve tam da bu yüzden belki de Latour’a her zamankinden daha fazla kulak kabartmak gerekiyor. Bilim yapmak, bilimsel araştırmaları desteklemek kadar; bilimsel araştırmaları ve gerçekleri kitlelere taşıyacak ağları örmek, aşınan, delinen yerleri onarmak da önemli. Bu da Latour’un işaret ettiği gibi sadece bilimin çözeceği bir iş değil, kültürüyle, siyasetiyle, ekonomisiyle çok yönlü, çok aktörlü bir çabayı gerektiriyor.Şimdi sırasıyla önce botanik yani bitki bilimindeki sonra da gaita muhafazası ve mikrobiyota alanındaki güncel gelişmeleri sizinle paylaşacağız. Başka bir deyişle ağzımıza aldığımız lokmadan kakamıza kadar gıda döngüsünün hemen her durağının biyoloji ve genetik kadar toplumsal süreçlerle ne kadar yakın ilişki içerisinde şekillendiği bugünkü yazımızın konusu. Genetik çeşitlilikle çok kültürlülük arasındaki mesafe sandığımızdan çok daha kısa. Hatta genetik çeşitliliği korumak için çok kültürlülüğe de sahip çıkmak gerekiyor. Öte yandan, neyin bilindiği, ne kadar bilindiği, bilinmesinin ne kadar önemsendiği bilinenin potansiyel (ya da mevcut) toplumsal faydasından bağımsız. Başka bir deyişle, türlü dolayımlarla Latour bugünkü yazımızın arka planındaki kavramsal çerçevenin baş ilham kaynağı olacak.

Bruno Latour'u nasıl bilirdiniz?

Çevremizdeki otları, çiçekleri, bitkileri giderek daha az fark ediyoruz, daha az görüyoruz, görsek bile tanımıyoruz. Çok muhtemelen annelerimiz bizden çok daha fazlasının ismini biliyordu ve tanıyordu, ebegümecinden arapsaçına, karabaşotundan ballıbabaya çok daha fazla yabani otu, çiçeği gördükleri zaman ayırt edebiliyorlar, hangisinin nasıl koktuğunu, varsa faydalarını, yenilip yenilemeyeceğini biliyorlardı. Bizler artık yaşadığımız şehirlerin en meskun mahallelerinde bile etrafımızı saran bu ot ve çiçeklerin farkında değiliz. Bilim insanlarının son yıllarda bu durumu “<a fr-original-style="" href="https://theconversation.com/plant-blindness-is-a-real-thing-why-its-a-real-problem-too-103026" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bitki körlüğü</a>” kavramıyla ifade ediyorlar. Bitki körlüğü sadece bireysel bir dert değil, aynı zamanda sosyal bir mesele.<img src="https://s3.eu-central-1.amazonaws.com/images.aposto.com/2023/0/5/1674813192840.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.43" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Mary Williams, “<a fr-original-style="" href="https://plantae.org/perspective-plant-awareness-disparity-a-case-for-renaming-plant-blindness-plants-people-planet/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Plant Awareness Disparity</a>,”Plant Science Research Weekly.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">21. yüzyılda insanlığın karşı karşıya olduğu büyük sorunların önemli bir kısmı bitki temelli: Küresel ısınma, açlık (gıda güvenliği), hastalıklara ve salgınlara karşı yeni ilaçlar/aşılar… Bitkilere karşı artan duyarsızlığın, farkındalık ve bilgi eksikliğinin beraberinde bu sorunlara karşı mücadelede, çözüm geliştirmede ciddi engel teşkil ettiği/edeceği aşikâr. Hemen her alanda öncelikleri belirlerken, kaynak paylaşımına karar verirken, gündem oluştururken nelerin sorun olarak kavranıp kavranmadığının elbette büyük önemi var. 2019’da 28 bin bitki türü üzerinde yapılan bir çalışma bunların yarısından fazlasının yok olma tehdidi altında olduğunu <a fr-original-style="" href="https://www.iucnredlist.org/resources/summary-statistics" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösteriyor</a>. Azalan bitki çeşitliliğinin bugün kaç kişinin, kaç kurumun umurunda olduğu son derece <a fr-original-style="" href="https://theconversation.com/plant-blindness-is-obscuring-the-extinction-crisis-for-non-animal-species-118208" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tartışma götürür bir konu</a> elbette.Bitki körlüğünün arkasında yatan nedenlerin bir kısmı yapısal ve tarihsel. Modernleşme sürecine içkin en belirleyici ve bir o kadar da tahripkâr ikiliklerin başında yukarıda da Latour üzerinden anlattığımız kültür ve doğa ayırımı geliyor. Zappa Zamanlar’da da daha önce <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/dolasik-hayatlar-dogrusal-yasanir-mi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sık sık tartıştığımız gibi</a>, insanın giderek doğadan uzaklaşması, kendini doğanın dışında, ona hükmeden bir varlık olarak görmesi ve insan-dışı varlıkların/oluşların bu süreçte giderek sadece bir araç ya da kaynak konumuna indirgenmesi kapitalist modernitenin en tanımlayıcı özelliklerinden.Fabrikalara, ofislere, alışveriş merkezlerine taşınırken, şehirli olurken ağaçlarla, otlarla, çiçeklerle aramızdaki mesafe giderek artmış. Artık etrafımızda olsalar dahi <a fr-original-style="" href="https://theconversation.com/plant-blindness-is-a-real-thing-why-its-a-real-problem-too-103026" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">onları göremeyecek hâldeyiz</a>. Gündelik hayatımızda gözümüz beynimizle birlikte muazzam sayıda veriyi süzmek zorunda. Bunların birçoğu atılıyor. Belli ki atılanlar arasında suratsız, hareketsiz, bize bir tehdit oluşturmaktan ziyade hayatımızı güzelleştiren bitkiler başta geliyor.Öte yandan bitkilerle ilgili bilgi üretimi ve bu bilgiye erişimde önemli sorunlar yaşanıyor. Örneğin, İngiltere’de bitki bilimine talep son yıllarda neredeyse sıfırlanmış, yani sanayileşmeye ve modern ekonomiye öncülük eden bu ülkede kimse botani okumak <a fr-original-style="" href="https://theconversation.com/botanists-are-disappearing-just-when-the-world-needs-them-most-186849" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">istemiyor</a>. Biyolojide lisans eğitimi de dahil olmak üzere eğitimin farklı kademelerinde bitki bilimine ayrılan saat sayısı giderek azalıyor. Yani bitkilerle ilgili bilgilere ihtiyacımızın giderek arttığı bir zamanda bitkilerden anlayacak botanikçi bulmak zorlaşıyor.Bitkilere dair okur yazarlığın yaşadığı sorunlar sadece İngiltere’de karşımıza çıkmıyor. Genetik çeşitliliğin yüksek olduğu Amazonlar, Yeni Gine gibi yerlerde de yerel bitki türlerine dair bilginin sürdürülebilirliğinde ciddi problemler var. Bunun başlıca nedenleri arasında bu coğrafyalarda yerel dillerin kaybolması geliyor. Yerel dillerde yaşanan sorun aslında büyük ve dünyanın birçok yerinde kendini gösteriyor. Öyle ki Birleşmiş Milletler yerel dillerin kayboluşuna ve bu durumun sürdürülebilir kalkınma açısından taşıdığı risklere dair küresel farkındalığı artırmak için 2022-2032 arasını “<a fr-original-style="" href="https://en.unesco.org/idil2022-2032" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yerli Diller Onyılı</a>” ilan etmiş.<img src="https://s3.eu-central-1.amazonaws.com/images.aposto.com/2023/0/5/1674813510620.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.23" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yerel dillerin kaybolması özellikle tıbbi yararları olan yerel bitkilere, otlara dair bilgi kaynaklarının devamı açısından risk yaratıyor. Otlar, çiçekler onlara isim vererek tanıyan dillerin kaybolmasıyla isimlerini ve tanınırlıklarını kaybediyorlar. Yani dilde yaşanan homojenleşme, standartlaşma yerel dillerin giderek yok olmasına neden oluyor bu da <a fr-original-style="" href="https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2103683118" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yerel bitki türlerine dair bilginin</a> erozyonunu beraberinde getiriyor. <a fr-original-style="" href="https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2103683118" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Araştırmalar</a>, çoğu tıbbi bilginin dilsel olarak özgünlükler taşıdığını gösteriyor. Kısacası, yakın bir gelecekte telafisi olamayacak bir bilgi kaybı bu. Microsoft’un GitHub’ının, Google’ın arama motorlarının ya da OpenAI’ın ChatGPT’sinin halledebileceği, yaratabileceği içerikler de değil bunlar!Sözün özü, tek kültürlülük dünyada hemen her alanda yaşamın düşmanı. Monokültürel tarımın başımıza açtığı dertleri bilmeyen kalmamıştır herhâlde. Tek kültürcü siyasetin, ırkçılığın, aşırı-milliyetçiliğin, yabancı düşmanlığının mayasını oluşturduğunu, zorla göçler, soykırımlar dahil her türlü şiddetin kapısını açtığını da biliyoruz. Diyeceğimiz, dünyada herkes tüm canlılar için huzurlu bir yaşamın ön koşullarının başında hemen her alanda çok kültürlülüğe sahip çıkmak geliyor.Şimdi sırada çok kültürlülük konusu tartışılırken belki de hiç gündeme gelmeyen ama hayatımızın yemek içmek kadar en hayati edimini oluşturan başka bir konu var.

“Bitki Körlüğü” 

<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Kasım 2022’de, İsviçreli bilim insanları Etiyopya kırsalından merakla beklenen bir paketi açtılar. İçi bok doluydu.Halk sağlığı araştırmacısı Abdifatah Muhummed, insan bağırsağı bakterilerinin çeşitliliğini korumaya yönelik küresel bir çabanın parçası olarak iki aydır Etiyopya'nın Somali Bölgesi'ndeki ücra, çobanlık yapan bir topluluktaki çocuklardan dışkı örnekleri topluyordu. Her örneği dört tüpe ayırdı, -80 santigrat derecede dondurdu ve ikisini Avrupa'ya gönderdi.Trilyonlarca bakteri, mantar ve diğer mikroplar sindirim sisteminde yaşar. Birçoğu insan sağlığı için faydalıdır- örneğin metabolizmamız ve bağışıklık sistemimiz üzerinde olumlu etkileri vardır. Ancak çeşitlilikleri sanayileşme, kentleşme ve çevresel değişimlerin tehdidi altındadır.</blockquote>Bu satırlar, Wired dergisinin Ocak-Şubat 2023 sayısında yayınlanan “<a fr-original-style="" href="https://www.wired.com/story/microbiota-vault/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İnsan Bağırsaklarında Kitlesel Bir Yok Oluş Gerçekleşiyor</a>” başlıklı yazının girişinden. <a fr-original-style="" href="https://www.wired.com/author/sabrina-weiss/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Sabrina Weiss</a>’a ait bu yazı, bakteri çeşitliliğindeki kitlesel yok oluş tehdidine/riskine karşı dünyanın dört bir yanından toplanan, dondurulan ve depolanan kakaları merkezine alan Mikrobiyota Bankası Projesi (Microbiota Vault Project) ile ilgili. Bu proje kapsamında yukarıdaki alıntıda ismi geçen Abdifatah Muhummed gibi araştırmacıların farklı ülkelerden ve coğrafyalardan gönderdikleri insan dışkısı örneklerinin gelecekte yapılacak bilimsel araştırmalar için muhafaza edileceği bir “Biyobank” kurulması hedefleniyor. Çünkü giderek azalan bu bakteri çeşitliliğin korunması ilerde farklı hastalıklara karşı çözümlerin üretilebilmesi için hayati öneme sahip.İki sene içinde faaliyetlerine başlaması öngörülen bu Biyobank’ın dünyada modernleşmenin etkilerinin daha az hissedildiği yerlerden gönderilecek kakalara özellikle ihtiyacı olacakmış. Bunun sebebi de gayet basit. Çünkü bu bölgelerde yaşayan insanların beslenme alışkanlıkları (daha az makarna, şeker, pirinç, et, margarin, antibiyotik! Ve daha çok lifli besin yemek!) hâlâ dünyanın birçok yerine göre daha fazla farklılık gösterdiği için mikrobiyotalarındaki ve dolayısıyla kakalarındaki bakteri çeşitliliği çok daha fazlaymış.&nbsp;<img src="https://s3.eu-central-1.amazonaws.com/images.aposto.com/2023/0/5/1674814991581.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.41" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Mikrobiyota Bankası Projesi kapsamında analiz için hazırlanan gaita örnekleri<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Fekal mikrobiyota transplantasyonu (sağlıklı gaitanın bağırsak hastalığı olan bir diğer kişiye nakli) başta olmak üzere insan dışkısının tıbbi araştırmalar ve operasyonlar için giderek artan önemi hakkında daha fazla bilgi almak isterseniz, size Emily Eakin’in 2014’te New Yorker’da yayımlanan “<a fr-original-style="" href="https://www.newyorker.com/magazine/2014/12/01/excrement-experiment" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dışkı Deneyi</a>” başlıklı yazısını tavsiye ederiz. İnsan dışkısının son yıllarda tıp alanında nasıl değerli bir meta hâline geldiğini anlatan bu yazıda ayrıca MIT’li doktora öğrencilerinin kurduğu ve bugün de kâr amacı gütmeden faaliyet gösteren <a fr-original-style="" href="https://openbiome.org/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">OpenBiome</a> gaita bankasının öyküsünü bulabilirsiniz. Giderek büyüyen ve küreselleşen bu banka aracılığıyla temin edilen kakalar sayesinde bugüne kadar 65.000’den fazla hasta fekal mikrobiyota transplantasyonu yoluyla tedavi olmuş.<img src="https://s3.eu-central-1.amazonaws.com/images.aposto.com/2023/0/5/1674815065418.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.63" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Openbiome projesinin websitesinden<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bu arada kurulması planlanan Biyobank için uygun mekân arayışlarında Kuzey Kutbu yakınlarındaki <a fr-original-style="" href="https://www.regjeringen.no/en/topics/food-fisheries-and-agriculture/svalbard-global-seed-vault/id462220/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Svalbard Dünya Tohum Bankası</a> örnek olarak alınan kuruluşlar arasındaymış. Biliyorsunuz binlerce tohumun muhafaza edildiği dünyanın en büyük tohum bankası, iklim değişikliği, çevre krizi ve bunların sebebiyet verdiği türlü afetlerle büyük tehdit altındaki genetik çeşitliliğin korunması için dünyadaki en önemli inisiyatiflerden.Modernliği şekillendiren doğa ve kültür ayrımı modern bilimi de biçimlendirdi. Doğa bilimleri ile sosyal bilimleri birbirinden kopardı. Dilbilimciler kendi koridorlarında bitkileri çalışırken botanikçiler onlardan çok ayrı binalardaki laboratuvarlarında bitkileri çalıştılar. İki bilgi biçiminin birbiriyle bağlantılı olacağı kimsenin aklına gelmedi. Çok kültürlülük eleştirel sosyal bilimcilerin post yapısalcı aşırı teorik dillerinin içine gömülü bir kavramdı ve bu kavramı biyolojide kullanmak kimsenin aklına gelmedi. Aklımıza gelmeyen başımıza gelince, yani başkasının kakasına muhtaç hâle gelince, dünyanın ücra bir köşesinde çok az sayıda hiç de modern olmayan bir topluluğun konuştuğu dilin kaybolması bize zarar vermeye başlayınca, devran değişir mi acaba yavaş yavaş?[Son bir not: Zappa Zamanlar’da daha önce “Sindiremediklerimize Dair” başlıklı yazımızla bokun sosyal ve kültürel tarihini değerlendirmiştik. Henüz okumadıysanız ve konu ilginizi çekiyorsa yazıya <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/sindiremediklerimize-dair" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a>&nbsp;ulaşabilirsiniz.]

Zappa Zamanlar

Zappa Zamanlar

Zappa Zamanlar

SON HİKAYELER

Depremdeki Yıkımla İlgili Tanılar Eksik mi?

Örgütlü Mücadele Yaşatır: Meksika’dan Türkiye’ye Deprem ve Sivil Toplum

Deprem Bize Ekolojik Açıdan Ne Gösterdi?

Sel mi, kuraklık mı, ikisi birden mi?

Deprem Sonrasında Yeni Bir Toplumsallık: Umursamazlık mı, dayanışma mı?

Toplumsal bir sorun olarak deprem: Örgütlenmiş bir örgütsüzlük

Toplumsal Yaralarımızı Nasıl Sararız?

Bruno Latour'u nasıl bilirdiniz?

“Bitki Körlüğü”

Gaita Çeşitliliği, Bakteriler ve Dünyanın Geleceği

SON SAYILAR

12 Mar 2023

26 Şub 2023

29 Oca 2023

01 Oca 2023

18 Ara 2022

04 Ara 2022

20 Kas 2022

06 Kas 2022

23 Eki 2022