Yoğun bir Zappa dönemini geride bıraktık. <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/luksun-onlenemez-yukselisi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Lüks tüketim</a> ve <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/kokularin-dunyasinda-paranin-izini-surmek" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kokudan</a> <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/yeryuzunun-en-degerli-kakasi-nasil-tukendi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kakanın sosyolojsine</a>, <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/obezite-ilaclarinin-beklenmedik-yan-etkisi-esitsizlik" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">obeziteden</a> <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/kentlerimiz-sorunlu-ve-cirkin-hadi-yeni-kentler-yapalim" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kentlere</a> ve <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/hani-hindistanda-inekler-kutsaldi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hindistan’daki ineklere</a> pek çok konuda karşınıza çıktık. Artık yaza giriyoruz ve sıra yaz arası yazısında. Hepinize iyi yazlar.&nbsp;Pek çok konu arasından Amerika Birleşik Devletleri’nde son dönemde yaşanan sismik değişiklikleri seçtik. Çok sıradışı şeyler oluyor. Bakalım sizi de ikna edebilecek miyiz olan bitenin ne kadar büyük ve önemli olduğuna?&nbsp;Üstelik tatiller eskisi kadar uzun sürmüyor gibi geliyor bize. Güz yine hızlıca gelecek ve biz de tatili bitirip geri döndüğümüzde ABD seçimleri hepinizin gündemini çok daha fazla meşgul eder hâle gelecek. Seçimler Kasım’ın ilk Salı’sı. Amacımız o zamanlar için bir arka plan oluşturmak.&nbsp;İyi okumalar.Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer Yenal

“So many books so little time...” Frank Zappa’dan ilhamla: 

Zappa Zamanlar: Kitaplar ve podcastler üzerine uzunlu kısalı… Doğadan yemeğe, edebiyattan ekonomiye okuma ve dinleme notları… 

Kitaplar ve podcastler üzerine uzunlu kısalı… Doğadan yemeğe, edebiyattan ekonomiye okuma ve dinleme notları…

Zappa Zamanlar

ABD'de seçimler ve krizlerin ortasında çok sıradışı şeyler oluyor.

🗳️ Yaz arası yazısı: ABD’de neler oluyor? 

Yakın zamanda <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/world-middle-east-68172560" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">BBC’nin parfüm dünyasıyla ilgili bir haberi</a> çok konuşuldu. Haber, Lancôme markasının sahibi L'Oréal ve Aerin Beauty'nin sahibi Estée Lauder şirketlerinin parfümlerinin yapımında kullanılan yaseminlerin tedarik sürecinde çocuk emeği sömürüsüyle ilgiliydi.Bu haftaki yazımızda bu BBC haberinden yola çıkarak son yıllarda koku başta olmak üzere kozmetik sektörünün büyümesinin ve çeşitlenmesinin arkasında yatan pazar dinamiklerini değerlendirdik. Ne de olsa Türkiye’de de biz bu büyüme eğilimine yakından tanıklık ediyoruz. Gratis, Watsons, Rossman, Flormar gibi kozmetik zincirlerinin sayıları son yıllarda giderek artıyor ve hızla yayılıyorlar.Kokuların dünyasında paranın izini sürdüğümüzde karşımıza çıkan tekelleşmeler, yeni tüketici eğilimleri ve bütün bu gelişmelerin toplumsal sonuçları bugünkü yazımızın ana çerçevesini oluşturuyor.İyi okumalar.Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer Yenal

Kokuların dünyasında paranın izini sürdüğümüzde karşımıza çıkan tekelleşmeler, yeni tüketici eğilimleri ve bütün bu gelişmelerin toplumsal sonuçları üzerine bir hikaye.

👃Parfümün ekonomi politiği

Bu sene seçimler yılı. Dünyada 60'tan fazla ülkede yerel veya genel seçimler yapıldı ve yapılacak. İlk defa bu kadar çok insan aynı sene oy kullanıyor olacak. Bir başka deyişle dünyanın önümüzdeki birkaç yıl içinde nasıl ve kimler tarafından yönetileceğine, dolayısıyla ekonomi politikalarından yeşil enerjiye geçişe ve savaşların geleceğine hepimizi ilgilendiren konulara dünyanın bizden çok uzak yerlerinde karar verilecek.&nbsp;Türkiye seçimlerini yaptı; Pakistan ve Rusya da öyle. Şimdi sırada Amerikalılar, Tayvanlılar, Meksikalılar, Britanyalılar var…Bu yılın önemli seçimlerinin başında da Hindistan seçimleri geliyor. Dünyanın en kalabalık ülkesinde ve dolayısıyla en büyük demokrasisinde 19 Nisan’da başlayan seçimler 1 Haziran’da sona erecek. Hindistan seçimlerinin sonuçları şimdiden belli gibi.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kim kazanacak, neden belli, dünya nereye gidiyor, bu gidişatı değiştirmek için ne yapmalı, nasıl yapmalı gibi soruları düşünmek isterseniz bu sayıdaki yazıyı okuyabilirsiniz.</li></ul>Hindistan seçimleri, Türkiye ile Hindistan arasındaki benzerlikler yüzünden de ilginç. İki ülke arasındaki siyasi ve toplumsal paralellikler son yıllarda iyiden iyiye göze çarpar hâle geldi. Yani bu yazıyı biraz da Hindistan’la Türkiye arasındaki&nbsp;“7 benzerliği bulun” yazısı olarak da düşünebilirsiniz.&nbsp;İyi okumalar.Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer Yenal

Seçimler yılı 2024'te Türkiye, Pakistan ve Rusya sandığa gitti. Şimdi sırada Amerikalılar, Tayvanlılar, Meksikalılar, Britanyalılar var. Ve tabii Hindistan. Hindistan seçimleri üzerine karşılaştırmalı bir okuma bugün bültende.

🗳️ Dünyanın en büyük demokrasisinde seçimler

Yılın tam ortasına denk gelen bahar ayları, biraz durup ufak bir yıl ortası değerlendirmesi yapmak, geriye bakıp nereden nereye gittiğini görmek için çok iyi bir dönem.&nbsp;Günden güne değişen, hızına yetişemediğimiz politik tartışmaların girdabına kapılmaktan bizi alıkoyan, bu koşturma içinde gözden kaçma ihtimali yüksek meseleleri tarihsel ve sosyolojik arka planlarıyla birlikte tartışan Zappa Zamanlar yazıları da bu döneme çok yakışıyor.&nbsp;Hem dünyada hem de Türkiye'de olan bitene derinlemesine bakan bu yazılardan bazıları, zaman ileri doğru akarken geride kalmıyor, tam tersi ne kadar isabetli olduklarını tekrar tekrar kanıtlıyor.&nbsp;Bugün Aposto ekibi olarak Zappa Zamanlar'dan hatırlatmak istediğimiz yazılardan bir seçki hazırladık. Doğadan yemeğe, edebiyattan ekonomiye gezerken, 2021'den beri uğradığımız bazı durakları hatırladık ve zamanın bir adım ötesinden giden bir yolculuğa çıktık.İyi okumalar.Aposto ekibi

Zappa Zamanlar'la doğadan yemeğe, edebiyattan ekonomiye gezerken, 2021'den beri uğradığımız bazı durakları hatırlıyor; zamanın bir adım ötesinden giden yolculuğa çıkıyoruz.

✍️ Bir yıl ortası seçkisi

Zappa Zamanlar'ın son sayısında en zenginlerin iyiden iyiye görünür hâle gelen aşırı lüks tüketim pratiklerini tartışmış, lüksün değişen ve büyüyen anlamlarına yakından<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/istakozdan-birkin-cantalara-luksun-yukselisi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;bakmıştık</a>. Daha önceki sayımızda da Peru’ya giderek yeryüzünün en değerli kakası guano’nun peşinde küresel ticaret zincirlerinin geçmişiyle bugünüyle toplumsal ve çevresel sonuçlarına<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/kuslar-baliklar-ve-peru" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;odaklanmıştık</a>.&nbsp;Bu hafta ise sırada 17. eklektik bültenimiz var. Odağımızda da geçen hafta üniversitelerdeki Filistin protestolarıyla manşetlerden düşmeyen ABD. İlk yazımızda öğrencilerin ve onlara destek veren hocaların maruz kaldığı şiddetin arkasında yatan sosyal dinamikleri ve değişen üniversite algısını tartışıyoruz. İkinci yazımızda ise ABD’de TikTok ve sosyal platformlar etrafında dönen siyasi tartışmalara yakından bakıyoruz. Meselenin iç siyaseti ilgilendiren aksında öğrenci hareketleri, dış siyasetle ilgili olanında da ise Çin’le olan rekabet yatıyor. Ve her iki aksı da birbirine TikTok bağlıyor. &nbsp;İyi okumalar.Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer Yenal

Üniversitelerde normalleşen şiddet ve hükümetin sosyal platformlarla mücadelesi üzerine iki hikaye.

Eklektik Bülten #17: ABD'de üniversiteler ve TikTok

Son yıllarda dünyanın şirazesinden çıkmasının altında yatan nedenlerin başında, giderek artan gelir ve servet eşitsizliği geliyor. Çok küçük bir azınlığın dünyadaki toplam servetin çok büyük bir bölümüne sahip olmasının yarattığı toplumsal sorunlar üzerine daha önce epey <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/feodalizm-mi-21-yuzyilda-degil-miyiz" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazdık</a>. Yazmaya da devam edeceğiz. Zira en alttakiler ile en üsttekiler arasındaki mesafe açılmaya devam ediyor, sorunlar da büyümeye…&nbsp;Zenginler yandan türlü yollarla yatırımlarını artırıp servetlerini daha da genişletmeye çalışırken aynı zamanda harcamalar da yapıyorlar. En tepedekilerde iyiden iyiye görünür hâle gelen aşırı lüks tüketim pratikleri, bugünkü yazımızın temel aksını oluşturuyor.&nbsp;Bugün AKP’li siyasetçilerin ıstakoz, Rolex saat, Monaco Yat Kulübü merakları ile ilgili son günlerde çıkan haberlerden aldığımız ilhamla lüksün değişen ve büyüyen anlamlarına yakından bakacağız. &nbsp;&nbsp;İyi okumalar.Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer Yenal

Pandemi, zenginlerin tüketim alışkanlıklarındaki yaratıcılıklarını kamçıladı. İsviçre'deki dağ evinizde güneş doğarken karın aldığı renge boyanmış ultra-kişisel lüks araba dünyasından Birkin çantalara, lüks ve ayrıcalığı işaretleme gücü.

🦞 Istakozdan Birkin çantalara: Lüksün yükselişi

Peru’nun adını bizim buralarda pek duymayız. Çok uzaktadır, ekonomik ve siyasi coğrafyamızda hemen akla gelecek ülkeler arasında değildir. Belki son yıllarda ceviche, Gaston Acuria, kinoa, altın çilek gibi yemekleriyle, şefleriyle, süper-gıdalarıyla Peru’nun mutfak dünyasında hatırı sayılır ülkeler arasına girmesi Türkiye’de özellikle yemek meraklıları arasında Peru’nun tanınırlığını bir nebze artırmış olabilir. Tabii bir de son aylarda binlerce dolarlık Rolex saatleriyle çok fotoğraf vermesinden şüphelenerek polisin Peru devlet başkanı Dina Boluarte’nin evini bir yolsuzluk soruşturması kapsamında geçen hafta <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2024/03/30/world/americas/boluarte-peru-police-raid-rolex.html?searchResultPosition=1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">basması var</a>.Halbuki Peru dünya tarım ve gıda üretimi açısından tarihiyle de bugünüyle de en önemli ülkeler arasında. Bu durumun birbiriyle bağlantılı iki ana nedeninden bahsedebiliriz. Birincisi, 19. yüzyılda dünyada gübre ticaretinin doğuşunun ve gelişiminin merkezinde Peru var. İkincisi, 21. yüzyılda balıkçılığı ve balık tüketimini Peru olmadan düşünmemiz imkânsız.&nbsp;Yani Peru çok uzun zamandır ürettikleriyle tükettikleriyle modern insana ayna tutuyor. Bu aynadan bize ne yansıyor? Yansıyanın ne kadarını görebiliyoruz? Gördüklerimiz yaşadığımız dünya hakkında bize ne söylüyor? Dönüşümler, çatışmalar, eşitsizlikler? Bugünkü yazımızda bu soruların peşine düşüyoruz. &nbsp;İyi okumalar.Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer Yenal

Yeryüzünün en değerli kakasının peşinde bir küresel ticaret hikayesi

Kuşlar, balıklar ve Peru

Zappa Zamanlar'da son sayımızın odağında yeni teknolojilerle birlikte değişen romantik ilişkiler ve cinsellik tanımları vardı. Yazımızda Tinder, Hinge, Bumble gibi dating uygulamaların hayatımıza etkilerini ve aşkın sanallaşmasının sosyal ilişkilere yansımalarını<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/hiper-modern-zamanlarda-aska-yer-var-mi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;tartışmıştık</a>.&nbsp;Bu hafta sırada eklektik bültenimiz var. Şehir içi sınıfsal ayrışmalardan sonra şimdi kapıda şehirler arası ayrışmalar geldi. Yeni kurulan şehirler bize dünyanın gidişatı hakkında neler anlatıyor? İlk hikayemizde bu sorulara yanıt ararken dünyanın dört bir yanında çoğalan yeni şehir kurma projelerini tartışıyoruz.&nbsp;İkinci hikayemizin ise birbirine bağlı üç ana teması var: (i) Yeni obezite ilaçları, (ii) şişmanlayan dünya nüfusu ve Avrupa’da obezite lideri olan Türkiye, (iii) çok işlenmiş gıdalar. Bu üç temayı birbirine bağlayan ana hat üzerinde ise yine sınıfsal eşitsizlikler ile sürekli çelişki ve çatışma üreten dünya düzeni var.İyi okumalar.Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer Yenal

Yeni dünyanın tuhaf gerçeklerine dair iki hikaye: Yeni kurulan şehirlerin dünyanın gidişatı hakkında anlattıkları ve şişmanlayan dünya nüfusuna sunulan obezite ilaçlarının yarattığı tartışmalar.

🏗️ Eklektik Bülten: Yeni kentler ve şişmanlayan dünya

10 Mart Pazar gününden herkese merhaba. Tinder, Hinge, Bumble gibi dating uygulamaları hayatımızı nasıl etkiliyor? Aşkın gözü hâlâ kör mü? Bugünün romantik aşk idealleri neler? Aşkın sanallaşması sosyal ilişkilere nasıl yansıyor? Bu sorulardan da anlayacağınız gibi bu haftaki yazımızın odağında yeni teknolojilerle birlikte değişen romantik ilişkiler ve cinsellik tanımları var.Yazımızın hazırlanmasında Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öğrencilerinden Sarp Rüzgar Atila’nın büyük katkısı oldu. Kendisine çok teşekkür ederiz. Aşkın değişen hâllerini anlamaya çalışırken, daha önceki yazılarımızda da bahsettiğimiz uzun süredir çok severek takip ettiğimiz “<a fr-original-style="" href="https://www.npr.org/podcasts/510333/throughline" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Throughline</a>” podcast serisinin<a fr-original-style="" href="https://www.npr.org/2024/02/15/1198908521/love-throughline" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;“Love” başlıklı bölümünde</a> duyduklarımızdan da çok yararlandık.&nbsp;İyi okumalar,Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer Yenal

Tinder, Hinge, Bumble gibi dating uygulamaları hayatımızı nasıl etkiliyor? Aşkın gözü hâlâ kör mü? Bugünün romantik aşk idealleri neler? Aşkın sanallaşması sosyal ilişkilere nasıl yansıyor?

🫀Hiper-modern zamanlarda aşka yer var mı?

Zappa Zamanlar'da son sayımızda yapay zekayla ilgili tartışmalar vardı. Yapay zeka kimler tarafından nasıl kullanılmalı, ekonomiye nasıl eklemlenmeli? Silikon Vadisi’nin entelektüel liderlerinden Marc Andreessen'in&nbsp;“Tekno-Optimist Manifestosu"&nbsp;bize neden Marinetti'nin&nbsp;"Fütürist Manifestosunu"&nbsp;hatırlattı? Goethe'nin&nbsp;Faust'unu bugün neden yeniden hatırlamalı? Bu sorular etrafında ördüğümüz yazımızı henüz okumadıysanız, bu&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/ihtiras-ve-yikim-arzusunun-kiyisinda" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bağlantıdan</a> ulaşabilirsiniz. 21 Ocak 2024 tarihli eklektik bültenimizde ise Hindistan’daki ineklerin muğlak kutsallığı arkasına saklanan devasa etoburluğu ve kurtların bir asır sonra Avrupa’da yeniden doğuşu üzerine<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/hani-hindistanda-inekler-kutsaldi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;yazmıştık</a>. &nbsp;Bu hafta sırada yine eklektik bülten var. Bu sefer merceğimizi Hindistan ve Avrupa’dan Amerika kıtasına kaydırıyoruz. Geçen hafta sonuna damgasını vuran Amerikan futbolu sezonunun final maçı&nbsp;Super Bowl&nbsp;ve ABD’ye en çok ihracat yapan ülke listesinde 20 yıldır zirvede olan Çin’in yerini sürpriz bir gelişmeyle Meksika’nın alması bültende.Birinci hikayede en büyük ekonomik ortağıyla ABD’nin sorunlu ilişkisini, ikinci hikayede de Amerikan futbolunun kültürel anlamlarını ve küreselleşme çabalarını tartışacağız.&nbsp;İyi okumalar.Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer Yenal

Amerika'dan büyük dekorun arkasından ve önünden iki hikaye.

Eklektik Bülten #15 Amerika'dan iki hikaye

Kültür hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

Kültür

Sanat hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

Sanat

ABD'de seçimler yaklaşıyor ve ülkenin dünya sistemi içindeki konumu, sonuçların hepimizi etkileyeceğine işaret ediyor. Peki bugün ülkenin içinde bulunduğu kaosun bu noktaya gelmesinin nedeni nedir? Pek çok nedenin arasında biri öne çıkıyor: ABD Yüksek Mahkemesi'nin son bir yılda aldığı kararlar.

Seçimle kriz arasında: ABD'de neler oluyor?

Toplumsal olanı kolektif olarak iyileştirmekten, güzelleştirmekten vazgeçtikçe kendimizi iyileştirmek, güzelleştirmek için çırpınıyoruz. Bizim bu çırpınışlarımız devasa tekelleşmelerin arkada gizlendiği piyasada ürün ve marka çeşitliliği dalgalarını büyütüyor. O dalgaların altında çocuklar da kalıyor, doğa da… 

Kokuların dünyasında paranın izini sürmek

Modi iktidarının arkasındaki en büyük itici güç Hindu milliyetçiliği. Bütün milliyetçi söylemlerde ve kurgularda olduğu gibi burada da azılı, her zaman kötü, her zaman şüpheli bir “öteki” var.

Hindistan'ın sonucu belli seçimleri

Filistin tahayyüllümüz bombalar, taşlar, yıkık evler, mermi izleri, silahlar, tel örgülerle bezeli. Savaşın hükmettiği bu yerlerdeki insanlar, ya üniforması tam, ayakları postallı İsrail askerleri ya da ellerinde sopalar, taşlar eski bir kotla, bir markanın ismini taşıyan ve bu hâliyle görüntüyü hepten ironik bir hâle getiren tişörtleriyle, lastik terlikli gençler. Golan tepeleri savaşın coğrafyası. Ama “Foragers” (Toplayıcılar, 2022) filmi bu coğrafyayı bambaşka bir şekilde resmediyor. <p contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-wrapper fr-deletable" fr-original-style="text-align:center" style="text-align: center; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><a bgcolor="#DC8E81" color="#0D07C2" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#DC8E81 !important;color:#090909 !important" href="https://aposto.com/s/filistinde-ot-toplamak?a=customButton" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(220, 142, 129) !important; color: rgb(9, 9, 9) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">OKUMAK İÇİN</a> <img src="https://images.aposto.com/2024/4/0/1714939802229.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.45" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Değişim fikri herkesin lügatine girdiğinde, değişim artık istisnai bir durum olmaktan çıkıp normalin bir parçası hâline geldiğinde asıl mesele değişimin nasıl yönetileceği, ona nasıl yön verileceği, hızının nasıl ayarlanacağı&nbsp;meselesi hâline gelir. Yani artık&nbsp;esas mesele değişimle nasıl baş edileceğidir. Siyasal ideolojiler bu soruya, bu soruna verilen birer cevaptır aslında. Bazıları, mesela sosyalistler değişimi hızlandırmak isterken, muhafazakârlar da frene basmaktan yana olurlar. Liberaller orta yolu bulmaya çalışan bir pozisyon alırlar.Sosyalistlerin hayal ettikleri daha eşitlikçi, daha adil bir dünya vardır. Liberaller kapitalizmin devamını isterler. Muhafazakârların bu anlamda kalıcı bir gündemi olmamasıyla ilgili çok ilginç bir tartışma dinledik bu hafta. Dedik ya sadece bizim derdimiz değil, herkes bunları konuşuyor.&nbsp;Helen Thompson ve Tom McTague’in yeni başladıkları “<a fr-original-style="" href="https://unherd.com/these-times-with-tom-mctague-and-helen-thompson/?utm_source=aposto" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">These Times</a>” başlıklı podcast serisinin milli muhafazakârlıkla ilgili <a fr-original-style="" href="https://unherd.com/podcasts/national-conservatism-a-new-force-is-british-politics/?utm_source=aposto" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yeni bölümü</a> bize ufuk açıcı geldi.Onlar da aynı soruyu soruyor.&nbsp;Muhafazakârlar tam olarak neyi “muhafaza etmek” istiyor? <p contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-wrapper fr-deletable" fr-original-style="text-align:center" style="text-align: center; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><a bgcolor="#DC8E81" color="#0D07C2" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#DC8E81 !important;color:#090909 !important" href="https://aposto.com/s/muhafazakarlar-neyi-muhafaza-etmek-istiyor?a=customButton" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(220, 142, 129) !important; color: rgb(9, 9, 9) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">OKUMAK İÇİN</a> Son yıllarda Silikon Vadisi'ndeki teknoloji şirketlerinin toplantı salonlarında, üniversite seminer odalarında veya kendini modern yaşamın dışına atmış tarım komünlerinin ateş başı buluşmalarında hiç alışık olmadığımız bir yaklaşım dillendirilmeye başlandı: İnsanlığın dünya üzerindeki hükümranlığının sonu çok yakın ve biz de bu sonu kucaklamalıyız.&nbsp;İnsanlığın sonunu açık kollarla bekleyenler arasında elbette görüş farklılıkları var. Kirsch, kimi yönleriyle çok zıt varsayımlardan ve değerlerden beslenen bu yaklaşımları iki grupta topluyor: “anti-hümanistler”&nbsp;ve “transhümanistler”. <p contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-wrapper fr-deletable" fr-original-style="text-align:center" style="text-align: center; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><a bgcolor="#DC8E81" color="#0D07C2" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#DC8E81 !important;color:#090909 !important" href="https://aposto.com/s/insanligin-sonunda-umut-aramak?a=customButton" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(220, 142, 129) !important; color: rgb(9, 9, 9) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">OKUMAK İÇİN</a> <img src="https://images.aposto.com/2024/4/0/1714940013837.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.47" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Son yıllarda mutluluk üzerine popüler yayınlar epeyce arttı. Daha çok okuma araçlarının, hediyeliklerin, oyunların ve daha bir sürü ıvır zıvırın satıldığı zincir kitapçıların bireysel gelişmeye ayrılmış raflarında size nasıl mutlu olacağınız konusunda ipuçları veren kitaplara bolca rastlayabilirsiniz. Giderek zorlaşıp sıkışan hayatlarımızda bu kitapların artması anlaşılır. Kıt olanı pazara çıkarmaya dayalı, orijinalini değil de sahtesini, içi boş olanı, plastikleştirerek satmaya çalışan bir dünyadayız ne de olsa.Biz bu yazıda Türkiye'de yaşam memnuniyeti ve mutluluk ölçümlerinin yorumlanmasına dair tartışmaya girmeyeceğiz. Derdimiz, esas itibarıyla meselenin özüyle. Yani mutluluğu ölçme fikri ve genel olarak mutluluğun popüler bir araştırma alanı hâline gelmesiyle... <p contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-wrapper fr-deletable" fr-original-style="text-align:center" style="text-align: center; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><a bgcolor="#DC8E81" color="#0D07C2" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#DC8E81 !important;color:#090909 !important" href="https://aposto.com/s/mutlu-olmak-zorunda-miyiz?a=customButton" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(220, 142, 129) !important; color: rgb(9, 9, 9) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">OKUMAK İÇİN</a> Fiyatların alıp başını gittiği, birçok temel gıdaya erişimde problem yaşandığı, tarım üretiminde ciddi sorunların baş gösterdiği bir dünyada doğal olarak en çok konuşulan konuların başında beslenme geliyor. Önümüzdeki dönemde ekonomik, politik ve çevresel sorunların devam etmesi durumunda yoksulluğa, açlığa, yetersiz ve kötü beslenmeye dair haberler maalesef daha da çok çıkacak karşımıza.&nbsp;Beslenmenin bir de öbür yüzü var. Kimileri azlıktan değil, fazlalıktan şikayetçi ve fazlalıklarına çare bulmaya çalışıyor nicedir. Aralıklı oruç (IF) tutmak, glütensiz yemek, vitamin hapları almak, öğünleri "doğal" otlarla doldurmak, alınan-verilen kalorileri hesaplamak farklı şekillerde düzgün beslenme merakının bir parçası. Daha sağlıklı bedenlere sahip olmak için beslenme uzmanlarının yazdıklarını okuyanlar, bizzat diyetisyenlere gidenlerden sayıca fazla... <p contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-wrapper fr-deletable" fr-original-style="text-align:center" style="text-align: center; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><a bgcolor="#DC8E81" color="#0D07C2" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#DC8E81 !important;color:#090909 !important" href="https://aposto.com/s/siz-de-aralikli-oruc-tutanlardan-misiniz?a=customButton" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(220, 142, 129) !important; color: rgb(9, 9, 9) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">OKUMAK İÇİN</a>

Zappa Zamanlar'dan retrospektif okumalar

Yazı: Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer YenalÜniversitede kriz var. Bugün bu tespit hemen akla iki haftadır ABD’deki üniversitelerinde yükselen öğrenci protestoları dalgasını ve bunlara karşı uygulanan orantısız şiddeti getiriyor. Evet, İsrail’in Filistin topraklarına ve insanlarına yönelik ağır saldırıları (askerî, insani, sosyal, ekonomik) bütün şiddetiyle aylardır devam ediyor. Ve evet, ABD'nin birçok üniversitesinde öğrenciler bu saldırıların durması ve üniversitelerinin inanılmaz zengin vakıflarındaki kaynakların İsrail’in saldırgan politikalarını desteklemeyecek yatırımlara yönlendirilmesi taleplerini kampüslerinde dile getirmeye başladıklarından beri de kıyamet kopuyor. Öğrencilerin ve onlara destek veren hocaların sesleri, gazla, copla, ters kelepçeyle, plastik mermilerle bastırılmaya çalışılıyor.&nbsp;Kampüslerde öğrencilerin biraraya gelmesi, çadır kurması ve görüşlerini dile getirmesine yönelik bu tahammülsüzlük neden?&nbsp;Üniversiteleri yönetenler çok iyi biliyor ki bahar yarıyılının bitmesine çok az bir vakit kaldı. Birkaç hafta içinde kampüsler zaten boşalacak. Azıcık daha sabredip, gösterilerin kendiliğinden sakinleşmesini beklemek yerine neden hemen şimdi&nbsp;kesilsin bütün sesler diye bu kadar şiddete başvuruluyor? Alelacele öğrencileri üniversiteden uzaklaştırma kararlarının alınması, polisin kampüslere büyük bir hevesle davet edilmesi, öğrencilerin polis şiddetine maruz bırakılması, hocaların ofislerinin basılıp kilitlenmesi, bölüm başkanlarının kelepçelenip yerlerde süründürülmesinin şu ya da bu şekilde normalleşmiş olması ne zaman ve nasıl mümkün oldu?&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/4/0/1714913284890.png" width="550" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.51" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">EuronewsNasıl oldu da üniversite yöneticileri toplumsal meşruiyetlerini bir kurum olarak üniversiteyi tanımlayan eleştirel düşünce ve ifade özgürlüğü ilkelerini koruyup savunarak devşirebilecekleri inancından vazgeçip, aksine bu ilkeleri hoyratça polis zoruyla çiğnetmelerinin bugünün dünyasında daha meşru kabul edileceği kanaatine vardılar?&nbsp;Türkiye’de de üniversitede kriz var. Son 20 yılda üçlü bir ölçekte yükseköğretim genişlemesi yaşandı. Büyük metropol merkezlerde, ikinci seviye metropollerde ve son olarak küçük kentlerde öğrenci sayısında büyük bir artış yaşandı. Bu artış, üniversitelerin verdikleri eğitimin kalitesinde ciddi bir erozyona sebep oldu. Dahası üniversitelerde akademik liyakat standartları ve siyasi baskılar konusunda ciddi<a fr-original-style="" href="https://iletisim.com.tr/kitap/tasra-universiteleri/10298" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;endişeler var</a>.&nbsp;Son dönemde daha çok Boğaziçi Üniversitesi özelinde gündemde duran ama aslında genel olarak köklü üniversitelere yönelen bu saldırıların özellikle 2016 sonrası sertleştiğini ve sertleşmeye de devam ettiğini her gün deneyimliyoruz. Mesela Ankara Üniversitesi ve İTÜ gibi köklü üniversiteler yaka paça darmadağın edilirken, ODTÜ bu süreci daha yavaş, daha tedrici yaşıyor. Boğaziçi Üniversitesi yıkımı hoyratça yaşayan üniversitelerden ve orada öğretim üyelerinin üç yıldır süren mücadelesi bu saldırı ve yıkım sürecini görünür kılmaya devam ediyor. Sözün kısası, istisnasız tüm “eski” üniversitelerde (yani tarihi 2008 üniversite genişlemesi öncesine giden kurumlarda) akademik özerklik ve özgürlük saldırı altında; yıllardır bu kurumlar eriyor, eritiliyor.&nbsp;Yani üniversitelerin kum torbasına dönüşmesi ABD’yi Türkiye’ye bağlayan zamanımıza özgü evrensel bir olgu. Hâliyle yukarıda sorduğumuz sorular ve daha genel olarak üniversite neden krizde sorusu çok katmanlı ve ayrıntılı yanıtları hak ediyor. Bu cevapların kiminin dünyanın içinden geçtiği dönemle alakalı kimilerinin de bilimsel bilgi üretiminin merkezi olarak üniversiteleri ilgilendiren sosyal değişimlerle alakalı olacağı aşikar. Yükselen sağ, popülist ve anti-elitist muhafazakar siyasi akımlar ile bilime ve bilimin üretilme biçimlerine olan güvenin zayıflaması gibi farklı süreçler hemen akla gelen ilk unsurlar arasında. &nbsp;Biz, üniversiteleri toplumsal meşruiyet krizine götüren yolda bilimsel düşünceye ve üreticilerine (yani bilim insanlarına, üniversite hocalarına, araştırmacılara) bakışın değişmesinin belirleyici olduğunu düşünüyoruz. Bunun da nedeni bilgi üretim süreçlerinin özellikle 1980’den sonra daha çok sanayi ve ekonominin ihtiyaçlarına doğrudan cevap verir bir konuma sürüklenmesi.&nbsp;Üniversiteler çok uzunca bir süre piyasanın keşmekeşine, toplumun karmaşasına ve siyasetin çalkantılarına mesafeli kalabildiler. Buralarda yüzyıllar önce yazılmış kitaplar okundu, Latince gibi artık kullanılmayan diller öğrenildi, hemen işe yaramayacak konuların derinlemesine düşünülmesinde, tartışılmasında bir beis görülmedi. Bu durum artık hızla değişiyor. Üniversiteleri fildişi kuleler olarak düşünmek artık çok az insana sempatik geliyor. Farklı bilgi türleri arasında hiyerarşiler kurulması, hemen pratik faydaya dönüşemeyecek konularda yapılan akademik çalışmaların burunlanması sıradan gelişmeler arasında. Kısacası, üniversiteler hakkındaki toplumsal algı değişirken, üniversitelerin toplumsal konumu da farklılaşıyor.&nbsp;İki dinamik var burada. Birincisi, üniversitenin endüstri ve ekonomiyle olan bağının giderek güçlenmesi; ikincisi ise bilgi üretiminin giderek <a fr-original-style="" href="https://braveneweurope.com/branko-milanovic-universities-as-factories" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">özelleşmesi</a>.&nbsp;Üniversiteler bir süredir endüstri ve ekonominin ihtiyaçlarına çözüm üretecek kuluçka merkezleri&nbsp;olarak yeniden kurgulanıyor. Başta sosyal bilimler, tarih ve edebiyat gibi alanlarda olmak üzere kimi programların gerekliliği tartışma konusu hâline gelirken, üniversite diplomasının değeri mezuniyetten sonra ne kadar gelir getireceği ile ölçülüyor. Öte yandan, ABD’de Filistin protestolarına katılan öğrencilerin üniversite yönetimlerinden İsrail’de yatırımları olan şirketlerle ekonomik bağlarını kesmelerini talep etmeleri boşuna değil tabii ki. Muazzam büyüklüklerde vakıf birikimlerine sahip üniversiteler, hem finansal güçlerini yeni bağışlarla sürdürebilmek hem de var olan birikimlerini farklı yatırım araçlarıyla çoğaltabilmek için çok farklı sermaye gruplarıyla çetrefilli bağlantılar içindeler. Kimin elinin kimin cebinde olduğunun giderek anlaşılmaz hâle geldiği hedge fonların, özel sermaye şirketlerinin egemen olduğu finans dünyasında üniversiteler istese bile ne kadar “divest” edebilirler<a fr-original-style="" href="https://www.npr.org/2024/05/02/1197964363/protesters-want-schools-to-divest-from-israel-but-how-would-it-work" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;hayli tartışılır bir mesele</a>. &nbsp;&nbsp;Öte yandan özellikle son yıllarda Google, Meta, Microsoft gibi büyük teknoloji şirketleri devasa araştırma kampüsleri kuruyorlar. Bu kampüslerde yüksek becerili, akademik yetkinlikleri çok üst seviyede binlerce başarılı genç; yeni ürünler, yazılımlar, programlar tasarlıyor. Sadece üretim ve yaratıcılık potansiyeli değil, tüketim ve yatırım kapasitesi de çok yüksek yeni araştırma kampüslerine ev sahipliği yapmak için belediyeler ve yerel yönetimler birbiriyle<a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2015/02/26/technology/google-plans-new-headquarters-and-a-city-fears-being-overrun.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;yarışıyor</a>. Başka bir deyişle gerek sanal gerek fizikî dünyayı yeniden biçimlendiren iletişim, elektronik, genetik, ilaç gibi sektörlerdeki bilgi üretiminde sermaye çok baskın bir güç hâline geldi. Bilgi üretimi kamusal alandan özel alana kayarken, elbette bilginin toplumsallığı ve paylaşılabilirliği de azalıyor, bilgi giderek özelleşiyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/4/0/1714913201270.png" width="550" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.34" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Columbia Üniversitesi'nde direnişte öğrencilerin dağıttığı el ilanlarıBu iki dinamiğin beslediği üniversitenin toplumsal konumunun değişmesi/kayması sürecinin çok beklenilebilecek bir sonucu da üniversitenin özerk bir kurum olması ve orada fikirlerin özgürce ifade edilebilmesi ilkelerinin toplumsal meşruiyetlerinin aşınması. Sermayeye ve ekonomiye yakınlaşma tercihi özerk alan isteğiyle yan yana duramıyor. Hem o hem de bu olmuyor.&nbsp;Hâl böyle olunca Columbia Üniversitesi rektörü Amerikan Kongresi önünde eğilip bükülüyor ve düşüncelerini özgürce yazıp söyleyebilmeleri için maaş alan hocalarının işine hemen oracıkta son verebiliyor. Macaristan’da Orban, koskoca bir üniversiteyi ülkeden kovabiliyor; Hindistan’da Modi son derece köklü üniversitelere hayasızca girişebiliyor; Türkiye’nin en nadide üniversiteleri kimi daha yavaş kimi çok hızlı yıkılabiliyor. Polis öğrencileri dövüyor, tekmeliyor, hocaları ters kelepçeliyor. Bütün bunlar düşünülebilir, yapılabilir ve toplumsal olarak kabul edilebilir hâle geliyor.Kısacası dünyanın dört bir yanında, Amerika’da, Macaristan’da, Hindistan’da, Türkiye’de dertler farklılaşabiliyor ama meselenin özü değişmiyor. Daha önce bu konuda yazmış olduğumuz bir yazıda referans vermiştik ve tekrar aynı referansa dönmek istiyoruz. Nature dergisinde çıkan yazılarında Lale Akarun ve Biray Kolluoğlu bilim dünyasına seslenerek İstanbul'da bir üniversitenin yok ediliş öyküsüne neden önem vermeleri, “batı dışı” ve demokratik gelenekleri güçlü olmayan, eskinin deyimiyle henüz “gelişmemiş” bu ülkede olanlarla niye ilgilenmeleri gerektiğini anlatmaya çalışırken şunu<a fr-original-style="" href="https://www.diken.com.tr/profesorler-bogazici-direnisini-yazdi-pes-etmedik/?utm_source=aposto" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;yazmışlardı</a>:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Boğaziçi'nde yaşananlar başka bir yerde tekrarlanamayacak kadar hoyrat görünebilir. Ancak, kurumsal özerkliğin erozyona uğraması ve bunun sonucunda üniversitenin yok olması, dünya çapında çeşitli biçimlerde kendini gösteriyor.”</blockquote>Yani bu bizde olmaz demeyin, üniversitenin bir kurum olarak hoyratça yıpratılması sadece Türkiye gibi yerlerle sınırlı değil, sizde de olacak demiştik. Ve maalesef oluyor…&nbsp;

Polis öğrencileri dövüyor, tekmeliyor, hocaları ters kelepçeyle gözaltına alıyor. Dahası bütün bunlar düşünülebilir, yapılabilir ve toplumsal olarak kabul edilebilir hâle geliyor.

Üniversitelerde şiddet nasıl normalleşiyor?

Yazı: Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer Yenal2024’ün<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/tikiyle-tokuyla-sosyal-medya-degisen-dunya-ve-turkiye" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;ilk yazısında</a> TikTok’un popülerliğini, benzer diğer mega-platformlardan farkını ve "kopardığı yaygarayı" konuşmuştuk. Ölçeği itibarıyla Meta platformları ya da X’ten çok farklı olmasa da hem içeriği hem de Çin hükümeti ile "bağlantıları" TikTok’un gündemden düşmemesinin en temel nedenlerinden.&nbsp;Yazımızda siyasetçilerin endişelerinden bahsetmiştik ancak biz yazımızı yayımladıktan aşağı yukarı dört ay kadar sonra mesele endişe boyutunu aştı. ABD Başkanı Joe Biden’ın 24 Nisan’da<a fr-original-style="" href="https://www.cnbc.com/2024/04/24/biden-signs-israel-ukraine-tiktok-bill-into-law.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;imzalamasının</a> ardından TikTok, ABD’de bir yasanın konusu, daha doğrusu hedefi hâline geldi. Aslında tartışmalara biraz yakından bakınca iki büyük meselenin ön planda olduğu görülüyor. Birincisi platform meselesinin kendisi. İkincisi Amerika’da üniversite öğrencileri protestoları bağlamında TikTok’un bir ötekileştirme aracına dönmesi. Önce platformlara bakalım.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Platformlar</h2>Sosyal bilimciler "platform etkisi" kavramıyla bir süredir bu meseleye eğilmeye çalışıyor. Dijital emperyalizm ise bir diğer kapsayıcı kavram. Platform çalışmaları akademinin nispeten yerleşik bir alt disiplinine dönüştü bile. Kastedilen ise kabaca yeni nesil tekeller. Elbette çağa ve ürüne özgü büyük farkları var bu yeni tekellerin. En çok göze çarpan özelliklerinden birisi tekno-tekellerin sayılarının görece daha az etki alanlarının ise çok daha küresel olması.Gündelik okura yönelik popülerleşen açıklama çabaları da giderek artıyor. Yunanistan'ın eski Ekonomi Bakanı<a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/world/2023/sep/24/yanis-varoufakis-technofeudalism-capitalism-ukraine-interview" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;Yanis Varoufakis’e göre</a> durum artık kapitalizmi aşmış durumda. Platformların gücünü açıklamak için onun kullandığı kavram "tekno-feodalizm". Biz de başka bir bağlamda bu konuyu<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/feodalizm-mi-21-yuzyilda-degil-miyiz" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;daha önce</a> ele almıştık. Teknolojik platformlar tamamen sahip oldukları platforma giriş çıkışı ve platformdaki etkinlikleri büyük ölçüde kontrol ediyorlar. Biçim ve içerik kontrolünün yanında operasyona dahil olma maliyetleri de çok büyük.&nbsp;ABD dahil pek çok ülke bu tekellere karşı bir mücadele yürütüyor. Trump hükümetinin Google’a açtığı tekel davasının haftaya sonuçlanması bekleniyor. New York Times’a göre<a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2024/05/02/business/judge-mehta-google-antitrust.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;davaya bakan hâkimin</a> Google aleyhinde bir karar vermesi kuvvetle muhtemel. Biden yönetimi ise bu hafta Apple’a akıllı<a fr-original-style="" href="https://www.justice.gov/opa/pr/justice-department-sues-apple-monopolizing-smartphone-markets" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;telefon piyasasındaki davranışları</a> nedeniyle bir anti-tekel davası açtı. Apple’ın<a fr-original-style="" href="https://apnews.com/article/apple-antitrust-lawsuit-impact-iphone-9a1d1cd341b4f00ededb5b56d707374a#:~:text=EU%2520antitrust%2520watchdogs%2520have%2520launched,companies%2520from%2520cornering%2520digital%2520markets." style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;benzer bir suçlamayla</a> AB’de başı zaten dertte. Meta, Amazon ve diğer benzer platformların hepsine yönelik benzer suçlamalar bulmak mümkün.Avukat zengini bu platformların süreçleri nasıl yöneteceğini göreceğiz, ancak sonuç ne olursa olsun bir platform hegemonyası dönemine girdiğimiz kesin. Muhalif ya da düzen yanlısı olun hiç fark etmez, dünya genelinde etkin ve kitlesel iletişim için kullanabileceğiniz üç beş tane dijital platform var. Biz bu platformların hepsinde aktif içerik üreticisiyiz ancak sözümüzün hiçbirinde pek kıymeti yok. AB gibi kurumsal üst yapılar ise bunları düzenleyecek güç ve otoriteye sahip değil.&nbsp;Peki TikTok meselesinin nesi farklı?&nbsp;Cevap basit: Platformun sahibi. Daha doğrusu platformun sahibi olduğu iddia edilen ülke: Çin.ABD’nin tepkisi TikTok’un bir Çin hükümeti ajanı olduğu iddiasına dayanıyor. ABD menşeli uygulamaların Çin’de tamamen yasaklı olması da diğer önemli etken tabii ki. Kısacası iş tamamen "Benim platformum seninkine karşı" gibi bir ikiliğe indirgemiş durumda. TikTok kendini "Çin ile ilgim yok, yatırımcılarımın çoğu Amerikalı" diyerek savunuyor. Ama tüm bunlar akla ABD’nin hassasiyetinin başka bir yönünü getiriyor. ABD’li firmalara ait platformlar ABD hükümeti ile nasıl bir ilişki içindeler?<img sizes="(min-width: 1280px) 50vw, (min-width: 1008px) 66vw, 96vw" srcset="https://ichef.bbci.co.uk/news/240/cpsprodpb/14047/production/_133219918_tiktok-gettyimages-2074368670.jpg.webp 240w,https://ichef.bbci.co.uk/news/320/cpsprodpb/14047/production/_133219918_tiktok-gettyimages-2074368670.jpg.webp 320w,https://ichef.bbci.co.uk/news/480/cpsprodpb/14047/production/_133219918_tiktok-gettyimages-2074368670.jpg.webp 480w,https://ichef.bbci.co.uk/news/640/cpsprodpb/14047/production/_133219918_tiktok-gettyimages-2074368670.jpg.webp 640w,https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/14047/production/_133219918_tiktok-gettyimages-2074368670.jpg.webp 800w,https://ichef.bbci.co.uk/news/1024/cpsprodpb/14047/production/_133219918_tiktok-gettyimages-2074368670.jpg.webp 1024w,https://ichef.bbci.co.uk/news/1536/cpsprodpb/14047/production/_133219918_tiktok-gettyimages-2074368670.jpg.webp 1536w" src="https://images.aposto.com/2024/4/0/1714912718965.png" alt="Getty Images TikTok supporters demonstrate outside the US capital building on 13 March 2024" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.78" width="550" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> GettyImagesVaroufakis tam da bu yakın ilişki nedeniyle bu platformların siyasi muhalefeti neredeyse imkansızlaştırdığını&nbsp;söylüyor. Tekno-iyimserlerse bu kadar güce rağmen platformların siyaseti tektipleştiremediğini, aksine açtıkları alan ve yarattıkları olanaklarla gerçekte belki de istemeden siyaseti zenginleştirdiğini söylüyor.&nbsp;Gerçek muhtemelen her zaman olduğu gibi iki ucun arasında bir yerlerde. Onlarsız yapamadığımız bu platformlar birkaç kişi ya da kurumun dünya görüşü ya da çıkarlarına indirgenemiyor. Platformların kişisel ya da toplumsal büyük sorunlara yol açtığı muhakkak, ancak başka şekilde tartışması neredeyse imkansız pek çok şeyin de bu platformlarda tartışıldığını görüyoruz.&nbsp;Sosyal bilimcilerin 1990’ların başından beri yürüttüğü tartışmaların bitmeyeceği kesin ve ABD’nin getirdiği yasağın bir tartışmanın son noktası olmadığı da aşikâr. Ama bu önemsiz bir şey de değil. Tartışmanın nereye doğru gideceğini zaman gösterecek.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Protestolar</h2>Peki kampüslerde olan biten bağlamında TikTok nerede duruyor? Bültenimizi diğer yazısında kampüs olaylarına biraz daha yakından bakıyoruz. Ama bu kısımda biz TikTok ile kesişimine bakalım.TikTok’un yasaklanmasını öngören<a fr-original-style="" href="https://www.congress.gov/bill/118th-congress/house-bill/815/text" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;söz konusu yasa</a> sadece TikTok üzerine değil. Amerikan siyasetinin iki ana kampının üzerinde bir türlü uzlaşamadığı Ukrayna savaşına askerî ve mali destek ile İsrail’e destek yasanın iki temel unsuru.&nbsp;Bu iki başlığa bir de TikTok’un dahil edilmesi başta ilginç gelebilir. Ancak<a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2024/04/30/podcasts/the-daily/tiktok-ban.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;New York Times’a göre</a> bu durum hiç şaşırtıcı değil, hatta uygulama konusunda bu kadar şahin bir tavır takınılması ve normalde düşman kampların neredeyse tamamen uzlaşarak biraraya gelmesinin nedeni Çin.&nbsp;Temel iddia Çin’in TikTok aracılığı ile ABD’deki muhalefeti örgütlediği, desteklediği ve yaydığı yönünde. Çok konuşulan tepkinin merkezinde ise ABD’de gittikçe yaygınlaşan Filistin’e yönelik kampüs işgal ve eylemleri var. Eylemlerin haklılığı ve verilen yanıtın faşizan doğası bir kenara bırakılarak mesele Çin’in dış müdahalesine indirgenmeye çalışılıyor. Bu yaklaşım pek taraftar bulamasa da hâkim anlatılardan biri.&nbsp;Bu açıdan bakıldığında Amerikan toplumu aslında bir çeşit dejavu yaşıyor. 2016’da Cambridge Analytica ve Facebook’un merkezde olduğu tartışmalar yine bir başkanlık seçim yılında yaşanmıştı, o zaman muhalif başkan adayı yine Donald Trump idi.&nbsp;Ancak yakından baktığımızda aktörlerde çok önemli farklar olduğunu görüyoruz. 2016’da düşman (bu ifade Biden’ın imzaladığı yasada da kullanılan ifade—adversary) nispeten geleneksel bir düşman yani Rusya iken hedefteki sosyal medya platformu Facebook idi. Kullanıcıları ise büyük ölçüde sistemin hayal kırıklığına uğrattığı orta ve alt orta sınıf beyazlar idi. Yaş ortalamaları 50’nin üzerindeki bu kitle o seçimin ana tartışma konusuydu.Bu seçimde ise "düşman" görece yeni: Çin. Rusya’nın bu seçimlerdeki sosyal medya etkisi pek mevzu bahis bile değil. Hedefteki platform ise TikTok. 2016’daki Facebook kullanıcılarına göre bu platformun kullanıcıları çok genç, hatta önemli bir kısmı çocuk. Dertleri ise çok çeşitli. Ama tartışmaya en çok konu olan mesele Filistin.Medyada bu yönleriyle öne çıksa da durum bu kadar siyahla beyazdan ibaret değil. TikTok tartışılırken çok dile gelmeyen meselelerin başında yeni neslin ekonomik hayal kırıklıkları ve tatmin edilemeyen beklentileri geliyor. Bu hayal kırıklıkları en az 2016 seçmeni kadar derin. Bunun ötesinde iklim değişikliğinden yükselen otoriterliğe pek çok derdi var genç neslin. Ancak bu dertlerin ifade edilebileceği platformlar son derece sınırlı, üstelik giderek daha sınırlı hâle geliyor.&nbsp;

TikTok tartışılırken çok dile getirilmeyen meselelerin başında yeni neslin ekonomik hayal kırıklıkları ve tatmin edilemeyen beklentileri geliyor. 

TikTok, platformlar, öğrenciler ve Çin

Lüksün önlenemez yükselişi

Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer YenalPeru’nun 19. yüzyıl tarım sahnesinin en önemli aktörleri arasına girmesinin arkasında deniz kuşlarının payı büyük. Bunun arkasında da insanıyla insan olmayanı ile hayvanların yaptığı belki de en doğal aktivite var: yiyip içip dışkılamak. Evet, guano, yani martı, pelikan, karabatak gibi deniz kuşlarının kakası, emperyalizmin güdümü altında modernliğin birçok kurumunun şekillendiği yüzyılda, Peru’nun dünya pazarlarına eklemlenmesindeki <a fr-original-style="" href="https://www.atlasobscura.com/articles/when-the-western-world-ran-on-guano" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">temel unsur</a>. Burada emperyalist bağlantılar “beyaz altın madenlerinin” işlenmesi için gerekli emek gücünün sağlanmasında çok etkili olmuş. Zamanla katılaşa katılaşa taşlaşmış, nitrojen, fosfat ve potasyum açısından çok zengin ama soluyanı için bir o kadar da zararlı kuş kakalarını kazıyıp ticarete hazır hâle getirmenin gerektirdiği iş sürecinin elbette sömürü düzeyi ve sağlık riskleri çok yüksek. Peru’yla Avrupa arasında Guano ticaretinin zirve yaptığı 1840-1880 yılları arasında bu süreci örgütleyen İngiliz, Amerikalı ve Perulu şirketler Çinli, Polinezyalı ve Paskalya adalarından getirilen işçileri (yoksa köleleri mi desek?) kullanmışlar yoğun olarak. Bu dönemde Peru yaklaşık 13 milyon tonluk guano ihracatı yapmış. Yani guano hem Avrupa’da yaşlı kıtada yorgun toprakların verimini artırmakta hem de yeni kıtada tarıma yeni açılan arazilerin ekime hazırlanmasında önemli rol oynamış. Denilebilir ki 19. yüzyılda iyiden iyiye küreselleşen gıda pazarının şekillenmesinde ve kuzey yarımkürenin giderek daha çok sanayileşen ve şehirleşen nüfusunun doyurulmasında guanonun payı çok büyük.&nbsp;İlk akla gelebilecek sorulardan birisi neden Peru, neden Peru’nun Pasifik’e bakan adaları ve kıyıları? Cevap, doğrudan coğrafyayla ilgili tahmin edilebileceği gibi. Sahillerine has güçlü atmosferik, jeolojik ve deniz hareketlerinin etkisiyle Peru tarihsel olarak dünyada deniz altı bio-çeşitliliğin çok yüksek olduğu bölgeler arasında. Yani Peru suları çok balık ve deniz canlısına ev sahipliği yapıyor ve hâliyle bu durum da bölgeyi deniz kuşları açısından çok cazip kılıyor.Böylece Avrupalıların guanoyu “keşfinden” çok daha önce, Güney Amerika’da yaşayan halklar deniz kuşlarının kakalarını gübre olarak kullanmışlar. Örneğin İnkalar zamanında her köyün kralın kendilerine tahsis ettiği bir adası varmış. Köylüler ihtiyaçlarına göre bu adadaki kuş gübrelerini paylaşırlarmış. Bu sistemi bozanların, bir deniz kuşuna zarar verenlerin ya da üreme mevsiminde guano adasına ayak basanların cezası da çok büyük olurmuş. Belli ki Avrupalılar gelmeden önce Perulular kuşlarıyla adalarıyla ahenk içerisinde birbirlerine zarar vermeden, bugünün deyişiyle “sürdürülebilir” bir ilişki içinde yaşıyorlarmış. Tabii bu durum guanonun ticarileşmesiyle birlikte radikal bir şekilde değişmiş ve 40 yıl devam eden ihracat patlamasından sonra 1880’lerde guano devri <a fr-original-style="" href="https://www.jstor.org/stable/3986000?saml_data=eyJzYW1sVG9rZW4iOiIwNmFiZTU0Ny1jODU3LTQzMWQtOGJmYS03NDZhNWM1ZjcwZmEiLCJpbnN0aXR1dGlvbklkcyI6WyJkYWI5MjdkNS0xZGZmLTQwZTYtODExNi0yMGQ2NWYwODhlZWEiXX0" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sona ermiş</a>.<img src="https://images.aposto.com/2024/3/0/1712479603122.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.72" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Guano gübresi reklamıBugün hala Peru’da guano çıkarılıyor, ama çok daha küçük miktarlarda. Guano artık daha çok eko-turizmle, organik tarımla uğraşanların &nbsp;ilgilendiği eksantrik bir “doğal kaynağa” dönüşmüş durumda. Kuş gübresindeki bu çok ciddi düşüşün temel nedeni tabii ki <a fr-original-style="" href="https://www.bloomsbury.com/uk/farmageddon-9781408846346/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">deniz kuşu türlerindeki azalma</a>. Peru devletinin guano kuşlarının/martılarının popülasyonlarını koruma projeleri uyguladığı yıllarda 20. Yüzyılın ortasında Peru kıyılarındaki 28 adanın üstünde uçan&nbsp;40 milyon kuş varmış. Bugün bu sayı 1 milyonun biraz üzerinde. 1970’lerden itibaren yeryüzünün en değerli bokunu yapan kuşlar giderek artan sayılarda yok oldukça guano da bitiyor “doğal olarak.” Deniz kuşlarındaki azalma esasen küresel bir trend ve epeydir feci boyutlara ulaşmış durumda. Dünyadaki deniz kuşlarının yüzde 20’sini izleyen bir araştırma, 1950 ve 2010 yılları arasında deniz kuşu popülasyonunun % 69,7 oranında düştüğünü <a fr-original-style="" href="https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0129342" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösteriyor</a>.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/3/0/1712479505278.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.62" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h4 fr-original-style="text-align: center;" style="text-align: center; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">1950-2010 arasında deniz kuşlarının popülasyonu yüzde 70 oranında azalmış.</h4> Deniz kuşları neden yok oluyor?&nbsp;İklim krizi ve başta plastik birikimi olmak üzere çevre kirlenmesi neticesinde ekosistemlerinin, habitatlarının tahribata uğraması kuşların hayatlarını çok olumsuz etkiliyor elbette. Öte yandan, deniz kuşlarındaki azalmanın arkasında yatan en büyük nedenler arasında yıllardır süregelen endüstriyel balıkçılığa ve aşırı avlanmaya da ayrı bir başlık açmak gerekiyor. Başka bir deyişle, yiyecek balık bulmakta zorlanan, yiyeceklerini insanlara kaptıran deniz kuşlarının hayatta kalma şansı da giderek azalıyor.Burada özellikle altı çizilmesi gereken nokta şu: denizlerde yakalanan balığın önemli bir bölümü dolaylı olarak insan tüketimine gidiyor. Örneğin, Peru kıyılarında fazlaca bulunan ve deniz kuşlarının çok sevdiği Pasifik hamsileri (sardalya) aynı zamanda balık unu üretimi için kullanılan en gözde balık türleri arasında. Balık unu, içerdiği yüksek besin değeri (özellikle protein) nedeniyle hem çiftlik balıkçılığında hem de özellikle tavukçulukta kullanılan endüstriyel yemlerin yapımı için lazım olan temel girdiler arasında.Peru 19. Yüzyılda guano ihracatında nasıl dünya şampiyonu ise bugün de balık unu ihracatında dünya lideri <a fr-original-style="" href="https://www.fao.org/3/cc1350en/cc1350en.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">konumunda</a>. Hemen arkasında Çin ve Şili var. Dünya çapında sayıları artan balık çiftliklerinde kullanılan balık ununun önemli bir bölümü Peru’dan geliyor. Giderek insanların deniz balığı yerine daha fazla çiftlik balığı yediğini hatırlayacak olursak, bu eğilimin en azından Peru kıyılarındaki hamsi sürüleri bitinceye kadar devam edeceğini kestirmek zor olmasa gerek.Söz çiftlik balıkçılığından açılmışken Türkiye’den bahsetmemek olmaz. Türkiye’de son yıllarda büyük çoğunluğu İzmir ve Muğla kıyılarındaki çiftliklerde balık üretimi çok arttı. İtalya, Yunanistan, İspanya, Portekiz ve İngiltere’de tüketilen levrek ve çupranın önemli bir kısmı, bu iki balığın üretiminde dünya liderleri arasında olan Türkiye’den <a fr-original-style="" href="https://www.fishforward.eu/en/sea-bass-turkey/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gidiyor.</a> Bu çiftliklerde balıklara yedirilen yemler nereden geliyor diye sorabilirsiniz. Balık çiftliklerinde kullanılan yemin önemli bir kısmı Türkiye'deki şirketlerin farklı ülkelerdeki balık unu ve balık yağı üretim fabrikalarından gidiyor. Örneğin, Mauritania'ya giden endüstriyel balıkçılar büyük balık yetiştiriciliği şirketleriyle işbirliği içerisinde balık yemi üretimi de yapıyorlar. Türkiye’nin Peru’dan balık unu ve yağı ihracatı ise çok sınırlı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/3/0/1712479380977.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.61" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Çiftlik balıklarının tüketimindeki artışBu tür operasyonlar Batı Afrika kıyılarında son yıllarda çok yoğunlaştı ve birçok çevreci örgüt yayınladıkları <a fr-original-style="" href="https://www.greenpeace.org/static/planet4-international-stateless/2019/06/5cfb1014-a-waste-of-fish-exec-summary-en-.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">raporlarla</a> sık sık bu durumu gündeme getiriyor ve eleştiriyor. Eleştirilerinin odağında da beklenileceği gibi çiftlik balıkçılığının çok ciddi çevresel ve sosyal maliyetleri ile balık refahı açısından çok olumsuz etkileri var. Artan deniz kirliliği, parazitler ve hastalıklar denizlerin ekosistemlerinde ciddi tahribatlar yaratıyor. Afrika sularında avlanan balıkları artık Moritanyalılar, Senegalliler, Gambiyalılar tüketmiyor, buralarda yaşayan insanlar çok değerli bir gıda ve geçim kaynağından mahrum kalıyor. Buralardaki balıkların işlenmesiyle yapılan yemlerle beslenen çiftlik balıkları da kuzey yarımküredeki sofralarda arz-ı endam ediyor…&nbsp;Guanoyla başladık balık tüketimiyle bitiriyoruz. 19. yüzyıldan 21. yüzyıla uzanan hikayemizin odağında Peru vardı. Peru’dan Avrupa’ya, oradan Türkiye’ye, hatta Batı Afrika’ya uzanan bağlantılardan bahsettik. Küresel kapitalizm yüzyıllardır yeryüzünün farklı coğrafyalarını, halklarını ve canlılarını sıkı sıkıya atılmış ilmeklerle birbirine bağlıyor. Burada ilmeği atanlarla atılan iplikler arasında ezilenler arasında çok eşitsiz bir ilişki var. Kimileri az kimileri daha çok dünyada yaşayan tüm canlılar bu eşitsizliklerden muzdarip.&nbsp;

Yiyecek balık bulmakta zorlanan, yiyeceklerini insanlara kaptıran deniz kuşlarının hayatta kalma şansı giderek azalıyor.

Yeryüzünün en değerli kakası nasıl tükendi?

Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer Yenal“Şehir kurmak” denince muhtemelen çoğumuzun aklına hemen bilimkurgu edebiyatı ve bilgisayar oyunları gelir. Öte yandan şu sıralar “şehir kurma” projeleri dünyanın dört bir yanında pıtrak gibi çoğalıyor: “Boş arazilere” yüksek binalar dikiliyor, yollar yapılıyor, kanallar açılıyor, göller kazılıyor.Bu projelerden en küçükleri bile hayrete düşüren ölçeklerde. Mısır’ın Kahire’nin dışında inşasına devam ettiği<a fr-original-style="" href="https://www.theatlantic.com/photo/2023/08/photos-egypt-new-administrative-capital-megaproject/675179/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;yeni Kahire</a> mesela... Kadim Kahire’nin 45 kilometre güneyinde 6 milyon nüfus barındırması planlanan bu şehrin esas yürütücüsü Mısır Savunma Bakanlığı. Bu yeni kentin ulaşım, altyapı ve konut sorunları korkunç boyutlara ulaşan Kahire’nin yükünü hafifleteceği düşünülüyor ve merkezî yönetim teşkilatının da buraya taşınması hedefleniyor. Halihazırda Afrika’nın en uzun binası, devasa bir başkanlık sarayı, bir takım bakanlık binaları dikilmiş ve bu uğurda şimdiye kadar 50 milyar dolar harcanmış durumda.&nbsp;Umman’ın dünyanın en ünlü mimarlık firmalarından Amerika merkezli Skidmore, Owings &amp; Merrill'a (SOM) yaptırdığı, yeni Dubai olması umulan "akıllı şehir" <a fr-original-style="" href="https://www.cnn.com/style/oman-smart-city-som/index.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Sultan Haitham</a>'ın yapımına yakında başlanıyor. Çin güdümlü Kuşak ve Yol Girişimi (<a fr-original-style="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Belt_and_Road_Initiative" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Belt and Road Initiative</a>) kapsamında sıfırdan inşa edilen Kazakistan’daki dünyanın en büyük kara/kuru limanı Horgos kentini de atlamayalım. Yine Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında yapılan Doğu Afrika’daki<a fr-original-style="" href="https://toposmagazine.com/djibouti-city-cities-on-the-new-silk-road/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;Cibuti Şehri</a> de kendini yeni Dubai olarak sunuyor. Suudi Arabistan’ın Kral Abdullah kenti, Güney Kore’nin Songdo’su, Malezya’nın Putrajaya’sı da bilinen örneklerden.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/2/0/1711273203197.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.70" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Songdo, Güney Kore, The AtlanticÜstelik bu listede daha Çin’in son 30 yılda köy ve kasabaları milyonlarca insanı barındıran üslere çevirdiği onlarca kent yok. Son zamanlarda Çin’de bu dev kentleşme adımlarının önemli aktörlerinden olan mega-müteahhit<a fr-original-style="" href="https://www.npr.org/2024/01/30/1227554424/evergrande-china-real-estate-economy-property-collapse" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;Evergrande’nin çöküşü</a> üzerine pek çok haber çıktı. Çin’de kimsenin yaşamadığı hayalet kentler gündemde. Afrika’da kurulan şehirler ise başlı başına ayrı bir konu. Daha önceki yazılarımızda<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/koca-yasli-deli-dunya" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;Afrika’nın genç nüfusundan</a> bahsetmiştik. Bu nüfus, şehirli bir nüfus olacak. 2050’ye kadar Afrika’nın şehirlilerinin sayısının üçe katlanması bekleniyor. Bunlar için de bir dizi<a fr-original-style="" href="https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0042098017700574" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;yeni şehir girişimi</a> söz konusu. Nijerya’nın Eko Atlantic şehri de bu girişimlerin en ünlülerinden.Şehir kurma işi yeni değil. 19. yüzyıldan itibaren birçok örnek var elimizde, özellikle de başkentler söz konusu olduğunda: Brezilya’nın sıfırdan yaratılan başkenti Brasilia, 1990’lardaki bir dizi keskin müdahaleyle bugünkü hâlini alan Kazakistan’ın başkenti Astana, bataklık kurutularak yapıldığı artık bir galat-ı meşhur hâline gelen Amerikan başkenti Washington DC, Avustralya’nın başkenti Canberra gibi pek çok modern başkent sıfırdan kurulmuş şehirler arasında.&nbsp;Ankara da bir bakıma bu listede tabii. Brasilia kadar sıfırdan değil tabii ama Osmanlı döneminden geriye kalan topraklarda Türkiye’de İstanbul, İzmir, Konya, Bursa, Eskişehir gibi daha yerleşik şehirler dururken yepyeni bir Ankara kuruluyor. Millî devletin kendini yaratma sürecinde çok önemli bir yere oturuyor şehirlerin kimliği. Millî devletlerin kendilerine biçtikleri, biçmeye çalıştıkları kimlikleri yansıtmak için mimarisiyle, mekansal özellikleriyle, sosyal ve idari dokusuyla başkentler özellikle önemli. Velhasıl Türkiye’de de Osmanlılık karakterini daha kuvvetli taşıyan şehirlerden ya da “gavur İzmir’den” uzak durulmasının ardındaki temel itki bu. Yeni vatan Anadolu’nun ortasında kurulan Ankara’nın caddelerine, meydanlarına, parklarına yakından bakmak, yeni Cumhuriyetin mekan politikasının zaman içerisindeki dönüşümünü anlamak için Güven Argın Sargın’ın derlediği<a fr-original-style="" href="https://iletisim.com.tr/kitap/ankara-nin-kamusal-yuzleri/7652" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;Başkent Üzerine Mekân-Politik Tezler: Ankara'nın Kamusal Yüzleri</a> çok iyi bir kaynak. Hararetle tavsiye ederiz.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/2/0/1711273066151.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.45" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Cumhuriyet Bulvarı 1930’lar, Eski Türkiye ArşiviKüresel güneyi anlattık, eskiye baktık, bir de küresel kuzeye bakalım. Oralarda daha fantastik süreçler işliyor. New York Times gazetesinin "Daily" adlı günlük podcast serisine geçen hafta <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2024/03/11/podcasts/the-daily/california-forever-tech-housing.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ilginç bir bölüm</a> düştü. Bu bölüm “Bu zaten sadece Amerika’da olur” dedirten bir meseleyi ele alıyor. Silikon Vadisi’nin Karun kadar zengin kocabaşları biraraya gelmişler ve bölgenin kontrolden çıkan konut krizine bir “çare bulmak” için son 10 yılda California’nın nispeten kırsal bir köşesinde, gizlice San Francisco’nun iki katı kadar arazi toplamışlar! 202 kilometre kare! Bu alan İstanbul’un 750 bin nüfuslu Bağcılar ilçesinin dokuz katı, İzmir’in yarım milyonluk Karabağlar ilçesinin iki katı, Ankara’nın milyonluk Keçiören ilçesinden 50 kilometre kare kadar daha büyük bir arazi. Büyük ölçüde tarım alanı olan bu bölgede kodamanların on yılı aşkın bir süredir 800 milyon dolardan fazla para harcayarak arsa toplamaları ilk olarak basının ilgisini çekiyor.&nbsp;Ardından topladıkları arazinin dibindeki hava üssünden ötürü devlet de kuşkulanmaya başlayınca 2023 yılı sonunda gizlenmekten vazgeçip projelerini halka açık toplantılarda anlatmaya karar veriyorlar. Amaç söz konusu alanda Silikon Vadisi’nin hem pahalı hem de yaşamsallıktan uzak araba bağımlısı kentsel dokusunun yerine yürünebilir, yeşil ve “sürdürülebilir” bir kent&nbsp;kurmak. 50 bin kişinin yaşayacağı, 20 bin konutluk<a fr-original-style="" href="https://www.pressdemocrat.com/article/news/billionaire-backers-of-new-solano-county-reveal-map-details-of-proposed-de/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;bir rüya kent</a>.&nbsp;ABD'de sadece yeni sermaye değil yeni siyasi elitler de şehir kurmak istiyor. Seçim kampanyasının yeni bir şeyler vadetmediği eleştirilerine “özgürlük kentleri” projesi ile cevap veren Donald Trump, seçilirse kendi dünya görüşünü paylaşanlar için<a fr-original-style="" href="https://www.cnn.com/2023/03/03/politics/donald-trump-freedom-cities-flying-cars/index.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;10 yeni kent</a> kurmayı vadetti. Silikon Vadisi zenginleri gibi gizli gizli arsa toplamasına da gerek yok. Trump, federal hükümet olarak federal hazine arazilerinde bu kentleri kuracağını söylüyor. Yönettikleri devletleri benzer zihniyetle yöneten petro-dolar zenginleri ya da otoriter rejimlerde de böyle davranışlar sık görülüyor. Trump ise her zamanki gibi lafı hiç dolandırmıyor. Büyük kentlerde sağlam bir güce sahip Demokrat Parti'ye karşı genelde kırsal ve küçük kentlerde yaşayan tabanına “Siz onları boşverin, ben size sadece sizin olacak yeni kentler kuracağım” diyor.&nbsp;Bu farklı arka planlardan gelen kişi ve kurumların yeni şehir kurma ihtiyacı ve iştahı nereden geliyor? Bu yaşadığımız dönemin bir fantezisi ise bunun kaynağı nedir? Bunlar kent çalışmalarında sıkça tartışılan konular. Bir tane cevabı da yok. İklim değişikliği ve sürdürülebilirlik krizleri en çok altı çizilen faktörlerden. Ama derinleşen ekonomik ve kültürel ayrışma da gözden kaçmamalı. Şehirlerin içindeki ayrışma ve bunların yarattığı mekansal yeniden-yapılanmalardan (mutenalaşma, kentsel dönüşüm vs.) şimdi şehirlerin ayrışmasına geldik belki de.Silikon Vadisi örneği bu yüzden önemli bir gösterge. Yoksulluk ve barınma krizini iyi gösterdiği için değil. Aksine zenginliğin ne kadar küçük bir kesimin elinde kümelendiğini ayan beyan yansıttığı için. İçinde bulundukları kentlerin yapısını ve kültürünü beğenmeyen zenginler—aslında mekanlarıyla, yaygın pratikleriyle, değerleriyle bu kent kültürünü yaratanların başında da onlar yok mu?—her şeyi kendi istediğimize göre yapalım diyebilecek güce erişmiş durumdalar.&nbsp;Sosyalleşmek, paylaşmak, yardımlaşmak gibi insanı insan yapan temel nitelikleri devre dışı bırakmayı ilke hâline getiren bu yaklaşımlarda öne çıkan ortak özellik büyük sosyal ve kültürel yarıklar inşa etmek. Öte yandan bu girişimler evet ilginçler ve evet çoğalıyorlar ama dünya nüfusunun yaşadığı alanlara kıyasla hâlâ devede kulaklar. Ekonomik ya da siyasi, biraz güç elde edince yeni ve sorunsuz kentler kurmak ve eskilerinden kaçmak isteniyor belli ki, ama çoğumuz yumak yumak sorunlarıyla eski kentlerde yaşamaya devam ediyoruz. Sorunları ne kadar büyük ve derin olursa olsun bu kentler bir yere gitmiyor. Daha demokratik, birleştirici ve kapsayıcı bir şekilde bu kentler yaşamak üzerine düşünmek o kadar da imkansız değil. Hatta bu, “sorunsuz ve mükemmel” yeni kentler inşa etmekten çok daha kolay olabilir. Mesele belki de kaçmadan nelerden kurtulmamız gerektiğini bilmekte…&nbsp;Bu uğurda ilham almak için<a fr-original-style="" href="https://kiraathane.com.tr/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;Kıraathane</a>’de 29 Mart’a kadar devam eden “Italo Calvino 100+1 Yaşında” sergisi muazzam bir durak olabilir. Bu serginin küratörlüğünü Bilge Bal, Orhan Cem Doğan ve Sevil Enginsoy Ekinci yapmış. Italia Calvino’nun özellikle Görünmez Kentler&nbsp;kitabından esinlenilerek hazırlanan bu sergide şehir, insan, insandan öte canlılar ve mekan etkileşimi üzerine düşünmek için çok etkileyici eserler var. Vakit az, gidemem diyorsanız da bu sergiye altlık teşkil eden Arredamento Mimarlık ve Tasarım Kültürü dergisinin Ocak-Şubat 2024 (362)<a fr-original-style="" href="https://yemkitabevi.com/products/arredamento-mimarlik-tasarim-kulturu-dergisi-362-sayi-italo-calvino-100-1-yasinda?variant=44720830185715" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;sayısındaki</a> aynı isimli dosyayı okumak isteyebilirsiniz.&nbsp;

“Şehir kurma” projeleri pıtrak gibi çoğalıyor: “Boş arazilere” yüksek binalar dikiliyor, yollar yapılıyor, kanallar açılıyor, göller kazılıyor. Peki bunlar bize dünyanın gidişatıyla ilgili ne anlatıyor?

Kentlerimiz sorunlu ve çirkin. Hadi yeni kentler yapalım!

Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer YenalGeçen haftalarda Danimarkalı ilaç şirketi Novo Nordisk'in piyasa değeri 500 milyar doları<a fr-original-style="" href="https://www.cnbc.com/2024/01/31/novo-nordisk-beats-earnings-expectations-as-wegovy-ozempic-demand-soars.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;geçti</a>. Böylelikle Louis Vuitton ve Moët &amp; Chandon gibi lüks markaların sahibi<a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/business/2023/apr/24/lvmh-becomes-first-european-company-to-reach-a-500bn-valuation" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;Fransız LVMH’den</a> sonra Avrupa’da değerlemesi yarım trilyon doları aşan ikinci şirket Novo Nordisk oldu. Bu büyük sıçrama, Ozempic ve Wegovy gibi ilaçlarının aşırı şişmanlıkla (obeziteyle) mücadelede çok başarılı olduğunun duyurulması üzerine geldi. Bu ilaçların ana maddesini vücuttaki kan şekerini ve insülini düzenleyen semaglutide oluşturuyor ve bu madde bir süredir diyabet tedavisinde kullanılıyor. Son araştırmalar iştah kontrolü yoluyla Ozempic ve Wegovy’nin yüksek oranlarda kilo kaybını artırdığını gösterdi.&nbsp;Geçen yıl içerisinde özellikle ABD'de ve Avrupa’da bu ilaçlara talep çok yükseldi. Zayıflama piyasasında Novo Nordisk’in en büyük rakibi Eli Lilly’nin de bu yönde araştırmalarına hız verdiği yine gelen haberler arasında. Belli ki baş dönmesi, su kaybı, yorgunluk, mide bulantısı ve çabuk yüz yaşlanması gibi yaygın yan etkilerine rağmen önümüzdeki yıllarda bu ilaçları sıkça duymaya devam edeceğiz. Çünkü dünyada aşırı şişmanlık hiç olmadığı kadar artmış durumda. Kimileri zenginlikten kimileri yoksulluktan kilo almaya, şişmanlamaya devam ediyor.&nbsp;29 Şubat’ta Lancet&nbsp;dergisinde yayımlanan bir çalışma, dünya genelinde 1 milyardan fazla insanın obez olarak sınıflandırıldığını<a fr-original-style="" href="https://www.economist.com/graphic-detail/2024/03/01/the-obesity-capitals-of-the-world" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;gösteriyor</a>. Genç kuşaklar yaşlılara göre daha çok şişmanlıyor: 1990'dan bu yana obezite oranları, yetişkinlerde iki katına, çocuk ve ergenlerde ise dört katına çıkmış. Öte yandan düşük ve orta gelirli ülkelerdeki aşırı şişmanlık oranları, yüksek gelirli ülkelere kıyasla daha yüksek. Polinezya, Mikronezya, Amerikan Samoası ve Tonga gibi ülkelerde aşırı şişmanlıktan muzdarip nüfusun oranı yüzde 60’ların üzerinde. Bugüne kadar daha çok yetersiz beslenmeyle anılan Afrika ve Ortadoğu’daki birçok ülkede de aşırı şişmanlık önemli sağlık problemleri arasında.&nbsp;Maalesef Türkiye’de de durum hiç mi hiç parlak sayılmaz. Aynı Lancet araştırmasına göre Türkiye, kadınlar için yüzde 43’lük oranıyla Avrupa’da obezite oranlarının en yüksek olduğu ülke. Erkeklerde yüzde 38’le Romanya birinci. Bu bulgular daha önce yapılan araştırmaların sonuçlarıyla da paralellik gösteriyor. Örneğin, Dünya Sağlık Örgütü’nün 2022 Avrupa Bölgesi Obezite Raporu’na<a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2366085" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;göre</a>, Avrupa’da obezite sıklığının en yüksek olduğu ülke yüzde 66,8’i fazla kilolu, yüzde 32,1’i de obez nüfusuyla yine Türkiye. Kadınlarda bu oran hep daha yüksek ama son yıllarda erkeklerde de obezitenin artışına dair veriler dikkat çekici.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/2/0/1711273150965.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.47" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">The EconomistBaşta diyabet, kalp ve dolaşım hastalıkları olmak üzere aşırı şişmanlığın yol açtığı birçok sağlık sorunu olduğunu gayet iyi biliyoruz. Bununla birlikte obezitenin aynı zamanda toplumsal bir sorun olduğu da ortada. Neden? Çünkü, rakamların da gayet iyi gösterdiği gibi, kilo alanlar daha çok yoksullar, daha çok kadınlar. Toplumun farklı eşitsizliklerden daha çok etkilenen kesimleri daha çok şişmanlıyor. Yoksullaşmanın arttığı bir dünyada sadece açlık ve yetersiz beslenme artmıyor, obezite de yükseliyor. Çünkü ne kadar yediğimiz kadar nasıl yediğimiz, neyi yediğimiz, yediğimizin nitelikleri de çok önemli. Toplumsal hayattaki dezavantajların beslenme alışkanlıklarına etkileri çok büyük.Son zamanlarda<a fr-original-style="" href="https://www.bbc.co.uk/programmes/w3ct4v83" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;çok işlenmiş gıdalar&nbsp;</a>(ultra-processed food) üzerine çok fazla habere rastlamamız boşuna değil. Krakerler, bisküviler, gazlı içecekler, tatlılar, atıştırmalıklar… Tuhaf renkleriyle, dokularıyla, kokularıyla etrafımız fabrikalarda son teknolojilerle işlenmiş “gıdaymış-yemekmiş-doğalmış-temizmiş gibi yapan” ürünlerle çevrili. Hâliyle beslenmeyle ilgili yapılan araştırmalar, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de yağdan gelen enerji alımında son yıllarda önemli artışlar olduğunu<a fr-original-style="" href="https://beslenmevediyetdergisi.org/index.php/bdd/article/view/1670/1242" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;gösteriyor</a>. Bu eğilimin öne çıkmasında elbette doymuş yağ içeriği yüksek diyetin, hızlı yemek ve aşırı işlenmiş besin tüketiminin yıllar içinde artmasının çok büyük payı var. Bunlar genellikle görece ucuz ama besleyici özellikleri açısından çok fakir yiyecekler…&nbsp;Evet, zenginler yiyip yiyip aldıkları kilolardan Ozempic’lerle, Wegovy’lerle kurtulmaya çalışacaklar. Peki ya diğerleri?&nbsp;Meraklısına son bir not: Farkındasınızdır Novartis, Eli Lily gibi büyük ilaç şirketleri kimi ilaçlarını artık Türkiye’ye getirmiyor. İlaç piyasasında epeydir döviz kurlarından kaynaklanan büyük bir kaos yaşanıyor. Ozempic’in kayıtdışı ilaç piyasasındaki fiyatı&nbsp;4’lü paketler için 30.000 TL civarında. &nbsp;

Yoksullaşmanın arttığı bir dünyada sadece açlık ve yetersiz beslenme artmıyor, obezite de yükseliyor. Zenginler aldıkları kilolardan Ozempic’lerle, Wegovy’lerle kurtulmaya çalışıyorlar. Peki ya diğerleri?