Avro Bölgesi’nde imalat sektörü aktivitesi Mayıs’ta son 36 ayın en düşük seviyesine geriledi. 20 üyeli ortak para birimi bloğunda hizmet sektörü aktivitesi de düşüş göstererek ekonomik toparlanmanın tehdit altında olduğuna işaret etti.

• S&P Global tarafından gerçekleştirilen ve pazar payı yüksek şirketlerin satın alma yöneticileri arasında yapılan aylık anketlerden elde edilen Satın Alma Yöneticileri Endeksi (PMI) verileri açıklandı.

Detaylar: Ekonomik büyümenin öncü göstergesi olan imalat sanayi performansında referans kabul edilen Avro Bölgesi imalat PMI endeksi, Mayıs ayında 45,8'den 44,6 değerine geriledi. Böylece imalat aktivitesi, 2020'de pandemide fabrikaların kapandığı dönemden beri en düşük seviyeye indi. Endeksin 50,0'nin altında değer alması sektörde daralma olduğuna işaret ediyor.

• Hizmet PMI endeksi ise Mayıs ayında 0,3 puan düşüşle 55,9 seviyesine gerilese de eşik değer olan 50,0'nin üzerinde kalarak sektörde büyümenin sürdüğü sinyalini verdi.
• İmalat ve hizmet sektörlerini kapsayan bileşik PMI endeksi de 54,1 değerinden 53,3'e geriledi. Hizmet ve bileşik PMI endekslerinin eşik değerin üzerinde seyretmesi genel olarak ekonomide büyüme olduğunu gösterse de büyümenin hızına dair soru işaretleri arttı.

Almanya: Almanya'da ekonomik aktivite, azalan taleple birlikte daralmaya devam eden imalat sektörün verisindeki düşüşe rağmen hizmet sektöründeki canlanmanın etkisiyle üst üste 4’üncü ayında da genişledi.

• Avrupa'nın en büyük ekonomisinde bileşik PMI Nisan ayındaki 54,2 seviyesinden Mayıs ayında 54,3'e yükselerek analistlerin 53,5 olan beklentilerini aştı ve bir yıldan uzun bir süredir görülen en hızlı genişlemeyi kaydetti.
• Hizmet PMI verisi 1,8 puan artışla 57,8 değerine yükselerek Ağustos 2021'den bu yana en yüksek seviyesine ulaştı. İmalat PMI endeksi ise 44,5'ten 42,9'a geriledi.

Fransa: Avrupa'nın en büyük ikinci ekonomisinde ise zayıflama emareleri görüldü. Yayımlanan öncü verilerde, bileşik PMI endeksi 52,4 seviyesinden 51,4'e geriledi. İmalat PMI 0,5 puanlık artışla 46,1'e yükselirken, hizmet PMI 54,6'dan 52,8 değerine geriledi.

Birleşik Krallık: Birleşik Krallık’ta ise bileşik PMI endeksi, Nisan ayında kaydedilen ve 12 ayın en yüksek seviyesi olan 54,9'dan 53,9'a geriledi ancak üst üste dördüncü ayda da eşik değerin üzerinde kaldı. 

• Hizmet PMI endeksi 0,8 puanlık düşüşle 55,1 seviyesine geriledi. İmalat PMI verisi ise 46,9’dan 47,8’e düşerek son 5 ayın en düşük değerini kaydetti.

Brüksel merkezli Avrupa Otomobil Üreticileri Birliği (ACEA), planlanan Euro 7 emisyon standartlarının doğrudan maliyetlerin Avrupa Komisyonu tahminlerinden 4 ila 10 kat daha yüksek olduğunu belirtti.

Bilgi notu: AB Komisyonu, geçtiğimiz yıl Yeşil Mutabakat doğrultusunda AB'de satılan yeni araçlardan kaynaklanan kirliliği azaltmak için Euro 7 standartları teklifini açıklamıştı. 

1 Temmuz 2025 tarihinden itibaren tüm yeni seri üretim otomobillerin karşılaması gereken Euro 7 standartları; küçük hacimli üreticilerin 2030 yılına kadar standartları karşılamasını bekliyor. Bu tarih, ağır vasıtalar için 1 Temmuz 2027.

• Teklifin yürürlüğe girmesi için Avrupa Parlamentosu ve üye ülkelerin bunu onaylaması gerekiyor.

Öte yandan: Önerilen Euro 7 düzenlemesinin otomobil, kamyonet, kamyon ve otobüslerin üretim maliyetlerini artıracağı öngörülüyor. Frontier Economics tarafından yapılan araştırmaya göre, araç başına maliyetler içten yanmalı motora sahip otomobil ve kamyonetler için yaklaşık 2 bin avro, dizel kamyon ve otobüsler için ise yaklaşık 12 bin avro artabilir. 

Bu rakamlar, Komisyon'un Euro 7 etki değerlendirmesindeki tahminlerinden 4 ila 10 kat daha yüksek – otomobil ve kamyonetler için 180-450 avro, kamyon ve otobüsler için 2 bin 800 avro olmak üzere.

Çünkü: Bu tahminler, başta ekipman ve yatırımlar olmak üzere sadece doğrudan üretim maliyetlerini içeriyor. Bu ek maliyetler satın alma fiyatlarına karşılık gelmiyor, son kullanıcılar için fiyatları daha da artırıyor. Bu nedenle fiyat artışlarının ilk değerlendirmede belirtilen rakamlardan daha yüksek olacağı kesin.

Dahası: Doğrudan maliyetlere ek olarak, Euro 7 önerisinin daha yüksek yakıt tüketimi gibi dolaylı maliyetleri de tetiklemesi bekleniyor. Bir aracın kullanım ömrü boyunca bu, yakıt maliyetlerini %3,5 oranında artırabilir - bu da uzun yol kamyonları için fazladan 20 bin avro ve otomobiller ile kamyonetler için 650 avro anlamına geliyor.

• Bunlar, bir araca sahip olmanın toplam maliyetine ek olarak yüksek enflasyon ve enerji fiyatları döneminde tüketiciler ve işletmeler üzerinde ek finansal baskılar yaratacaktır.

Tepkiler: Mevcut Euro 6/VI kuralları ile AB, emisyonlar (NOx ve partikül madde gibi kirleticiler) için kapsamlı ve katı standartlara zaten sahip. 

• ACEA Genel Müdürü Sigrid de Vries, şu açıklamada bulunuyor:

"Avrupa otomobil endüstrisi iklim, çevre ve sağlık yararına emisyonları daha da azaltmaya kararlıdır. Ancak Euro 7 önerisi, son derece yüksek bir maliyetle son derece düşük bir çevresel etkiye sahip olacağı için bunu yapmanın doğru yolu değildir. Elektrifikasyona geçişle birlikte AB yollarındaki eski araçları yüksek verimli Euro 6/VI modelleriyle değiştirerek çevre ve sağlık açısından daha büyük faydalar sağlanabilir."

ABD merkezli uzay turizmi şirketi Axiom Space'in ikinci özel astronot misyonu "Ax-2", biri eski bir NASA astronotu olmak üzere 4 kişiden oluşan mürettebatın 21 Mayıs'ta gerçekleştirilen fırlatmanın ardından Uluslararası Uzay İstasyonu'na (ISS) doğru yola çıkmasıyla birlikte başladı. SpaceX'in Falcon 9 roketi ve Crew Dragon uzay aracı ile birlikte giden mürettebatın, 30 Mayıs'ta Dünya'ya geri dönmesi planlanıyor.

Geniş açı: Dün ISS'e başarılı bir şekilde kenetlendiği bildirilen uzay aracı, 665 günle ABD'nin uzayda en uzun süre kalma rekorunu elinde bulunduran; şu anda da Axiom'da insan uzay uçuşu direktörü olarak görev yapmakta olan eski NASA astronotu Peggy Whitson tarafından kumanda ediliyor. Whitson'ı özel bir uzay uçuşunu komuta eden ilk kadın olarak konumlandıran görev, kök hücre araştırmacısı Rayyanah Barnawi'nin Suudi Arabistan'dan uzaya seyahat eden ilk kadın olmasıyla da tarihe geçiyor.

• "Barnawi, geçen hafta gazetecilere yaptığı açıklamada "Suudi Arabistan'daki tüm insanların ve evlerindeki tüm kadınların tüm hayallerini ve umutlarını temsil etmekten büyük onur ve mutluluk duyuyorum" ifadelerini kullanmıştı.
• Mürettebatın geri kalanında ise Axiom'un 2022'deki Ax-1 görevi için yedek olarak eğitilen özel bir astronot olan John Shoffner, Ax-2 görevi için de pilot olarak görev alıyor. Ayrıca, mürettebatın bir diğer üyesi olan Suudi Kraliyet Hava Kuvvetleri'nde savaş pilotu Ali Alqarni, Barnawi ile birlikte, 1985 yılında bir uzay mekiği görevinde yük uzmanı olarak uçan Sultan bin Salman Al Saud'dan sonra uzaya giden ilk Suudi vatandaşları olarak öne çıkıyor.
• Hâlihazırda ISS'te bulunan yedi astronota katılan Ax-2 astronotları, istasyonda kaldıkları süre zarfında kök hücre gibi biyomedikal araştırmalar dahil olmak üzere 20'den fazla inceleme ve bilim projesi üzerinde çalışacak.

Arka plan: Ax-2 görevi, insanların uzaya gitmek için para ödedikleri ilk sefer değil. "Space Adventures" isim bir şirket, 2000'li yılların başında ISS'e benzer birkaç görev için aracılık etmiş ve insanları Rusya'nın Soyuz uzay aracı ile uzaya taşımıştı. Bu iş modelini ABD'ye taşıyan Axiom ise SpaceX ile kurduğu ortaklık kapsamında müşterileri ISS'e taşıyacak bir çerçeve oluşturmuş; şirketin Nisan 2022'de gerçekleşen ilk görevi olan AX-1 ile ABD'den ilk kez vatandaşlar belli bir ücret karşılığında uzaya çıkmıştı.

• Bu görevleri rutin hâle getirerek profesyonel astronot olmayan kişilerin de uzay uçuşunu deneyimlemeleri için daha fazla fırsat sunmayı amaçlayan Axiom Space'in görev entegrasyon ve operasyon şefi Derek Hassmann, fırlatma öncesi düzenlenen basın toplantısında bu duruma dikkat çekerek hükümetler tarafından desteklenen daha fazla müşteri görmeyi beklediklerini kaydetti.
• Bununla birlikte, Axiom'un, NASA'nın beklentilerine göre ISS'in 2030 yılında emekliye ayrılmasından sonra bile özel uzay uçuşlarına devam edeceği değerlendiriliyor. Buna göre, özel sektöre ait yeni bir uzay istasyonu inşa etmeyi hedefleyen birkaç ABD merkezli şirketten birinin de Axiom olduğu belirtiliyor.

Bilgi notu: Bundan birkaç ay önce, Türkiye'nin ilk insanlı uzay görevi için de Axiom Space ile işbirliği yapıldığı duyurulmuştu. Bu kapsamda, Türkiye'nin ilk astronotları, Axiom Space işbirliği ve SpaceX roketiyle uzaya gidecek. 

Münih Savcığılı, Almanya-merkezli casus program geliştiricisi FinFisher'ın dört eski yöneticisine, uygulamayı Türkiye'ye yasa dışı bir şekilde satmakla suçlayan bir iddianame hazırladı. Geçtiğimiz yıl iflas eden şirketin FinSpy adlı uygulaması, daha önce CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu'nun 2017'de gerçekleştirdiği Adalet Yürüyüşü'nü destekleyenlerin cep telefonu ve bilgisayarlarının izlendiği iddiasıyla gündeme gelmişti. 

• Bir adım geriden: 2018 yılında iddiaların basına yansımasıyla dört sivil toplum kuruluşu, FinFisher'in aralarında baskıcı ve otoriter rejimlerin de bulunduğu birçok ülkeye casus yazılım sattığına dair suç duyurusunda bulunmuştu. Münih Başsavcılığı ise FinFisher'in Türkiye'ye yasa dışı yoldan casus yazılım sattığı iddiasıyla 2019'da soruşturma başlatmıştı. 

Detaylar: Münih Savcılığı'nın hazırladığı iddianamede, Alman şirketin 2015 yılında casus yazılımı FinSpy'ı, MİT'e 5,04 milyon avroya sattığı ve kullanımı için eğitim verdiği; fakat satışın MİT'e yapıldığını gizlemek için sözleşmeye alıcı olarak "Ankara Gümrük Kontrol Direktörlüğü" yazıldığı belirtiliyor.

Geniş açı: FinFisher, dünya genelinde de kolluk kuvvetleri ve istihbarat servislerine FinSpy adlı uygulamayı satıyordu.

Ancak: Bu tür hem sivil hem askerî amaçlarla kullanılabilecek yazılımların Avrupa Birliği (AB) dışına satılabilmesi için Almanya hükümetinden izin alınması lazım. FinFisher yazılımı izin almadan satmış.

• Savcılar, o dönemki şirket yöneticilerini bu izni almadan ihracat yapmakla suçlarken, bu uygulamanın da Türkiye’de iktidar tarafından muhalefeti fişlemek için kullanıldığını düşünüyor.

Neler oldu? İnsan hakları örgütü Access Now'ın Mayıs 2018'de yayımladığı raporda, Kılıçdaroğlu'nun 2017'de gerçekleştirdiği Adalet Yürüyüşü sırasında Türk istihbaratının muhalefeti gizlice dinlemeye çalıştığı ortaya çıkmıştı. Yürüyüş sırasında Twitter üzerinden #AdaletİçinYürü etiketiyle yapılan bazı paylaşımlarda FinSpy'ı yükleyen linklerin bulunduğunu ve bu linklere tıklayan kişilerin telefon ya da bilgisayarlarına bu linklerin yüklendiği belirtilmişti.

Dahası: Raporda linkleri paylaşan hesapların yürüyüş sırasında muhalif paylaşım yapan anonim hesaplar olduğunu, fakat bunların önceden açılmış bot hesaplar olup önceki paylaşımlarında ise iktidarı desteklediğini aktarmıştı.

Nasıl işliyordu? Uygulama, indirildiği cihazdaki rehber, takvim, arama geçmişi, dosyalar, fotoğraflar, WhatsApp ve benzeri sohbet programlarında yazılanlar ve konumlar gibi bilgilere erişebilmesinin yanı sıra, mikrofonu açarak ortam dinlemesi de yapabiliyordu.

• Casus yazılımın kişisel cihazlarına yerleştirildiği binlerce kişinin arasında CHP'li vekillerin de yer aldığı belirtiliyor. 

Tepkiler:

• "Utanç belgesi":Kılıçdaroğlu, 2018'de FinSpy'ın Türkiye'de kullanımının ortaya çıkmasından hemen sonra olayları "Demokrasi adına bir utanç belgesidir" diye yorumlamış ve dönemin başbakanı Binali Yıldırım'dan da "Emniyet'in mi yoksa Milli İstihbarat Teşkilatı'nın mı, hangi kurumun Almanya'dan satın aldığını açıklamasını" talep etmişti.
• CHP'den suç duyurusu: Yine 2018'de aralarında Sezgin Tanrıkulu ve Veli Ağbaba'nın da yer aldığı bir grup CHP'li milletvekili de FinSpy hakkında "Adalet Yürüyüşü katılımcılarını dinlediğinin ortaya çıktığı, bunun da anayasal güvence altında bulunan özel hayatın gizliliğinin ihlal edilmesinin açık kanıtı olduğu" ileri sürülerek suç duyurusunda bulunmuştu

STK'lar: Almanya Özgürlük Hakları Cemiyeti (GFF), Sınır Tanımayan Gazeteciler örgütünün Almanya temsilciliği (ROG), Avrupa Anayasa ve İnsan Hakları Merkezi (ECCHR) ve bağımsız araştırmacı gazetecilik sitesi netzpolitik.org, Şirketin FinSpy'ı Almanya hükümetinden ihracat iznini almadan Türkiye'ye yasa dışı yollarla sattığı suçlamasını yargıya taşımıştı.

Dahası: Access Now'un FinFisher üzerine olan raporunda, şirketin casusluk yazılımlarını Türkiye dışında Ukrayna, Endonezya ve Venezuela'da sürdürdüğü tespit edildiği belirtiliyor.

Batı Konferansı'nda normal sezonun lideri Denver Nuggets, 3-0 üstünlük sağladığı serinin 4. maçında Los Angeles Lakers'a konuk oldu. Nuggets, rakibi Lakers’ı 113-111 mağlup ederek Batı Konferansı Şampiyonu oldu.

Bununla birlikte: Batı Konferansı final serisini 4-0 kazanan Denver Nuggets, tarihinde ilk kez NBA finaline yükseldi.

Nuggets’ın skor dağılımı: Nikola Jokic 30 sayı, 14 ribaund, 13 asist; Jamal Murray 25 sayı, 3 ribaund, 5 asist; Aaron Gordon 22 sayı, 6 ribaund, 5 asist; Michael Porter Jr. 15 sayı, 10 ribaund; Kentavious Caldwelll-Pope 13 sayı, 4 ribaund ile maçı noktaladı.

Lakers’ın skor dağılımı: LeBron James 40 sayı, 10 ribaund, 9 asist; Anthony Davis 21 sayı, 14 ribaund; Austin Reaves 17 sayı, 3 asist; Dennis Schröder 13 sayı, 5 asist; Rui Hachimura 10 sayı, 7 ribaund ile maça katkı verdi.

Dahası: Nikola Jokic, 30 sayı, 14 ribaunt, 13 asistle "triple double" yaparak takımını sırtladı. 28 yaşındaki pivot, 8 kezle NBA tarihinde bir play-off'ta en çok "triple double" yapan oyuncu olmayı başardı. Aynı zamanda Jokic,  maçtan sonra konferans finallerinin MVP’si seçildi.  

Nikola Jokic:

Bu ödül senin için ne anlam ifade ediyor?”

Nikola Jokic: “Hiçbir şey.”

Bir sonraki adım: Nuggets, finalde Boston Celtics-Miami Heat eşleşmesinin galibiyle karşılaşacak. Heat'in seride 3-0 üstünlüğü bulunuyor.

LeBron James’ten emeklilik sinyali

NBA'de Batı Konferansı final serisinde Los Angeles Lakers, Denver Nuggets karşılaşmasının ardından LeBron James açıklamalarda bulundu. Bleacher Report’tan Chris Haynes’in haberine göre LeBron James, gelecek sezonda Los Angeles Lakers’ta oynayıp oynamayacağından emin değil ve emeklilik de şu anda seçeneklerden biri.

LeBron James: "Şahsi olarak, basketbola dair geleceğe dönük düşünmem gereken çok şey var. Oynamak isteyip istemediğimi düşünmem gerekiyor."

Karşılaşmayı 40 sayıyla tamamlayan oyuncu, "Başarılı bir sezonu geride bıraktığımızı söyleyemem çünkü kariyerimin bu döneminde şampiyonluk dışında başka bir şey için oynamıyorum." açıklamasında bulundu.

İki yıl 97 milyon dolarlık kontratı bulunan oyuncu devam ederse 21. sezonuna başlamış olacak.

Öte yandan: LeBron James, Los Angeles Lakers kariyerinde karşılaştığı en güçlü takımın 2023 Denver Nuggets olduğunu düşünüyor. James, kariyerinde 3. kez, finaller dışında ise ilk kez süpürüldü.