Arnavutluk’un başkenti Tiran’dayım. Bir ay kalacağım bu şehirde canlı müziğin izini de takip etmek istiyorum. Fakat Tiran’da opera binası harici ne büyük bir performans sanatları merkezi ne de hep açık olan ve her türden müziğe sahne olacak bir canlı konser mekanı var. Sokaklarına konser afişi asılan şehirlerden biri değil burası... Sadece elektronik müzik ve kulüp kültürü ile karşılaşıyorum. Peki, bunun sebebi ne?Hikayeyi başa sarıyoruz. Enver Hoca, 1944’te Arnavutluk’un başına geldiğinde ülke düzenini de tamamen komünist rejime göre değiştirmişti. Yaklaşık 41 yıl süren iktidarı boyunca, ülkenin Sovyetler Birliği ile ilişkisini kesti, Çin ve Yugoslavya’yı “yeterince devrimci olmamakla” suçladı ve ittifakını sonlandırdı. Arnavutluk böylece yalnız ve izole bir ülke hâline geldi. Vatandaşlar ne ülkeden çıkabiliyor ne de geri dönebiliyordu. Bu ideolojik yalnızlığın içindeki Arnavutların neredeyse tüm dünyayla bağları koparılmıştı. 1990’da ise öğrenciler tarafından komünizm karşıtı protestolar başlatıldı. 1991’de eski komünist lider Enver Hoca’nın Tiran’daki heykelinin yıkılmasıyla da ülkede komünizm rejimi sona erdi.Komünist rejim sırasında müzik de pek tabii devlet kontrolündeydi ve propaganda aracı olarak kullanılıyordu... Kültürel hegemonyanın baş aktörüydü. Tabii ki karanlığın çöktüğü günlerde yine ilk susturulan da müzik oluyordu.Örneğin komünist rejim döneminde Tiran’da pikap ve plak satışı yasaktı, yalnızca aristokratlar satın alabiliyordu. Bu yüzden de rejim sonrasında pikap sahibi olanlara kötü gözle bakıldığını öğreniyorum. Ayrıca ülkenin en önemli müzik etkinliklerinden Festivali i Këngës, Enver Hoca rejiminde sıkı sansür ve ideolojik kontrol altına girdi. Organizatörler düşman olarak görülüyordu. Bazıları para cezasına çarptırıldı ya da tutuklandı, öldürülenler bile oldu. 2003’te festival döndü ve Arnavutluk’un Eurovision Şarkı Yarışması’na katılımını belirleyen ulusal seçim merkezi hâline geldi fakat Arnavut statükosu ve müzik hiçbir zaman iyi bir ilişkiye sahip olamadı. Konser mekanları halkın uzun süreli desteğini alamadı, bu yüzden de müzik endüstrisinin geleceğini inşa etmeye çalıştığı temel oldukça zayıf kaldı. 2000’lerde ise Arnavut müzisyenler ve DJ’ler daha iyi bir gelecek için yurt dışına gitti.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İkonik bina Piramida’nın hikayesi</h2>Arnavutluk halk müziğinin önemli türlerinden biri izo-polifoni, UNESCO’nun Somut Olmayan Kültürel Miras listesinde yer alıyor ama ülkede modern müziğin sesi kısık kalıyordu.Günümüze dönüyoruz... Tiran şehir merkezindeki meşhur ikonik yapı Piramida'nın (The Pyramid of Tirana) içindeyiz. 1988 yılında vefat eden Enver Hoca’nın anısına bir müze olarak inşa edilen bu bina artık gençlik odaklı bir merkez. Mekan, komünist rejimin izlerini silmesinin yanında geçmişle yüzleşme ve dönüşümün simgesi olarak da görülüyor. En alt katındaki alan, bir geceliğine konser mekanına dönüşüyor. Şehrin cool etkinliklerini organize eden Efemere’nin düzenlediği, İsveçli müzisyen Jay-Jay Johanson’ın konserine gidiyoruz.<img src="https://images.aposto.com/2025/3/1/1744034568393.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.33" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Tiran’da yaşayan arkadaşım, gece hayatına elektronik müziğin damga vurduğu şehre yurt dışından çok az müzisyenin geldiğini ve bu tarz alternatif konserlerin çok nadir düzenlendiğini söylüyor. Bu deneyimsizliğin yansıması olarak ses sistemi çok kötü bir konser izliyoruz. Hemen öncesinde ise Kosova’nın alternatif sahnesinin yeteneklerinden Edona Vatoci ve Viola Rrecaj ikilisi performans sergiliyor. Piyano ile eklektik müziğin harmanlandığı bu deneysel performans farklı kültürlerin iç içe geçmesinin çok güzel bir örneği…<img src="https://images.aposto.com/2025/3/1/1744034660195.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ülkeyi terk etmeyen müzisyenlerin çabası</h2>Tiran’da Sovyet döneminde komünist parti elitlerinin yaşadığı Blloku semti modernize edildikten sonra şehrin en havalı mahallelerinden biri hâline gelmiş. Hafta sonları buranın sokakları cıvıl cıvıl oluyor ve irili ufaklı birçok restoran ile bar birer eğlence merkezine dönüşüyor. Geceleri Arnavut elektronik müziğinin duyulmaya başladığı yerler de buralar oluyor.Agimi Art Center adındaki çok işlevli salon da şehrin kültürel izlerini takip etmemizi sağlıyor. İçindeki sinema salonu, eski filmleri gösteriyor ve sinema buluşmalarına ev sahipliği yapıyor. Binanın içinde yer alan ve 1953’ten beri açık olan Underground Agimi ise Arnavutluk elektronik sahnesinden isimleri ağırlıyor. DJ Minim sohbetim sırasında şehrin en eski endüstriyel depolarında gizli partiler düzenlendiğinden bahsediyor. Bu etkinliklerin yıllarca sessiz kalan dans sahnesinin yeniden yükselişinin simgesi hâline geldiğini söylüyor. Ülkeyi terk etmeyen müzisyenlerin yükselen kulüp kültürünü başlattıklarını ve dünyaya gösterilecek yerel bir endüstri hâline getirmeye çalıştıklarını da anlatıyor. Aslına bakarsanız Arnavutluk’ta müzik de bir bakıma politik.<img src="https://images.aposto.com/2025/3/1/1744034762793.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.78" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">TULLA Culture Center’da da ara sıra konserler düzenleniyor, DJ performansları yapılıyor. Kültür merkezi adı altında sanatın her türüne ev sahipliği yapan bu mekanların aylık programları ise belirsiz. Etkinlik olup olmadığını mutlaka Instagram sayfalarından takip etmek gerekiyor. Tiran’da konser bulmak adeta samanlıkta iğne aramaya benziyor. Fazlaca çaba sarf etmeli ve mutlaka kentli arkadaşlar edinmelisiniz. Sohbet ettiğim birçok genç de büyük grup ve müzisyenlerin konserlerini izlemek için başka ülkelere seyahat ettiklerinden bahsediyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Komünizm sonrası elektronik müziğin yükselişi</h2>Şehrin komünist estetiğini yansıtan alternatif gece kulübü ise Tunèl. Mekan kendini “Tiran’ın yeraltı kültürünün kalbi” olarak nitelendiriyor. Hafta sonları gece 02.00’den sonra hard tekno ve rave partilerine ev sahipliği yapıyor. Ara sıra ülkenin ana akımın dışındaki müzisyenleri burada canlı performanslar sergiliyor. Bizim olduğumuz gece ise Arnavutluk’un önemli DJ’lerinden ZAIS D. sahnedeydi, modern elektronik müzik ile başlayıp oldukça sert ritimlerle geceyi sonlandırdı. Mekanın kapı politikası oldukça rahat. Zaten Tiran’daki çoğu mekan çeşitlilik bakımından bir kalıba sıkışmış değil. En alternatif mekanda bile bu farklılığa şahit oluyorsunuz.<img src="https://images.aposto.com/2025/3/1/1744034882911.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.81" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Şehrin elektronik müzik sahnesi o kadar güçlü ki baharı karşıladıkları Dita e Verës kutlamalarında bile Tiran’ın dört bir yanına sahneler kuruluyor. Mart ayındaki bu sokak partilerini de gözleme şansım oldu ve dünyanın en önemli kulüplerinde çalan Fiona Kraft, Jamiie gibi DJ’lerin performanslarını izledim. Yaşlısından genince dans eden insanları görmek oldukça keyifliydi.Yazın ise ülkenin sahil şehirleri büyük elektronik müzik festivallerine sahne oluyor. Dhërmi’deki Kala Festival ile Shëngjin’deki UNUM Festival en büyük ve en ünlüleri. Arnavut şarkıcı deyince aklımıza ister istemez Dua Lipa geliyor. Sanatçının babası Dukagjin Lipa, Priştine’da yaptığı Sunny Hill Festivali’ni 2022’de Tiran’da da düzenledi. Ayrıca Türkleri çok seven Tiran’ın 24 Mayıs’taki en büyük açık hava partisinde Mahmut Orhan, DJ kabininin başında olacak.Elektronik müzik ve kulüpler her zaman özgürlüğü simgeleyen büyük oyunculardan oldu. Tiran Sanat Üniversitesi’nin altında bulunan ve kısa bir süre önce kapanan Discobox, şehrin dans sahnesinin başlangıcı olarak gösteriliyor ve gençlerin müzikal devriminin bir simgesi olarak kabul ediliyor. Yeni bir Berlin’e ne kadar ihtiyacımız var bilinmez ama Arnavutluk’ta komünist rejim sonrasının yükselen müzik türü kesinlikle elektronik! Arnavutluk bebek adımlarla izolasyondan özgürlüğe uzanan yolculuğuna dans ederek devam ediyor.

Duende

Arnavutluk’un başkenti Tiran’da opera binası harici ne büyük bir performans sanatları merkezi ne de hep açık olan ve her türden müziğe sahne olacak bir canlı konser mekanı var. Sokaklarına konser afişi asılan şehirlerden biri değil burası... Sadece elektronik müzik ve kulüp kültürü var. Peki, bunun sebebi ne?

Devrim öncesi ve sonrası Arnavutluk müziği

<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp; &nbsp;Eserleriyle Arnavutluk'taki Enver Hoca rejimine meydan okuyan 88 yaşındaki Arnavut edebiyatçı İsmail Kadare, geçirdiği kalp krizi nedeniyle kaldırıldığı hastanede hayatını kaybetti.

Enver Hoca ile ilgili hikayeler