Son yıllarda karşılaştığımız sarsıcı krizler, tecrübe ettiğimiz büyük dönüşümler ve bunların sonucunda kendimizi ortasında bulduğumuz kesif kargaşa, dünyaya dair inanç ve varsayımlarımızı kökünden zedeledi.&nbsp;Bir sabah uyandığımızda Uzak Asya’da yeni türde bir virüsün peydah olduğu haberini aldık ve küresel salgın göz açıp kapayıncaya kadar hayatımızı paramparça etti; birkaç yıl sonra da neredeyse hiç yaşanmamış gibi sessizce geride bırakıldı. Yangın aleviyle kızaran gökyüzleri, sel suyunun bastığı şehirler ve yağmur suyunun terk ettiği tarım arazileri, daralan buzullar ve genişleyen çöller, ekolojik mülteciler ve muhtelif iklim krizi alametleri artık ekranlarımıza sığmaz hâle geldi.&nbsp;2008 buhranının enkazı içinde büyüyen nesil, kendilerine vadedilen müreffeh geleceğin, iş ve barınma güvenceleriyle beraber buharlaştığını gördü; devraldıkları dijital çağda ise otomasyon ve yapay zekanın sınırsız tehdit ve beklentileri arasında ufuklarını kaplayan buharın sisi bir türlü dağılmadı.&nbsp;Bugün dünya genelinde demokrasi gerilerken otoriter rejimler yükseliyor, popülist siyasi hareketler müesses kural ve kurumların kırılganlığını faş ediyor, liberal uluslararası sistem çözülüyor fakat can çekişen mevcut düzenin yerini neyin alacağını kimse bilmiyor. Bölgesel savaşların gölgesinde küresel nükleer yıkım tehlikesi gitgide tırmanıyor ve "kıyamet saati" artık saniyelerle ölçülüyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bütün bu belirsizliğin ortasında bizi takip eden, yakamızı bırakmayan, içimize işleyen bir ruh hâlinde yollarımız kesişiyor: Anksiyete.</li></ul>Çevremize, hayata ve geleceğe ait bildiğimiz veya bildiğimizi sandığımız her şeyin bu kadar ani, kökten ve kestirilemez biçimde değişebildiği bu koşullarda anksiyete; sınırları yalnızca psikoloji ve psikiyatri tarafından tayin edilen, bedensel ve biyolojik bileşenleriyle tanımlanan bireysel bir duygu veya duygudurum bozukluğu olmanın ötesinde yapısal ve kolektif bir varoluş hâline işaret ediyor.&nbsp;İçinde bulunduğumuz belirsizlik çağının asli hâlet-i ruhiyesiyle kuracağımız ilişki de böylece psikoloji laboratuvarları veya terapi kliniklerinde çözülecek bir mesele olmaktan çıkıyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Anksiyeteden kaçınırken saptığımız yol: Kesinlik arzusu ve korku siyaseti</h2>Ne var ki anksiyeteyi yaygın ve kaçınılmaz bir toplumsal hakikat olarak ele alırken dahi onu bir psikopatoloji olarak teşhis etmeye ve bu bozukluğa şifa aramaya meylediyoruz. Dolayısıyla anksiyeteyle ilişkimizi sıklıkla tek yönlü kuruyoruz. Ondan kurtulmak, onu savuşturmak istiyoruz.&nbsp;Tehditkar ve müphem geleceğin, toptan pençesine düştüğümüz kaygı ve huzursuzluk hâlini yatıştırmak için aldığımız tedbirleri bir çırpıda altüst edebileceğini bilsek bile bize sunulan geçici çarelerin peşine takılıyoruz. Bu çarelerin başında ise benliğimizi bütünüyle kuşatan öngörülemez tehdit algısını sınırlayıp somutlaştıran yalancı kesinliklere sığınmak; anksiyetenin şekilsiz tedirginliğini, korkunun “savaş ya da kaç” netliğine indirgemek geliyor.Anksiyetenin yapısal bir unsur hâline geldiği siyasal ve uluslararası düzlemlerde bu eğilim, genellikle ötekileştirici söylemler ve güvenlikçi politikalar üzerinden cereyan ediyor. Kendilerini uçsuz ve kahir bir belirsizlikle karşı karşıya bulan çağdaş toplumların kesinlik arzusu ve anlam arayışı, bilhassa popülist aşırı sağ partiler ve liderler tarafından umumi bir korku ikliminin inşasına kanalize ediliyor.&nbsp;Bu bağlamda öncelikle varoluşsal boşluktaki kitleleri tarihî süreklilik vaatleri veya çalınan huzur anlatılarıyla teskin ve seferber eden muhafazakar veya reaksiyoner ideolojiler aracılığıyla günah keçisi işlevi görecek iç ve dış düşman(lar) mimleniyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Böylece bireysel ve toplumsal anksiyetenin alamet-i farikası addedilebilecek geleceğe yönelik odaktan yoksun huzursuzluk ve amorf tehlike algısı nihayet tecessüm ediyor, tehdit unsurları gün yüzüne çıkıyor, saflar ayrılıyor ve sıklaşıyor.&nbsp;</li></ul>Korku siyaseti gütmek, liderler için tam da bu nedenle oldukça cazip bir usul. Dünyanın katışıksız müphemliğiyle cebelleşen yurttaşlarının varoluşsal imtihanlarına anksiyetenin billurlaştığı esasi düzlemde çözüm getiremeyen siyasetçiler, tesis ettikleri korku ikliminde ise adeta anksiyetenin açık uçlarını tıkayıp cevap anahtarını ellerinde bulundurdukları çoktan seçmeli sınavlar dağıtma fırsatını buluyorlar. Geçer nota uzanan yol da onların işaret ettiği şıklardan geçiyor: “Biz” bayrağı altında pekiştirdikleri kolektif öznenin varlığını tehdit eden “öteki” ile–doğrudan yüzleşilemeyen anksiyetenin aksine–yüzleşmek, ona karşı tedbir almak, onun kökünü kazımak.Sonuç olarak söylem ve hamlelerini yoğunlaşan korkuya angaje eden siyasi aktörler, müteşekkil hayati tehditlere karşı millî birlik ve güvenlik çağrılarıyla konsolide ettikleri toplumu veya toplumsal grupları emniyet altına almak adına göçmen karşıtı politikalar, sınırların duvarlarla tahkimi, azınlıkların kriminalize edilmesi, güvenlik güçlerinin yetki alanlarının genişletilmesi ve olağanüstü hâl rejimlerinin kalıcılaştırılması&nbsp;gibi yaklaşımları benimsiyor.Dolayısıyla korku siyasetini beslediği takdirde anksiyete, epistemik sarahat illüzyonu ve mutlak güvenlik hülyası peşinde özgürlüklerin kısıtlanmasını ve otoriterleşme eğilimlerini meşrulaştırıyor. Bu çerçevede Paul Tillich ve Rollo May gibi varoluşçu düşünürlerin, faşizm ve Nazizm gibi otoriter aşırı sağ siyasi hareketlerin sarsıcı değişim ve öngörülemezlik dönemlerinde anksiyetenin hâkim olduğu toplumların içinden yükseldiği yönündeki tespitleri de anlam kazanıyor kuşkusuz.&nbsp;Ancak varoluşçuluğun anksiyeteyle ilişkimize dair iddia ve değerlendirmeleri, onu defetme temayülümüz ve bunun her anlamda “korkulu” sonuçlarından ibaret değil.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Varoluşsal özgürlüğün eşiğinde: Kendini seçmek sorumluluğu ve yaratmak cesareti</h2>Anksiyetenin fırtınalı denizlerinden muhayyel kesinliklerin limanına sığınmak her ne kadar pek çoğumuz tarafından yeğ tutulsa da belirsizliğin kişisel ilişkilerimizden uluslararası düzen(sizliği)e kadar işleyip kök saldığı mevcut şartlarda bu kaçış, altta yatan varoluşsal hâlet-i ruhiyemizi ancak idareten örtebiliyor.&nbsp;Beklenmedik krizlerin ve büyük dönüşümlerin çağında, ardına sığındığımız korku odaklı güvenlik maskesi&nbsp;eninde sonunda düşüyor ve anksiyete gerçeğiyle yeniden yüz yüze kalıyoruz. Elbette bu yüzleşmeden de bir biçimde sıyrılıp eski korkularımızın, dost-düşman ayrımlarımızın, bize tarihsel zemin sunan ve istikamet tayin eden ahlaki öğretilerimizin palyatif sükununa çekilmek mümkün. Ancak varoluşçu düşünce bizi, anksiyetenin çıplak hakikatiyle baş başa kaldığımız o anın değerini kavramaya&nbsp;davet ediyor.Søren Kierkegaard, Martin Heidegger ve Jean-Paul Sartre gibi varoluşçu filozoflara göre anksiyete; özgürlüğümüzün en yalın hâliyle açığa çıktığı, onun imkanını doğrudan tecrübe ettiğimiz kritik eşiktir. İhtimallerin sonsuza uzandığı bu eşikte durmak, Kierkegaard’ın deyişiyle uçurumun kenarından aşağıya bakarken “özgürlüğün baş dönmesi”ni tatmaya benzer. Bu sonsuzluk kendini hür irademize arz eder, ancak ona doğru adım atmak fikri bizi ayarttığı kadar dehşete düşürür çünkü alacağımız kararların ve hayatımıza vereceğimiz istikametin neticesi, yine aynı varoluşsal uçurumun sonsuz derinliklerinde yankılanacaktır.&nbsp;Benzer şekilde Sartre da anksiyeteyi, sarp kayalıkların ortasında korkuluksuz dar bir patikada duyulan vertigo hissinin uyandırdığı, varlık ile hiçlik arasındaki sınırsız ve sersemletici özgürlük deneyimiyle örneklendirir. Kendimizi kandırmak, potansiyelimizden kaçınmak ve varoluşumuza yabancılaşmaktansa “mahkum”u olduğumuz özgürlüğü sahiplenmek kolay değildir şüphesiz, tercihlerimizin sonuçlarıyla yüzleşmeyi gerektirir. Ancak yalnızca bu sorumluluğu kabul ederek kim olduğumuzu belirleyebilir, kendi ömrümüzün asli mimarı olabiliriz.Üzerinde uzlaşılmış kavramların, ahlaki dayanakların ve sosyal kimliklerin çözüldüğü anksiyete eşiği, Heidegger’e göre aşina ve alışıldık olanın manasızlığını bir an için gözler önüne serer. Varoluşa içkin olan bu açıklığı örtmeye çabalamak yerine onun üstüne gitme cesaretini gösterdiğimiz ve sorumluluğunu üstlendiğimiz takdirde geçmişin prangalarından, çevremizin baskılarından, hayata dair varsayımlarımız ve beklentilerimizden arınıp kendi yolumuzu çizme, özgün potansiyelimizi gerçekleştirme imkanını ediniriz.Varoluşçu psikolog Rollo May ise anksiyetenin açığa vurduğu radikal özgürlük sahasını ele alırken yaratıcılık mefhumunun altını çizer çünkü bahsi geçen özgün olma mücadelesi ve macerası, benliğimizi yıkıp yeni baştan inşa etmeyi ve dünyayla ilişkimizi kökünden dönüştürmeyi göze almamızı şart koşar. Üstelik May’e göre gösterdiğimiz bu “yaratıcı cesaret,” ileri sürülen özgün kavrayış ve yaklaşımların müşterek kabulü sayesinde bireysel seviyeyi aşarak yeni bir toplumun inşasını mümkün kılar.&nbsp;Benzer biçimde Sartre da hür irademizi kullanıp&nbsp;kendimizi seçmek ve yaratmak sorumluluklarını yüklendiğimizde içinde bulunduğumuz çağı ve hatta bütünüyle insanlığı şekillendirebileceğimizi ifade eder.&nbsp;Bu açıdan anksiyete, siyasi ve uluslararası düzlemlerde de alternatif söylem, kimlik ve düzen arayışlarını besleyerek radikal iradi dönüşümlere kapı arayabilir.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bilinmeze doğru özgün bir adım: Yeni bir dünya inşa etmek</h2>Sağlıktan iklime her alanda patlak veren küresel krizlerin kaos ve öngörülemezlik ürettiği, demokratik kurumların zayıfladığı, liberal düzenin halef gösteremeden çökmeye yüz tuttuğu, kitlesel göçün demografik dengeleri sarstığı, toplumların tarihî addedilen kimliklerini yitirdiği, genç kuşakların ekonomik refah hayallerinin fonksiyonel refah devletiyle beraber rafa kaldırıldığı, savaşlar ve uluslararası kutuplaşmanın gölgesinde nükleer kıyamet senaryolarının eksik olmadığı, gelecek tahayyüllerimizin belirsizliğe boyun eğdiği çağımızda anksiyeteden kaçınmak için hâlihazırda çözülen eski idrak biçimlerine, ideolojik kabullere ve kimlik kalıplarına korku siyaseti eliyle dönmeye çabalamak herhalde uzun vadede nafiledir.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Fakat dört bir tarafımızda sezinlediğimiz tehditler, gafil avlandığımız krizler ve maruz kaldığımız dönüşümler karşısında muhayyel kesinliklere sığınmak zorunda değiliz. Varoluşçu perspektiften ele alındığında küresel siyasetin baş döndürücü belirsizlikleri, sistemlerin yuttuğu ve hiyerarşilerin kıstırdığı bireylere ve toplumlara aynı zamanda özgürlüklerini ve eylem kapasitelerini hatırlatan bir açıklık sunar.&nbsp;</li></ul>Surdaki gediğe atılmaktan çekinmeyip anksiyeteyle doğrudan yüzleşme sorumluluğunu üstlenecek lider ve müteşebbisler, özgün siyasi yaklaşımlar benimseyip doğru söylemler üreterek, inovatif kitlesel mukavemet pratikleri geliştirerek ve alternatif işlevsel dayanışma ağları örerek iradi toplumsal dönüşümlere ve hatta tarihî kırılmalara öncülük edebilirler.&nbsp;Ayağımızın altından hızla kayan tanıdık dünyaya tutunmaya çalışıp onunla beraber kati felakete savrulmaktansa bilinmeze doğru bir adım atıp&nbsp;yeni bir dünyanın temelini atmak mümkün. Ona ayak basacak yeni bir “biz”i inşa etmek de...

Her perşembe yerel ve ulusal politikadan en kritik meseleleri ele alarak derinlemesine inceliyor, bağımsız bir tutumla alanında uzman akademisyenlere mikrofon uzatıyoruz.

Türkiye'yi yakala, dünyayı anla.

Spektrum

Ayağımızın altından hızla kayan tanıdık dünyaya tutunmaya çalışıp onunla beraber kati felakete savrulmaktansa bilinmeze doğru bir adım atıp yeni bir dünyanın temelini atmak mümkün, ona ayak basacak yeni bir “biz”i inşa etmek de...

Batur Ozan Togay