<div fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;" title="Page 1">Avrupa Futbol Federasyonları Birliği (UEFA), 2024 Avrupa Şampiyonası (EURO 2024) son 16 turunda kazanılan Avusturya maçında bozkurt işaretiyapan A Millî Futbol takımı oyuncusu Merih Demiral'a 2 maç ceza verdi.&nbsp;UEFA, Merih Demiral hakkında UEFA Disiplin Yönetmeliği'nin 31/4 maddesi uyarınca "uygunsuz davranış" iddiasıyla soruşturma başlattığını açıklamıştı.&nbsp;Ne var ki:&nbsp;Bu madde yalnızca UEFA İcra Komitesi, UEFA Başkanı, UEFA Genel Sekreteri ve disiplin kurulları tarafından soruşturma açılabileceğini belirten madde. Dolayısıyla hangi gerekçeyle soruşturma açıldığını saptamak için yetersiz bir açıklamaydı. Bunun için aynı yönetmeliğin "UEFA maçlarında Düzen ve Güvenlik" başlıklı 16. maddesine bakmak gerekiyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Maddenin 2. fıkrasına göre “Bir spor etkinliğine uygun olmayan, siyasi, ideolojik, dinî veya saldırgan nitelikte kışkırtıcı bir mesajı iletmek için jestler, kelimeler, nesneler veya diğer herhangi bir araç kullanımı” yasaklanmış durumda.</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kışkırtıcılık ve nefret söylemi kriterleri</h2>Merih Demiral’ın hareketinin bu kapsamda değerlendirilip değerlendirilemeyeceğini saptarken, gözden kaçırılmaması gereken iki önemli husus var: Öncelikle, yönetmelikte adı geçen siyasi, ideolojik, dinî veya saldırgan nitelikte herhangi bir hareketin, jestin veya bu tür bir ifadenin yasak olabilmesi için mutlaka&nbsp;kışkırtıcı nitelikte olması gerekiyor.&nbsp;Bu madde kendi içinde tutarlı, çünkü genel bir kabul olarak ifade özgürlüğü nefret söylemlerini koruma altına almaz. Spor etkinliklerinin bu söylemlere aracı olmaması için bu yönde alınan bir önlem de bu nedenle anlaşılabilir. Ancak buradaki diğer önemli nokta, ifade özgürlüğünün ve nefret söyleminin genel tanımı konusundaki kafa karışıklığı.Bir kesimi rencide eden, belirli kişi veya kişilerin hatta toplulukların hoşuna gitmeyen, onları kıran ve inciten ifadeler (bunu kelimelerle, jestlerle veya farklı hareketlerle gösterebilirsiniz) mutlaka yasak konusu mudur? İşte tartışmanın düğümlendiği yer burası. Çünkü, farklı nitelemelere yer verilmekle birlikte, ulusal ve ulusal-üstü mahkeme kararlarında nefret söylemi kapsamında değerlendirilen ifadeler genellikle şiddeti, kin ve düşmanlığı teşvik eden, ırkçılık ve savaş propagandası yapan, herhangi bir etnik kökeni, kültürü, dini, cinsiyeti, cinsel yönelimi veya fiziksel, zihinsel yahut ruhsal bir engeli sırf bu niteliklerinden dolayı hedef alan, ayrımcılık içeren ve bunları tahrik eden, insan onuruna saldırı niteliğindeki söylemlerdir.&nbsp;Hatta öyle ki, sizin bir ifade türünü nefret duygusuyla ifade etmiş olmanız dahi, ifadenin nefret söylemi sınıfına dahil olması için yeterli değildir. Bu önemli bir ayrımdır, çünkü aksinin kabulü, devletin, hukuki düzenlemeler aracılığıyla, kişilerin duygularını kontrol etmesinin ve değiştirmeye çalışmasının meşru ve kabul edilebilir olduğu izlenimini yaratır.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İfade özgürlüğünde istisna durumları</h2>Bu nedenle, AİHM’den tutun ABD Federal Yüksek Mahkemesi'ne ve Türk Anayasa Mahkemesi'ne kadar, dünyadaki pek çok yüksek mahkeme ifade özgürlüğüne ilişkin davalarda açık fikirlilik, çoğulculuk ve hoşgörü temalarını öne çıkarır ve bir ifade türünün nefret söylemi olup olmadığını değerlendirirken de mutlaka ayrımcılığa, ırkçılığa, kin ve nefrete teşvik amacı taşıyıp taşımadığını denetler. Aynı kabulün pek çok uluslararası sözleşmede ve çeşitli tavsiye kararlarında yer bulduğunu da görebilirsiniz.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu kapsamda genel kural, bir ifade türünün yasaklanmamasının asıl, yasaklanmasının ise istisna olduğudur. Hukukta istisnalar dar yorumlanır ve mutlaka ayrıntısıyla gerekçelendirilir.&nbsp;</li></ul>Bu yalnızca Türk hukuku için değil, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi hukuku, Anglo-Sakson hukuku ve diğer çağdaş, demokratik, çoğulcu tüm hukuk düzenleri için aynı şekilde geçerlidir. Bu nedenle demokratik toplumlarda ifade özgürlüğüne yönelik sınırlamaların mutlaka acil, yakın ve gerçek bir endişeyle ilgili olması gerektiği hemen her mahkeme kararında kaleme alınır. Dolayısıyla: İstediği kadar rahatsız edici, çarpıcı, şok edici veya kışkırtıcı olsun, ırkçılığa ve şiddete teşvik etmeyen her ifade bu güvenceden yararlanır. Düşüncelerin serbest dolaşımı da bunu gerektirir. Pür hukuki bir değerlendirmeyle, AİHM’nin Türkiye’nin taraf olduğu muhtelif davalarda da dile getirdiği temel yaklaşımı şudur: Bir ifadenin nefret söylemi olup olmadığı saptanırken, o ifadenin “doğrudan veya dolaylı olarak şiddet çağrısında bulunup bulunmadığına, şiddetin, nefretin yahut hoşgörüsüzlüğün meşrulaştırılması olarak görülüp görülemeyeceğine, ifadenin bağlamına ve son olarak, ifadelerin ifade ediliş şekline ve zararlı bir sonuca yol açma olasılığına” bakılması gerekir. Mahkeme, bunun dışındakileri ise ifade özgürlüğünün koruması altında görür. <h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Katılmadığın düşüncelerin özgürlüğünü savunmak</h2>O hâlde, Merih Demiral’ın yapmış olduğu hareket, sağ siyasi görüşü destekleyen, kimilerini—hatta itiraf edeyim beni de—rahatsız eden, belirli toplulukları rencide eden, hatta inciten, milliyetçi nitelikte bir ifade türü olabilir. Bu kabul, onun "kışkırtıcı siyasi nitelikte" bir ifade olduğu gösterir mi? Hukuk ve hatta sosyo-legal çalışmalar bu soruya "hayır" yanıtını veriyor.&nbsp;Ben, siz ve belki bunu okuyan pek çok kişi, kendini bu siyasi görüşe yakın hissetmeyebilir. O zaman yalnızca hoşumuza giden ifade türlerini mi koruyor ve destekliyoruz? Bu, savunduğumuz bütün demokratik değerleri altüst etmez mi?&nbsp;Örneğin, pek çok futbolcu sahaya çıkarken elleriyle haç işareti yapıyor ve Hıristiyanlık sembolü olan ıstavroz çıkarıyor. Mo Salah’ın gol sevinci başını secdeye götürerek göstermesi de benzer bir durum. Örnekleri çoğaltmak mümkün. Peki o hâlde, başka bir maçta, bu ifade türleri o dine mensup olmayanları rahatsız ediyor diye, aynı yönetmeliğin aynı maddesine göre "dinî ve kışkırtıcı bir hareket" sayılıp yasaklanabilir mi? Oysaki bir kişinin ya da topluluğun rencide edildiğini düşünmesi gibi bireysel ve öznel tepkilerle değil, o ifadenin belirli bir gruba yönelik saldırı niteliğinde olup olmadığını değerlendirerek hareket etmek önemlidir.Özetle söylenmesi gereken şudur: Çoğulcu demokratik ilkelere olan bağlılığınız ve güveniniz, bu ilkeler sizin katılmadığınız bir görüşe uygulandığında sınanır. Bu tartışmalar, bir nevi turnusol kağıdıdır. Bugün, siyasi parti tüzüklerinde dahi aşırı milliyetçi görüşleri savunmak demokratik ilkelere uygun kabul edilirken, bir oyunun bu tartışmalara ev sahipliği yapması ifade özgürlüğü anlamında üzücüdür.</div>

Yerel ve uluslararası gündemi yakalamak için bir başucu kaynağı; her hafta seçim dosyaları, kamuoyu araştırmaları, analizler ve Son Düzlük podcastle yayında!

Türkiye'yi yakala, dünyayı anla.

Spektrum

Türkiye'ye Avrupa Kupası'nda çeyrek final biletini getiren iki gole imza atan Merih Demiral'ın gol kutlamasında yaptığı "Bozkurt işareti" tartışmalara, cezalara ve diplomatik gerilimlere sebep oldu. Kupaya veda eden Türkiye'de "Bozkurt" gündemi devam ediyor. Peki UEFA'nın cezası, bize spor müsabakalarında ifade özgürlüğü hakkında ne söylüyor?

Deniz Polat