Yazı: Nazlı PektaşBozcaada Caz Festivali ekibi, bu yılın temasının "bedenlenme" (embodiment) olduğunu duyurduğunda Altınoluk'taydım. Eski ismi Papazlık olan Kaz Dağları'nın eteklerinden karşıdaki Midilli adasına bakarken beden kavramını ada ile birlikte düşünmeye başladım. Cazın, rüzgarın, bağların, evlerin arasında festival ekibinin adayla bedenleniş hayali eşliğinde...<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Beden, benim için bir temsil meselesinden öte, düşüncenin, duyumun ve dönüşümün taşıyıcısı oldu hep. Bozcaada gibi coğrafi ve kültürel belleği yoğun bir adada, doğaçlamaya dayalı caz müziğiyle kesişen bu düşünsel yönelim de festivalin deneyimsel doğası içinde bedeni, duyumsamayı ve mekanla kurulan ilişkiyi yeniden birlikte düşünmeye davet ediyor.&nbsp;</li></ul>Cazın adadaki yankısı bir ritimden fazlası; belleği harekete geçiren bir titreşim ve yakınlaşma biçimi. Ve aslında ses de bu adada ezgiden önce rüzgarla birlikte var oldu/oluyor. Rüzgar, adanın doğal enstrümanı, sesin taşıyıcısı, biçimlendiricisi, kimi zaman da yorumcusu. Müziğin adada bıraktığı iz, rüzgarla birlikte yalnızca kulaklarda değil, havada, taşlarda, bedenlerde de dolaşan bir salınım hâlini alıyor. Böyle düşündüğümüzde bedenlenme; ada, müzik ve rüzgarla bütünlenen bir temas hâlini de imlemeye başlıyor.“Bedenlenme”, insanın dünyayla ilişkisini yalnızca zihinle kurmadığını, bu ilişkinin bedensel varoluşla biçimlendiğini anlatan bir kavram. Bu anlayışa göre beden, düşünceden ayrı duran edilgin bir kabuk olmanın ötesinde algının, bilincin ve anlamın kurulduğu aktif bir alan olarak görülür. Maurice Merleau-Ponty’nin ifadesiyle beden, dünyaya sahip olmanın genel aracıdır. Yani dünyayı kavramak, onu görmek, duymak ve hissetmek beden aracılığıyla mümkündür.&nbsp;Bu kavrayış, yalnızca bireysel bir deneyimle sınırlı kalmadığı gibi toplumsal olarak da işler. Judith Butler’ın belirttiği gibi beden, kültürel normlar ve tekrar eden söylemler aracılığıyla biçimlenir. Öte yandan çağdaş bilişsel bilim, bedenin çevresiyle kurduğu etkileşim üzerinden anlam ürettiğini savunur; temsil etmek yerine ilişki içinde dünyayı kurar. Bedenlenme, tam da bu nedenle fiziksellikten öte; hissetmeye, hatırlamaya, hareket etmeye ve karşılaşmalara dair bir düşünme biçimidir.Sözü burada Maurice Merleau-Ponty’ye&nbsp;vermeli: 20. yüzyılın en önemli filozoflarından Merleau-Ponty, “kendi bedeninin algısı” sorununu öncüller; algıyı bu noktadan kazmaya başlayarak derinleştirir. Ona göre:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Eğer (vücudum) nesnelere dokunabiliyor ve onları görebiliyorsa bunun tek nedeni onlarla aynı aileden olmakla, görülebilir ve dokunulabilir olmakla vücudumun kendi varlığını nesnelerin varlığına katılmak için bir yol olarak kullanmasıdır; bu iki varlıktan her birinin ötekisi için arketip olmasıdır; vücudun şeylerin alanına ait olması ve dünyanın evrensel ten olmasıdır.”&nbsp;</blockquote>Bozcaada’da müzik başladığında, Ege rüzgarına kapılmış bir trompet çağrısı artık bir performanstan öte, adaya ait topografyanın bir parçasına dönüşür. Ezgiler dar sokaklarda gezinir, eski taş duvarlara çarpar ve dinleyen bedenlerin içine yerleşir. Katman katman tarihi barındıran bu küçük adada düzenlenen bir caz festivali, bedenin rezonatöre dönüştüğü bir hâl yaratır. Böylece beden ada oluverir. Müzik de adanın teninde gezinen…Böylesi bir bağlamda beden olmak; sese, mekana, tarihe, kültüre açık olmak demektir. Jean-Luc Nancy, Listening adlı eserinde dinlemenin yalnızca işitsel değil, ontolojik bir edim olduğunu hatırlatır bize. “Dinlemek,” der Nancy, “Her zaman anlamın eşiğinde olmaktır; anlam ile varlığın yankılandığı sınırda durmaktır.” Bu yankılanma adada duyumsal bir hadisedir ve yalıtılmış bir zihin yerine, ortak bir duyumsama alanında meydana gelir.&nbsp;Fenomenolojik bakış açısından ise Maurice Merleau-Ponty, bedenin dünyadaki bir nesne değil, dünyayı edinme biçimimiz olduğunu vurgular ve özne hakkında şöyle der:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“(…) Son olarak, bazen bedenin doğal araçlarıyla ulaşamayacağı bir anlam söz konusudur; bu durumda beden kendine bir araç inşa etmek zorundadır ve böylece çevresine kültürel bir dünya projekte eder.”&nbsp;</blockquote>Bozcaada’da dinlemek, sadece işitmekle sınırlandırılamaz; müziği duyusal ve duygusal varlığıyla yaşamak, bedeni ada zamanına açmakla&nbsp;ilgilidir. Bedenler seslerin titreşiminde, ritimlerin yakınlığında, paylaşılan sessizliklerde biraraya gelir. Bu birlikte oluş; bedenin zamansal ve mekansal yerleşikliğini çözerek bizi ortak bir titreşim düzlemine çağırır. Burada bedenlenme, tenin ötesine geçer. Benlik ile deniz, taş ile nefes, nota ile gece arasında açılan bir ilişkisellik alanına dönüşür.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bedenlenme ve kültürel hafıza: Bozcaada’da zamanla kurulan diyalog</h2>Bozcaada’da bedenlenme, zaman ve mekanın kültürel deneyime dönüşerek toplumsal hafızayı güncellediği bir süreçtir. Ada, farklı tarihsel dönemlerde Rum ve Türk topluluklarını barındırmış; mübadele, göç ve dönüşlerle kültürel dokusu biçim değiştirmiştir. Günümüzde yazlıkçılar, yeni yerleşimciler, mevsimlik işçiler ve festival ziyaretçileriyle çok katmanlı bir toplumsal mozaik sunar. Bu çeşitlilik içinde beden, tarihsel ve kültürel birikimleriyle beraber aktif bir yorumcudur. Mekanın ve tarihin duyumsal algılanışıyla geçmiş ile şimdiki zaman arasında köprü kurulur.Kültürel kuram açısından bedenlenme, bireysel deneyimin ötesinde, kültürel sürekliliğin bedensel olarak aktarıldığı bir süreçtir. Bozcaada’nın taş sokaklarında yürümek, terk edilmiş bir evin eşiğinde durmak ya da bağlarda rüzgarı dinlemek, geçmişle düşünsel ve duyusal bir temas kurmayı mümkün kılar. Ada, bu anlamda bedenin hafızayı taşıdığı, yeniden yazdığı bir mekan hâline gelir. Bu bedensel temaslar, adanın tarihsel katmanlarını her seferinde harekete geçirir. Kimlikler, sabit ve durağan yapılar değil hareketli, geçişli ve müzakereyle şekillenen dinamiklerdir ve Stuart Hall’ın kültürel kimliği bir oluş süreci olarak tanımlamasıyla paralel biçimde, Bozcaada kimliği de farklı kuşaklar, sınıflar ve topluluklar arasında kurulmuş bir diyaloğun ürünüdür.Caz festivali gibi etkinlikler, adanın belleğini sadece temsil etmez, aynı zamanda onunla birlikte dönüşür. Festival, müziğin icra edildiği bir alan olmanın ötesinde&nbsp;mekanın, sesin ve bedenin yeniden ilişkilendirildiği bir karşılaşma zeminidir. Katılımcılar, yalnızca dinleyici değil; bu belleğin duyumsal taşıyıcılarıdır. Bu yönüyle festival, adanın kimliğini yeniden kuran toplumsal ve bedensel bir pratiğe dönüşür.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ada olmak</h2>"Beden ada olur mu?" Bu soru, bedenin kendisini nasıl kurduğu, dünyayla nasıl ilişkilendiği ve anlamı nasıl taşıdığıyla doğrudan bağlantılı. Ve beden, tıpkı bir ada gibi mekanla, zamanla, tarihle ve başkalarıyla kurduğu ilişkilerle şekillenen, geçici ama etkili bir varoluş formu.Ada; ana karadan kopmuş gibi görünse de onunla sürekli temas hâlinde. Akıntılarla rüzgarla… Beden de öyle temas eden, açılan, değişen bir varlık. Yerle, zamanla ve bedenlerle... Bu nedenle “ada olmak”, yalnızca coğrafi değil aynı zamanda ontolojik bir önerme hâline geliyor. Bedenin, kendine özgü bir ada gibi var olabileceği fikri, fenomenolojinin özne tanımını yerinden oynatır. Beden artık nesneleşen bir araç olmanın ötesine geçerek anlamın ürediği, belleğin işlendiği, kültürün geçişken biçimde aktarıldığı bir uzam olur.Bozcaada’nın rüzgarında yankılanan caz sesi, sadece bir müzikal deneyim olmayı epey zamandır aştı. Sesler, bedenin toprağa, taşa, tarihe açıldığı anları çoğaltırken müziğin ada zamanında salınması, bedenin o zamanla geçici bir uyum kurması, adanın çok katmanlı geçmişiyle birlikte titreşmeye başladı.“Beden ada olur mu?”&nbsp;Belki de asıl mesele, bedenin ada olup olamayacağından öte, adanın yalnızca bir mekan olmaktan çıkarak bedenler arası temasta nasıl hissedilir ve deneyimlenir hâline geldiğidir. Bu sorunun peşinden giderken ada olmak fikri, coğrafi bir durumdan çıkıp varoluşsal bir duruma evrilir. Ada ile beden arasında kurulan bu ilişki, sabit değil, devinimlidir; geçici ama etkili karşılaşmaların mekanıdır. Bu yüzden, ada olmak da bedenlenmeye dair bir ifade biçimi halini alır: Sınırda, geçici, duyumsal ve ilişkisel.

Duende

Bozcaada’nın rüzgarında yankılanan caz sesi, sadece bir müzikal deneyim olmayı epey zamandır aştı. Sesler, bedenin toprağa, taşa, tarihe açıldığı anları çoğaltırken müziğin ada zamanında salınması, bedenin o zamanla geçici bir uyum kurması, adanın çok katmanlı geçmişiyle birlikte titreşmeye başladı. Bozcaada Caz Festivali'nin bu yılki teması "bedenlenme" üzerine...

Bedenlenme ile ilgili hikayeler