Sıcaklar giderek dayanılmaz hâle gelince, plajlar da sığınak işlevi görmeye başlıyor. Hele ki tatil dönemlerinde akıllara ilk gelen şey deniz ile kumsal oluyor ve bunlara sahip bölgeler oldukça yoğun bir turistik akınla karşılaşıyor. Ancak bildiğimiz anlamıyla ‘plaj’ konseptinin tarihi, o kadar da eskiye gitmiyor.&nbsp;Kıyılar 18. yüzyıla kadar tekinsizliği ve korkutucu bir belirsizliği temsil eden alanlar olarak değerlendiriliyor; ve edebi anlatılarda da bu şekilde işleniyordu. Shakespeare’in karakterleri belalarla deniz kıyısından gelen kötülükler aracılığıyla yüzleşiyor, Robinson Crusoe dehşet ile ilk kumsalda karşılaşıyordu.&nbsp;Ancak 18. yüzyıla kadar tekinsiz ve belirsizliğin sınırı olarak değerlendirilen plajlar Sanayi Devrimi ile beraber yeni bir kültürü beraberinde getirdi. Kumsallar, şehir hayatının uyuşturucu doğası karşısında bir kaçış ve tazelik imkanı sunmaya ve doktorların teşvikiyle bir iyileştirme mekanları olarak öne çıkmaya başladı. İngiltere’nin yüksek sosyetesi alt sınıfların çalışarak bedenlerini güçlendirdiğine inanıp, kendi kırılganlıklarına panzehir olarak deniz kıyılarına akın etmeye başladı.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tekinsiz bir anlatı olarak plaj</h2>Uzun süre tekinsiz ve tehlikeli yerler olarak görülen sahiller, eski anlatılarda korsanlar, haydutlar, sömürgeciler, veba ve çiçek hastalığının girdiği bölgeler olarak tasvir ediliyor. Örneğin Dante’nin cehenneminde üçüncü kat kumlarla kaplıdır. Antik Yunan anlatılarında da kıyıların tekinsiz yerler oalrak görüldüğü örneklere rastlamak mümkün.&nbsp;Yazar Daniel Blei’nin <a fr-original-style="" href="https://www.smithsonianmag.com/history/inventing-beach-unnatural-history-natural-place-180959538/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirttiği gibi</a>, kıyılar Batı edebiyatında bir sınır işlevi görüyorken, kumsal ise bilinmeyene dair sembolik bir sınır olarak ön plana çıkıyor. Ayrıca yazar Daniel Blei plajlara dair geniş kapsamlı makalesinde antik çağlardan 18. yüzyıla kadar plajın “popüler hayal gücünde korku ve endişe uyandırdığını” ve “tehlikeli vahşi doğayla eş anlamlı olduğunu; gemi enkazlarının ve doğal felaketlerin meydana geldiği yer olduğunu” yazıyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kolektif arzunun uyanışı</h2>Peki kumsalların tehlikeli bölgelerden kolektif arzu nesnesine dönüştüğü süreçte neler yaşandı? Bu sorunun cevabı devrimler çağının İngilteresine dayanıyor. 18. yüzyılda giderek büyüyen sanayileşme ve kentlere kitlesel göçle birlikte, bugün şehrin karmaşası diye adlandırdığımız kentleşme süreci de başladı.&nbsp;Fabrika endüstrisi, buhar gücü, modern ulaşım araçları ve sanayi devriminin diğer yenilikleri birçok dönüştürücü kolaylık sağlasa da aynı zamanda toplum içindeki bazı semptomların da yükselmesini sağladı. Bu karmaşa içerisinde eskiden istemsiz izin olarak değerlendirilen ‘tatil’ kavramında da bir anlam kayması meydana geldi.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kaçış</h2>Tarihçi Alain Corbin, “Denizin Cazibesi” adlı Batı dünyasında deniz kenarının keşfine odaklandığı <a fr-original-style="" href="https://www.goodreads.com/en/book/show/1261521" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çalışmasında</a> 1840’larda denizin Avrupalılar için yeni bir şey ifade ettiğini söylüyor: Tren ulaşımının gelişmesi seyahatı ekonomik ve kolay bir hâle getirmiş ve deniz kıyıları artık şehrin debdebesine karşı bir şifa olarak görülmeye başlanmıştı.&nbsp;Corbin’e göre denize yönelen ilginin bir diğer büyük önemli nedeni ise o dönem elitlerin hijyen ve ruhsal sağlık konusundaki hassasiyetleriydi. Avrupalı elitler temiz hava, egzersiz ve deniz banyosunun iyileştirici niteliklerini öne çıkarmaya başlamışlar ve hekimler de “onarıcı deniz” kavramından hareketle insanları deniz kıyılarına sevk ettiler.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yüksek sosyetenin ilacı</h2>Bu hususta oldukça ilginç bir dinamik daha önümüze çıkıyor. O dönem işçi sınıfından insanların halihazırda fazlasıyla çalıştıkları için bedenlerinin daha sağlıklı ve dinç olduklarına; üst sınıflarınsa bunun karşısında daha kırılgan olduklarına yönelik aristokrat inancı da kıyıların cazibesini artırmış.&nbsp;Böyle bir ortamda aristokratlar ve entelektüeller kendi sağlık sorunlarıyla daha fazla ilgilenmeye başlıyorlar. Bu çerçevede kumsala dair ilginin kentin kozmopolit yapısından uzaklaşıp tazelenmek isteyen orta sınıf ve soyluların eğilimiyle artığını söyleyebiliriz.&nbsp;Corbin’e göre bunun yanında, melankoli, raşitizm, cüzzam, gut, cinsel sorunlar, tüberküloz enfeksiyonları ve histeri gibi bir dizi rahatsızlık için tedavi arayanlara yönelik deniz banyosu işletmeleri giderek hızlı şekilde artmaya başlıyor.&nbsp;Bunu izleyen dönemde ise ilk sahil beldesi; İngiltere'nin doğu kıyısında, York yakınlarındaki küçük Scarborough kasabasında açılıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Meraklısına not: Pınar Erkan, podcast’inde denize girmenin kültürel biçimlerini tartışarak örnekler üzerinden daha detaylı biçimde <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/4SRZnFgBryXsWvmpsjyawy?si=28a274f6cb5c4d6a" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">değerlendiriyor.&nbsp;</a></li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Manzaranın kültürel dönüşümü</h2>Manzara dediğimiz olguyu her ne kadar doğanın içsel bir değeri olarak görsek de; aynı zamanda güçlü bir kültürel mantığa da dayanır. Örneğin Shakespeare’in yazınında denizin belaların aracı olarak görülmesi ve dönemin tablolarında deniz tasvirinin özellikle belirsizlik ve tekinsizliği temsil etmesi bu olgunun pekişmesini sağlayabilir.&nbsp;Böylece 19. yüzyılla birlikte denize artan kitlesel ilgi kıyının estetik bir arzu nesnesi olarak tasvir edilmesini de beraberinde getirir. Gün batımları, kıyı tasvirleri giderek daha manzara konseptine hitap eden görünümlere kavuşurken, tatil konsepti de plajların bir endüstri hâline gelmesini sağlıyor.Tüm bunlardan hareketle plaj kültürünün kent merkezlerinden dışarıya bir kaçış, tazelenme ve yenilenme amacıyla ortaya çıktığını söylemek mümkün. Bu açıdan Türkiye’de plaj kültürünün ilk örneklerini İstanbul’da görmek şaşırtıcı değil. Osmanlı döneminde daha çok ticaret ve ulaşım için uğrak yeri olan deniz Cumhuriyet’in ilk yıllarında özellikle İstanbullular için bir eğlence ve kaçış mekânına dönüşüyor.&nbsp;Plajlar günümüzde de tatil konseptinin içinde var olmaya devam ediyor. Eğlence aracı olmasının yanı sıra şehrin yıpratıcılığı karşısında terapötik mekânlar olarak görülen deniz, kum ve güneş üçlüsünün kökenindeki iyileşme tahayyülü de varlığını koruyor. Ancak günümüzde turistik dekorun çerçevesinde değerlendirilen bu kültüre kamusal ulaşımın niteliği oldukça tartışmalı.&nbsp;18. yüzyılda soyluların kişisel bakım rutininden günümüze kadar sosyal ilişkilerin ne düzeyde değiştiği ve plajların da burada nasıl bir rol oynadığı üzerine düşünmekte fayda var.&nbsp;

Robinson Crouise ile ilgili hikayeler