2012 yılında, Çanakkale kent merkezindeki yerel dinamiklerle şekillenmiş oldukça özgün bir çağdaş sanat ekosisteminde çalışmaya geldiğimde&nbsp;“kültürel diaspora” olarak adlandırılabilecek bir göç hareketinden henüz söz edilemezdi. İstanbul’dan çıkıp Çanakkale gibi kasabadan hallice bir kente yerleşmek, bir sanat profesyoneli için istisnai bir tercihti. O yıllarda İstanbul sanat ortamı, “egzotik” bir deneyim sunmayan taşradaki nitelikli oluşumlara pek ilgi göstermiyordu. Ancak bu kente yerleşmemden birkaç yıl sonra ev veya arsa soranlar, “Bir arkadaşım oraya taşındı” diyerek arayanlar çoğalacak; kendimi bazen emlakçı, bazen turizmci, bazen de insan kaynakları sorumlusu gibi hissetmeye başlayacaktım.2013’te açtığımız MAHAL Sanat, yıl boyu farklı kültür-sanat etkinlikleri düzenleyen, aynı zamanda arşiv ve proje geliştirme ofisi olarak işlev gören bir mekandı. Aynı süreçte bu çoklu işlevlerine bir yenisi daha eklendi: Her gün birkaç İstanbullunun kapısını çaldığı bir “information center” kimliği.<img src="https://images.aposto.com/2025/6/1/1753100495048.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">MAHALBüyük kentlerin, özellikle de İstanbul’un içinden çıkılmaz hâle gelen ekonomik, ekolojik ve sosyal sorunları artık herkesin malumu. Büyükşehirlere bağımlılığın öğrenilmiş çaresizliğinden kaçış sürecinde pandemi, bir kırılma anı oldu denebilir. Uzaktan çalışmanın yaygınlaşması ve neredeyse standartlaşmasıyla birlikte, “Kuzey Ege’de bir kasabaya yerleşme” fikri en çok konuşulan, planlanan şeylerden biri hâline geldi. İstanbul’a kıyasla daha mütevazı bütçelerle yaşamak, büyük şehirle bağını koparmadan ya da çok uzaklaşmadan temiz hava ve doğal çevrede daha sakin bir hayat sürmek gibi hayaller, Kuzey Ege’yi bir cazibe merkezi hâline getirdi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yeni komşular</h2>2022-2023 döneminde düzenlediğimiz "Yeni Komşular: Çanakkale Kültür Aktörleri Ağı" başlıklı saha araştırmasında, son yıllarda Çanakkale'nin kent merkeziyle kırsal kesimlerine yerleşen kültür endüstrisinden (yaratıcı endüstrilerden) profesyonellere ulaştık; deneyimlerini, gözlemlerini ve beklentilerini derledik. Sanatçılardan tasarımcılara, kültür yöneticilerinden çevirmen, editör ve akademisyenlere uzanan geniş bir yelpazede yeni komşularımızla bağ kurma denemesi yaptık.Pandemiyle ivme kazanan ve iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle kalıcılaşan yeni bir göç dalgasına tanıklık ediyoruz. Bu hareket, rahatlıkla “kültürel diaspora” olarak adlandırılabilir. Özellikle büyük şehirlerde kültür endüstrisinin daralması, içerik üretim ve paylaşımının dijital mecralara kayması, televizyon ve basın gibi anaakım mecraların küçülmesi; kültür profesyonellerinin yaşam, üretim ve çalışma pratiklerini kökten dönüştürüyor.Uzun yıllardır ekonomik olarak bağımsız ya da emekli kültür insanlarının Ege kıyılarına yerleşmesi bilindik bir örüntüydü; Çanakkale bu yönüyle zaten bir “emekli şehri” olarak tanınıyordu. Ancak bu kez tablo farklı: Bu göç hareketinin ön saflarındakiler genç kuşaktan&nbsp;kültür üreticileri. Büyük kentlerdeki yüksek yaşam maliyetleri, güvencesizlik, azalan kamusal alanlar ve daralan kültürel imkanlar, onları alternatif yaşam biçimlerine yöneltiyor.Kuzey Ege’nin&nbsp;cazibesini artıran&nbsp;temel unsurlar arasında temiz hava, su ve gıda gibi yaşamsal kaynaklar, görece düşük maliyetlerle sürdürülebilir yaşam ve seküler, çoğulcu bir toplumsal yapı sayılabilir. Uzaktan çalışmanın yaygınlaşması sayesinde bu yeni kültürel diaspora, üretim faaliyetlerini büyükşehirle bağını koparmadan sürdürebiliyor.Bu göçün doğası&nbsp;ise çeşitleniyor: Kimi, kırsalda inzivaya çekilip geçimlik tarıma yönelerek yaşamını yerelin temposuna uyarlıyor. Kimi ise şehirdeki yaşam standartlarını kırsalda yeniden inşa etmeye çalışarak fiziksel olarak köyde, yaşam kültürü olarak ise ayrışmış mikro ekosistemlerde hayatını sürdürüyor.Kentsel ihtiyaçlardan vazgeçmeyen kesim ise Çanakkale kent merkezini tercih ediyor. Üniversite kenti olmanın sağladığı genç nüfus hareketliliği, yeni yerleşen kültürel göçmenleri nispeten görünmez kılsa da özellikle nüfusu hızla azalan köylerde bu yeni sakinlerin bölgenin dokusunda yarattıkları fiziksel ve kültürel dönüşüm rahatlıkla görülebiliyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sorular ve sorunlar</h2>Kuzey Ege’ye yönelen bu yeni kültürel göç, sadece mekansal bir yer değişikliği değil; aynı zamanda çalışma biçimleri, toplumsal ilişkiler ve kültürel üretim pratikleri açısından da yeni sorular doğuruyor.Bu sorular ve potansiyellerin kent ve kırsal bağlamında farklı yansımaları var. En görünür etkilerden biriyle başlamak gerekirse: Bölgede hem kent rantı&nbsp;hem de kırsal çevresel baskılar belirgin biçimde artmış durumda. Yerel bir sosyal medya platformunun kısa süre önce 2.000 kişiyle yaptığı bir ankete göre insanların %98’i Çanakkale’nin artık “kesinlikle pahalı bir şehir” hâline geldiğini düşünüyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Son beş yılda emlak fiyatları yaklaşık %300 oranında arttı; bugün Çanakkale, Türkiye’nin en pahalı beşinci ili konumunda. İstanbul’a göre hâlâ görece cazip sayılsa da konut ve arsa talebindeki artış hem fiyatları yukarı çekti hem de yoğun bir inşaatlaşma/betonlaşma getirdi.</li></ul>Bu büyüme yalnızca kentle sınırlı değil. Kırsal nüfus artışı, özellikle altyapı açısından büyük bir baskı&nbsp;oluşturuyor. Üstelik yazların giderek kuraklaştığı bu dönemde, su kaynaklarıyla tanınan Çanakkale, artık ciddi bir kuraklık riskiyle karşı karşıya.Göçün bir diğer boyutu kültürel etkileşim. Yeni gelenlerle yerel halk arasında nasıl bir ilişki kurulacağı, bu iki topluluğun birbirini nasıl dönüştüreceği en tartışmalı konular arasında. Bu göç hareketi sadece fiziksel bir yer değişimi değil; değerler, gündelik yaşam pratikleri ve yaşam biçimlerini de kapsayan çok boyutlu bir olgu. Aktarım mı olacak, çatışma mı, yoksa yeni bir sentez mi? Henüz kestirmek mümkün değil. Ancak şu kesin: Bu karşılaşmalar, kentin kültürel kimliğini etkileyecek, hatta dönüştürecek bir yoğunluk ve hıza sahip.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Geleceğe dair umutvar bir projeksiyon</h2>Yukarıda sıraladığım pek çok olumsuzluk ve kaygı uyandırıcı gözleme rağmen, kentin kültür ekosisteminin geleceğine dair iyimserim. Bu yazıyı da olumlu bir projeksiyonla tamamlamak istiyorum.&nbsp;Çanakkale bu dönüşümü, kendi özgün yaşam kültürüyle harmanlayabilecek bir potansiyele sahip. Zira tarihsel olarak göçlerle şekillenmiş bir geçmişi var; bir geçiş coğrafyası olarak, değişim ve dönüşüm bu kentin kimliğinin ayrılmaz bir parçası. Her dönem farklı hareketliliklerden beslenen kentin kültür ekosistemi, bu dinamikleri yerel dokusuyla bütünleştirmeyi bilmiş; böylece kendine özgü, çoğulcu ve dirençli bir yaşam kültürü geliştirmeyi her seferinde başarmış.<img data-fr-image-pasted="true" src="https://basin.ktb.gov.tr/Resim/321568,basliksiz-2jpg.png?0" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.94" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Troya MüzesiÖrneğin, yazılım ve yeni iletişim teknolojileri alanında bölgede dikkat çekici bir gelişim ve yatırım artışı gözlemleniyor. Çevresel etkisi düşük olan bu sektörün planlı ve sürdürülebilir şekilde geliştirilmesi durumunda Çanakkale, zengin kültürel birikimiyle özgün bir “Silikon Vadisi”ne dönüşebilir.Bölgeye yerleşen kültür insanları&nbsp;ise donanımları, üretkenlikleri ve vizyonlarıyla kentin kültürel ekosistemini besleme ve geliştirme potansiyeline sahip. Bölgeye hâkim olan yerelci ve içe kapalı bir kültür politikası anlayışının ötesine geçerek ulusal ve uluslararası ölçekte nitelikli ve sürdürülebilir üretimlerle Çanakkale’nin küresel bir kültür kentine evrilmesi mümkün. Kentin doğal yapısı, insan dokusu ve kültürel katmanlarının zenginliği bu dönüşüm için son derece elverişli.Hatırlatmak gerekirse Çanakkale, Boğaz’ın iki yakasında Asya ile Avrupa’yı birleştiren, Akdeniz ve Anadolu kültür havzalarının buluştuğu eşsiz bir coğrafyada konumlanıyor. Troya gibi mitoloji, arkeoloji ve kültürel miras açısından evrensel değerlerin varlığı, bu toprakları yalnızca tarihî bir merkez değil aynı zamanda çağdaş kültür üretimi için de zengin bir ilham kaynağı hâline getiriyor. Bu potansiyelin daha görünür hâle gelmesi, yalnızca büyük kurumların değil, yerelden doğarak kurgulanan ve uluslararası düzeyde işlerlik kazanan Çanakkale Bienali gibi girişimlerin çoğalmasıyla mümkün olabilir.Dileğimiz, kültürel diasporanın kazandıracağı ivmeyle bu tür girişimlerin kültür politikaları düzeyinde daha fazla desteklenmesi, görünürlük kazanması ve bizleri daha derinlikli, daha dayanışmacı bir kültür ekosistemine doğru geliştirmesi. Çünkü Çanakkale, geçmişiyle olduğu kadar geleceğiyle de bir kültür havzası olma potansiyelini fazlasıyla taşıyor. Bu anlamda kültürel diaspora sürecinden geçen Kuzey Ege coğrafyası için de ilginç bir model olabilir.

Her hafta müzik, sinema, eğlence ve sanat dünyasından söyleşiler, incelemeler, öneriler, podcast’ler ve keşif notları e-posta kutunda.

Sinema ve müzik evreninden söyleşiler, incelemeler, öneriler, podcast’ler ve keşif notları.

Duende

Pandemiyle ivme kazanan, uzaktan çalışmanın yaygınlaşmasıyla kalıcılaşan yeni bir göç dalgasına tanıklık ediyoruz. Bu hareket, rahatlıkla “kültürel diaspora” olarak adlandırılabilir. Kuzey Ege ise bu hareketin en önemli merkezlerinden. Üstelik gidenler, gittikleri yerlerde yeni bir kültür-sanat sahnesinin filizlenmesine de önayak oluyorlar.

Deniz Erbaş