Merhaba,<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/muhafazakarlar-neyi-muhafaza-etmek-istiyor" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Son sayımızda</a> 15 Mayıs Pazartesi sabahından başlamış, muhafazakârlığın ne olduğunu araştırmış ve "Umut nerede?" diye sormuştuk.Bugün yok oluş sorunsalına dönüyor ama konuya farklı bir yönden yaklaşıyoruz. Yok olmasına üzüldüğümüz şeylerden değil de yok olduğu için belki de sevinmemiz gerekenlerin başında gelen otomobiller ve hayatımızdaki yerlerinden bahsediyoruz Atların değil otomobillerin hüküm sürdüğü şehirlerde yaşıyoruz uzun zamandır. Peki daha ne kadar böyle yaşayabileceğiz?İyi okumalar dileriz,Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer ve Zafer Yenal&nbsp;

“So many books so little time...” Frank Zappa’dan ilhamla: 

Zappa Zamanlar: Kitaplar ve podcastler üzerine uzunlu kısalı… Doğadan yemeğe, edebiyattan ekonomiye okuma ve dinleme notları… 

Kitaplar ve podcastler üzerine uzunlu kısalı… Doğadan yemeğe, edebiyattan ekonomiye okuma ve dinleme notları…

Zappa Zamanlar

Petrollü motoru çıkarıp yerine elektrikli motor koymak ve meseleyi kapatmak istiyoruz, ama çözüm bu değil.

Atlar ve Otomobiller

Çok boğucu bir dönemdeyiz. Nefes almakta zorlandığımız, kasılıp kaldığımız, gerildiğimiz günler. Geçen hafta seçim pazarı olduğu için olağan akışımıza bir hafta ara vermiştik. Geçen pazardan bu pazara pek bir şey değişmiş sayılmaz. İkinci tura kalan cumhurbaşkanlığı oylamasıyla istesek de istemesek de aklımız ve ruhumuz seçim sürecine takılı kaldı, nefeslerimiz hâlâ tutulu.Konuya 15 Mayıs Pazartesi sabahından başlayan ve muhafazakârlığın ne olduğunu araştıran bir yazı var önünüzde. İçinden geçtiğimiz dönem gibi biraz dağınık, biraz karanlık ama nihayetinde enseyi tamamıyla karartmamanın yollarını arayan, "Umut nerede?" diye soran bir yazı.İyi okumalar dileriz,Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer ve Zafer Yenal

Geleceği korkular değil hayaller kurar

Muhafazakârlar neyi muhafaza etmek istiyor?

Merhaba,Son sayımız Eklektik Bülten #10’da Boğaziçi Üniversitesi'ndeki direnişin dününü, bugününü, değişen İstanbulluluk hâllerini, dünyadaki pirinç krizini ve California’daki selleri <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/eklektik-bulten-10-kirik-tahayyuller" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazmıştık</a>.Bugün üçüncü deprem dosyamızla karşınızdayız. Bundan önce 26 Şubat’ta yayımladığımız ilk <a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/5BphILhMDHXi?c=vyBCdO337ajl0dNFLDgfb&sub=5fd45f7507e3ec0008ad08cc&s=web" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dosyada</a> Uğur Tekin, Deniz Yükseker ve Derya Nizam’ın katkılarıyla depremin felaketleşmesini sosyoloji perspektifinden değerlendirmiştik. 19 Mart’ta yayımladığımız <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/toprak-bina-mucadele" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ikinci dosyada</a> ise Uğur Ersoy, Melek Mutioğlu Özkesen ve Esra Akgemci’ni yazılarıyla 6 Şubat’taki sarsıntıları felakete dönüştüren toplumsal süreçleri farklı açılardan ele almaya devam etmiştik.Bugünkü dosyamız yine üç yazıdan oluşuyor. Üçünün de yazarı sosyolog. 1939 Erzincan Depremi’nin mecliste ve basındaki yankılarını değerlendirdiği yazısında Murat Arpacı siyasi kültürdeki devamlılıkları tartışıyor. Sinan Erensü’nün yazısının konusu ise 1999 Düzce depreminin ardından kiracı depremzedelerin mücadelesiyle vücut bulan Düzce Umut Evleri’yle ilgili. Dosyanın son yazısında Ulaş Sunata 6 Şubat’tan sonra bir grup sosyal bilimci, mimar ve şehir plancısının depremle ilgili çalışmalarını sunup tartışabilecekleri bir zemin hazırlama girişimini anlatıyor. Bu kolektif çaba meyveler vermeye devam edecek belli ki, deprem sosyolojisi üzerine bir kitap yolda.6 Şubat sonrasındaki felaketlerin tekrar yaşanmaması için yazmaya, okumaya, daha çok tekrarlamaya ve öğrenmeye devam...İyi okumalar,Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer ve Zafer Yenal

Siyasal kültür, kiracı hakları ve deprem sosyolojisi

Erzincan ve Düzce Depremlerinden Neler Öğrenmedik?

Zappa Zamanlar'ın yeni sayısına hoş geldiniz.Son sayımızın odağında bu yılki Oscar töreninin yıldızı “Everything Everywhere All at Once” filmi vardı. Evren ve Biray bu filmi Hollywood’un aileye sarılma tutkusuna vurgu yaparak <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/dunya-yaniyor-ailenize-sarilin" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">değerlendirmişlerdi</a>.Bugünkü sayımız dört kısa hikâyeden oluşuyor. İlk hikâyemiz en yakınımızdan, üniversiteden. Boğaziçi’nde yüzlerce gündür devam eden haksız, hukuksuz, adaletsiz, liyakat ilkelerine taban tabana zıt uygulamalara karşı verilen mücadeleyle ilgili. Boğaziçi direnmeye devam ediyor; unutmayalım, unutturmayalım… İkinci hikâyemizin merkezinde İstanbul’la ilgili bir fotoğraf sergisi ve bu serginin düşündürdükleri var. Burada 21. yüzyılda şehirlilik kavramının aldığı yeni anlamları da düşünmeye davet çıkartıyoruz. Üçüncü ve dördüncü hikâyelerimizle eklektizmin boyutlarını iyice artırıp dünyaya açılıyoruz: önce pirinç krizi ve sonra California’daki seller. Sellerle boğuşmadığımız ve içimize sine sine pirinç yemeye devam edebildiğimiz bir dünya için çalışmaya, mücadeleye devam.Keyifli okumalar,Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer Yenal

Boğaziçi, İstanbullar, Pirinç ve California

Eklektik Bülten #10: Kırık Tahayyüller

Merhaba,İki hafta önce yayımladığımız ikinci deprem <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/toprak-bina-mucadele" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dosyamızda</a> Uğur Ersoy, Melek Mutioğlu Özkesen ve Esra Eakgemci’nin yazılarına yer vermiştik.Bu hafta kafamızı kitaplardan, makalelerden kaldırıp beyaz perdeye çeviriyoruz. Evren ve Biray, depremin acıları ve yaklaşan seçimlerin gerginliğiyle düğümlenmiş ruhlarımızı az da olsa gevşetebilir miyiz acaba diyerek güncel sinemanın bize düşündürdüklerini yazdılar. Bugün bültenimizin odağında birkaç hafta önce yapılan Oscar törenine damgasını vuran “Everything Everywhere All at Once” filmi var.Keyifli okumalar,Zafer Yenal

Everything Everywhere All at Once ve Hollywood'un aile güzellemeleri üzerine

"Dünya Yanıyor, Ailenize Sarılın!"

Merhaba,&nbsp;İkinci deprem dosyamızı okuyorsunuz. 26 Şubat’ta yayımladığımız ilk <a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/5BphILhMDHXi?c=vyBCdO337ajl0dNFLDgfb&sub=5fd45f7507e3ec0008ad08cc&s=web" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dosyada</a> Uğur Tekin, Deniz Yükseker ve Derya Nizam’ın katkılarıyla depremin felaketleşmesini sosyoloji perspektifinden değerlendirmiştik. Geçen haftaki Zappa Zamanlar’da da Pakistan'daki sel felaketine ve sonrasında oluşturulan Birleşmiş Milletler Kayıp ve Hasar Fonu'na ve doğurduğu tartışmalara <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/kayip-ve-hasar" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">odaklanmıştık</a>.Bu dosyamızda 6 Şubat’taki sarsıntıları felakete dönüştüren toplumsal süreçleri farklı açılardan ele almaya devam ediyoruz.Zafer Yenal

Şehirlerin direnci nasıl azaldı? Radikal toplumsal hareketler mümkün mü?

Toprak, Bina, Mücadele

Merhaba,6 Şubat’tan sonra doğrudan depremle ilgili olmayan ilk Zappa Zamanlar bültenini okuyorsunuz. 26 Şubat’ta yayımladığımız <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/toplumsal-yaralarimizi-nasil-sarariz" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dosyada</a> Uğur Tekin, Deniz Yükseker ve Derya Nizam’ın katkılarıyla depremin felaketleşmesini sosyoloji perspektifinden değerlendirmiştik. Önümüzdeki haftalarda da depremi farklı açılardan değerlendiren yazılardan oluşan dosyalar yayınlamaya devam edeceğiz.Bugünkü yazı, Zappa Zamanlar ekibine geçtiğimiz haftalarda katılan Evren’e ait. Birleşmiş Milletler’in 2022’de oluşturulmasına karar verdiği Kayıp ve Hasar Fonu ve geçtiğimiz aylarda Pakistan’da yaşanan seller yazının ana temalarını oluşturuyor. Her ne kadar yazıda bahsi geçen BM İklim Değişikliği Konferansları (COP), dünyada aşamalı olarak kömürün terk edilmesi, Pakistan’da yaşanan tahribat gibi konular Türkiye’deki yakıcı gündemden uzak gibi dursa da Evren’in işaret ettiği meseleler bugün ülkemizde yaşanan acılarla da çok yakından alakalı. Sel, kuraklık, deprem gibi doğa olaylarını felakete dönüştüren toplumsal süreçler çok farklı boyutlara ve ölçeklere sahip. Gelecekte afetlere karşı daha dayanıklı, direnci yüksek yaşam alanlarının, &nbsp;şehirlerin kurulmasının yolu, yerelde olduğu kadar küreselde de iyi örgütlenmekten geçiyor.Bu bültende kullandığımız görseller kavramsal sanatın çok önemli isimlerinden Cengiz Çekil’in (1945-2015) eserlerinden oluşan “<a fr-original-style="" href="https://www.arter.org.tr/sergi/cengiz-cekil-bugun-de-yasiyorum/1193" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bugün de Yaşıyorum</a>” başlıklı sergide çektiğimiz fotoğraflardan oluşuyor. Sanatçının bugüne kadarki en kapsamlı sergisi olma özelliğini de taşıyan küratörlüğünü Eda Berkmen’in yaptığı Bugün de Yaşıyorum’u 24 Eylül’e kadar <a fr-original-style="" href="https://www.arter.org.tr/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Arter</a>’de görebilirsiniz.Evren M. Dinçer, Biray Kolluoğlu, Zafer Yenal

Sel mi, kuraklık mı, ikisi birden mi?

Kayıp ve Hasar

Öncelikle, başta depremden etkilenenler olmak üzere herkese geçmiş olsun diyoruz, yakınlarını kaybedenlere baş sağlığı diliyoruz, derin üzüntülerimizi iletiyoruz. Bir an önce iyileşmemiz, sağlıklı, huzurlu ve mutlu günlere kavuşmamız en büyük dileğimiz. Yaşadığımız felaketin boyutları çok büyük, karşı karşıya kaldığımız sorunlar çok boyutlu. İyiliğe giden yol, yaşadıklarımızla yüzleşmekten, sorunları enine boyuna tartışarak ayağı yere basan çözümler üretmekten geçiyor. Burada temel çıkış noktamız yaşananların doğallaştırılmasına ve bu felaketin kadere ihale edilmesine karşı çıkmak olmalı. Biz de Zappa Zamanlar ekibi olarak bu yönde birlikte düşünme sürecine karınca kararınca katkı yapmak amacıyla bu minik dosyayı hazırladık.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İzmir Ekonomi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nden Derya Nizam, sosyal bilimlerin penceresinden depremin neden doğal bir felaket olarak görülemeyeceğini, depremin sosyolojik karakterini ayrıntısıyla tartışıyor, depremden sonraki sürecin toplumsal inşa açısından da önemini vurguluyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Heidelberg SRH Uygulamalı Bilimler Üniversitesi'nden Uğur Tekin ve New Perspectives on Turkey'nin editörü Deniz Yükseker, son günlerde bir nebze olsun yüzümüzü güldüren, artan toplumsal yardımlaşma dalgasını, neoliberal umursamazlık, bakım ve dayanışma kavramları etrafında inceliyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Biz, 6 Şubat depremiyle birlikte iyice akutlaşan toplumsal sorun alanlarını değerlendiriyoruz. Zappa Zamanlar’da bundan sonra da deprem öncesi ve sonrasıyla gündemimizin ana başlıklarından birisi olmaya devam edecek.</li></ul>Nişanyan Sözlük’e göre “felaket” kelimesi Arapça “felek” sözcüğünden <a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/y3q8ddwvVkjE?c=HkO2UGrbW755Iy6MoY5pM&sub=SUBSCRIBER_ID&s=email" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">geliyor</a>. Tarihçesinde “feleğin getirdiği afet” anlamı var. Sözlük, “felek” kelimesinin de Arapça “falak” kelimesinden geldiğini ve “1) çark, 2) yıldızların döner küresi, 3) talih, baht” anlamlarına sahip olduğunu <a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/F_CrHfm3DG9Y?c=HkO2UGrbW755Iy6MoY5pM&sub=SUBSCRIBER_ID&s=email" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazıyor</a>. Ayrıca, bu sözcüğün Aramice/Süryanice “çark, çıkrık”, Fenike dilinde pelekum&nbsp;“yün eğirme çıkrığı” sözcüğü ve Akatçadaki palāku&nbsp;“dönme, çevirme” sözcüğü ile eş kökenli olduğu belirtiliyor. İslam hukukunun önemli kaynak isimlerinden Kemalpaşazade bu kelimeyi “cühelanın” (yani bilgisizlerin, cahillerin) “ihtiraatı” (yani uydurması) olarak değerlendirirken tam olarak neyi kastetti bilmiyoruz ama bizim vardığımız sonuç net: yıkılan binaların enkazından nasıl can kurtaracağımızı düşündüğümüz o ana hiç gelmemek için öncelikle egemen yaklaşımı değiştirmemiz gerekiyor. Başımıza gelenin kaderin marifeti olmadığını idrak etmemiz ve içinde bulunduğumuz kısır döngüden çıkmamız şart.Zafer Yenal

Depremin toplumsal yönlerinin düşündürdükleri

Toplumsal Yaralarımızı Nasıl Sararız?

Zappa Zamanlar'ın yeni sayısına hoş geldiniz.Son sayımızda 2022 yılında yazdıklarımıza kuş bakışı bakan, bu yazılarda öne çıkan temaları (nüfus, enerji, sürdürülebilirlik, eşitsizlik ve modernlik) irdeleyen retrospektif bir değerlendirme sunmuştuk. Henüz okumadıysanız ve merak edecek olursanız, yazıya <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/retrospektif-2022" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a> ulaşabilirsiniz.Bugünkü bültenimiz üç hikâyeden oluşuyor. İlk hikâyede geçen yıl kaybettiğimiz Bruno Latour’un çalışmalarından kısaca bahsedeceğiz. İkincisinde botani/bitki bilimine karşı artan ilgisizlik odağımızda olacak. Üçüncü hikâyede ise azalan gaita (yani kaka, bok, dışkı…) çeşitliliği ve bu durumun tıp araştırmaları açısından yarattığı sorunlar üzerinde duracağız. Zappa Zamanlar’da bugünkü bültenimizin adı her ne kadar eklektik olsa da, bölümler birbirleriyle epey konuşuyor sanki. Bakalım siz ne düşüneceksiniz!Bir de size güzel bir haberimiz var. Bu sayıdaki Zappalanmış Kısalar Evren M. Dinçer’e ait ve bundan sonra da Evren, Zappa Zamanlar’da yazılarıyla bizimle birlikte olacak. Yani bu sayıyla birlikte Zappa Zamanlar’ın yazar/yaratıcı kadrosu biraz daha genişlemiş oldu. Abdullah Gül Üniversitesi Sosyoloj Bölümü’nde öğretim üyesi olan Evren’le çok uzun zamandır türlü şekillerde yollarımız kesişiyor. 2000’lerin başında Boğaziçi Üniversitesi’nde tanışmıştık, son dört yıldır da <a fr-original-style="" href="https://www.cambridge.org/core/journals/new-perspectives-on-turkey" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">New Perspectives on Turkey</a> dergisinin yayın kurulunda birlikte çalışıyoruz.Keyifli okumalar,Evren M. Dinçer, Biray Kolluoğlu, Zafer Yenal&nbsp;

Bruno Latour, bitki körlüğünde artış ve kaka çeşitliliğinde azalma

Eklektik Bülten 9: Botanikten Gaitaya Çok Kültürlülük

2023’ün ilk satırlarında arkada bıraktığımız yılda yazdıklarımıza kuş bakışı bakan, bu yazılarda öne çıkan temaları irdeleyen retrospektif bir değerlendirme yapmanın iyi olacağını düşündük. Ne de olsa yılbaşı dönemleri, başka özel günlerde de olduğu gibi, insanın bir durup, geriye bırakıp nereden nereye gittiğini görmeye, değerlendirmeye çalıştığı zamanlar. Zamanın sıradan akışının dışına çıkan böyle günlerde yeni kararlar almaya, sözler vermeye açık oluyoruz, onu şöyle değil böyle yapalım diyoruz, taze hayaller kuruyoruz. Hedefte yeni bir “ben” de olabiliyor yeni bir “biz” de… O nedenle bu retrospektifi yazarken bizim de ana hedefimiz Zappa Zamanlar 2022’yi derleyip toparlamak ve 2023’te çeşitlenerek sürmesi çok muhtemel düşünce patikalarımızı netleştirmek.Güncel politik tartışmaların girdabına kapılmadan çevremizde olup biten, ama bir yandan da gündelik koşturmacalarımız ve hayatın hızlı akışı içerisinde gözden kaçma ihtimali yüksek, toplumsal meselelere işaret etmek, bunların tarihsel ve sosyolojik arka planını tartışmak yazılarımızın temel amacını oluşturuyor. Zappa Zamanlar’da sonuçları itibariyle Türkiye dahil dünyanın pek çok yerinde ciddi toplumsal yansımaları olan gelişmeleri gündeme getirmeye çalışıyoruz.Yazılarımıza geriye dönüp baktığımızda 5 temel sorunsalın öne çıktığını gördük. Yazılarımızın hemen hepsinde bu ana sorunsallar etrafında içinden geçtiğimiz dönemin yerel ve küresel sorunlarının birbirine geçerek çetrefilleştiğine, günlük hayatımızın yapısal süreçlerin ağırlığı altında yepyeni biçimler almaya zorlandığına değinip ekonominin, çevrenin, modern yaşam biçimlerinin krizlerinden bahsetmişiz. Bu restrospektif yazımızın sonunda da yıl boyu değerlendirdiğimiz sorunsalları 2022’de dünyanın gidişatını tasvirde en çok kullanılan kavramlardan birisi olan “çoklu kriz” (polycrisis) kavramıyla toparlamaya çalışacağız.Keyifli okumalar,Biray Kolluoğlu, Zafer Yenal

2022'ye; ekonominin, çevrenin, modern yaşam biçimlerinin krizlerine bir bakış.

Retrospektif 2022

Kültür hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

Kültür

Sanat hakkında yayımlanan makaleler ve yayınlar

Sanat

Yazı: Murat Arpacı, Erzincan Üniversitesi Sosyoloji BölümüWalter Benjamin, kısa denemelerinden oluşan Tek Yön isimli eserindeki “Yangın İhbar Noktası” başlıklı yazısında,&nbsp;“sadece zamanlamadır gerçek politikacının hesap ölçüsü”&nbsp;(s. 53) diyordu. Peki politikacının öngöremediği bir felaket karşısındaki konumunu belirleyen nedir? Depremlerden sonra iktidarların nasıl mevzi aldıklarına ve felakete hangi söylemin içinden yaklaştıklarına baktığımızda genelde iki eğilim ile karşılaşırız. İlkinde felaket hükümetler tarafından tarih-dışı bir söyleme yerleştirilerek sorunsallaştırılır. Felakete “biriciklik” ve “öngörülemezlik” atfedilerek kendini sorumluluktan muaf tutmaya yönelik bu çaba, tarihin ve belleğin gaz lambasının ışığı karşısında çok da dayanıklı değildir. İkincisi, hükümet destekçisi çevreler ve basın, siyasi liderleri felaketin yaralarını saracak olan “ulusun kurtarıcısı” ya da “şefkatli babası” olarak sunma hevesindedir. Bu yazının konusunu oluşturan 1939 tarihli “Büyük Erzincan Depremi”, siyasal kültürle felaket arasındaki bu ilişkiyi takip edebileceğimiz tarihi örneklerden biridir. Bu örnekte madalyonun iki yüzünü de görebiliriz: Bir yanda yüksek riskli bir kent olduğu bilinmesine rağmen bu risk yokmuşçasına planlamalar yapılan bir kent, diğer tarafta felaket sonrasında kendini yeniden üretme gayretindeki lider kültü.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Felaketin Öncesi: Riskli Ovada Nüfusu Artırmaya Çalışmak</h3>1930-1932 yılları arasında Erzincan’da valilik yapmış olan Ali Kemali, kentle ilgili kapsamlı araştırmasını 1932’de Erzincan: Tarihi, Coğrafi, İçtimai, Etnografi, İdari, İhsai Tetkikat Tecrübesi başlıklı bir kitapta toplamış. Erzincan hakkındaki ilk kapsamlı çalışmalardan biri olan bu eserin yedinci bölümünün başlığı “Zelzeleler”. İstanbul Mektebi Mülkiye mezunu olan bu bürokrat Erzincan’ın depremlerle yüklü tarihinin gayet farkında. Cumhuriyet öncesinde 7 ile 9 şiddetleri arasında değişen çok sayıda depremin yaşandığı bir şehir Erzincan, Cumhuriyet döneminde de bu felaketleri yaşamaya devam edecek. Ali Kemali, eserinde deprem riskinin boyutunu “lâkin zaman zaman vukua gelen hareketler o kadar anî, o derece şedit ve azim olmuştur ki, Erzincan bir beşik gibi tabiatın baziçei ihtizazatı olmuş, mes’ut ve bahtiyar yuvaların üstünde birdenbire kanlı ve feci harabeler yükselmiştir” (s. 219) sözleriyle anlatır.Ali Kemali’nin kitabının yayımlanmasından üç yıl sonra, 1935 tarihinde, devletin ilgili birimleri kent hakkında bir çalışma yapar ve “Erzincan Ovası: Islah ve Su Getirilmesi” başlıklı 60 sayfalık bir “umumi rapor” yazar. Otuzun üzerinde maddeden oluşan ve kentin “ıslah ve iskanının” hangi doğrultuda yapılabileceğini ele alan detaylı raporda ele alınmayan konu ise “zelzele” yani depremdir. Erzincan ovasının ıslahı, su getirmek, hastalıklarla mücadele, evlerin planı, köy planları, mekân, göç ve iskân politikaları ile nüfusu iyileştirmek ve çoğaltmak üzere planların yer aldığı bu kapsamlı metnin depremi ıskalaması ve de planların depremi hesaba katmadan yapılması dikkat çekici tabii. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’ndan ulaşılabilecek raporda “[b]u verimli ovada” “nüfusun hiç olmazsa 30 bin miktarında tezyidi” yani arttırılmasına dair nüfusu artırmaya yönelik planlar yapılıyor. “Muhacirlerin getirilmesi” başlıklı bölümünde şunlar yazılmış:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Erzincan ovası hiç olmazsa 30 bin nüfusa ihtiyacı vardır. Bilhassa bunlar, getirilmesi irade buyrulan Poshoflular gibi enerjik adamlar olduğu takdirde harbi, muhacereti, bakımsızlık suretiyle bir yorgunluğu kiriftar olmuş yerli halk üzerinde iyi bir tesir uyandıracağı ve aralarına karışacakları halkı da suya alıştıracakları tabii görülmüştür.” (CDAB / CA. 158- 110 – 1. 18.10.1935).</blockquote> <img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1682695666174.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.82" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Deprem kenti değilmişçesine planların yapıldığı bu kent, söz konusu raporun yazılışından yaklaşık dört buçuk yıl sonra Türkiye tarihinin en şiddetli depremine uyanacaktır.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Felaketin Sonrası: Yıkılmış Bir Kent ve Lider Kültünün İnşası</h3>Erzincan’da 27 Aralık 1939 Çarşamba gecesi saat iki dolaylarında 7,9 şiddetinde bir deprem gerçekleşir. Depremin sabahında Erzincan Valisi Başvekâlete çektiği telgrafta şunları yazar:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bu gece saat iki raddelerinde çok şiddetli bir yer sarsıntısı oldu ve bu sarsıntıda hükümet konağı, ordu müfettişliği, ordu evi, postahane ve şehrin en sağlam binaları dahil olmak üzere bütün evleri ve dükkanları yıkılmıştır. Şehir baştanbaşa enkaz yığını halindedir.” (CDAB / CA. 30.10.0.0. / 119.843.4. / 27.12.1939).</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1682695705356.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.27" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1682695753734.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.25" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Deprem sabahı Erzincan’dan Başvekalete çekilen ilk telgraf.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Deprem çevre illerden öte Ankara’da dahi şiddetli bir biçimde hissedilmiştir (Ulus,&nbsp;28 I. Kanun 1938).&nbsp;Gazeteler depremi, “Erzincan vilayeti ile Kemah bir enkaz yığını halini aldı” (Akşam, 28 Kanunuevvel 1938) manşetleriyle ülkeye duyururlar ve “Erzincan halkının mühim bir kısmı öldü” (Akşam, 28 Kanunuevvel 1938) ifadeleri ile felaketin büyüklüğünü en açık şekilde aktarırlar.Depremden birkaç gün sonra Erzincan’a giden Son Posta yazarının şehre dair gözlemleri şu şekildedir:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Perişan bir halde trenden iniyorum. Etraftaki bütün evler bir yığın taş, tahta, toprak halinde. Aralardan tek tük çadırlar gözüküyor: İşte diyorlar, bütün Erzincan şu gördüğünüz halk! Bakıyorum, beş dakikada, teker teker sayabilirim hepsini. Başımı çeviriyorum. Üstüste konmuş insan cesedleri. Kaç tane? Her halde birkaç bin! Artık hassasiyetim uyuşmuyor. Gayri iradi yürüyorum. İstasyonun şark kısmını kaplayan geniş meydandayım. Allahım bu ne feci bir manzara? Yüzlerce, binlerce cesed, üstüste, yan yana konmuş. Birçok kadınlar, çocuklar, erkekler bir albüm yaprağı çevirir gibi cesedleri kaldırıp kaldırıp kendilerine ait olanları arıyorlar. Zaman zaman aradığını bulanların canhıraş bağrışmaları kulak zarlarını yırtıyor.” (Son Posta, 4 İkincikanun 1940).</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1682695896103.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.62" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Depremden kısa bir süre sonra kenti ziyaret eden isimlerden biri de İsmet İnönü’dür. Cumhurbaşkanı oluşunun ve milli şef ilan edilişinin üzerinden yaklaşık bir yıl geçmiştir. İnönü’nün Erzincan’a gelişi ulusal basında büyük bir yankı uyandırmış ve sonrasında depremzedeler ile olan temasları bugün hâlâ varlığını koruyan bir hafıza anıtına <a fr-original-style="" href="https://www.academia.edu/37310945/Şehrin_Çöküşü_ve_Hafıza_Mekanının_İnşası_1939_Erzincan_Depremi_Üzerine_The_Collapse_of_the_City_and_the_Construction_of_the_Memory_Realm_On_1939_Erzincan_Earthquake" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dönüşmüştür</a>. Bugün Erzincan Valiliği’nin önünde bulunan bu anıt heykele kaynaklık eden hikâyenin video <a fr-original-style="" href="https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/erzincan-depremi-1939" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görüntülerine</a> de sahibiz.<img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1682696112456.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.57" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Erzincan Valiliği’nin önündeki deprem anıtı.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Erzincanlı depremzede bir kadının ağlayarak İnönü’ye sarıldığını gösteren meşhur fotoğraf ulusal basında manşetlere taşınır. Anıta kaynaklık eden fotoğrafın hikâyesi, Ulus gazetesinde yer alan “Milli Şefin Etrafında Toplanan Birlik” başlıklı köşe yazısında şu sözlerle aktarılır:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Felaketten sonra mustarip Erzincanlılar harabeler içinde dolaşırken her şeyini kaybetmiş ihtiyar bir kadın harabelerin enkazından yapılmış kulübesinden çıkarak Milli Şefe doğru yürüdü. Başını onun bağrına dayayarak ve ıstırap dolu gözlerini açtı ve yanık bir sesle “büyük babam, her şeyim mahvoldu, fakat sen yaşa” diye haykırıyordu. (…) Milli iradenin, Milli ruhun mümessili olan Milli Şefe karşı bu kadar candan ve hissi bir bağlılıkla en feci dakikalarda bile itimat gösteren bir milletin ruhi asaletine, yüksek enerjisine hayran olmamak mümkün değildir.” (Ulus, 7 İkincikanun 1940).</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1682696148512.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.09" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">İnönü ile depremzede kadının bu karşılaşması bakanlar tarafından Meclise “evladını kaybeden ana kalbindeki onulmaz yaranın tesellisini Şefin aziz bağrında arıyor ve buluyordu. Memed de Şefin idi. Memedin anası da Şefin ve hepsi Milletin” sözleriyle taşınır. (TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 6, Cilt: 8, İçtima: 1, 10.01.1940, s.39.)1939 Erzincan depremi, doğa felaketlerinin öncesi ve sonrasıyla siyasal olaylar olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Bu deprem hem Cumhuriyet döneminin ilk ve en büyük ölçekli depremi hem de deprem-siyasal kültür ilişkisinin hâlâ güncelliğini koruyan yönlerini taşıyor. Depreme önlem almayan kent planları, liderlerin felaket sahasındaki siyasal performanslarının içinde kaybolur. Politikacının felaket karşısındaki zamanlaması “yangını ihbar etmek” konusunda başarısız olsa da iktidarını tanzim etme konusunda başarılıdır.

Siyasal Kültür ve 1939 Erzincan Depremi

Yazı:&nbsp;Sinan Erensü,&nbsp;Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Şubat depremleri ve yarattığı yıkım hızla daha az konuşulur, daha az görünür olmaya devam ederken, yıkılan evlerin ve mahallelerin ayağa kaldırılması için verilen vaatlerin – seçimin de etkisiyle – sorunu hız ve maliyet ikiliği içine hapsettiğine şahitlik ediyoruz. Bu vaatlere bakacak olursak yeniden inşa günün sonunda merkezi hükümetin tüm imkânlarını seferber ederek halledebileceği bir organizasyon meselesi. İkna olduysanız, fazla kaygılanmaya gerek yok: Güçlü devletimiz ve onun kurumları hâlihazırda var olan inşaat ve kentleşme pratiklerinin bölgeye uyarlamaya ve bunu yaparken de maliyeti mümkün olduğunca az bir biçimde yurttaşlara yansıtmaya kadir. Siyasi partiler yeniden inşanın birtakım detaylarında ayrışsalar da esas olarak rekabet yurttaşı süreci en iyi hangi kadroların yürütebileceğine ikna etmeye odaklanıyor.Halbuki afetle mücadeleyi konu alan <a fr-original-style="" href="https://contexts.org/blog/seven-things-social-science-tells-us-about-natural-disasters/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sosyal bilimler külliyatı</a> bize yeniden inşanın ancak yerel topluluklarla birlikte yapıldığı ölçüde başarıya ulaştığını söylüyor. Yerel gerçeklikten kopuk, afet alanına kilometrelerce uzakta yapılan basmakalıp planlar ya gerçekleşemiyor ya da gerçekleşse bile sahanın asıl ihtiyaçlarına cevap vermekte yeterli olamıyor. Bu bağlamda yeniden inşayı belki de afet ile mücadelenin ilk aşamasını oluşturan arama-kurtarma çabalarından çok da farklı bir şekilde ele almamak gerekiyor. AFAD’ı sahada etkisiz kılan hantallığı ve merkezi yapısı idiyse benzer bir sorun merkezi olarak kurgulanan yeniden inşa süreçleri için de söz konusu olamaz mı? O hâlde yeniden inşayı yerel topluluklara daha fazla rol vererek, katılımcı bir şekilde düşünmek mümkün olabilir mi? 1999 Düzce depreminin ardından kiracı depremzedelerin mücadelesi sonucu vücut bulan Düzce Umut Evleri bu soruları cevaplamak için benzersiz bir imkân sunuyor.12 Kasım 1999'da meydana gelen Düzce Depremi, bugünkü boyutlarıyla olmasa da, ciddi bir yeniden inşa ihtiyacını beraberinde getirmiş, ancak kiracı depremzedeler, hak sahipliği mülk sahipleri üzerinden tanımlandığı için kalıcı konut inşaatlarından yaralanamamışlardı. Çadır ve prefabrik yapılardan bir türlü kurtulamayan kiracı depremzedelerin bu durumu, 2003 yılında sağlıklı ve güvenli konut ihtiyaçlarını bir hak mücadelesi olarak kooperatifleşmeye dönüştürmelerine yol açtı. <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/mekandaadalet/status/1633114610323562496" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İmece Evleri</a>'nden ilham alarak kooperatifleşen kiracı depremzedeler kendilerine konut yapabilecekleri bir arsa tahsis edilmesini talep ettiler, bu taleplerini bir toplumsal harekete dönüştürdüler, Ankara’da oturma eylemleri düzenleyerek sıkıntılarını duyurmaya çalıştılar, barınma hakkının bir anayasal bir hak olduğunu ve bu hakkın kendilerini de kapsaması gerektiğini ifade ettiler.<img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1682697166493.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Düzce Umut Evleri. Kaynak: <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/mekandaadalet/status/1633114647170564100" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Mekanda Adalet Derneği</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kiracı depremzedelerin talepleri zaman içinde doğrudan konut talebinden, kendi konutlarını inşa edebilmek için imkân ve kaynak talebine doğru evirildi. Uzun süren hukuki ve fiili mücadelelerin ardından, 2012 yılında TOKİ, Düzce'nin Beyköy ilçesindeki bugün Umut Evleri'nin yer aldığı arazinin Düzceli Evsiz Depremzedeler Kooperatifi'ne devrini onaylamak zorunda kaldı. Kiracı depremzedelerin bu zaferi Umut Derneği ve İstanbul’dan pek çok şehir planlamacı, mimar ve aktivistin katkı sunduğu Dayanışmacı Atölye gönüllüleri ile birlikte yürütülen benzersiz bir katılımcı tecrübenin de yolunu açmış oldu. Tüm kooperatif üyelerinin katıldığı anket uygulamaları, konut türleri ve sosyal alanların tartışıldığı atölye çalışmaları, büyük ölçüde imece usulü ve sponsorluk destekleri ile yürütülen inşa süreçleri sonunda yükselen Düzce Umut Evleri dünyanın en iyi on sosyal konut projesinden biri seçilerek 2017 <a fr-original-style="" href="https://world-habitat.org/world-habitat-awards/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">World Habitat Awards</a> (Dünya Habitat Ödülleri) finalisti oldu. 237 daireden oluşan Düzce Umut Evleri inşaat 2023 yılı itibarıyla tamamlandı, konutların iskân başvuruları yapılıyor ve tapular kooperatif üyelerine dağıtılıyor.Peki Düzce Umut Evleri bize afet sonrası yeniden inşa hakkında tam olarak ne anlatıyor? &nbsp;Bu tecrübeden çıkarmamız gereken ilk ders kiracı depremzedelere dair. Deprem sonrası güvenli konut stoğunun azalması ve pahalılaşması, ilk olarak alım gücü düşük olanları, yani kiracıları vuruyor, kiracılar uzun yıllar maddi güçlerinin yeteceği bir haneye erişemiyorlar. Dolayısıyla kiracıların durumunu sonradan değil, şimdiden düşünmek büyük önem arz ediyor. Çünkü depremzedeler arasında önemli bir yekûn oluşturan kiracılar kentsel sosyal hayatın önemli parçaları. Kiracıların da, kentlerin ev sahibi olan sakinleri gibi kalıcı göç etmemeleri, bölgede yaşamaya devam etmeleri kentlerin yeniden ayağa kalkması için oldukça önemli.<img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1682697182607.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Düzce Umut Evleri. Kaynak:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://twitter.com/mekandaadalet/status/1633114647170564100" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Mekanda Adalet Derneği</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Düzce Umut Evleri tecrübesi kiracı hakları kadar katılımcı yeniden inşanın da değerini anlamamıza yardımcı oluyor. Büyük yıkım geride kalmaya, kentlerin tozu dumanı kaybolmaya, yeni şehirler yükselmeye başladıkça depremzedeler barınma hakkını çok daha kapsamlı bir biçimde tanımlama ihtiyacına giriyor, birbirinin aynısı evlerde, sosyokültürel alışkanlıklarına uymayan sitelerde yaşamak istemediklerini – haklı olarak – fark ediyorlar. Şubat depremlerinin vurduğu şehirler ve köyler pek çok mekânsal ve toplumsal farklılığı barındırıyor. Dini, coğrafi ve demografik farklar, kır-kent ayrımı, toplu yaşama dair alışkanlıklar, iklimsel değişkenler ve iklim değişikliğinin getirdiği sorunlar konut alanından beklentileri çeşitlendiriyor ve farklı barınma ihtiyaçlarını beraberinde getiriyor. Afetin getirdiği aciliyet ve güvenlik ihtiyacının yerini hızla huzur ve konfor arayışına bırakacağı bu aşamada katılımcı planlama önem kazanıyor. İnsanlar planlamasında söz sahibi oldukları yapılara daha sıkı bağlanıyor ve bu bağ toplumsal iyileşmeye katkı sunma potansiyeli taşıyor.Öte yandan katılımcı planlama toplumsal dayanışmanın da kapısını aralıyor. Bilim insanlarının, gönüllü öğrencilerin, sivil toplumun ve depremzedelerin yürüttüğü katılımcı planlama ve inşa süreçleri daha sağlıklı mekânlar, kendi kendine yeten dayanışmacı topluluklar ortaya çıkarıyor, saha ile uzmanlık arasında anlamlı ve uzun soluklu birlikteliklerin önünü açıyor. Bununla birlikte yeniden inşa faaliyetlerine demokratik bir imkân sunarken müteahhitlik tekelini kırıyor, yeniden inşa sürecine dahil olan aktörlerin sayısını artırıyor.Şubat depremi ile sarsılan milyonların tüm sorunlarının katılımcı süreçlerle çözülmesini beklemek elbette gerçekçi değil. Devasa yeniden inşa sürecinde kamunun iştirakinin olması kaçınılmaz. Ancak bu iştirak yurttaşı yalnız bırakmak yahut hakkını alabilmek için – tıpkı Düzce Umut Evleri örneğinde olduğu gibi – yıllarca mahkemelere mahkum etmek &nbsp;anlamına gelmemeli. Kamu kaynakları ve imkânlarının kullanımıyla katılımcı süreçleri bir arada yürütecek, yurttaşların katkısını hız, uzmanlık ve kaynak baskılarına feda etmeyecek yöntemler bulmak zorundayız. Sanılanın aksine kent tek elden tasarlanıp, inşa edilebilen bir yapı değil. Dünyanın en gözde ve sağlıklı kentlerinin iyi planlama, denetim ve yönetim kadar kendiliğindenliğe, yurttaş katılımı ve müdahalesine önemli ölçüde açık olagelmiş kentler olduğunu unutmamak gerekiyor. Yeniden inşayı “tekrar inşaat” şeklinde okumamak için mekanlarımız kadar hayatlarımızı ve toplumsal bağlarımızı da yeniden diriltmek katılımcı planlama imkanlarının önünü açmakla mümkün olacaktır.

Düzce Umut Evleri: Kiracı Hakları ve Katılımcı Sosyal Konut

Yazı: Ulaş Sunata, BAUMUS ve BAU Sosyoloji Bölümü<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Depremi birbirini etkileyen ve belirleyen üç temel unsurla konuşabiliriz: yer, bina ve insan. Bu üçlü denklemin en kilit ögesi elbette insan. Sismik riski ölçen insan, binayı yapan insan, binanın içinde yaşayan insan… Beşerin bu kadar egemen olduğu bu denklemi biz sosyologlar neden yeteri kadar odağımıza alamadık diye sorarak başladım işe bizi derinden sarsan 6 Şubat 2023’teki iki büyük depremin ardından… Kimsenin değil hesap vermek, sorumluluğu dahi üzerine almadığı bu coğrafyada; bir sosyal bilimci, bir sosyolog olarak çuvaldızı kendime batırmayı tercih ederek kendime yeni bir görev edindim. İnsanın yaşamındaki her şeyin yerle bir olduğu bu zamanın bir toplumsal zihniyet değişimi sürecine çevrilmesine katkıda bulunmak istedim. Afetin bir kez daha felaket olmaması için hatalarla yüzleşip ders çıkararak yeni normlar, yeni yöntemler geliştirmeye bir nebze katkı sunmak adına deprem sosyolojisinin eksikliğini gidermek üzere kolektif bir çalışma planladım.1999 depremi iki anlamda önemli bir milattı. İlki depremin akabinde sivil toplum yeni bir aktör olarak hayatımıza daha güçlü bir yerden giriş yapmıştı. İkincisi psikoloji disiplini temelinde deprem travması veya stresi ile baş etmek için bireysel çözüme yönelik önemli adımlar atılmıştı. Sosyologların ise bu süreçte biraz daha yavaş kaldıklarını düşünmüştüm. Bu kez sosyolojiyi daha etkin bir şekilde &nbsp;bilgi ve çözüm üretme sürecine dahil etmek için depremi odağına alan yeni bir akademik girişim oluşturmak gerekiyordu. Üniversite içinde açılacak bir dersin bu ihtiyaca karşılık gelmeyeceğini ve bir an önce bu alanda toplumsal fayda üretmek amacıyla &nbsp;Türkiye çapında örgütlenmek gerektiğine inandım.“Deprem bir doğa olayı olsa da bizim için toplumsal bir travmadır. Türkiye'de depremi ve ötesini anlamak, eleştirmek ve yeni oluş için deprem sosyolojisi gereklidir” diyerek akademiye bir kolokyum formatında yapılabilecek Deprem Sosyolojisi Açık Dersi çağrısında <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/UlasSunata/status/1625458181651529729" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bulundum</a>. Akademisyenlerden ve öğrencilerden yoğun ilgi geldi, Türkiye’den ve yurtdışından 700’ün üzerinde başvuru oldu. Konuyu odağına almışların ülkenin farklı yerlerinde veya yurtdışında olmalarından dolayı çevrimiçi yapmak daha uygundu. Hem teknik kapasite gereği hem de etkileşimli tartışma zeminini koruyabilmek adına katılımı 70 kişi ile sınırlandırdık.Farklı üniversitelerden akademisyenler, bağımsız sosyologlar, konuya değen diğer disiplinlerden ve sahada bilfiil çalışan uzmanlarla istişare ederek deprem veya genel olarak afet sosyolojisi alanında çalışan uzman kişilere ulaştım. Bu süreç sonunda farklı üniversite, sivil toplum kurumu ve meslek odalarından toplam 45 kişilik bir danışma ekibi ortaya çıktı. Hem mevcut literatürü konuşmamıza fırsat verecek hem de günceli geçmişiyle ve olası geleceğiyle ele alabilmemizi sağlayacak zamanı iyi kullanan bir formatla her hafta Perşembe akşamları iki saatlik toplam 10 haftalık bir tasarımla yola koyulduk. Her hafta üç davetli konuşmacı ve muhakkak bir saat soru-cevap ile toplantılarımız hâlihazırda devam ediyor. &nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1682696914977.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.71" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Deprem Sosyolojisi Açık Ders Programı'nın içeriğini oluştururken ilk başta yer bilimcileri de dahil etmeyi düşündük. Ama sonra silkelendim ve kendime geldim. Depremi jeolojik olarak açıklamak elbet gerekli ve mümkün, ki konu deprem olunca televizyon başta olmak üzere her yerde bilirkişi olarak karşımıza yerbilimciler çıkıyor. Söz en çok onlarda, ama onlar zaten söyleyeceklerini söylemişler. Yani, tam zamanını tam yerini tam büyüklüğünü söyleyemeseler de yaklaşık öngörülerde hep bulunmuşlar ve uyarılarını yapıyorlar. Nihayetinde diyorlar ki, Türkiye’de “depremler oldu ve olacak”. Sosyologlar olarak yerbilimcilerden aldığımız oldukça yalın bir bilgi: deprem bu coğrafyanın gerçeği.Bir afet olarak konuştuğumuz depremi en çok Afet Sosyolojisi altdisiplini altında çalışıyoruz. Ama elbette deprem kent sosyolojisi, çevre sosyolojisi, kültür sosyolojisi, siyaset sosyolojisi, duygu sosyolojisi, göç sosyolojisinin de konuları içine giriyor. Dolayısıyla açık dersimiz kapsamında depremlerin kültüründen siyasetine, kırılganlıklardan dayanışmaya, hafızadan “normalleşme”ye, depremde nüfus değişiminden mekân boyutuna bugüne kadar yapılmış sosyolojik çalışmaları konuşuyoruz.Deprem Sosyolojisi için Şehir ve Bölge Planlama, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi, Eğitim Bilimleri, Hukuk ve İletişim ve Habercilik alanları da çok önemli. Bu anlamda şehir plancılarının şimdiye değin yaptıkları çalışmaları da konuştuk, depremde çevre, göç ve yaşanabilir kentler başlıklarını da. İnsanı içinde yaşadığı binasıyla düşünebilmek için inşaat mühendislerinden ve mimarlardan yardım istedik ve şantiye içindeki toplumsal ilişki ağlarından, depreme dayanıklı yapılarda mimarın rolünden kentsel dönüşüme yeni kent hareketlerine birçok meseleyi irdeledik.Depremin yönetişimi, kamu ve yerel yönetimlerin depreme yaklaşımları konularımız arasındaydı. Ayrıca deprem bölgesinde haberciliğinin dününü ve bugününü tartışırken depremi çerçevelemenin imkânlarını ve sınırlarını konuştuk. Her depremde imdada yetişen sivil toplumu aktörlerini de farklı boyutlarıyla değerlendirdik. Risk yönetimi ve müdahalenin arama kurtarma ve insani yardım bileşenlerine dair özel bir oturumumuz da olacak.Dersleri kayda almayı ve daha sonra paylaşmayı planlamıştık. İlk dersin sonunda birkaç kişiden gelen öneriyle dersleri deşifre etmeye, ilgili konuşmacıların referanslarıyla birleştirerek nihai olarak kapsamlı bir Deprem Sosyolojisine Giriş kitabı oluşturmaya karar verdik. Tüm bu süreçte teknik ve idari olarak işleri <a fr-original-style="" href="https://bau.edu.tr/akademik/12621-baumus-merkezi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bahçeşehir Üniversitesi Göç ve Kent Çalışmaları Merkezi</a> (BAUMUS) ekibi yürütüyor. Umarız kolektif toplantılarımız tamamlandıktan sonra hızlıca bu işe yoğunlaşacağız ve kısa sürede bu kitabı öğrencilerle ve okurlarla buluşturmak için çalışacağız.

Türkiye’de Deprem Sosyolojisi Kitaplaşıyor

Boğaziçi Üniversitesi'ne yönelik saldırı bütün hızıyla devam ediyor. Türkiye’nin çok iyi olan bu üniversitesinde taş üstünde taş kalmasın isteniyor. Her gün bir öncekinden daha sert siyasi gelişmelere, haksız uygulamalara, yıkımlara sahne olan Türkiye gündeminde Boğaziçi Üniversitesi’nde olup bitenler de gündelik olaylar arasına girdi. Evet her gün Boğaziçi’nin bir taşının daha sökülüyor olması vaka-i adiye hâline geldi belki ama bu saldırıya karşı verilen mücadele ve direniş de bitmek bilmedi. Biz bu satırları yayına gönderirken direniş 119. haftasını ve 831. gününü geride bırakmıştı. Bu süre zarfında öğretim üyeleri 568 gün (yani her iş günü) öğlen saat 12.15’te Güney Meydan’da, cüppelerini giyip rektörlük binasına sırtlarını dönerek ellerinde “kabul etmiyoruz”, “vazgeçmiyoruz” yazan pankartlarla 15 dakikalık sessiz bir nöbet tuttular. Bu sessiz nöbet her öğlen uzun bir alkışla bitti. Kar, kış, yağmur, çamur, sıcak, soğuk demeden, bazen on, on beş bazen de iki yüzden fazla hoca dimdik ayakta durdu ve durmaya da devam ediyor.Bu nöbet, direnişin sembolü hâline geldi gelmesine ama mücadele nöbetten ibaret değildi elbette. Mezunlar da aktif bir şekilde hocalara destek verdiler. Nöbetlere katıldılar, yazdılar çizdiler, gazetelere, ilan panolarına ilanlar verdiler, davalar açtılar. Bu desteğin en somut ve güncel örneklerinden biri olarak mezunların yaptığı <a fr-original-style="" href="https://ayaktakalbogazici.org/manifesto/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ayakta Kal Boğaziçi</a> başlıklı web sitesini ziyaret edebilirsiniz. Öğrenciler de ağır sonuçları göğüsleyerek yazdı çizdi, yürüdü toplandı. Yapılan haksız uygulamalardan topyekûn mağdur olan öğretim üyeleri davalar açtı, bildiriler yayınladı, imza kampanyaları düzenledi ve yine aralarından bazıları ağır sonuçları göğüsledi. Günümüz dünyasında bu kadar uzun soluklu ve sürekli bir mücadele veriliyor olması başlı başına çok önemli ve Türkiye’de sosyal hareket ve mücadeleler tarihine geçecek nitelikte.Bu süreçte hocalar olarak nöbet kadar düzenli yaptığımız bir eylem de yazmak ve konuşmak oldu. Bize açılan her mecrada dilimiz döndüğünce bu saldırının Boğaz’a nazır ayrıcalıklı sanılan bir üniversiteye yönelik bir saldırı olarak düşünülmemesi gerektiğini, Türkiye’de üniversite kurumunun kendisine yönelik bir saldırı olduğunu anlatmaya çalıştık. Bu çabanın bir parçası olarak dünyanın en saygın ve etkisi en geniş dergilerinden biri olan Nature grubunun Nature Human Behaviour dergisinde <a fr-original-style="" href="https://www.nature.com/articles/s41562-023-01593-x.epdf?sharing_token=WvGzjlEUoVmlNd5VpkvJjdRgN0jAjWel9jnR3ZoTv0PQrDv1g3hCphy-zjuWW4kNZZCvCkoiGk7msNq9SLbPDuwVcdtZ7MyZoYBcgwdVt5-N1SByCNtKq59UZzzKK2GiiDt6qfTeomRq5jdQRCd7PaxCN3chthz99iK126nW6X8%3D" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Boğaziçi direnişi konusunda</a> bir yazı yayımlandı. Yazının yazarları Bilgisayar Mühendisliği’nden Lale Akarun ve Sosyoloji’den Biray Kolluoğlu (evet, Zappa Zamanlar ekibinden Biray). Okumak isterseniz geçen hafta bu yazının <a fr-original-style="" href="https://www.diken.com.tr/profesorler-bogazici-direnisini-yazdi-pes-etmedik/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Türkçe çevirisi</a> de taze çıktı. Yazıda kültürel hegemonya ve kültür savaşı öne çıkan kavramlardan:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Yirmi yıllık kesintisiz iktidarın ardından siyasi güç yeni İslami elitlerin eline geçti. Bugün, bazılarının ‘İslami sermaye’ olarak adlandırdığı yeni İslami ekonomik elitler de başarılı bir şekilde yaratıldı. Başarısız olduğunu itiraf etme ya da hayal kırıklığını dillendirme alışkanlığı pek olmayan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bile dile getirdiği gibi, bu elitler henüz kültürel hegemonya kurabilmiş değiller. Erdoğan son yıllarda defalarca kültür alanında başarısız olduklarını söyledi. Hükümet bunu düzeltmek için eskiyi yıkıp yeni bir kültür inşa etme sürecinde. Laik eliti tahtından indirmeyi ve yeni bir elit ile yeni bir kültür yaratmayı hedefliyorlar5. Bu iddialı projenin izleri her biri şiddetli mücadelelere tanık olan sanat, medya, kentsel mekanların tasarımı ve genel olarak kültürün hemen her alanında sürülebilir. Ancak bu kültür savaşı en acımasız şekilde eğitim alanında yaşanıyor.</blockquote>Akarun ve Kolluoğlu yazılarının son paragrafında bu saldırının küresel izdüşümlerine işaret ediyor ve başka ülkelerdeki meslektaşlarına dayanışma çağrısında bulunuyorlar:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">İstanbul'da bir üniversitenin yok edilişinin öyküsü neden önemli? Boğaziçi'nde yaşananlar başka bir yerde tekrarlanamayacak kadar hoyrat görünebilir. Ancak, kurumsal özerkliğin erozyona uğraması ve bunun sonucunda üniversitenin yok olması, dünya çapında çeşitli biçimlerde kendini gösteriyor.ABD'de eleştirel sosyal bilimlerin bütçelerinin erozyona uğraması, Macaristan'da Central European University'nin kaderi ve Zimbabwe'de devlet başkanlığının devlet üniversitesi yönetimleri üzerindeki kontrolü aynı sürecin parçaları. Modern bir kurum olarak üniversite sadece piyasanın değil, siyasi güçlerin de saldırısı altında ve büyük ve asi gelgitlere karşı mücadele ediyor.Bu nedenle, Boğaziçi'nde kabullenmeyen ve pes etmeyen öğretim üyeleriyle ittifak yapmak, bir kurum olarak üniversiteyi savunmak için bir destek eylemine katılmak demek aynı zamanda.</blockquote>

Boğaziçi Dik Duruyor

Pera Müzesi’ndeki <a fr-original-style="" href="https://www.peramuzesi.org.tr/sergi/zamane-istanbullari/1292" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Zamane İstanbulları</a> sergisi çok yakında (30 Nisan’da) bitecek. Hararetle tavsiye ettiğimiz bu serginin bitmesine sayılı gün kalmışken zappalamak istedik. 11 fotoğrafçının işleri var sergide. Küratörler Refik Akyüz ve Serdar Darendeliler. Sergi kataloğundaki sunuş yazılarında da belirttikleri gibi bu sergi şimdiye kadar yapılmış birçok fotoğraf sergisinde karşımıza çıkan zamane İstanbul’unun bizi kendine bakmaya çağırması, belki de mecbur bırakmasının en son tezahürü. Zamanlar değişiyor ama dönüp dönüp zamane İstanbul’una bakma isteği baki kalıyor. Gezi’den göçe, kanal İstanbul’un güzergâhından İstanbul’un artık akmayan dere yataklarına, gecesinin derinliklerinden gündüz gözüyle karşılaştığımız garipliklerine kadar türlü çeşit hâlleriyle İstanbul karşımıza çıkıyor sergide bu 11 sanatçının işleriyle.<img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1681477241043.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Zamane İstanbulları Sergisi’nin <a fr-original-style="" href="https://www.peramuzesi.org.tr/sergi/zamane-istanbullari/1292" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">websitesinden</a>.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Akyüz ve Darendeliler sanatçıların işleri üzerine düşünmek ve yazmak üzere yedi akademisyen, araştırmacı ve edebiyatçıyı da serginin bir parçası yapmışlar. Aralarında ekibimizden Biray’ın da bulunduğu bu 7 kişi, yazılarıyla hem sergiye hem serginin kataloğuna katkıda bulunmuşlar. Sanat, akademi ve düşün dünyası arasında giderek daha çok sayıda pencerenin açıldığı zamanlardayız. Bu sergiyi de bu minvalde yeni bir pencere, taze bir birlikte düşünme çabası olarak görmek mümkün. Biray katalogdaki yazısında Osman Bozkurt ve Ali Taptık’ın fotoğraflarının zamane İstanbul’unda görünür kıldığı boşluk, yalnızlık ve eğretiliğe dikkat çekiyor. 19. yüzyılda hayal edilen şehir ve şehirlilik anlayışının günümüzdeki geçerliliğinin sorgulanması, Biray’ın yazısının öne çıkan diğer temaları arasında:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Bozkurt ve Taptık’ın fotoğrafları şehirlilik tahayyülünün imkânları ve imkânsızlıkları arasına sıkışmış olma hâlimize işaret ediyor. Nasıl bir sıkışma bu? Yukarıdaki paragraflarda anlatmaya çalıştığım gibi 19. ve 20. yüzyılın önemli bir kısmında şehrin imkânları üzerine düşündük: Farklı olanla karşılaşmalarla düşüncemizi ve gücümüzü genişletebilmek. Bu karşılaşmalarla kamusalı yaratmak. Küçük, kapalı cemaatlerde tanınır, bilinir olmanın yarattığı baskıdan kurtularak, tanımadığımız insanların arasında özgürleşmek. Dolaşımda olan fikirlere ve şeylere rahatça ulaşarak daha geniş dünyalara açılabilmek… Ama bir süredir de, belki yarım asırdan fazladır, şehrin imkânsızlıkları üzerine düşünüyoruz daha çok. Birbirinden sınıfsal veya kimliksel olarak farklı grupların kendi (kapalı) alanlarına çekilmesi. Sokağın, meydanın yok olması ve kamusal mekânın daralması. Dolaşımdaki tıkanıklıklar ve bunların zorlukları. Uzmanlaşmanın getirdiği yabancılaşma ve yalnızlaşma. Bizi bu imkânlar ve imkânsızlıklar arasına sıkıştıran, bir anlamda bu cenderede düşünmeye zorlayan ne?Böyle açmazlar karşısında yapılabilecek şey, bizi bu açmazlara sıkıştıran varsayımlarımızı sorgulamak olabilir. Geçmişte kurulan hayalleri, yani hâlâ şehirlere ve şehirli hayatlarımıza bakışımızı belirleyen şehirlilik tahayyülünü bir kenara bırakma zamanı geldi mi? Değişim bu kadar hızlı ve güçlüyken geçmişi korumaya çalışmaktan vaz mı geçmeliyiz? Sokakların kaybolduğu, Adalet Sarayları’nın önündeki beton denizlerin buluşma yeri hâline geldiği, millet bahçelerinin kamuyu şekillendirdiği şehirlerde kamusal alan diye ısrar etmeyi bırakmalı mıyız? Dijital kanalların fikirlerin dolaşımını sonsuz kolaylaştırıp hızlandırdığı günümüzde eleştirel bakışın genele yayılmak yerine eko çemberler içine sıkıştığını (yankı odalarına hapsolduğunu) teslim ederek akışkanlığın artmasının bizi daha iyiye götüreceği varsayımını sorgulamalı mıyız? Uzak diyarlardan gelen şeylerin şehirlerde daha da etkin biçimde dolaşıma girmesinin yarattığı toplumsal ve çevresel sorunları ciddiye alarak şehirleri şeylerin akışkanlığını kolaylaştıran mekânlar olarak düşünmekten vaz mı geçmeliyiz? Bu açmazın sıkışıklığında düşünmeyi bıraktığımızda farklı bir kamusallık, kapsayıcı bir özgürlük, dolaşımın sınırlarının genişlemesine değil de paylaşımın adil ve sürdürebilir olmasına odaklanan yeni hayaller kurmaya başlayabiliriz belki; yeni bir şehir ve şehirlilik tahayyülü.</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2023/3/5/1681476533266.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Zamane İstanbulları Sergisi’nin <a fr-original-style="" href="https://www.peramuzesi.org.tr/sergi/zamane-istanbullari/1292" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">websitesinden</a>.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Her hâliyle elinizden kaçan, "hah, şu" dediğinizde başka bir yüzüyle karşınıza çıkan bu şehre dair kaçırılmaması gereken bir sergi düzenlemiş küratörler Refik Akyüz ve Serdar Darendeliler’in kataloğun sunuş bölümündeki sözleriyle bitirelim:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Aslında hepsi de kendi başlarına birer sergi olabilecek yoğunluktaki işlerden oluşan Zamane İstanbulları, işlerin bütününe dair fikir vermeyi hedefleyen çaptaki seçkiler ve sunumlarla, içinde pek çok sergiciği barındıran ve bu sergicikler yan yana geldiğinde de anlamlı bir bütünlük oluşturabilmeyi arzulayan bir sergi. Tıpkı bünyesinde farklı katmanlarda farklı kentleri barındıran, herkes için farklı bir anlam ve tahayyül yaratan bir 'üst' kent olan İstanbul gibi…”</blockquote>

Zamane İstanbulları ve Kırık Tahayyüller

Çin’deki yemek pratikleri üzerine yazılmış en iyi kitapların başında E. N. Anderson’un <a fr-original-style="" href="https://yalebooks.yale.edu/book/9780300047394/the-food-of-china/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The Food of China</a> (“Çin’in Yemeği,” 1988) adlı kitabı gelir. Bu kitap aynı zamanda 1980’lerde sosyal bilimcilerin ve tarihçilerin yeme-içmeyle ilgili konularına artan ilgisinin ilk örneklerindendir. Anderson kitabında beklenebileceği üzere pirincin özellikle Çin’in güneyindeki kültürel ağırlığının altını çizer:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Herkesin zihninde Çin ile en çok ilişkilendirilen yiyecek elbette pirinçtir. Güney Çin'de, Doğu Asya'nın çoğunda olduğu gibi, chih fan (pirinç yemek) ifadesi aynı zamanda basitçe "yemek" anlamına gelir ve fan (pişmiş pirinç, pişmiş tahıl) kelimesi de sadece "yiyecek" anlamına gelir. Bütün gün pirinç yemeyen bir güneyli, çok miktarda atıştırmalık tüketmiş olsa da, hiç yemek yemediğini söyleyecektir. Pirinçsiz bir yemek, yemek değildir. (139)</blockquote>Öyle ki sıradan bir yemekte illa ki pişmiş pirinç ve onun üzerine konan “sung (fan)” vardır. Kantonca’da sung “pirincin üzerine konan yemek” anlamına gelir. Yani esas yemek pirinçtir, diğerleri de bir çeşit garnitür… Çinlilerin pirinç sevdasından oldukça etkilendiği anlaşılan Anderson’a göre pirinç aynı zamanda “insan ırkı tarafından bilinen en yararlı bitkidir”:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Dünyadaki insanların neredeyse yarısının temel gıda maddesi, aynı zamanda hayvanlar için bir yem ve sazlık, sandal yapımı, yakıt ve diğer endüstriyel kullanımlar için üstün bir saman kaynağıdır.</blockquote><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Pirinç üretimi bugün ne durumda?</h3>Dünyada milyarlarca insanı doyuran bu temel gıdaya bakış son yıllarda bir hayli değişmeye başladı. Geçen haftalarda The Economist’te çıkan <a fr-original-style="" href="https://www.economist.com/leaders/2023/03/30/how-to-fix-the-global-rice-crisis" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“küresel pirinç kriziyle” ilgili haber</a> hem pirinç severleri hem de Anderson’u üzecek nitelikteydi. Bu habere göre dünyada pirinç üretimi son yıllarda ciddi oranda düşme eğiliminde. Çin’in yanı sıra Asya’da ve Afrika’da pek çok ülkenin temel besin maddesi olduğu için önümüzdeki yıllarda pirince talebin daha da artması bekleniyor, bu nedenle bu tabii ki kaygı verici bir gelişme.Pirinç üretiminin azalmasında şehirleşme ve sanayileşme epey pay sahibi. Bu süreçler pirinç üretimine ayrılan alanların azalmasını beraberinde getiriyor. Ayrıca aşırı ilaçlamanın, gübrelemenin ve sulamanın toprağa ve yeraltı su kaynaklarına çok olumsuz etkileri var. Ve tabii ki hemen her tarım kolunda olduğu gibi küresel ısınmanın bu gidişattaki sorumluluğu büyük. Pirinç ani hava değişikliklerine karşı özellikle hassas ve bugün küresel ısınmanın etkisini en çok gösterdiği yerler arasında pirinç yetiştirilen bölgeler de var:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Geçen yıl dünyanın en büyük pirinç ihracatçısı olan Hindistan'da düzensiz muson yağmurları ve kuraklık, hasadın azalmasına ve ihracat yasağına yol açtı. Dördüncü büyük ihracatçı Pakistan'daki yıkıcı seller, pirinç hasadının yüzde 15'ini yok etti. Yükselen deniz seviyeleri, Vietnam'ın "pirinç kasesi" olan Mekong Deltası'na tuz sızmasına neden oluyor.</blockquote>Pirinçle ilgili kötü haberler bununla da bitmiyor. Pirinç üretimi aynı zamanda küresel ısınmayı artıran hatırı sayılır etkenler arasında. Yani pirinç Anderson’un söylediği kadar insanlığa “yararlı” bir bitki olmayabilir:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Çeltik ekimi toprakları oksijensiz bırakarak metan yayan bakterileri çoğaltır. Sığır eti hariç tüm gıda ürünlerinden daha büyük bir sera gazı kaynağıdır. Emisyon ayak izi havacılığınkine benzer. Ormanlık alanların çeltik tarlasına dönüştürülmesini -ki Madagaskar'ın yağmur ormanlarının çoğunun kaderi- sayarsanız, bu ayak izi daha da büyüktür.</blockquote>Bir de iklim değişikliği ile mücadelede adeta cezalandırılan pirinç üreticileri&nbsp;var. İklim değişikliğinden en çok etkilenen ülkelerden Bangladeş’te iklim değişikliği ile mücadelede görece başarısı ispatlanan sürdürülebilir pirinç tarımı yerini yüksek gelir getiren endüstriyel karides üretimine bırakıyor. London School of Economics’ten <a fr-original-style="" href="http://www.kasiapaprocki.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kasia Paprocki</a>’nin iki yıl önce çıkan kitabı <a fr-original-style="" href="https://www.cornellpress.cornell.edu/book/9781501759161/threatening-dystopias/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Threatening Dystopias</a> tam da bu çelişkiye bakarken pirinci yine dünyanın en kalabalık ve yoksul ülkelerinden birinde sosyal gerilimlerin merkezine yerleştiriyor.&nbsp;Beyaz pirincin sağlık üzerine etkilerine ise bu yazıda hiç girmeyelim isterseniz, durup dururken pilavdan soğumanın bir alemi yok… Ha, bu arada, hâlâ Dimyat’a pirince gidiliyor mu diye merak edenler için, Dimyat Mısır’ın en çok pirinç yetiştirilen bölgesi olma özelliğini <a fr-original-style="" href="https://www.fao.org/3/y4347e/y4347e0o.htm" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">koruyor</a>. Ama oralarda da sürdürülebilir pirinç üretimi benzer tehditler altında…

Dimyat’a Pirince Giderken… 

12 Mart tarihli <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/en/i/kayip-ve-hasar" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kayıp ve Hasar</a> başlıklı yazımızda artan sel ve kuraklık ilişkisine değinmiş, dünyadan birçok örnek vermiştik. Bu örneklerden birisi ABD’nin hem nüfusu hem de ekonomisiyle en büyük eyaleti olan California’dan idi. California o zaman tarihi kuraklıkla mücadele ederken bir yandan da miktarı ve döngüsü eskiye göre değişen yağışların yarattığı selle ve diğer sorunlarla uğraşıyordu.Yazı yayımlandıktan hemen sonra California yine tarihi ölçekte sıra dışı yağışlar aldı. Eyalet genelinde olağanüstü bir kar yağışı normalde kar yağmayan bölgeleri bile etkiledi. Eyalet hâlâ kar almaya devam ederken geçen hafta itibariyle kar birikimi normalin <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=9gLhjzbJfaI&list=WL&index=8" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yüzde 236</a> üstüne çıktı.Eyaletin su rezervleri çoktan doldu. Bu birikimin eyaleti esir alan kuraklığa geçici olsa da çare olacağı düşünülüyor. Öte yandan aşırı yağış yine bir dizi sele neden oldu. Yüz yıl önce kuruyan&nbsp;Tulare Gölü tekrar ortaya çıktı. Ancak California’nın, hatta ABD’nin ve dünyanın en büyük tarım havzalarından biri olan Central Valley (Tulare Gölü bu alanın güney ucunda bulunuyor) çoktan yapılaşma ve tarıma açılmıştı. Dolayısıyla yağışlar kuraklığa çare olduğu kadar bölge halkının yaşamını tehdit eden bir sel felaketine dönüştü.Bu sel çoktan bölgede büyük zarara yol açmışken dağlarda biriken karın önümüzdeki haftalarda erimesiyle yeni bir sel dalgası bekleniyor. Tarihin <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=JjsEYyfsUpo&list=WL&index=6" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">en kuru üç yılından sonra</a> karşı karşıya kalınan bu tehlikenin ne kuraklığın ne de selin bittiği bir ortamda yaşanıyor olması iyiden iyiye manidar. Belki daha da endişe verici olan, iklim değişikliği nedeniyle bu döngülerin artık normalleşmesi ve bu ani hava değişikliklerine artık pek kimsenin şaşırmaması...

Zappa Zamanlar

Zappa Zamanlar

Zappa Zamanlar

SON HİKAYELER

Atlar ve Otomobiller

Muhafazakârlar neyi muhafaza etmek istiyor?

Siyasal Kültür ve 1939 Erzincan Depremi

Düzce Umut Evleri: Kiracı Hakları ve Katılımcı Sosyal Konut

Türkiye’de Deprem Sosyolojisi Kitaplaşıyor

Boğaziçi Dik Duruyor

Zamane İstanbulları ve Kırık Tahayyüller

Dimyat’a Pirince Giderken…

Yine Seller, Bu Sefer California’da

"Dünya Yanıyor, Ailenize Sarılın!"

SON SAYILAR

21 May 2023

30 Nis 2023

16 Nis 2023

02 Nis 2023

19 Mar 2023

12 Mar 2023

26 Şub 2023

29 Oca 2023

01 Oca 2023